Gündüz İdrar Kaçırma Hakkında

Transkript

1 Gündüz İdrar Kaçırma Hakkında Yazan: Fizyoterapist Yelda PEKBAY

2 Bu kitapçık çocuklara ve ailelerine/bakıcılarına yardımcı olmak ve gündüz idrar kaçırma ile 'sıklık' ve 'aciliyet' gibi mesane problemlerini anlatabilmek için hazırlanmıştır. Ayrıca problemin nedenlerini açıklamak ve çözüm yolları için yol gösterici olmak hedefini taşımaktadır. İdrar kaçırma çok sık karşılaşılan bir durumdur. Damla damla da olsa, tüm kıyafetlerini ıslatacak kadar yoğun da olsa altında yatan sebep muhakkak araştırılmalıdır. Çoğu çocuk 3-4 yaşına geldiğinde gündüzleri idrarlarını tutabilirler ancak küçük bir kısmı 5 yaşına kadar ufak tefek idrar kaçırma kazaları yaşayabilirler. Ancak 5 yaşından sonra idrar kaçırıyorlarsa bu normal olarak kabul edilemez. Gündüz idrar kaçırmanın çeşitli nedenleri vardır. İdrar kaçırma problemiyle birlikte görülen kabızlık gibi problemler durumu daha da kötüleştirebilir. Sonuç olarak, 5 yaşından büyük her çocuk, eğer mesane problemleri yaşıyorsa, mutlaka çocuk ürolojisi doktoru ve uzman fizyoterapist (üroterapist) tarafından değerlendirilmeli ve işeme geliştirme programına alınmalıdır. Aileler ve bakıcılar için notlar: Gündüz idrar kaçırmanın çocuğun suçu olmadığını hatırlamak önemlidir. Ayrıca sizin ya da çocuğunuzun geçmişte yapmış olduğu herhangi bir şeyden dolayı da kaynaklanmamaktadır. Fonksiyonel olarak her hangi bir bozukluk nedeniyle çocuk gündüz idrar kaçırabilir. Mesanenin iki görevi vardır. Birincisi depolama (dolum), ikincisi boşaltma (işeme). Mesane bu işlevleri gerçekleştirirken, pelvik taban ve sfinkter gibi yapılar ile koordineli olarak çalışır. Bu yapılardan birinin ya da birkaçının fonksiyonundaki bozukluk, idrar kaçırma olarak karşımıza çıkar.burda önemli olan, mesanenin dolum aşamasında mı yoksa boşaltma aşamasında mı ya da her ikisinde de mi problem olduğudur. Bu, uzman bir ekip tarafından iyice değerlendirilip belirlenmeli ve değerlendirmeler ışığında işeme geliştirme programındaki tedavi seçeneklerinden uygun olanlarıyla tedavi edilmelidir. Bu problemden kurtulabilirsiniz. Tedavide hekim, terapist, aile ve çocuk birlikteliği çok önemlidir. Sürekli takip ve disiplini gerektiren bir süreçtir. Biz yıllardan beri idrar kaçırma problemini işeme geliştirme programını kullanarak 2

3 çözebiliyoruz. Ancak bu programı uygulayabilmek için iyi bir donanıma sahip olmak gerekiyor. Öncelikle yeterli ekipmanlar olmalı ve konusunda tecrübeli bir ekip ile tedavi disiplinli bir şekilde sürdürülmelidir. Değerlendirme, bilgilendirme, mesane eğitimi, tuvalet eğitimi, pelvik taban rehabilitasyonu, EMG-biofeedback, elektrostimülasyon, nöromodülasyon, takipkayıt tutma ve ödüllendirme işeme geliştirme programını oluşturur seans olarak planlanan tedavi sonrasinda çocuğa düzgün işeme fonksiyonunu geri kazandırmak amaçlanır. Bunun için mesane eğitimiyle normal işeme sıklığını sağlamak ve normal mesane kapasitesine ulaşmak, pelvik taban rehabilitasyonu biofeedback ve elektrostimülasyon ile pelvik taban kasının fonksiyonunu normale döndürmek, nöromodülasyon ile gereksiz mesane kasılmalarını engellemek, alarm tedavisi ile uyanma güçlüğüyle başa çıkabilmek ve gece mesanenin seyrini takip edebilmek, dolaylı yolla mesane kapasitesini arttırabilmek, kayıt tutma ile ilerlemeyi monitörize edebilmek ve motivasyonu arttirmak, ödüllendirme ile tedaviye uyumu arttırmak amaçlanır. İşeme geliştirme programı dahilindeki tedavi seçenekleri tek başına uygulandığında yeterli olmayabilir. Örneğin tek başına ilaç tedavisi genellikle yeterli değildir ya da tek başına uygulanan mesane eğitimi etkisiz kalabilir. Bu nedenlerden dolayı birçok tedaviyi içeren işeme geliştirme programının başarısı çok yüksektir. Mesane, çok özel ve çok hassas bir organdır. Gün içinde ve günlük yaşantı rutininde birçok şeyden etkilenebilir. Bu nedenle rutin bir tedavi programı uygulamak doğru değildir. Çocuğu işeme geliştirme programına dahil ettiğinizde bu onunla en az 6 ay boyunca iletişimde olma zorunluluğunu gerektirir. Klinik tabloda gözlemlenen değişikliklere göre tedavi programı da yeniden düzenlenir. Aşırı Aktif Mesane Nedir (AAM)? İdrar böbreklerde yapılır ve esnek bir balona benzeyen mesanede depolanır ve dolduğunda beyninize işemenizi söyleyen bir mesaj gönderir. Biraz telefon 3

4 mesajına benzer; mesaneniz sizi arar ve tuvalete gitmenizi söyler. Bir 'aşırı aktif mesane' bazen 'detrusor instabilitesi' veya 'huzursuz mesane' olarak da adlandırılır. Bu, mesanenizin beyninize sinyal vermeden önce dolmasına izin vermesi yerine, daha dolmadan boşalmak istemesi anlamına gelir. Çok sık tuvalete gitme ihtiyacı anlamına gelen 'sıklık' probleminiz veya bir anda meydana gelen acil işeme isteği anlamına gelen 'aciliyet' probleminiz olabilir. Bu çok sık görülen bir problemdir ve 5 yaş üzeri pek çok çocuğu (30 kişilik bir sınıfta 1-2 çocuk) etkileyen bir problemdir. Gündüz idrar kaçırma neden olur? Gündüz idrar kaçırma pek çok sebeple olabilir. Bu sebepler arasında: Mesaneniz idrarınızı tutabilecek kadar büyük değildir. Bu nedenle taşma şeklinde 4

5 idrar kaçırma olabilir. Mesaneniz yeteri kadar büyüktür ama 'kasılarak tam dolmadan boşalır. Yani mesaneniz tam dolmadan oluşan gereksiz mesane kasılmaları nedeniyle mesane çok doluymuş hissiyatı ile birlikte acil işeme isteği yaratır ve yetişememe durumunda sıkışma tipi idrar kaçırma olabilir. Bazen meşgul olduğunuz için bazen size işemesi gerektiğini söyleyen mesanenizi dinlemeyi unutuyor olabilirsiniz. Yani mesaneniz sizi işemeniz gerektiğini söylemek için telefonla arıyor ama siz telefona bakmıyorsunuz. Bazen çişinizi tutmayı deneyebilirsiniz ve 'dans etmek' zorunda kalabilirsiniz (çişinizi tutabilmek için bacakları çaprazlamak, el ile pipi ucundan baskı yapmak, sağa sola sallanmak, çömelmek v.b.) ama tutmayı başaramazsınız ve birkaç damla kaçar. İdrar tutmaya yarayan yapıların (pelvik taban kasları) aktivitesindeki artış nedeniyle dirence karşı işemek zorunda kalabilirsiniz. Bu nedenle düzgün bir işeme gerçekleştiremeyeceğiniz için değişik tipte ve yoğunlukta idrar kaçırabilirsiniz. 5

6 Başka neler gündüz idrar kaçırmaya sebep olur? Kabızlık Eğer yeterli sıklıkta kaka yapmıyorsanız, kaka alt kısmınızda toplanır ve mesanenize baskı yaparak çişi tutmasını zorlaştırır. Ayrıca mesanenizin yeteri kadar dolmasına da engel olur. İçecekler Bazen belli bir içecekten çok az ya da çok fazla içerseniz, bu mesanenizi rahatsız edebilir ve sizin daha sık çiş yapmanıza neden olabilir veya idrar kaçırma riskinizi arttırır. Zamanında tuvalete gitmemek Çiş yapma ihtiyacı hissettiğinizde, eğer tuvalete gitmek yerine 'tutarsanız', idrar kaçırma olasılığınız artar. Enfeksiyon Eğer her hangi bir nedenden dolayı idrar yolu enfeksiyonu geçiriyorsanız sık idrara gitme ihtiyacı duyabilirsiniz ve bu arada idrar kaçırabilirsiniz. Ancak şunu unutmayın bütün bu yaşadığınız problemlerin sonucu olarak mesela pelvik taban kaslarınızın aşırı aktivitesi nedeniyle düzgün işeyemediğinizden dolayı da idrar yolu enfeksiyonu geçirebilirsiniz. Bu nedenle sık sık idrar yolu enfeksiyonu geçiriyorsanız muhakkak pelvik tabanınıza baktırmalısınız. Mesanenizi daha iyi çalıştırmak Mesanenizin fonksiyonel kapasiteye sahip ve güçlü olmasına yardımcı olmak için, ayrıca normal sıklıkla işeyebilmeniz için mesane eğitimine ihtiyaç duyarsınız. Mesane eğitimiyle birlikte bazen doktorunuz size mesanenizi rahatlatacak bazı ilaçlar almanızı önerebilirler. 6

7 'Mesane eğitimi' için ufak ipuçları; Tuvalette doğru oturma pozisyonu ve düzenli olarak mesaneyi boşaltmak mesane problemlerini çözmenize yardımcı olur. Bir şeyler içtiğinizde veya çişinizi yaptığınızda kaydedin (Üroterapistin bazen mesane günlüğü tutmanı isteyebilir, o zaman bunları kayıt etmen gerekir.) İdrar kaçırmayı nelerin arttırdığını görmek için değişik içecekler deneyin ve bunları içmeyin. (Merak etmeyin bizim de bu konuda önerilerimiz olacak.) Ne kadar idrar yaptığınızı ölçün. (Sonuçları üroterapistinizle değerlendirmelisiniz.) Mesanenizin yaşınıza göre ne kadar idrar biriktireceğini aşağıdaki formülü kullanarak hesaplayabilirsiniz: yaşınız x = ortalama mesane kapasitesi 7

8 Her iki saatte bir bir şeyler için. (Günlük ne kadar sıvı tüketeceğini üroterapistin belirleyecek.) Her 1 1/2 veya 2 saate bir çiş yapmaya gidin. (Bu saatler, yapılan detaylı değerlendirmeler ve doldurulan mesane günlüğü sonucunda üroterapist tarafından belirlenir.) Ayağınızın altına bir yükselti alarak, tuvalete uygun şekilde oturduğunuzdan emin olun. Çişinizi yaparken acele etmeyin, mesanenizi tamamen boşalttığınızdan emin oluncaya kadar oturun, çişinizi yaparken saymayı deneyebilirsiniz, saniye boyunca oturduğunuzdan emin olun. 8

9 Size yardımcı olabilmek için bir kaç önerimiz var; - Her gün 6-8 bardak su bazlı içecekler tükettiğinizden emin olun (okuldaki 3 tanesi dahil) - Tuvalete gitmeyi hatırlamak için alarmlı saatlerden kullanabilirsiniz. - Eğer bir idrar kaçırma kazası yaşarsanız, hemen üstünüzü değiştirin. - Kızlar, mesaneye 'mikropların' ulaşmasını önlemek için, altını önden arkaya doğru silmeyi unutmamalıdır. - Çok fazla meyve ve sebze yiyerek kabız olma ihtimalini yok edin ve eğer haftada 3'ten az kaka yapıyorsanız, mutlaka birilerine söyleyin. - Eğer idrar kaçırırsanız bunun sizin suçunuz olmadığını biliyoruz. Ancak yukarıdaki söylediklerimizi yaparak kuru kalmaya çabalamanız ve doktorunuz ya da üroterapistiniz tarafından söylenenleri dinlemeniz önemlidir. Unutmayın bunlar sadece ufak tefek ipuçları, size yardımcı olabilmek için işeme geliştirme programında çok daha fazlası mevcut. 9

10 İlaç Tedavisi Antikolinerjikler Mesane problemi ile mücadele edebilmek için, özellikle de sorunun 'huzursuz mesaneden' kaynaklandığı düşünülüyorsa, bazen 'ilaç reçete' edilebilir. Bu ilaçlar (antikolinerjik olarak adlandırılırlar) mesanenizin hıçkırık hareketini durdurmanıza yardımcı olur (biz mesanenin gereksiz kasılmalarını hıçkırığa benzetiyoruz) ve onu sakinleştirir. Bazen ilaç aldığınızda, istemediğiniz şeyler de olabilir, bunlara 'yan etkiler' denir. Eğer ilacı deneyecekseniz, doktorunuz veya fizyoterapistinizden yan etkiler konusunda bilgi isteyiniz. Uzun süre ilaç kullanmak zorunda kalmayabilirsiniz. Mesane eğitimi ile birlikte kullanıldığında çok daha etkili olacaktır. Antibiyotikler Eğer mesanenizde bir enfeksiyon varsa, enfeksiyonun geri gelmemesi için antibiyotik denilen ilaçları kullanmanız gerekebilir. Bazı çocuklar, kuru kalmalarına yardımcı olmak için ilaç kullanmaktadırlar. Mesane görüntülemesi nedir? Bazen doktorunuz, çişinizi yaptığınızda mesanenizin tamamen boşaldığını görmek için mesanenizi kontrol ederler. Mesanede artık idrar tayini çok önemlidir. Eğer mesaneniz uygun şekilde boşalmazsa bu daha fazla idrar kaçıracağınıza veya bir enfeksiyonunuzun olabileceğinin belirtisi olabilir. Daha da ötesi zaman içerisinde böbrek yetmezliğine kadar gidebilecek ciddi problemlere neden olabilir. Doktorunuz mesanenizi 'mesane görüntüleme aleti'(bladder scan) denilen bir cihazla kontrol eder. Bu makine mesanenizin bir resmini çeker ve orada kalan idrar miktarını ölçer. 10

11 Doktorunuz karnınıza 'prob' denilen bir alet koyar ve bu cihaz makinenin diğer kısmına mesanenizin resmini gönderir. Bu makine de mesanenizdeki idrar miktarını ölçer. Bu çok kolaydır ve kısa sürer, hiç acı veya ağrı hissetmezsiniz. Diğer önemli bir görüntüleme olan rektum çapının transrektal ultrasonu da kabızlık konusunda bize önemli bilgiler sunar. Kabızlık idrar kaçırma problemini olumsuz olarak etkileyeceği için muhakkak öncelikli olarak tedavi edilmelidir. 11