DO U KARADEN Z DE D P TROLÜ AV KOMPOZ SYONU

Transkript

1 DO U KARADEN Z DE D P TROLÜ AV KOMPOZ SYONU S. A. DEM RHAN 1, K., SEYHAN 2, S. ENG N 3, R. E.MAZLUM 3 1 MKÜ Su Ürünleri Fakültesi, Tayfur Sökmen Kampüsü 314 Antakya/HATAY 2 KTÜ Sürmene Deniz Bilimleri Fakültesi, 6153 Çamburnu, Sürmene/TRABZON 3 KTÜ Rize Su Ürünleri Fakültesi, 536 R ZE ÖZET Bu çalı mada do u Karadeniz de Ocak 22 - Haziran 22 tarihleri arasında yürütülen trol operasyonlarında elde edilen av kompozisyonları de erlendirilmi tir. 5-6 m derinlik konturlarında ayda iki kez olmak üzere, 3 dk lık dip trolü çekimleri yapılmı tır. Elde edilen balık kompozisyonu Mullus barbatus (%47,1), Merlangius merlangus euxinus (%34,1), Scorpaena porcus (%1,5), (%6,14), Uranoscopus scaber (%1,54), Raja clavata (%,6), Psetta maxima maeotica (%,11), Squalus acanthias (%,4), Triglia sp. (%,2), Scopthalmus maximus (%,2) dan olu mu tur. Anahtar kelimeler: Do u Karadeniz, Dip Trolü, Av Kompozisyonu ABSTRACT This study was performed to identify the catch composition of the eastern Black Sea at depths of 5-6 metres by bottom trawl between January-June fish species were caught. Mullus barbatus representing %47,1 of the total catch, was the dominant species by number. This was followed by Merlangius merlangus euxinus (%34,1), Scorpaena porcus (%1,5), (%6,14), Uranoscopus scaber (%1,54), Raja clavata (%,6), Psetta maxima maeotica (%,11), Squalus acanthias (%,4), Triglia sp. (%,2) and Scopthalmus maximus (%,2). Keywords: Eastern Black Sea, Bottom Trawl, Catch Composition G R Do u Karadeniz bölgesi Türkiye nin yıllık su ürünleri üretiminde en büyük paya sahiptir. Bu payın önemli kısmını pelajik türler, ba ta hamsi olu turmaktadır ve bilindi i gibi bu av gırgır av araçlarıyla elde edilmektedir. Bunun dı ında Do u Karadeniz de paraketa, uzatma a ları, salyangoz dreçi vb. av araçları kullanılmaktadır. Bölgede trol avcılı ı için sürekli yasaklı bir bölgedir. Kıta sahanlı ının dar olu u, bölgede trolle avcılı ı engellemektedir. Bu nedenlerle bölgede bulunan demersal balık türleri konusunda çalı malar son derece kısıtlıdır ve daha çok mezgitle ilgilidir. Bu çalı ma, Riza nin Güneysu ilçesi açıklarında yapılan deneme amaçlı trol avcılı ından elde edilen toplam av miktarı, av içindeki türlerin oranları, boy grupları, birim alandaki miktarlarının tespit edilmesi amacıyla yürütülmü tür. MATERYAL VE METOD Çalı ma Do u Karadeniz de 4 o 38 ı E ve 41 o 4 ı N koordinatlarında, 5-6 m derinlikte yürütülmü tür ( ekil 1). Çalı mada 6 gözlü Akdeniz tipi geleneksel kapılı dip trolü kullanılmı tır ( ekil 2). Ocak- Haziran 22 tarihleri arasında ayda iki kez olmak üzere, 3 dk lık toplam 12 trol çekimi yapılmı tır. Operasyon sırasında hız 1,5 deniz mili/saat olarak uygulanmı tır. ekil 1. Örnekleme sahası Figure 1. Sampling Area Elde edilen av güverteye alındıktan sonra 1/1 oranında rastgele örnekleme yapılmı tır. Bazı türler ise (mahmuzlu camgöz, vatoz, kalkan) güverteye alınan toplam örnek içerisinden seçilerek alınmı tır. Örnekler güvertede türlere ayrılarak laboratuarda incelenmek üzere saklanmı tır. Tür tayinleri Ak ıray a (1987) göre yapılmı tır. Örnekler taze olarak en kısa sürede laboratuarda de erlendirilmi tir. Her türe ait balık miktarı sayıca ve a ırlıkça tespit edilmi tir. Türlere bireylerin boyu,1 cm, a ırlıkları,1 gram hassasiyetle ölçülmü tür. Elde edilen kompozisyondaki türlerin sayıca ve a ırlıkça yüzde oranları hesaplanmı tır. Her türe ait örneklerin boy frekans grafikleri ayrıca düzenlenmi tir (Av ar, 1998). Taranan alan ve birim alana dü en av miktarı Pauly (1983) ye göre hesaplanmı tır. 73

2 A D H,5 (1) W Y 2) A (1) numaralı e itlikte A, trol a ının taradı ı alan (m 2 ), D taranan alanın uzunlu u (m), H trol a ının mantar yaka uzunlu udur (m). (2) numaralı e itlikte Y, birim alana dü en ürün miktarı (kg/m 2 ), W, ürün miktarı (kg), A, taranan alandır (m 2 ). ekil 2. Çalı mada kullanılan 6 gözlü dip trolü Figure 2. Trawl gear used in the study BULGULAR Çalı mada elde edilen av içerisinde çıkan kabuklular (yengeç türleri, Upogobia pusilla, Crangon crangon) yumu akçalar (Rapana venosa), deniz anası türleri ve di er cansız materyaller (a aç parçaları, plastik çöpler, çamur) de erlendirme dı ında tutulmu tur. Ayrıca av kompozisyonunda bazı trol operasyonlarında az sayıda gözlenen trakonya ve izmarit 1/1 oranında alınan örneklerde bulunmadı ı için de erlendirmeye alınamamı tır. Ekonomik açıdan çok de erli olan kalkan çalı malar esnasında 1 kez yakalanmı ve de erlendirilmi tir. Çalı mada 4478 adet ve 112,164 kg balık yakalanmı tır. Bunun 84,25 kg ı ekonomik açıdan de erli balık türleri olu turmu tur. Bu miktarların türlere göre da ılımları ekil 3 ve 4 te verilmi tir. 74

3 ekil 3. Av kompozisyonunda yer alan balık türlerinin sayıca oranları Figure 3. Composition of catch by number ekil 3. Av kompozisyonunda yer alan balık türlerinin a ırlıkça oranları Figure 3. Composition of catch by weight,98% 48,35% M. m. euxinus,2%,14% 1,42% 11,21%,2%,4%,2%,11%,6% 1,54% 6,14% 2,22% 4,61% 1,5% 3,94% 34,1% 27,1% 47,1% R. clavata P. m. maeotica S. acanthias T. lucerna S. maximus M. m. euxinus R. clavata P. m. maeotica S. acanthias T. lucerna S. maximus Tam boy A ırlık Tür En küçük En büyük En küçük En büyük M. m. euxinus ,8 18, 1,4 63,8 47 4,6 17,5 1,3 1, ,2 19,1 4, 14,9 69 5,3 21,8 2,1 21,9 R. clavata 27 1,7 95, 4,2 525, P. m. maeotica 5 18,9 28,4 44,9 217,3 S. acanthias 2 58, 67,5 596,9 971,5 T. lucerna 1 14,5 25,98 S. maximus 1 37,5 175, Operasyonlarda elde edilen kompozisyonda yer alan türlerin yakalanan en küçük ve en büyük boy de erleri Tablo 1 de, boy frekans grafi i ekil 4 te verilmi tir. Tablo 1. De erlendirmeye alınan 9 türün yakalanan en büyük ve en küçük boy de erleri Table 1. Characteristics of species 75

4 <5, <5, <5, <5, ekil 4. Av kompozisyonunda yer alan 4 türün boy frekans da ılımı Figure 4. Length frequency distribution of and Trol operasyonlarında toplam 135 m 2 lik bir alan taranmı tır. Taranan alanda av kompozisyonda yer alan türlerin birim alandaki ortalama yo unlu u ve a ırlı ı Tablo 2 de verilmi tir. Tablo 2. Türlerin birim alandaki miktarları Table 2. Density of species Türler adet/m 2 gr/m 2 M. m. euxinus,2452,8584 Mullus barbatus,339,481 Scorpaena ustulata,757,7,443,818 Uranoscopus scaber,111,395 Raja clavata,43,199 Psetta maxima,8,25 Squalus acanthias,3,253 Triglia sp.,2,4 Rhombus maximus,2,483 TARTI MA Genç (22) çalı masında yılları arasında Do u Karadeniz de yürütülen dip trolü operasyonlarında elde etti i av kompozisyonunda mezgit ve barbunun bulunma oranlarını sırasıyla % 55 ve % 9 olarak bildirmi tir. Ara tırıcı çalı masında di er kemikli balıkların ve kıkırdaklı balıkların oranlarının ise % 1 ve % 17 oldu unu tespit etmi tir. Çilo lu ve ark. (22) çalı malarında av kompozisyonunda yer alan türlerin a ırlıkça oranlarını bildirmi lerdir. Bu çalı mada mezgit (%42,95), barbun (%15,14), iskorpit (%1,49), kaya balı ı (%1,66), vatoz (%2,17) için bildirilen de erler mevcut çalı madan daha dü üktür. Ara tırıcıların av kompozisyonunda bildirdi i izmarit (%2,) ve trakonya (%3,25), mevcut çalı ma için alınan örnek içerisinde tespit edilememi tir. Ayrıca mevcut çalı mada az sayıda tespit edilen kalkan, kırlangıç balı ı ve dil balı ı Çilo lu ve ark. (22) tarafından bildirilmemi tir. Her iki çalı mada da bildirilen ortak türlerin oranları arasındaki farklılı ın temelinde mahmuzlu camgözün oranı yer almaktadır. Çilo lu ve ark (22) tarafından mahmuzlu camgöz için bildirilen oran (%24,21) mevcut çalı mada bildirilenden daha yüksektir. Mahmuzlu camgözün sürü olu turma ve göç gibi davranı özelliklerinden dolayı farklı çalı malarda de i ik oranlarda tespit edilmesi do al bir durumdur (Vince, 1991; Stenberg, 1997; Fahy, 1992; Shepherd vd., 22, Demirhan, 24). lı mada elde edilen av kompozisyonu içerisinde mezgit miktarı Anonim (1993) in bildirdi inden daha dü ük bulunmu tur. KAYNAKLAR Ak iray, F.,1987. Türkiye Deniz Balıkları ve Tayin Anahtarı (1.Baskı),.Ü Yayınları No:349 Anonim, Orta Karadeniz (Sinop-Ünye) Trol Sahalarının Hidrografisi ve Verimlili i. Birinci Dönem Ara tırmaları, Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bil. Tekn. Enst., zmir, 5 s. Av ar, Balık Biyolojisi ve Popülasyon Dinami i. Ders Kitabı, No: 5. Çukurova Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi, Balcalı, Adana. Demirhan, S. A., 24. Do u Karadeniz de Mahmuzlu Camgözün (Squalus acanthias, Linn, 1758) Biyo-Ekolojik Özellikleri Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bal. Tekn. Müh. Anabilim Dalı, Trabzon. Fahy, E., The western spurdog Squalus acanthias L. fishery in 1989 and 199, with observations on the further development of the gillnet fishery directed on the species. Fisheries Bulletin (Dublin) No. 11 (1992). Genç, Y., 2. Türkiye nin Do u Karadeniz Kıkılarındaki Barbunya (Mullus barbatus ponticus, Ess. 1927) Balı ının Biyo-Ekolojik Özellikleri ve Populasyon Parametreleri. Doktora Tezi, KTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bal. Tekn. Müh. Anabilim Dalı, Trabzon. 76

5 Pauly, D., A selection of simple methods for the assesment of tropical fish stocks. FAO Fish. Tech., Pap., (234): 52 p. Shepherd, 22. Length and sex-specific associations between spiny dogfish (Squalus acanthias) and hydrographic variables in the Bay of Fundy and Scotian Shelf. Fisheries Oceanography, 11:2, 78-79, 22. Steinberg, C., Life history of the piked dogfish (Squalus acanthias) in Swedish waters. MSC thesis, University of Gothenburg, Sweden. Vince, Stock identity in spurdog (Squalus acanthias L.) around British Isles. Fisheries Research, 12 (1991)