Eurasian Journal of Educational Research, Issue 6, 2002, KÜRESELLEŞME KONUSUNDAKİ YAKLAŞIMLAR VE EĞİTİM

Transkript

1 Eurasian Journal of Educational Research, Issue 6, 2002, KÜRESELLEŞME KONUSUNDAKİ YAKLAŞIMLAR VE EĞİTİM Yrd. Doç. Dr. İrfan Yurdabakan 1 Özet Yazının amacı, kimilerine göre son dönemlerde moda sözcük haline gelen küreselleşme kavramını tanımlamak, farklı bakış açılarını ortaya koymak ve yanı sıra küreselleşmenin etkileri sonucunda ortaya çıkabilecek sorunlarla baş etmesini bilen bireylerin yetiştirilmesinde izlenmesi gereken yollar konusunda okuyuculara öneriler sunmaktır. Anahtar Sözcükler: Küreselleşme, Küreselleşme Yaklaşımları, Eğitim Abstract The aim of this article is to define the term globalization, which has recently turned out to be a popular word for some people, to illustrate a variety of viewpoints, and to present propositions to the readers about the ways to follow in the education of individuals who can cope with the problems likely to arise as a result of the effects of globalization. Key Words: Globalization, Approaches to Globalization, Education Küreselleşme Konusundaki Yaklaşımlar 11 Eylül olayıyla birlikte daha yoğun bir biçimde kullanılmaya başlanan küreselleşme kavramı, üzerinde ortak görüş birliğine varılamamasına rağmen, ekonomi, siyaset, kültür ve eğitim gibi alanları da içine alan ve değişimi ifade eden sihirli bir sözcük haline gelmiştir. Power (2000) küreselleşmeyi, yeni bilgi 1 Dokuz Eylül Ünv. Buca Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Böl. irfan.ybakan@deu.edu.tr

2 teknolojilerinin ortaya çıkmasıyla birlikte oluşan değişmelerin yer aldığı çok yönlü bir işlevler topluluğu ya da insan yaşamlarını daha derinden, daha yoğun bir şekilde ve daha hızlı birleştiren, daralan mekân, kısalan zaman ve yok olan sınırlar anlamına gelen konseptler topluluğu olarak tanımlamaktadır. Sosyal bilimlerin birçok dalında olduğu gibi, küreselleşme konusunda da tümüyle bir birinden farklı yaklaşımların ortaya çıktığı, öte yandan küreselleşmenin sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik sistemler üzerindeki etkilerine bağlı olarak, zamanla toplum içerisinde küreselleşme karşıtları ile savunucularının sayılarında da hızlı artışların olduğu söylenebilir. Held, McGrew, Goldblatt ve Perraton (1999) ın makalelerinde belirttikleri gibi, küreselleşme savunucuları arasında yer alan aşırı küreselleşmeciler (hyperglobalist), küreselleşme sürecine bağlı olarak ulus devlet anlayışının önemini yitirdiğini, tersine küresel piyasa işleyişine göre yeni değerlerin ve toplumsal yapılanmaların önem kazandığını savunmaktadırlar. Onlara göre, piyasalar devletlerden daha güçlü hale gelmiştir ve geleneksel ulus devletlerin yerine dünya toplumu bilinci giderek yaygınlaşmaktadır. Aşırı küreselleşmecilerin dile getirdiği bir başka görüş ise, küreselleşme sürecinde, ekonomik olarak kazananlar kadar kaybedenlerin de olabileceğini ancak, ekonomideki küresel rekabetin belli grupların durumunda kötüleşmeye neden olsa bile, belli devletler veya toplumlar kendilerini diğerleriyle karşılaştırdıklarında avantaj sağlayabilecek üretimde bulunabileceklerdir. Bu bağlamda, Hinkson (1998), küreselleşme süreciyle birlikte yaşanan insan ve para hareketlerinin, bireylere daha önceden sahip olamadıkları birtakım yeni olanaklar sağlayabileceğini, onların yaşamlarını zenginleştirebilecek potansiyele sahip olduğunu vurgulamaktadır. Ayrıca, kültürel anlamda diğer olan her şeyin artık uzak, egzotik, gizemli veya ulaşılmaz olmaktan çıktığını, tersine küreselleşmeyle birlikte diğer olanların bizim etrafımızda olduğunu ifade etmektedir. Bunun yanında, kuşkucular (skepticists) olarak da bilinen küreselleşme karşıtları ise, aslında küreselleşme adına söylenen şeylerin yeni olmadığını, geçmişte bu kadar sıkı uygulanmayan gümrük kontrollerinin azaltılarak veya ortadan kaldırılarak eskiye dönüşün yaşandığını, bu nedenle küreselleşme olarak adlandırılan birtakım

3 değişimlerin yeni bir süreç değil, geçmişe dönüşün göstergeleri olduğunu savunmaktadırlar. Kuşkuculara göre, dünya küresel uygarlıktan çok yeni anlayışlara paralel olarak bölünmeye doğru gitmektedir. Bu nedenle, küreselleşme toplumlar arasında bütünleşmeye değil, farklı kültürler, uygarlıklar ve bölgeler arasında çatışmaların doğmasına, ayrıca, küresel dünya ekonomisine bağlı olarak ortaya çıkacak eşitsizliklerin ise kökten dincilik ya da aşırı milliyetçilik gibi ideolojik akımların ortaya çıkmasına neden olabileceğini vurgulamaktadırlar. Hinkson (1998) un görüşleri de bu savı destekler niteliktedir. Ona göre, küreselleşme karşıtlarını telaşlandıran şey, küreselleşmenin yararlarının eşit olmayan bir biçimde dağılarak, toplum içinde ve toplumlar arasındaki sosyal tabakalaşmalara ve eşitsizliklere yol açmasıdır. Öte yandan, küreselleşme karşıtı bazı eleştirmenler ise, küreselleşmenin kültürel karışımın diğer bir adı olduğunu ancak, bu karışımda kültürlerin etkisinin eşit olamayacağını, dolayısıyla karışıma baskın kültürün daha fazla etki ederek bazı toplum kültürlerinin asimile olabileceğini vurgulamaktadırlar (Rose, 1999). Bu iki grubun dışında dönüşümcüler (transformationalists) olarak bilinen grup ise küreselleşmeyi, toplum düzenini yeniden şekillendiren ekonomik, sosyal ve siyasal değişmelere neden olan esas güç olarak tanımlamaktadırlar. Onlara göre, yaşadığımız dönem yakın geçmişimizle kıyaslanamayacak kadar farklıdır. Farklılığın temel kaynağı ise yeni küresel pazarların oluşmasıdır. Dönüşümcüler, hem bilgi ve teknoloji hem de iletişim ağlarındaki ve finans sektöründeki değişmelerin bu pazarın yönetilmesi ve yönlendirilmesi üzerinde önemli etkilere sahip olduğunu savunmaktadırlar. Sonuç olarak, dönüşümcüler, ulus devletin çökme sürecine girdiğini iddia eden aşırı küreselleşmecilerin ve aslında değişen bir şey yok diyen kuşkucuların söylemlerini reddetmektedirler. Hangi açıdan bakılırsa bakılsın, teknolojik gelişmeler ile ekonomik ve ideolojik etkenler küreselleşmenin ana nedenleri arasında sayılabilir. Bilişim teknolojilerinin ucuzlaması ve giderek yaygınlaşması mesafe ve sınır kavramlarını ortadan kaldırmıştır. Uluslar arasında bilgi alış-verişlerinin ivme kazanması, kültürel değerlerin birbiriyle etkileşerek kültürleşme sürecini hızlandırması küresel değerlerin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Ayrıca, ekonomik anlamda kendi iç piyasalarını doyuran güçlü devletler, kendilerine yeni piyasalar arayışı içine girmiş ve çok

4 uluslu şirketler kavramının doğmasına neden olmuşlardır. Bu çok uluslu şirketler üretimi yeryüzüne yayma eğilimi içindedirler. Günümüzde oluşan Avrupa Birliği gibi örgütlenmeler küreselleşmenin siyasal, ideolojik ve ekonomik etkilerinin ürünü olarak ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu çerçevede düşünülürse, önemli olan toplum ve toplumu oluşturan bireylerin, küreselleşmenin hangi tarafında yer aldıkları değil, küreselleşme sürecinin doğuracağı muhtemel sonuçlara karşılık önlem alabilecek ve değişimlerden yarar sağlayabilecek yetilere sahip olmalarıdır. Bu nedenle, küreselleşme gerçeğiyle birlikte ortaya çıkan değişim olgusunu yadsımadan, yaşanan değişime karşı direnip gelişmelere kapalı bir birey ya da toplum olma yerine, muhtemel gelişmeleri önceden sezinleyip değişimlere ayak uydurmasını bilen bireylerin yetiştirilmesi amaçlanmalıdır. O halde değişim, eğitim kurumlarından başlayarak yaygınlaşmalıdır. Çünkü küreselleşme Power (2000) a göre, daha çok nitelikli insan faktörü üzerinde yoğunlaşmaktadır. Ona göre, bireylerin 21. yüzyılın hızla değişen bilgi toplumuna katılımı, yeni bilgi, beceri, yaşam boyu öğrenme ve eskisine göre daha nitelikli olmayla gerçekleşebilir. Küreselleşme ve Eğitim Eğitime duyulan gereksinimin hızla artmakta olduğu, buna karşın ülkeler içinde ve ülkeler arasındaki eşitsizliklerin ise giderek yayıldığı bir ortamda, bireylerin ve toplumların daha iyi, daha insancıl ve daha barışçıl bir geleceğe doğru yol almalarını sağlamak amacıyla 1988 de Paris te düzenlenen Yüksek Öğretim konulu dünya konferansı şu nokta üzerinde yoğunlaşmıştır: Yüksek öğretim kurumlarının geleneksel araştırma ve uzmanlaşma işlevlerinin yanında, kültürler ve uluslar arasındaki etkileşimi güçlendirebilecek misyonu göz ardı edilmemelidir. Bu nedenle, yerel hükümetler yüksek öğretim kurumlarına gereken finansal desteği sağlamalıdırlar. Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler ve bilgi alışverişinde yaşanan artış, yeni kültür ve uygarlıklarla etkileşimi kolaylaştırmakla birlikte, bilgiyi edinme, var olanların arasından en uygun olanını seçme ve başkalarıyla paylaşma gibi becerilere sahip bireylerin yetiştirilmesine duyulan gereksinimi de gündeme getirmiştir. Bu nedenle, Delor (1996), öğretmen eğitimi yapan yüksek öğretim kurumlarının programlarında

5 önemli değişikliklerin yapılması gereğini vurgulayarak, öğretmenlerin, değişik kültürlere sahip, sosyal yönden zayıf öğrencilerin öğrenmelerini gerçekleştirebilen; mevcut çatışmalarını barışçıl yollarla çözebilen, birbirinin kişiliklerine ve kültürlerine saygı duyan ve toplumsal sorumluluk taşıyan yurttaşlar olmalarına yardım edebilecek nitelikte bilgi, beceri ve değerlerle donanmış olmaları gerektiği üzerinde durmuştur. Kısaca, Delor un (1996) ifadesinden de anlaşılacağı üzere, öğrenci eğitimi konusunda klasik yaklaşımların etkisini giderek yitirmeye başladığını söylemek mümkündür. Başka bir deyişle söylediğim gibi yap, yaptığımı yapma (Power, 2000) modelini değiştirip, yerine değişik kültürel ve sosyal ortamlardan gelen öğrencilerin yaşamlarına duyarlılık gösteren, eğitimin sürekliliğine, yani yaşam boyu eğitim olgusuna inanan, işbirliğine ve grupla çalışmaya yatkın ve öğrenmeyi derin kişisel bir etkinlik olarak gören bireylerin yetiştirilmesini sağlayacak modellerin uygulanmasına gereksinim vardır. Sonuç olarak, küreselleşme konusunda farklı görüşleri savunanların kendine özgü haklı sayılabilecek gerekçelerinin olduğu söylenebilir. Yaşanan küreselleşme sürecinde kimi toplumların önemli avantajlar elde edebileceği görülürken, kimi toplumlar için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Bu nedenle, toplum olarak, kültürel değerlerini özümseyen, farklı kültürel değerlere saygılı, bilişim teknolojilerinden maksimum yararı sağlayabilecek niteliklere sahip, paylaşımcı, işbirliğine ve grup çalışmasına yatkın bireyler yetiştirmek gelecekte karşılaşılması muhtemel sorunların yaşanmasını önleyebilir. Öyleyse, siyasal gücü elinde bulunduranlar, eğitim uygulamaları sırasında yaşanan sorunlara daha duyarlı olmak zorundadırlar. Mevcut uygulamalarla çağın gereklerine uyum sağlayabilecek bireylerin yetiştirilmesi mümkün görülmemektedir. Küreselleşme süreciyle birlikte yaşanan bir takım değişimler göstermektedir ki, toplumlar eğitim konusundaki geleneksel politikalarını modern yaklaşımları irdeleyerek yeniden gözden geçirmeli ve gerekli mali desteği sağlayarak yeni projeler geliştirip, yaşama dönüştürmelidirler. Kaynaklar Held,D.; McGrew, A.; Goldblatt D.; ve Perraton, J. (1999), Global Transformations: Politics, Economics and Cultures, Polity Press. Chamridge.

6 Hinkson, J. (1998), Globalization: Political Economy and Beyond, Arena Journal Vol. 12. p Power, N. C. (2000), Global Trends in Education. International Education Journal, Vol. 3. p. 1-6 Rose, N. (1999), Powers of Freedom Refraining Political Thought. Cambridge University Press. UNESCO, (1996), Learning: the Treasure Within. Repor to UNESCO of the International Commission on Education for 21st Century. (Chair: J. Delor) Paris: UNESCO.