Giresun İlinde Fındık Yetiştiren İşletmelerin Üretim ve Pazarlama Sorunlarının Belirlenmesi

Transkript

1 Tarım İşletmeciliği Giresun İlinde Fındık Yetiştiren İşletmelerin Üretim ve Pazarlama Sorunlarının Belirlenmesi E. Sıray 1, F. Özdemir, Ö. Duyar, H. Erol, M. Sayılı, Y. Akçay 1 Fındık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, GİRESUN E-posta: erdalsiray@hotmail.com ÖZET Dünya fındık üretiminin önemli bir kısmını üreten Türkiye (yaklaşık %70), bu açıdan üstün bir konumdadır. Tarım ürünleri içinde Türkiye nin geleneksel ihraç ürünlerinden biri olan fındık, ülkeye önemli miktarda döviz girdisi sağlamaktadır. Yoğun olarak Karadeniz Bölgesi nde üretilen fındık, bölge halkının başlıca geçim kaynaklarından biridir. Giresun ili son yıllar fındık üretim verilerine göre Türkiye fındık üretiminde önemli bir paya sahiptir. Bu çalışma ile Giresun ilinde fındık yetiştiren işletmelerin üretim ve pazarlama sorunlarının tespiti ve bu sorunlara ilişkin çözüm önerileri amaçlanmıştır. Araştırmada kullanılan veriler Giresun İli nde fındık yetiştiriciliği yapan 148 adet işletmeden anket yoluyla elde edilmiştir. Elde edilen veriler 2011 üretim dönemine aittir. Analiz aşamasında; işletmeler arazi yüksekliğine göre; I. grup (0-250 metre rakımda 42 adet işletme), II. grup ( metre rakımda 61 adet işletme) ve III. grup (501+ metre rakımda 45 adet işletme) üzere üç grupta değerlendirilmiştir. Proje sonucunda üretimde en önemli sorunun girdilerin pahalı olması yer alırken, pazarlama sürecinde ise serbest piyasada ürün fiyatının düşüklüğü en önemli sorun olarak tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Fındık, üretim, pazarlama Determination of the Production and Marketing Problems of Farms Growing Hazelnut in District of Giresun Province ABS TRACT Turkey is producing a significant portion of the world production of hazelnuts (about 70%), this aspect is a superior position. Hazelnut, which is one of Turkey's traditional export products in agricultural products, provides a significant amount of foreign currency inflow t o country. Hazelnut, which is produced heavily in the Black Sea Region, is one of the main source of livelihood of the locals. According to the data, Giresun hazelnut production in recent years has a significant share in Turkey's hazelnut production. In this study, in Giresun, determined hazelnut production and marketing problems of enterprises and potential solutions to this problem are intended. The data used in this study was obtained by survey from 148 enterprises which is hazelnut cultivation in the province of Giresun. The data which was obtained is production period of In the analysis phase; enterprises according to the height of land; The first group (42 units from 0 to 250 meters in altitude), II. group ( 61 units from 251 to 500 meters in altitude) and III. group (45 units from meters in altitude) was evaluated in three groups. Result of this project, the most important problem in the process of production is expensive inputs, on the other hand, the product price in the free market for impairment in the process of marketing has been identified as the most important issue. Keywords: Hazelnut, production, marketing 1. GİRİŞ Türkiye, coğrafi konum itibariyle tropik meyvecilik dışında diğer meyvecilik faaliyetleri için oldukça uygun bir yapıdadır. İklim şartları ve toprak yapısı buna uygundur. Bu bakımdan Türkiye, bahçe bitkileri kültürünün doğuş yeri ve dünyada yetişen birçok meyve türünün ana vatanıdır. Ülkenin sahip olduğu gerek üretim alanı ve gerekse ekolojik yapısı itibariyle meyve üretiminde kendine yeterliliği ve ihracat potansiyeli olan ülkelerden birisidir (Anonim 2007). Dünya fındık üretiminin önemli bir kısmını üreten Türkiye, bu açıdan üstün bir konumdadır. Türkiye, dünya fındık üretiminin son on yıllık ( ) ortalamasına göre %68 lik pay ile birinci sıradadır. Dünya fındık ticaretinde önemli bir yere sahip olan Türkiye, fındıktan 2012 yılında yaklaşık 1,8 Milyar $ ihracat geliri sağlamıştır yılları ortalamasına göre Türkiye tarım sektörü ihracatı içinde fındık ve fındık mamulleri ihracatının payı %12,45 tir (Sıray 2013). Türkiye de fındık üretimi 33 ilde yapılmasına karşın, üretimin tamamına yakın kısmı 6 ilde toplanmıştır. Bu iller; eski üretim bölgesi olarak adlandırılan Ordu, Giresun ve Trabzon ile yeni üretim bölgesi olarak adlandırılan Sakarya, Düzce ve Samsun illeridir (Anonim 2013a). Araştırma bölgesi olarak seçilen Giresun ili 2012 yılı fındık üretim verilerine göre 101 bin ton ile Türkiye fındık üretiminde %15,38 lik bir paya sahiptir. İlde fındık üretimi Merkez ilçe ile beraber 13 ilçede yapılmaktad ır (Sıray 2013). 2. MATERYAL VE METOT Araştırmanın ana materyalini; Giresun ili Merkez ilçe ile birlikte toplam 13 adet ilçedeki 148 adet fındık yetiştiriciliği yapan işletmeden anket yoluyla elde edilen birincil kaynaklı veriler oluşturmuştur. Elde edilen veriler 2011 üretim dönemine aittir. Seçilen ilçelerde yer alan köyler ve bu köylerdeki işletmeler İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ve Fındık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü aracılığıyla tespit edilmiştir. Gayeli örnekleme yöntemi ile örnekleme popülâsyonu belirlendikten sonra, basit tesadüfî örnekleme yöntemi formülü kullanılarak 626

2 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun örnekleme hacmi 148 olarak belirlenmiştir (Yamane 1967). Örnek hacminin tespitinde %90 güven aralığında ve ortalamadan %10 (t=1,64) sapma ile çalışılmıştır. Analiz aşamasında işletmeler arazi yüksekliğine göre; I. grup (0-250 metre rakımda 42 adet işletme), II. grup ( metre rakımda 61 adet işletme) ve III. grup (501+ metre rakımda 45 adet işletme) olmak üzere üç grupta değerlendirilmiştir. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Fındık yetiştiriciliğine ilişkin genel veriler Çizelge 3.1 de verilmiştir. İşletmelerde büyük oranda fındık yetiştiriciliği yapılmakta olduğundan fındık üretim alanı oranı tüm arazi genişliği içinde yüksek olup, işletmeler genel ortalamasında 21,17 da dır. İncelenen işletmelerin ortalama dekara ocak sayısı 51,43 adet olarak belirlenmiştir. Bu işletmelerin ortalama ocak aralıkları ise 3,52 metre dir. Ocak yaşlarına bakıldığında ise 58,84 yaş ortalamaları dikkat çekerken 10 yaştan 150 yaşa kadar bahçelere rastlamak da mümkündür. Bu veriler ışığında dekara ocak sayıları yetiştiricilik esaslarına göre normaldir. Ancak ocakların yaşları yüksek ve aralıkları dardır. Ocak sayısının normal ancak aralıklarının az olmasının nedeni ise ocakların düzensiz bir yapıda, geniş ve çok dallı olmasından ileri gelmektedir. Bazı bahçelerde dallar bile yenilenmemekte çok eski dal ile senelik yeni sürgünler birbirine karışmış vaziyettedir. Çizelge 3.1. İncelenen İşletmelerde Fındık Yetiştiriciliğine İlişkin Veriler Fındık Alanı (da/işletme) 24,50 20,28 19,27 21,17 Ocak Sayısı (adet/da) 51,71 50,25 52,78 51,43 Ocak Aralığı (metre) 3,57 3,53 3,46 3,52 Ortalama 65,24 61,03 49,89 58,84 Ocak Yaşı Minimum 15,00 10,00 10,00 10,00 (yıl) Maksimum 100,00 150,00 100,00 150,00 İncelenen işletmelerde işletmeciler bahçelerine gübre uygulamalarında büyük çoğunlukla kendi tecrübeleri ile gübre çeşidine ve miktarına karar verdikleri (işletmeler ortalamasında %79,73 oranında), bunun yanında satıcının ne uyduklarını da %17,57 oranında beyan etmişlerdir (Çizelge 3.2). Üçüncü sırada ise toprak analizi sonucuna göre karar verdiklerini (%12,16) beyan etmişlerdir. Çizelge 3.2. İncelenen İşletmelerde Gübre Çeşidine ve Miktarına Karar Verme Etkenleri (*) Karar Verme Etkenleri (Adet) (Adet) (Adet) (Adet) Kendi tecrübesi 30 71, , , ,73 Satıcının 8 19, , , ,57 Toprak analiz sonucu 7 16, ,48 4 8, ,16 Tarım uzmanının 5 11,90 4 6,56 4 8, ,78 Komşu-arkadaş 0 0, ,48 2 4,44 9 6,08 Gübre Fiyatı 1 2,38 0 0,00 0 0,00 1 0,68 Sermaye durumu 0 0,00 1 1,64 0 0,00 1 0,68 Çizelge 3.3. İncelenen İşletmelerde Toprak ve Yaprak Analizi Yaptırma Durumu I. Grup (42) Iı. Grup (61) Iıı. Grup (45) (Adet) (Adet) (Adet) Analiz Yaptırma Durumu Yaptırılan Analiz Sayısı (kere) Evet 12 28, , , ,95 Hayır 30 71, , , ,05 Toplam , , , ,00 1,42 1,18 1,38 1,26 627

3 Tarım İşletmeciliği İşletmeciler, toprak ve yaprak analizini yeterince yaptırmadıklarını beyan etmişlerdir. İncelenen işletmelerde ortalama %20,95 oranında işletmeci toprak veya yaprak analizini yaptırdığını bildirirken, bu işletmelerin bu zamana kadar ortalama 1,26 adet analiz yaptırdığı belirlenmiştir (Çizelge 3.3). Toprak ve yaprak analizi yaptıran işletmelerde işletmeciler ortalama %67,74 oranında iyi sonuç aldıklarını beyan ederken, %29,03 oranında işletmeci ise sonucun belirgin bir etkisinin olmadığını savunmaktadır (Çizelge 3.4). Çizelge 3.4. İncelenen İşletmelerde Toprak ve Yaprak Analizi Sonucunun Etkisi (*) Analiz Sonucunun Etkisi Çok iyi 1 8,33 0 0, ,50 2 6,45 İyi 7 58, , , ,29 Belirgin Fark Yok 3 25, , , ,03 Kötü 1 8,33 0 0,00 0 0,00 1 3,23 Toplam , , , ,00 (*)Analiz yaptıranlar arasındaki sonuçlar. Toprak ve yaprak analizi yaptırmayan işletmelerde işletmecilerin çoğunluğu analizin önemini bilmediklerini bildirmişlerdir. İşletmeler genelinde %84,62 oranında işletmeci analizin önemini bilmediğini bildirirken, bu konuda bilgilendirilmeleri gerektiğini de ayrıca beyan etmişlerdir (Çizelge 3.5). Çizelge 3.5. İncelenen İşletmelerde Toprak ve Yaprak Analizi Yaptırmama Nedeni (*) Analiz Yaptırmama Nedeni Pahalı olması 1 3,33 3 6,00 1 2,70 5 4,27 Toprak örneği almayı bilmiyor 1 3,33 2 4,00 3 8,11 6 5,13 Nereye başvuracağını bilmiyor 2 6,67 3 6,00 1 2,70 6 5,13 Analizin önemini bilmiyor 26 86, , , ,62 Yeni çiftçiliğe başladı, yaptıracak 0 0,00 0 0,00 1 2,70 1 0,85 Toplam , , , ,00 (*) Analiz yaptırmayanlar arasındaki sonuçlar. İncelenen işletmelerde işletmeciler genel ortalamada %64,86 oranında bahçelerinde ilaç kullanırken ilaç çeşidine ve miktarına kendi tecrübeleri ile karar verdiklerini belirtmişlerdir (Çizelge 3.6). Yine işletmeciler genel ortalamada (%23,65) ilaç satan kişilerden aldıkları bilgilerle de ilaç uygulaması yaptıklarını bildirmişlerdir. Çizelge 3.6. İncelenen İşletmelerde İlaç Çeşidine ve Miktarına Karar Verme Etkenleri (*) Karar Verme Etkenleri Kendi tecrübesi 25 59, , , ,86 Satıcının 8 19, , , ,65 Tarım uzmanının 7 16, , , ,57 Toprak analiz sonucu 3 7,14 4 6,56 4 8, ,43 Komşu-arkadaş 0 0,00 6 9,84 0 0,00 6 4,05 İlaç Fiyatı 1 2,38 0 0,00 0 0,00 1 0,68 İlaç Kullanmıyor 4 9,52 1 1,64 1 2,22 6 4,05 628

4 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun İşletmeciler bahçelerine ilaç aldıkları zaman ilaç satan kişilerden %73,24 oranında her zaman bilgi aldıklarını, ilacı satan kişinin devamlı ilaç ve kullanımı konusunda kendilerine bilgi verdiğini beyan etmiştir (Çizelge 3.7). Çizelge 3.7. İncelenen İşletmelerde İlaç Satın Alınan Yere İlaç Kullanımının Sorulması (*) Her zaman onlardan bilgi alıyor Hayır, kendi tecrübesi yeterli Mecbur kalırsa 26 68, , , , , , , ,94 1 2,63 3 5,00 0 0,00 4 2,82 danışıyor Toplam , , , ,00 (*) İlaç kullananlar arasındaki sonuçlar. Ziraat Odasına üyelikler destekleme kapsamında mecburi tutulduğundan oranları daha yüksektir (%85,81). İncelenen işletmelerin genelinde %89,19 oranında herhangi bir sivil toplum kuruluşuna üye olduğunu beyan etmiş olup, ziraat odalarından sonra en fazla %29,73 oranında tarım kredi kooperatiflerine üye olduklarını belirtmişlerdir (Çizelge 3.8). İşletmelerin %20,27 oranlarında Fiskobirlik e üyeliklerini bildirmişlerdir. Çizelge 3.8. İncelenen İşletmelerde Çiftçi Örgütlerine Üyelik Durumu (*) Üye Olunan Çiftçi Örgütleri Ziraat Odası 35 83, , , ,81 Tarım Kredi Koop , , , ,73 Fiskobirlik 13 30, ,31 4 8, ,27 Tarımsal Kalkınma Koop. 0 0,00 1 1,64 1 2,22 2 1,35 Hiçbiri 4 9,52 6 9, , ,81 İncelenen işletmelerde işletmeciler %18,92 oranında sivil toplum kuruluşundan girdi temin ettiklerini ancak, ancak onlara ürün satmadıklarını beyan etmişlerdir (Çizelge 3.9). Çizelge 3.9. İncelenen İşletmelerde Sivil Toplum Kuruluşundan Girdi Temini Girdi Temin Etme Durumu Evet 10 23, , , ,92 Hayır 32 76, , , ,08 Toplam , , , ,00 İncelenen işletmelerde işletmeciler çoğunlukla (işletme ortalamasında %77,03) fındık üretim sürecinde girdilerin pahalı olduğunu belirtmişlerdir (Çizelge 3.10). İşletmeciler iklimsel faktörlerin de fındık üretim sürecinde büyük problem olduğu %64,86 oranında beyan etmişlerdir. Bunların yanında işletmeciler genel ortalamada fındık üretiminde piyasaların belirsizliği, hastalık ve zararlılar ve işgücü yetersizliğini sorun olarak öne çıkarmışlardır. 629

5 Tarım İşletmeciliği Çizelge İncelenen İşletmelerde Fındık Üretiminde Karşılaşılan Sorunlar (*) Sorunlar Girdilerin pahalı olması 33 78, , , ,03 İklimsel Faktörler 26 61, , , ,86 Piyasaların belirsiz oluşu 23 54, , , ,43 Hastalık ve zararlılar 21 50, , , ,84 İşgücü yetersizliği 10 23, , , ,68 Finansman yetersizliği 9 21, , , ,89 Teknik bilgi eksikliği 9 21, , , ,86 Arazi şartları (yol) 0 0,00 1 1,64 0 0,00 1 0,68 İşletmeciler genel ortalama itibariyle %26,29 oranla serbest piyasada fındık fiyatının düşük olduğu fındığın üretimden pazarlanması aşamasına kadar ve pazarlama esnasında görülen en önemli sorun olduğunu bildirmişlerdir (Çizelge 3.11). İkinci olarak %17,71 oranla ÇKS ve Fındık Politikaları sorun olarak görülmektedir. Diğer taraftan %14,83 oranıyla üreticilerin birlikte hareket etmediğini ve bununda fındığın üretimden pazarlanması aşamasına kadar ve pazarlama esnasında görülen üçüncü sorun olarak belirtilmiştir. Ayrıca emanete fındık bırakılması ve kurutmadaki ve tasnifteki problemler de bu süreçte bir önemli bir sorun olduğu beyan edilmiştir. Çizelge İncelenen İşletmelerde Fındığın Pazarlanmasındaki Problemleri Sorunlar Puanı Puanı Puanı Puanı Serbest piyasadaki fındık fiyatı , , , ,29 ÇKS ve fındık politikaları , , , ,71 Üreticilerin birlikte hareket 82 15, , , ,83 Emanete fındık bırakılması 62 11, , , ,39 Kurutmadaki ve tasnifteki 45 8, , , ,13 Randıman düşüklüğü 27 5, , , ,48 Depolama 27 5, , , ,65 Zamansız Hasat 23 4, ,91 4 0, ,15 Diğer 17 3, , , ,37 Toplam , , , ,00 Bölgede en önemli problemlerden biri olarak görülen yaşlı bahçelerin yenilenmesi amacıyla söküm ve dikimin yapılması şüphesiz verimliliği artıracaktır. Bu hususta işletmelerin bahçelerini yenilemeye olan yaklaşımların ı görmek için bahçelerini söküp yeni fidanlarla dikimi yapıp yapmayacakları sorusuna sadece % 35,81 (İşletmeler Ortalamasında) oranında evet cevabı alınmıştır (Çizelge 3.12). Çoğunluğun hayır demesinin genel nedeni ise bahçelerin yenilenmesi esnasındaki verimsiz dönem ve yenileme maliyetleri gelmektedir. Bu hususta devletten söküm-dikim desteği beklenmektedir. Çizelge İncelenen İşletmelerde Yaşlı Fındık Bahçesini Söküp Yenilemek İsteyenler Fındık Bahçesini Yenileme İsteği Evet 14 33, , , ,81 Hayır 28 66, , , ,19 Toplam , , , ,00 630

6 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun 4. SONUÇ VE ÖNERİLER İncelenen işletmelerde işletmeciler bahçelerine gübre uygulamalarında büyük çoğunlukla kendi tecrübeleri ile karar vermektedirler. İşletmeciler, toprak ve yaprak analizini yeterince yaptırmadıklarını, işletmelerde yaklaşık 1/5 oranında işletmeci toprak veya yaprak analizini yaptırdığını bildirmiştir. Bu oranın bu kadar düşük olmasına sebep olarak da analizin önemini bilmediklerin i bildirmişlerdir. işletmecilerin yaklaşık yarısı bahçelerinde ilaç kullanırken ilaç çeşidine ve miktarına kendi tecrübeleri ile karar verdiklerini belirtmişlerdir. Yine işletmeciler ilaç satan kişilerden aldıkları bilgilerle de ilaç uygulaması yaptıklarını bildirmişlerdir. İşletmelerin üretim sürecinde yaptıkları uygulamalara bakıldığında teknolojiyi daha az kullandığı, kendi tecrübelerine daha fazla yer verdikleri görülmektedir. Bu amaçla yayım faaliyetlerine biraz daha fazla önem verilmesi ve analiz desteklerinin çoğaltılmasına ihtiyaç vardır. İncelenen işletmelerin ortalamasında yaklaşık %92 oranında herhangi bir sivil toplum kuruluşuna üye olduğunu beyan etmiş olup, ziraat odasından sonra en fazla tarım kredi kooperatiflerine üye olduklarını belirtmişlerdir. Ziraat Odasına üyelikler destekleme kapsamında mecburi tutulduğundan oranları verilmemiştir. Bölgede büyük oranda fındık yetiştiriciliği yapılmakta ve fındık yetiştiriciliğinde de işgücü büyük önem taşımaktadır. Bu anlamda işletmelerin mevcut işgücü zaman zaman atıl bırakılmakta ve yabancı işgücüne ihtiyaç duyulmaktadır. Özellikle işletmelerde arazi genişliği arttıkça yabancı işgücü kullanımı ve atıl işgücü oranı daha yükselmektedir. Yıl içerisinde işgücü planlamaları yapılarak atıl işgücü devreye sokulmalı ve bunu değerlendirici diğer faaliyetlere (hayvancılık, arıcılık, vb.) ağırlık verilmelidir. İncelenen işletmelerden hareketle Bölgede fındık üretiminde karşılaşılan sorunların başında girdilerin pahalı olması gelmektedir. Bu sorunu sırasıyla; iklimsel faktörler, piyasaların belirsiz oluşu, hastalık ve zararlılar, finansman yetersizliği, teknik bilgi eksikliği ve işgücü yetersizliği sorunları takip etmektedir. Fındığın üretimden pazarlanması aşamasına kadar ve pazarlama esnasında görülen bölgedeki problem, incelenen işletmeler bazında değerlendirildiğinde serbest piyasada fındık fiyatının düşük olması en önemli sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer sorunlar sırasıyla ÇKS ve fındık politikaları, üreticilerin birlikte hareket etmemesi, emanete fındık bırakılması, kurutmadaki yanlışlıklar ve eksiklikler ile tasnifteki yanlışlıklar (kırık, çürük vb. olanların ayrılmaması) olarak incelenen işletmelere göre tespit edilmiştir. Sıray ve Akçay (2010), Giresun ili Merkez ilçede yaptıkları çalışmada benzer şekilde sonuca ulaşmış ve üretimde en önemli sorunun girdilerin pahalı olması, pazarlama sürecinde ise serbest piyasada ürün fiyatının düşüklüğü olarak bulmuşlardır. İncelenen işletmelerde fındık bahçelerinin yenilenmesi amacıyla sökülüp dikilmesi büyük oranda düşünülmediği, bu eğilimde olanların ise maliyetin yüksekliği veya ürün alınamama dönemlerindeki gelir kaybı düşündürmektedir. Bölgedeki verimliliğin düşüklüğüne sebep faktörlerden biri olarak gösterilen yaşlı bahçelerin yenilenerek gençleştirilmesi üretim artışına katkı sağlayacağından politikalarla desteklenmesi görüşü kanaatimizdir. 5. KAYNAKLAR Anonim, İl Tarım Müdürlüğü, Ordu İli Fındık İhracatı ve Aflatoksin, Ordu. Anonim 2013a. Türkiye İstatistik Kurumu, İstatistik Veri Tabanı Sıray, E., Fındık Üretim ve Ticaret Durumu, Fındık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Eğitim Notları, Giresun. Yamane, T., Elemantary Sampling Theory, Printice-Hall Inc., Englowood Cliffs, N, S. 631