Yahya ibni Sa id el-kattan. İ tikadi Görüşleri.

Transkript

1 Yahya ibni Sa id el-kattan ve İ tikadi Görüşleri 1

2 Yahya ibni Sa id el-kattan ve İ tikadi Görüşleri * İmam Yahya ibni Sa id el-kattan (120H-198H) Yahya ibni Sa id ibni Ferruh et-temimi el-basri Ebu Sa id el-kattan el- Ahvel (v. 198) 1 künyesi Ebu Said olup 2, pamuk ticaretiyle meşgul olduğu için el-kattan lakabı ile şöhret bulmuştur. 3 Bundan dolayı olsa gerek, diğer Yahya larla karışmaması için, nadir de olsa bazı kaynaklarda Yahya ibni Sa id dendikten sonra yani tacir olan 4 şeklinde bir ek bilgi zikre dilmektedir ki, bu da onun ticaretle uğraşmış olduğu hususunu daha da vuzuha kavuşturmaktadır. el-ahvel nitelemesi ise, onun gözlerinin doğuştan şaşı olduğunu göstermektedir. Etbau t-tabiin neslinden olup 5, kendi çağının imamı 6 olarak kabul edilen Yahya ibni Said el-kattan, hicri 120 yılının başlarında doğmuş olduğunu bizzat kendisi beyan etmektedir. 7 Yahya el-kattan ın hicri 120 yılında doğduğu hususunda onun biyografisine yer veren kaynakların büyük çoğunluğu ittifak halindedir. 8 Kaynaklarda onun mevaliden olduğu zikredilse de 9, kendisinin bunu kabul etmediği de nakledilir. Hatibu l-bağdadi (463H) nin Yahya ibni Main (233H) e dayandırdığı bir habere göre, Yahya ibni Sa id el-kattan hiç kimsenin üzerimde velayet hakkı yoktur diyerek, mevaliden olduğunu kesin bir dille reddetmektedir. 10 Yahya ibni Sa id el-kattan ın hayatının ayrıntıları ve ailesi hakkında kaynaklarda hemen hemen hiç bilgi yoktur. İbni Cemaa (773H), Halife Me mun döneminde Ehl-i Sünnet kelamcılarından olduğunu ve Me mun un meclisinde Mu tezileye mensup kimselerle tartışıp onlara üstün geldiğini söylediği Abdullah ibni Sa id et-temimi nin 11, Yahya ibni Sa id el-kattan ın kardeşi olduğunu söylese de 12, İbni Hacer bunun doğru olmadığını, yani İbni Küllab ın Yahya ibni Sa id in kardeşi olmadığını, sadece isim ve nisbe benzerliği olduğunu ifade etmektedir. 13 Yahya ibni Said el-kattan ın iki oğlunun ve iki torununun da hadis ilmi ile meşgul olduğunu görmekteyiz. Yahya nın oğullarından Ebu Salih Muhammed ibni Yahya ibni Sa id el-kattan el-basri (220H) 14 ; kendi babasından, İbni Uyeyne den ve Davud ibni Aclan dan hadis rivayet etmiş, kendisinden de oğlu Ahmed ibni Muhammed ve Ebu Zür a hadis rivayet etmiştir. 15 2

3 Yahya ibni Sa id el-kattan ın torunu, Muhammed ibni Yahya nın oğlu, Ahmed ibni Muhammed ibni Yahya ibni Sa id (258H) de hadis ilmi ile meşğul olmuş bir kimsedir. Dedesinden ve başkalarından hadis rivayet etmiş, İbni Mace ve İbni Ebi Hatim de kendisinden rivayette bulunmuşlardır. İbni Ebi Hatim onun saduk olduğunu söylemiştir. İbni Hibban da onu es-sikat ında zikretmiş ve mutkın olduğunu söylemiştir. 16 Muhammed ibni Yahya nın diğer oğlu Salih ibni Muhammed ibni Yahya ibni Sa id de aynı şekilde hadis ravisi idi. İbni Hacer, onun makbul birisi olduğunu söyler. 17 Yahya ibni Sa id el-kattan ın diğer bir oğlu ise, babası gibi Ebu Sa id künyeli Ahmed ibni Yahya ibni Sa d el-kattan dır. O da hem babası ve hem de kardeşi gibi hadis ilmi ile meşgul olmuş bir kimsedir. 18 Yahya ibni Sa id el-kattan ın Şeyhleri Yahya ibni Sa id el-kattan, pek çok kimseden hadis rivayet etmiştir. Bu şahsiyetler arasında, ismi hadis ilminde ön plana çıkan önemli muhaddisler vardır ki, bunlardan bazılarını burada vermek uygun olacaktır: Hammad ibni Seleme (167H), Humeyd et-tavil (142H), Sa id ibni Ebi Arube (156H), Süfyan es-sevri (161H), Süfyan ibni Uyeyne (198H), Süleyman ibni Mihran el-a meş (148H), Şu be ibni el-haccac (160H), Abdu r-rahman ibni Amr ibni el-evzai (157H), Abdu l-melik ibni Cureyc (150H), Fudayl ibni Iyaz (187H), Malik ibni Enes (179H), Hişam ibni Urve (146H) ve Yahya ibni Sa id el-ensari (143H). 19 Bu muhaddislerden şu aşağıdaki zikredeceklerimizin ise, Yahya ibni Sa id el-kattan ın hocaları olduğu özellikle vurgulanır: Humeyd et-tavil (142H), Şu be ibni el-haccac (160H), Abdu l-melik ibni Cureyc (150H), Hişam ibni Urve (146H), Sa id ibni Ebi Arube (156H), Süfyan es-sevri (161H), Süfyan ibni Uyeyne (198H), Süleyman el-a meş (148H) ve Malik ibni Enes (179H). 20 Yahya ibni Sa id el-kattan, Süfyan es-sevri ve Şu be ibni el-haccac ile birlikte el-a meş in ashabının birinci tabakasını teşkil etmektedir. 21 Ali ibni el-medini nin (234H) ifadesine göre, Yahya el-kattan yirmi yıl boyunca Şu be ye (160H) öğrencilik yapmıştır. 22 Yine Ali ibni el-medini nin naklettiğine göre, Yahya el-kattan bu hususta şöyle demektedir: Yirmi yıl boyunca Şu be ile beraber oldum. Onun yanından üç, en fazla on hadis ile dönerdim. Her gün ondan işittiğim hadisleri bana Abdullah ibni Yahya es- Sükkeri rivayet ederdi. 23 Ahmed ibni Hanbel (241H) de Yahya el-kattan ın 3

4 Şu be ile olan ilişkisine dikkat çekerek şöyle demektedir: Hadis ilmi söz konusu olduğunda Yahya ibni Sa id el-kattan dan daha sağlamını görmedim, çağında onun gibisi yoktu. O, eğitimini Şu be den almıştı. 24 Zehebi (748H) de Yahya ibni Sa id el-kattan ın hadis eğitimini Şu be ve Süfyan dan aldığını vurgular ve Şu be ile beraberliğine dikkat çeker. 25 Yahya ibni Said el-kattan a Şu be den hadisi daha güzel olan birini gördün mü? diye sorulduğunda o hayır diye cevap vermiş ve onunla yirmi yıl beraber olduğunu ifade etmiştir. 26 İbni Receb el-hanbeli (790H), Yahya ibni Sa id el-kattan dan bahsederken, onun hadis ilminde Şu be nin halifesi olduğunu, onun yerine geçtiğini ve Ahmed ibni Hanbel, Ali ibni el- Medini ve Yahya ibni Main gibi hadis ilminin büyük isimlerinin ilimlerini Yahya ibni Sa id den aldıklarını ifade eder. 27 Yahya ibni Sa id el-kattan ın en meşhur öğrencilerinden olan Ali ibni el-medini, onu daha önceki alimlerin ilmine de varis olmuş Basra nın en büyük muhaddislerinden sayar. 28 Yahya ibni Sa id el-kattan ın Öğrencileri Basra nın büyük münekkid alimlerinden 29 olan Yahya el-kattan dan pek çok kimse hadis rivayet etmiş olmakla beraber, ancak yine biz burada ismi hadis ilminde ön plana çıkan bazılarını zikredeceğiz: 30 Ahmed ibni Hanbel (241H), İshak ibni Rahuye (238H), İshak ibni Mansur el-kevsec (251H), Ebu Hayseme Zuhayr ibni Harb (234H), Abdurrahman ibni Mehdi (198H), Ubeydullah ibni Ömer el-kavariri (235H), Ali ibni el- Medini (v. 234H), Ebu Ubeyd el-kasım ibni Sellam (v. 224H), Muhammed ibni Beşşar Bundar (252H), ve Müsedded ibni Müserhed (v. 228H). Ayrıca Yahya ibni Sa id el-kattan ın hocaları arasında olan Süfyan es-sevri, Süfyan ibni Uyeyne ve Şu be ibni el-haccac ın ondan hadis rivayet etmiş olması 31, Yahya ibni Sa id in bu hocaları nezdindeki kıymetini ortaya koymaktadır. Yahya ibni Sa id el-kattan dan hadis rivayet eden kimseler arasında, onun öğrencileri olarak Ahmed ibni Hanbel (241H), Ali ibni el-medini (234H), Müsedded ibni Müserhed (228H), Amr ibni Ali el-fellas (249H), İshak ibni Rahuye (238H), İshah ibni Mansur el-kevsec (251H), Ebu Hayseme Züheyr ibni Harb (234H), Yahya ibni Main (v. 233H) ve Abdu r-rahman ibni Mehdi (198H) gibi, yine hadis ilminde çok önemli yere sahip olan şahıslar ön plana çıkmaktadır. Mu tezile nin kurucu imamlarından olan Amr ibni Ubeyd (144) de Yahya ibni Sa id el-kattan dan hadis rivayet etmiştir. 32 4

5 Yahya ibni Sa id el-kattan ın, öğrencileri Ahmed ibni Hanbel ve Yahya ibni Main e özel bir değer verdiğini görüyoruz. Onun bu konuda şöyle dediği nakledilir: Bize bu iki adam gibisi gelmedi: Ahmed ibni Hanbel ve Yahya ibni Main. 33 Basra da hadis ilmini sistemleştiren muhaddis olan Yahya el- Kattan, öğrencilerini hadislerdeki illetleri araştırmaya teşvik etmiş, ondan bu ilmi Ahmed ibni Hanbel, Yahya ibni Main, Ali ibni el-medini, İshak ibni İbrahim ve Züheyr ibni Harb öğrenmişlerdir. 34 Yahya ibni Sa id el-kattan ın en meşhur öğrencisi Ali ibni el-medini dir. Kaynaklar onun hakkında bilgi verirken, Yahya ibni Sa id in öğrencisi olduğunu özellikle vurgularlar. 35 Ali ibni el-medini, isim zikretmeden ondan duyduğuma göre derken, çoğu zaman Yahya ibni Sa id el-kattan ı kasdetmektedir. 36 Yahya el-kattan ın öğrencileri arasında Ali ibni el- Medini ye ayrı bir değer vermektedir. Hatta el-kavariri nin beyanına göre onun Ali nin benden öğrendiğinden çok, ben ondan öğrendim dediği nakledilir. 37 Hadis, Usül, Cerh-Tadil, Hıfz, Rical ve Fıkıh da Otorite Oluşu ** İmam Malik ibni Enes (179H) in Basra daki ashabının en başta geleni olan ve bütün hadis imamlarının kendisiyle ihticac ettiği Yahya ibni Sa id el- Kattan a çağındaki ve daha sonraki muhaddislerin büyük bir güven duyduğunu görüyoruz. Hatta öyle ki, hadis mütehassıslarının Yahya nın terk edip de rivayet etmediği bir kimseyi, şüphesiz biz de terk ederiz dediği nakledilmektedir. 38 Ahmed ibni Hanbel in şöyle dediği nakledilir: İlim dört kişiye intikal etmiştir: İbnu l-mubarek (181H), Veki (197H), Yahya el-kattan (198H) ve Abdu r-rahman (198H). İbnu l-mubarek bunların en fazla (hadis) derleyeni (ecmeuhum) idi. Veki, hadisleri en güzel bir şekilde peş peşe sıralayanı (esreduhum) idi. Yahya en sağlamları (etkanuhum) idi. Abdu r- Rahman ise büyük bir alim (cihbiz) idi. 39 Anlatıldığına göre, Yahya ibni Sa d ikindi namazını kıldıktan sonra oturur ve mescidin fenerinin asılı olduğu direğe yaslanırdı. Ali ibni el-medini, eş- Şazekuni (236H), Amr ibni Ali (249H), Ahmed ibni Hanbel (241H), Yahya ibni Main ve başkaları onun huzurunda ayakta durarak ona hadis sorarlardı. Akşam namazına kadar böyle ayakta beklerlerdi. Yahya ibni Sa id onlardan hiç birisine otur demezdi. Onlardan hiç birisi de ona duydukları saygıdan dolayı oturmazlardı. 40 5

6 İbni Kesir (774H), Süfyan ibni Uyeyne (198H), Abdu r-rahman ibni Mehdi ve Yahya ibni Sa id el-kattan ın vefat tarihlerini zikrettikten sonra şöyle demektedir: İşte bu üçü, hadis, fıkıh ve esmau r-rical (hadis ravileri bilgisi) konusunda alimlerin efendileridir (sadetu l-ulema). 41 Zehebi, Yahya ibni Sa id için büyük imam, emiru l-mü minin fi l-hadis ve hafız nitelemelerini kullanır. 42 Yahya ibni Sa id el-kattan, muhaddislerin sahip olduğu en üstün ünvanlardan biri olan hadis hafızlığı ünvanını elde etmiş bir muhaddistir. 43 İbni Hacer, Yahya ibni Sa id için sika ve sağlamlardan biri ifadesini kullanır. 44 Pek çok kaynakta onun kendi asrının imamı olduğuna işaret edilir. 45 el-icli onun sika olduğu söyler ve onun için nakiyyu l-hadis tanımlamasını kullanır. 46 İbni Şahin, Yahya ibni Sa id in tenkidçilik yönüne dikkat çeker. 47 İbni Sa d ise onun için sika, güvenilir, (değeri) yüce ve hüccet tanımlamalarını zikreder. 48 Şöyle derdi: Hadis talebi için evden çıkardım, gece karanlık çökünceye kadar eve dönmezdim. 49 O, hadis toplamak için ilmi seyahatlere çıkmış, hadis ilmi hususunda kendi akranlarını geçmiş ve hafızlık rütbesini elde etmiştir. Yahya ibni Sa id el-kattan, ilel ve rical ilimlerinin sistemleşmesinde son derece önemli rol oynamıştır. Nesai (303H), Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in hadisi konusunda Allah ın yeryüzündeki emin kulları Şu be ibni el-haccac, Malik ibni Enes ve Yahya ibni Sa id el-kattan dır diyerek, onun muhaddisler nazarındaki yerine işaret etmiş olmaktadır. 50 Yahya ibni Sa id el-kattan er-rihle fi talebi l-hadis denen ilmi yolculuklara çıktığı ifade edilmiştir. 51 Yahya el-kattan ın Mekke, Bağdat ve Kufe gibi devrinin ilim merkezlerine gitmiş olduğunu, değişik kaynaklardaki rivayetlerin satır aralarından öğrenme imkanına sahibiz. Hayatını rical tenkidine adamıştır. 52 O, cerh ve ta dil in önde gelen üstadlarından birisidir. 53 Hadislerdeki illetleri bilen tenkidçi alimlerin az olduğunu ifade eden İbn Receb el-hanbeli (795) şöyle demektedir: Hadislerde bulunan illetleri tanıyan tenkidçi büyük alimler, hadis alimleri arasında gerçekten çok az sayıdadır. Hadis tenkidi konusunda söz söyleyenlerin ilki, İbni Sirin (110H) dir. Ondan sonra Eyyub es-sahtiyani (131H) gelir. Kendisinden bu ilmi Şu be (160H) devralmıştır. Şu be den de 6

7 Yahya el-kattan (198H) ve İbni Mehdi (198H) almıştır. Bu ikisinden de Ahmed ibni. Hanbel (241H), Ali ibni el-medini (234H) ve İbni Main (233H) almıştır. Onlardan da Buhari (256H), Ebu Davud (275H), Ebu Zür a (264H) ve Ebu Hatim (277H) almıştır. 54 Değişik eserlerde cerh ve ta dil konusunda sözlerini ilk defa derleyen kimsenin Yahya ibni Sa id el-kattan olduğu vurgulanmaktadır. 55 Şeyhu'l-İslam ibni Teymiyye (Külliyat 1/342), hadisi delil olarak kullanan ve hadis üzerinde dinlerine bina eden hadis imamları arasında Yahya el- Kattan'ın ismini de, Malik ibni Enes, Şu'be, Süfyan Uyeyne, Albullah ibni Mübarek, Veki ibni Cerrah, İmam Şafii, İmam Ahmed ibni Hanbel, İshak ibni Rahuye, Ali ibni Medini, Buhari, Ebu Zur'a, Ebu Hatim, Ebu Davud, Mervezi, İbni Huzeyme, İbni Münzir, İbni Cerir et-taberi (...) ile birlikte zikretmektedir. ** Yahya ibni Sa id in hadisleri yazdığı ve hatta eser telif ettiği çeşitli kaynaklarda ifade edililiyorsa da, onun herhangi bir eserinin günümüze ulaştığı bilinmemektedir. Zehebi Yahya ibni Sa id için onun Duafa ya dair bir kitabı vardır, ama ben onu görmedim 56 demektedir. Katib Çelebi 57 ve ona dayanarak ez-zirikli 58, onun Kitabu l-meğazi adında bir eseri olduğunu söylemekte ise de, ulaşabildiğimiz başka hiçbir kaynakta bu tür bilgiye rastlayabilmiş değiliz. Ebu Bekr ibni el-hallad ın (240H) naklettiğine göre o, Yahya ibni Sa id el- Kattan a: hadislerini terk ettiğin şu kimselerin, ahirette sana düşman olmasından korkmuyor musun? deyince, Yahya ibni Sa id şöyle cevap verir: Onların bana düşman olması, yalana karşı niçin hadisimi korumadın? diyerek Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) in bana düşman olmasından daha iyidir. 59 Abdullah ibni Sevvar ibni Abdillah tan nakledildiğine göre, birisi rüyasında semaya asılı bir yazı (kitab) görür. Yazıyı okuduğunda, orada şöyle yazıldığını görür: Bismillahirrahmanirrahim. Bu, Allah ın Yahya ibni Sa id el-ahvel e eman yazısıdır. 60 Buna benzer diğer bir rüya rivayetinde ise Zübeyr ibni Nu aym ın şöyle dediği nakledilir: Yahya ibni Sa id i rüyamda gördüm, üzerinde bir gömlek vardı. İki omuzu arasında şöyle yazılı idi: Bismillahirrahmanirrahim. Bu, Aziz ve Hakim olan Allah katından, Yahya ibni Sa id el-kattan ın cehennemden azad olduğunu gösteren bir eman yazısıdır. 61 Yine rivayet 7

8 edildiğine göre, bir adam Yahya ibni Sa id i vefatından yirmi yıl önce rüyasında görür ve adama Yahya yı Kıyamet Günü nde Allah ın emanı ile müjdele denir. 62 Yahya ibni Sa id in en meşhur talebelerinden biri olan Ali ibni el-medini nin şöyle dediği nakledilir. Yahya ibni Sa id i rüyada görmeyi arzu edip duruyordum. Karanlık bir gecede namaz kıldım, sonra vitri kıldım ve divanıma yaslandım. Derken Halid ibni el-haris i rüyamda gördüm, ayağa kalktım, ona selam verdim ve kucakladım. Sonra ona Rabbin sana nasıl muamele etti? diye sordum. O, iş çetin olmasına rağmen Rabbim beni bağışladı dedi. Ben Mu az nerede?, hadis de senin izcin idi dedim. O, habsedilmiştir dedi. Yahya ibni Sa id el-kattan ne yaptı? dediğimde, semanın ufkunda parlayan yıldızı nasıl görüyorsak, onu da öylece görüyoruz dedi. 63 Tarihçi el-ya kubi (284), halife Me mun döneminin fakihlerini sayarken Yahya ibni Sa id el-kattan ı da zikreder. 64 Hakim en-neysaburi ise, Yahya ibni Sa id el-kattan ı, özellikle de fıkhu l-hadis i çok iyi bilen fakihler arasında sayar. 65 Furu meselelerde nass bulamadığı zaman Hanefi mezhebine göre amel ettiğini ifade etmektedir. 66 Ali ibni el-medini nin ifadesine göre Yahya ini Sa id; Süfyan es-sevri nin (161H) mezhebinden idi ve Abdullah ibni. Mes ud (radiyalalhu anh) ın ashabının görüşlerine uymakta idi. Ali ibni el- Medini, onun Süfyan es-sevri nin ashabının en sağlamı olduğunu söyler. 67 Ebu Nu aym el-isfahani (430H), zahid ve sufilere dair eseri Hilyetu l- Evliya sında, Ebu l-ferec İbnu l-cevzi (597H) de, Ebu Nuaym ın söz konusu eserinin bir nevi ihtisarı sayılan Sıfatu s-safve sinde Yahya ibni Sa id el-kattan a da yer verirler. Torunu onu, şaka yapmadığını, kahkaha ile değil tebessümle güldüğünü, onu kahkaha ile gülerken asla görmediğini söylemektedir. Ayrıca torunu, dedesinin asla hamama gitmediğini, gözlerine sürme çekmediğini, saçlarını yağlamadığını, ancak güzel bir boya ile boyadığını bildirmektedir. 68 Nakledildiğine göre Yahya el-kattan, her gün akşam ile yatsı arasında Kur an ı hatmederdi. Yahya ibni Main, yirmi yıl boyunca Yahya el-kattan ın her gece Kur an ı hatmettiğini söylemektedir. Ayrıca Yahya el-kattan ın kırk yıl boyunca zeval vaktine kadar mescidden çıkmadığı ve asla cemaati 8

9 kaçırmadığı da nakledilmektedir. 69 Yahya ibni Sa id in Kur an kıraatından çok etkilendiği, hatta yanında Kur an okunduğu zaman bayılıp yere düştüğünü bildiren pek çok rivayet vardır. 70 Biyografisine yer veren kaynakların büyük çoğunluğunun verdiği bilgiye göre, Yahya ibni Sa id el-kattan hicri 198 yılında Basra da vefat etmiştir. 71 Ancak nadir de olsa bazı kaynaklar Yahya ibni Sa id el-kattan ın vefat tarihi olarak hicri 194 yılını zikrederler. 72 Allah ona rahmet etsin, soyuna hidayet nasip etsin!.. ** Yahya ibni Sa id el-kattan ın İtikadi Görüşleri Zehebi nin naklettiğine göre, Ebu Kudame es-serahsi, Yahya ibni Sa id el- Kattan ın şöyle dediğini duymuştur: Yetiştiğim bütün insanlar iman, söz ve ameldir, artar ve eksilir görüşünde idiler. Bu kimseler Cehmiye yi tekfir ediyorlar ve Ebu Bekir (radiyalalhu anh) ile Ömer (radiyalalhu anh) ı fazilet ve hilafet konusunda (Ali ye) önceliyorlar idi. 73 el-lalekai de Yahya ibni Sa id i iman, söz (kavl) ve ameldir diyenler arasında sayar. 74 Yahya ibni Sa id el-kattan, bize göre, kader, ilim ve kitab aynı manadadır der. Oğlu Muhammed, Yahya ibni Sa id e günahlar takdir edilmekte midir? diye sorduğunda o evet diye cevap verir. 75 Yahya el-kattan ın Kur an nın mahluk olup olmadığı tartışmalarına da girdiğini görmekteyiz. Onun Kim kul huvellahu ehad (mahluktur?) ** derse o zındıktır dediği nakledilmektedir. 76 Başka bir rivayette de Yahya ibni Sa id in Kur an mahluk değildir, kim Kur an mahluk derse o kafirdir görüşünü savunanlar arasında olduğu zikredilir. 77 Yahya ibni Sa id in Kur an mahluktur diyenler hakkında fetva verenler arasında gösterilmesi, onun bu fikri sadece benimsemediği, benimsemenin yanı sıra ısrarlı bir biçimde savunuculuğunu da yaptığını göstermektedir. 78 9

10 Bu bağlamda Yahya ibni Sa id in Kur an mahluktur diyen kimsenin, vefat eden müslüman bir yakınına mirasçı olamayacağı ve kendisine de mirasçı olunamayacağı yönünde fetva verdiği zikredilir. 79 Yahya ibni Sa id el-kattan'ı; Hafızların başı olarak tanıtan Zehebi (Muhtasar el-uluv li'l-aliyyi'l-azim, #168, ) ondan, Nasıl olur da (Yüce Allah), 'O, Allah'tır, birdir' buyururken, onlar bu mahluktur diyorlar? dediğini nakleder. ** İmam Buhari (Efalu'l-İbad, 69-70) de Yahya ibni Sa id el-kattan'ın şöyle dediğini nakleder: Peki: 'Deki O Allah'tır, bir ve tekdir' buyruğuna nasıl yaklaşıyorlar? Bu ayeti kerimeyi: 'Şüphesiz, Ben Allah'ım' ne yapıyorlar? Bu, nasıl mahluk olabilir? ** Ayrıca Yahya ibni Sa id in imanda istisna görüşünü savunduğu nakledilir. 80 Onun ashabu l-hadis ten olduğunu ifade eden daha açık rivayetler de vardır. Nakledildiğine göre Süfyan es-sevri (161H) Mekke de geçim sıkıntısına düşünce Basra ya göçer ve Yahya ibni Sa id in evinin yakınında bir ev kiralar. Ev sahiplerine civarda ashabu l-hadis ten kimse olup olmadığını sorduğunda, ona Yahya ibni Sa id el-kattan ın olduğunu söylerler. es-sevri, Yahya yı çağırmalarını ister. Yahya, gelince es-sevri ona altı (veya yedi) gündür buradayım der. Bunun üzerine Yahya onu kendi evinin hemen yanına nakleder ve kendi evi ile onun oturduğu yer arasına bir kapı açar. Basra lı muhaddisler gelerek es-sevri ye selam verirler ve ondan hadis dinlerler. 81 Genelde ashabu l-hadis in ve ehl-i sünnet in, özelde ise Hanbelilerin itikadi görüşlerinin derlenmesi ve tesbit edilmesi hususunda önemli bir yere sahip olan el-lalekai, İ tikadu Ehli s-sünne adlı eserinde, doğru yola hidayet etme ve sünnet te imam olanlar başlığı altında Yahya ibni Sa id e de yer verir. 82 İbn Kuteybe (276H) el-maarif inin bir yerinde, Yahya ibni Sa id el-kattan ı ashabu l-hadis arasında sayar

11 DİPNOTLAR * BASRALI MEŞHUR MUHADDİS YAHYA b. SAID el-kattan IN HADİS İLMİNDEKİ YERİ başlıklı bir akademik çalışmadan muhtasar olarak ve düzenlenerek alıntılanmıştır. ** tarafımızdan eklenmiştir. 1- el-hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad ev Medineti s-selam, 14/135; Mizzi, Tehzibu l-kemal fi Esmai r-rical, 31/ ; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/175; Zehebi, Tarihu l-islam ve Vefeyatu l-meşahiri ve l-a lam, hicri yılları olaylarını ele alan cilt, 464; İbn Hacer el-askalani, Tehzibu t- Tehzib,11/ Müslim, el-küna ve l-esma, 1/364; İbni Hibban, Kitabu Meşahiri Ulemai l- Emsar, es-sem ani, el-ensab, 10/184; İbnu l-esir, el-lubab fi Tehzibi l-ensab, 3/44; el- Kuraşi, el-cevahiru l-mudiyye fi Tabakati l-hanefiyye, 4/289; Suyuti, Lubbu l- Lubab fi Tahriri l-ensab, (Abbas ibni Muhammed ibni Ahmed ibni es-seyyid Rıdvan el-medeni nin Muhtasaru Fethi Rabbi l-erbab bi ma Ühmile fi Lubbi l- Lubab min Vacibi l-ensab ı ile birlikte), 2/ İbni Muflih, el-maksadu l-erşed fi Zikri Ashabi l-imam Ahmed, 2/27 5- İbni Mende, Şurutu l-eimme, 60; Darakutni, Zikru Esmai t-tabiin ve men Ba dehum, 1/400; Hakim en-neysaburi, 46; Nevevi, Tehzibu l-esma ve l-luğat, 2/ Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/139; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/339; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/465; Zehebi, el-kaşif fi Ma rifeti men lehu Rivayetun fi l-kutubi s-sitte, 2/366; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/ Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/135; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/341; Zehebi, Tarihu l-islam, hicri yılları olaylarını ele alan cilt, 464; İbni Hacer, Tehzibu t-tehzib, 11/192; er-rib i, Mevlidu l-ulema ve Vefeyatuhum, 1/284; Halife ibni Hayat, Tarihu Halife ibni Hayat, 1/ Ebu l-ferec İbnu l-cevzi (v. 597) onun doğum tarihi olarak eğer müstensih veya baskı hatası değilse- 110H yılını (İbnu l-cevzi, Ebu l-ferc, el-muntazam fi Tarihi l-umem ve l-muluk, 10/72), er-rib i (397H) ise Mevlidu l-ulema sının bir 11

12 yerinde 120H yılını zikretmişken, eserinin başka bir yerinde (er-rib i, Mevlidu l- Ulema ve Vefeyatuhum, 1/318) 134H tarihini vermektedir. Ancak bu tarihlendirmeler yanlış olsa gerektir. 9- Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/135; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/330; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/175; Zehebi Tarihu l-islam hicri olayları/ 464; Zehebi el-muktena fi Serdi l-küna, 1/ Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/136; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/ İbni Cemaa nın söz konusu ettiği bu şahıs, İbni Küllab diye meşhur olan Ebu Muhammed Abdullah ibni Sa id ibni Küllab el-kattan el-basri (240H) dir. (Yavuz, Yusuf Şevki, İbni Küllab md., DİA, 20/ ) 12- İbni Cemaa, Izahu d-delil fi Kat i Huceci Ehli t-ta til, İbni Hacer, Lisanu l-mizan, 3/290; Yavuz, Yusuf Şevki, İbni Küllab md., DİA, 20/ İbni Hacer in beyanına göre, Fahruddin er-razi nin babası Ziyauddin el-hatib, Ğayetu l-meram fi İlmi l-kelam adlı eserinde İbni Küllab ın Yahya ibni Sa id in kardeşi olduğunu ileri sürse de, bu doğru değildir. 14- Muhammed ibni Yahya ibni Sa d el-kattan nın vefat tarihinde ihtilaf vardır. Buhari, onun vefat tarihi olarak 220H yılını verir. (Buhari, et-tarihu l-kebir, 1/266) İbni Hacer, Muhammed ibni Yahya yı tanıtırken meşhur alimin oğlu diye söz eder ve sika olduğunu sözlerine ekler. Ancak o, Muhammed ibni Yahya nın vefat tarihi olarak, Buhari nin verdiği 220H tarihini değil, 233H tarihini zikreder. (İbni Hacer el-askalani, Takribu t Tehzib, 512) İbni Hibban ise onu es-sikat ında zikreder, vefat tarihi olarak ise 223H yılını gösterir. (İbni Hibban, es-sikat, 9/82) 15- Buhari, et-tarihu l-kebir, 1/266; Müslim, el-küna ve l-esma, 1/439; İbni Ebi Hatim, el-cerh ve t-ta dil, 8/123; Zehebi, el-muktena fi Serdi l-küna, 1/313; Zehebi, el-kaşif, 2/ Mizzi, Tehzibu l-kemal, 1/ ; İbni Hacer, Tehzibu t-tehzib, 1/54; 12

13 Darakutni, es-sünen, 3/44, 4/ İbni Hacer, Takribu t-tehzib, el-lalekai, İ tikadu Ehli s-sünne, 2/ Hadis rivayet ettiği kimselerin uzun bir listesi için bkz., el-mizzi, Tehzibu l- Kemal, 31/ Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/135; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/328; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/176; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/ Nesai, Risale fi Ulumi l-hadis, 53; Nesai, et-tabakat, İbni Ebi Hatim er-razi, Takdimetu l-ma rife li Kitabi l-cerh ve t-ta dil, 1/249; Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/136; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/334; İbni Hacer, Tehzibu t-tehzib, 9/ Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/136; Mizzi, Tehzibu l Kemal, 31/ İbni Ebi Hatim, Takdimetu l-cerh ve t-ta dil, 1/247; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/337; İbni Receb el-hanbeli, Şerhu İleli t-tirmizi, ez-zehebi, Tarihu l-islam, olayları/ Ebu Nu aym el-isfahani, Hilyetu l-evliya ve Tabakatu l Asfiya, 8/ İbni Receb el-hanbeli, Şerhu İleli t-tirmizi, İbnu l-medini, el-ilel, Yahya ibni Said in bir nevi ilim silsilesini de ifade eden, Ali ibni el-medini nin şu ifadelerini burada zikretmek yerinde olacaktır: Ali ibni el-medini şöyle demektedir: İsnad ın altı kişinin etrafında döndüğünü gördüm. 1. Medine de ibni Şihab ez-zühri (124H), 2. Mekke de Amr ibni Dinar (126H), 3. Basra da Katade ibni Daime es-sedusi (117H) ve 4. Yahya ibni Ebi Kesir (132H), 5. Kufe de Amr Abdullah ibni Ubeyd (129H) ve 6. Suleyman ibni Mihran (148H). Daha sonra bu altı kişinin ilmi, musannıf olan şu kişilere intikal etmiştir: 1. Medine de Malik ibni Enes (179H) ve 2. Muhammed ibni İshak (152H), 3. Mekke de Abdulmelik ibni Abdi l-aziz ibni Cureyc (151H) ve 4. Süfyan ibni Uyeyne (198H), 5. Basra da 13

14 Sa id ibni Ebi Arube (158H veya 159H), 6. Hammad ibni Seleme (168H), 7. Ebu Avane (175H), 8. Şu be ibni el-haccac (160H) ve 9. Mamer ibni Raşid (154H), 10. Kufe de Süfyan ibni Sa id es-sevri (161H), 11. Şam da Abdu r-rahman ibni Amr el-evzai (151H), 12. Vasıt ta Huşeym ibni Beşir (183H). Ali ibni el-medini sözlerine devamla şöyle demektedir: Sonra bu altı kişinin ve on iki kişinin ilmi, şu altı kişiye intikal etmiştir: 1. Yahya ibni Sa id el-kattan (198H), 2. Yahya ibni Zekeriyya ibni Ebi Zaide (182), 3. Veki b. el-cerrah (199), 4. Abdullah b. el- Mubarek (181), 5. Abdu r-rahman ibni Mehdi (198H), 6. Yahya ibni Adem (203H). (er-ramahurmuzi, el-muhaddisu l-fasıl beybe r-ravi ve l-vai, ; İbni Mende, Şurutu l-eimme, 33-40) 29- İbni Ebi Hatim, Takdimetu l-cerh ve t-ta dil, 1/ Yahya ibni Sa id el-kattan dan hadis rivayet eden kimselerin uzun bir listesi için bkz., Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/ Hatibu l-bağdadi, es-sabık ve l-lahık fi Tebaudi ma beyne vefati Raviyeyni an Şeyhin Vahid, İbni Kesir, el-bidaye ve n-nihaye 33- İbni Asakir, Tarihu Medineti Dımeşk, 65/ İbni Hibban, Kitabu Meşahiri Ulemai l-emsar, Zehebi, Mizanu l-i tidal fi Nakdi r-rical, 5/170; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/ Hatibu l-bağdadi, el-fasl li l-vasli l Mudrec, Zehebi, Tezkiratu l-huffaz, el-kazvini, Kitabu l-irşad fi Ma rifeti Ulemai l-hadis, Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/ Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/339; el-kuraşi, el-cevahiru l-mudiyye, 3/ İbni Kesir, el-bidaye ve n-nihaye, 10/ Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/175; Zehebi, Tarihu l-islam,

15 olayları/ Zehebi, Tabakatu l-muhaddisin, 70; Suyuti, Tabakatu l-huffaz, İbni Hacer el-askalani, ed-diraye fi Tahrici Ehadisi l-hidaye, 2/ Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/139; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/339; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/465; Zehebi, el-kaşif, 2/366; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/ el-icli, Tarihu s-sikat, İbni Şahin, Tarihu Esmai s-sikat mimmen Nukile anhumu l-ilm, İbni Sa d, Ebu Abdillah Muhammed ibni Sa d ibni Meni, Kitabu t-tabakati l Kebir, 7/ İbni Ebi Hatim, Takdimetu l-cerh ve t-ta dil, 1/249; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/183; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/ Zehebi, Tezkiratu l-huffaz, 300; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/181; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/467; İbni Receb, Şerhu İleli t-tirmizi, Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/176; Darakutni, es-sunen, (Ebu t-tayyib Muhammed Şemşulhak el-azimabadi nin et-ta liku l-muğni ale d-darakutni si ile beraber), 3/175; el-bağdadi, Musnedu İbni l-ca d, 353; Ebu Nu aym el-isfahani, Hilyetu l-evliya, 8/381; Ahmed ibni Hanbel, Kitabu l-ilel ve Ma rifeti r-rical, 1/164; 2/15; Hatibu l-bağdadi, el-kifaye, 220; er-ramahurmuzi, el- Muhaddisu l-fasıl beyne r-ravi ve l-vai, 232; İbnu l-ca d, Musned, 353; el- Cassas, Ahkamu l-kur an, Beyrut, 4/ Zehebi, Zikru men Yu temed Kavluhu fi l-cerh ve t-ta dil, (Erbau Resail fi Ulumi l-hadis içerisinde), Azimabadi, Avnu'l-Ma'bud Şerhu Suneni Ebi Davud, 2/ İbni Receb el-hanbeli, Camiu l-ulum ve l Hikem fi Şerhi Hamsine Hadisen min Cevamii l-kelim, 2/ Zehebi, Mizanu l-i tidal, 7/182; İbni Hacer, Lisanu l-mizan, 1/5; Kannuci, 15

16 Ebcedu l-ulum, 2/212; İbnu s-salahulumu l-hadis, 388; Suyuti, Tedribu r-ravi, 2/321; İbni Cemaa, Izahu d-delil, Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/183; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/ Katib Çelebi, Keşfu z-zunun, 1/ ez-zirikli, el-a lam Kamusu Teracimi li Eşhuri r-ricali ve n-nisai mine l-arabi ve l-musta rabin ve l-müsteşrikin, 8/ Hatibu l-bağdadi, el-kifaye, 44; İbni Receb el-hanbeli, Şerhu İleli t Tirmizi, 133; İbnu s-salah, Ulumu l-hadis, 389; Suyuti, Tedribu r-ravi, 2/ el-hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/ Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/341; Zehebi, Siyeru A lami n Nubela, 9/184; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/ Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/142; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/342; Zehebi, Tezkiratu l-huffaz, 300; Zehebi, Siyeru A lami n Nubela, 9/181; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/469; İbni Hacer, Tehzibu t-tehzib, 11/ Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/342; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/187; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/471; İbni Hacer, Tehzibu t-tehzib, 11/ ; İbnu l-cevzi, Sıfatu s-safve, 3/ el-ya kubi, Tarihu l-ya kubi, 2/ Hakim en-neysaburi, Ma rifetu Ulumi l-hadis, Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/176; el-kuraşi, el-cevahiru l-mudiyye, 3/587; İbni Asakir, Tarihu Dımeşk, 63/76; İbni Main, Yahya, Yahya b. Main ve Kitabuhu t-tarih, 1/ İbni Ebi Hatim, Takdimetu l-cerh ve t-ta dil, 1/234; 1/247; İbni Mende, Şurutu l-eimme, İbni Ebi Hatim, Takdimetu l-cerh ve t-ta dil, 1/250; Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/ ; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/340; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/ ; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/466 16

17 69- Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/ ; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/ ; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/179, 181; Zehebi, Tarihu l- İslam, olayları/466, 468; İbnu l-cevzi, Sıfatu s-safve, 3/366; Nevevi, Tehzibu l-esma, 2/ Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/142; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/ ; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/180; 9/ ; 9/187; İbni Kudame el-makdisi, 10/178; Ebu Nu aym el-isfahani, Hilyetu l-evliya, 8/382; İbnu l-cevzi, Sıfatu s-safve, 3/ Buhari, Kitabu t-tarihi l-kebir, 8/276; İbni Sa d, et-tabakatu l-kubra, 7/293; İbn Ebi Hatim, el-cerh ve t-ta dil, 9/150; Hatibu l-bağdadi, Tarihu Bağdad, 14/143; Ebu Nasr el-kelebazi, Ricalu Sahihi l-buhari, 2/793; İbni Kesir, el-bidaye ve n-nihaye, 10/255; İbnu l-esir, el-kamil fi t-tarih, 6/301; Mizzi, Tehzibu l-kemal, 31/341; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/187; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/471; Zehebi, el-iber fi Haberi men Ğaber, 1/255; İbni Hacer, Tehzibu t-tehzib, 11/192; Halife ibni Hayyat, et-tabakat, 225; İbnu l-imad, Abdu l-hayy el-hanbeli, Şezeratu z-zeheb fi Ahbari men Zeheb, 1/355; ez-zirikli, el-a lam, 8/ İbnu l-hatib, el-vefeyat, Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/179; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/469; Ebu Nu aym el-isfahani, Hilyetu l-evliya, 8/ el-lalekai, Şerhu İ tikadi Ehli s-sünne, 4/ Ebu Nu aym el-isfahani, Hilyetu l-evliya, 8/ Zehebi, Tezkiratu l-huffaz, 298; Zehebi, Siyeru A lami n-nubela, 9/182; Zehebi, Tarihu l-islam, olayları/469; Ebu Nu aym el-isfahani, 8/ el-lalekai, İ tikadu Ehli s-sunne, 1/280; Abdullah ibni Ahmed ibni Hanbel, Kitabu s-sunne, 2/ el-lalekai, İ tikadu Ehli s-sunne, 2/ el-lalekai, İ tikadu Ehli s-sunne, Ebu Bekr el-hallal, es-sünne, 3/595 17

18 81- İbni Sa d, et-tabakatu l-kubra, 6/ el-lalekai, İ tikadu Ehli s-sünne, 1/ İbni Kuteybe ed-dineveri, el-maarif,