fi~lenen Avrupa ~agda~ geli~meler sonucu btittin toplumlar fi~leniyor, halklar fi~leniyor, tilkeler fi~leniyor; Btitun tilkelerde insanlar

Transkript

1 TEMMUZ AGUSTOS BASYAZI MacBride raporu Tiirk~e yaymlaruyor. Rlfzl Topuz Unesco MiUi Komisyonu MacBride raporunun baszlmasz ('iqin hazlrhklanm tamamladl. Rapor birkaq ay iqinde yaymlanacak. ilk kez 1980'de jranmca ve ingilizce olarak Birfok Ses, Tek Bir Dim.ya" adlyla yaymlanan MacBride Raporu'nun turkqeye revrilip basllmasl ileti imle ilgiknenlere qok yararli olacak. MacBride Raporu 1980 Kaslm'mda. Unesco Genel Konferansmda oy birligi ile kabul edildiginden ben butiin dunyada geni yank/lar uyandlrml tr. MacBride'm ba~kanhgmdaki Uluslararasl ileti im Komisyonunun gorevini sona erdirmesinin onuncu Ylldonumunu nedeniyle i azeteci orgutleri Ekim 1989'da Zimbabwe'nin ba~kenti Harare'de Birinci MacBride Yuvarlak Masa Toplantu/'m diizenlediler. 14 ulkeden ve 18 orgutten gelen gazeteci ve ileti im uzmanlanmn kanldlgl bu toplantlda her~eyden once Yeni Evrensel Habercilik ve ileti im Diizeninin uzerinde durulm~, degi~ik kiiltiirlere, degi ik 'deger olfiilerine ve rogulculuga dayah ileti im diizenlerillin kurulmasl ifin MacBride raporu ile ba~lanlan rah~malann siirduriilmesi istenmi~ti. Devaml sayfo13 'de ileti~im ara~larlyla fi~lenen Avrupa ~agda~ geli~meler sonucu btittin toplumlar fi~leniyor, halklar fi~leniyor, tilkeler fi~leniyor; "Fi~lenmi~ bir Avrupa Korkusu" 90ktiyor insanlann tizerine. Bu konuya arhk ileti im a91smdan bakihyor. Btitun tilkelerde insanlar ~e~itli nedenlerle ve degi~ik konujarda fi~leniyorlar. Devlet memuru olmaya kalktigmlz zaman, sosyal sigortalara yaziluken, demek ya da ~irket kurarken, dergi ya da gazete ~lkartirken, evinizi ya da arabanlzl sigorta ettirirken, elektrige, suya ya da telefona abone olurken, askerlik i lerini yaparken, vergi Oderken, bankada he sap a~tinrken, bir okula ya da tiniversiteye yazlhrken, bir orgiite ya da bir kliibe iiye olurken, pasaport isterken, ehliyet ahrken, bir i~e adayhgmlzl koyarken form dolduruyorsunuz.. Hele otellerde, daha bo oda var ml diye sorarken oniiniize bir form suriiyorlar, kimlerle birlikte oldugunuz polise bildiriliyor. Ba~ka iilkelerde Dogrudan Pazarlama denen satl~ kurum Ian kendi mii terileri i~in fi ler hazlrhyorlar. Banka kartlanyla ah -veri lerde de kimin ne ol9iide mal tiikettigi ortaya ~I1ayor. Boylece insanlann rakh oldugunuz ve egilimleriniz belirgin oluyor. Reklamclhk orgiitleri bu fi lere gore sizi ~e~itli k&tegorilere aymyor ve kampanya programlanna katiyorlar. Adlmza her gun bir Ylgm bro iir, reklam mektubu, davetiye, katilma formu gonderiliyor. Nereden adlmzl, adresinizi ogrenmi ler diye artlk hi9 a mlyorsunuz. <;iinkii bunlar belirli merkezlerden yonetiliyor. Bir de l m Polisle, Savclllkia ilgili yam var. Kauldlgullz bir gosteri ya da toplanti lyl gozle goriilmemi se, yalmz tamk bile olsamz, polis kimlik saptamasl yaplyor. Admlz Birinci Subeye iletiliyor, fi leniyorsunuz. Zaman zaman Savclhktan, Adli sicilden iyi hal belgesi getirmek zorunda kahyorsunuz; fi iniz yoksa ne ala... Biitiin bu fi ler bir Milli Gtivenlik merkezine baglandlgl zaman ne oluyor? Haber alma orgiitii sizin her eyinizi biitiin aynnulanyla fi e ge9iriyor. <;agda bilgisayar teknolojisiy Ie bu- i 0 kadar kolayla ti ki, ytizlerce insanm fi i birkac; diskete slgabiliyor. Simdi bunlara ileti im ac;lsmdan baklhyor. Devam sayfa ls'de 1

2 Bilgisayarh fi~lemeye Fransa'da tepkiler Fransa'da polis ve milli Irksal kokenlerini, felsefi ve dingiivenlik fi~lerinin bilgisayarh sel inanrrlanlll gosteren "duyarh bir merkeze baglanmasl 6 Ocak bilgiler"in fi~lere gerririlmesini J978'de yaymlanan bir yasayla istedi. kabul edildi. Yasanlll amaci te- Bu kararnameye demokrarorizme bula~an ki~ilerin "Dev- tik orgiitler rrok biiyiik tepki let giivenligi, Savunma ve kamu gosterdiler. SOS-Irkrrlhk Orgiitii giivenligi" nedenleriyle bu kararnamenin derhal fi lerinin tutulmasl idi. kaldmimasllli onererek ~oyle Bunun yam sira bir de dedi: "Kararname ozgiirliikler "Commission Nationale de i~in ~ok tehlikeli bir durum yal'informatique et des Libertes" ratml~hr. insan Haklarl (Bile im ve Ozgiirliikler Ulusal Dam~ma Komisyonunun duru Komisyonu) adl verilen iist rna el koymasl gerekir." diizeyde bir komisyon Avrupa Parlamentosu eski olu tuntldu. Komisyonun Ba~kam Bn. Simone Veil" Boyle ba kanhgilla da Le Monde ga- bir karar i~gal donemindeki zetesinin eski miidiirliigiinden fi~leriammsabyor. Bu Irk~1 bir Jacques Fauvet getirildi. Ko- giri~imdir. Asia kabul edilemisyohun i levi fi lerde arrlkhk. mez" dedi. ve saydamhk saglamakt!. Hiikiimet bu kararname ile Fi leme konusunda yayllllanan iilkenin siyasal, ekonomik ve kararnameler bu komisyonun sosyal politikasillda etkili olabionayllldan gerriyor ve fi~lenen lecek herkesin fi~ini insanlar komisyona b a~v urarak diizenlemeye yone!mi~ti. 0 ned en, nasll fi lendiklerini ve giinlerde ya Ylllianan belgelere fi lerinde nelerin yazlll gore Milli Giivenlik bilgisayar oldugunu ogrenmek irrin ko- merkezinde 440 bin ki inin fi i misyonun araclhgllli ISt!- yer ahyordu. Bunlann 370 bini yorlard!. Komisyon her yii bir siyas<\l baklmdan onemli ki~iler rapor yayllllayarak fi~lerdeki olarak nitelendiriliyor. 70 bin bilgileri ogrenmek irrin karr ki~i teroristlerle ili~kili ki inin kendisine ba vurdugunu saylhyordu. Bilgisayara gerrve bunlardan ne sonu rrlar elde meyenlerle birlikte Polis dosyaedildigini arrlkhyordu. Komisy- lanndaki fi~ say lsi 600 bini buon gerekli gordiigii durumlarda luyordu. da fi lerin yok edilmesine karar veriyordu. -B Derken 1990 Subat'lllda biiyiik tepkiler uyandlran bir olay oldu. Hiikiimet 27 Subat'ta rrlkartllan bir kararname ile ki ilerin siyasal egilimlerini, Bili im ve Ozgiirliikler Ulusal Komisyonu Ba~bakan Rocard'i komisyon oniinde bu konuda hesap vermeye rraglrd!. Aradan iirr giin gerrti gerrmedi Ba bakan kararnameyi geri aid!. Bugiinkii Durum BiIi~im ve Ozgiirliikler Vlusal Komisyonu Fransa'da '-../ fi~lenmelerin arrlga rrlkmasl konusunda onemli bir rol oynuyor. Milli Giivenlik Merkezinde yine fi~ler var ama, teroristlerin ve Devlet Giivenligine kar~1 rrikan ki~ilerin dl~llldaki insanlann fi~leri gizli tutulamlyor. Bu merkezde fi i oldugunu bilen insanlar Komisyona ba~vurarak durumlanllln arrlga kavu turulmasllli istiyorlar. Komisyon da Milli Giivenlik Fi~leme Merkezinden beige getirtiyor. 1978'de Komisyon kuruldugundan beri 260 bin ki~i Komisyona ba vurarak kendi durumunu sormu. Komisyona '---' yapllan ba~vurulann saylsl ylldan ylla yiikseliyor. 1991'de bilgi isteyenlerin saylsl 17 bini gerrmi~. Franslzlar fi lenme konusunda rrok duyarh davralllyorlar. Biitiin media'lar ve demokratik orgiitler ulusal rrapta fi lenme tehlikesini onlemek irrin en ufak bir olay kar lsillda bile rrok biiyiik tepki gosteriyorlar. Mustafa Giirz 2

3 MEDY ALAR, GAZETECiLER VE BASIN AHLAKI Gazetecinin giicii ve sorumlulugu Prof. Dr. Niyazi Oktem Basm Konseyi tar~fmdan kabul edilen Basm Meslek llkeleri asiinda bireysel ahlaktan kaynaklanan "basm ahlak ilkeleridir" 16 maddeden olu an bu ilkelerin <;ogunlugu i<;inde ahlaka ili kin davram formiilasyonlan gormekteyiz. ~ 1. madde, insanlann a agllanamayacagllll, belli durumlar nedeniyle klllanamayacagllll belirtmektedir; 2. madde, dii iince ve inanca olan sayglyl diizenliyor. 3. madde, ozel <;Ikarlann on plana almamayacagml ortaya koymaktadlr; 4. madde, iftira ve ahlslann kii<;iilllsenmesinil} yanh hgml a'1lkiamaktadlr. Ozel ya alrun kutsalhgmdan, sir saklamaya, ba kalanmn dii iinsel iiriiniine sahip <;Ikmamn dogurdugu ahlakslz ortama kadar maddelerin <;ogunun i<;eriginde "ideal ahlaksal davrall1 modelleri" yer almaktadlr. Ba ka bir anlattmla bu maddeler <;agda ve evrensel boyutlu bir gazetecinin ahlaklt bir insan olarak nasll davranmasllllll gerektigini belirlemektedir. Gazeteci tiim insanlar gibi yalan soylemeyecektir, iftirada bu " lunmayacakttr; hakikati, dogrulan yansltacakttr; sir saklamasllll bilecektir. Bu ilkeler tum insanlar i<;in ge'1erii oldugu kadar, sosyolojik birimier olan tiim meslek kurulu lan ve meslek sahipleri i<;in de biiyiik onem ta lmaktadlr. Avukatlar i<;in de... Politikacllar i<;in de... Rektor se<;imlerinde klran klrana biribirini yiyen ogretim iiy'eleri i<;in de... Bu nedenledir ki lieti im Fakiiltelerinde "basm ahlala"; TIp Fakiiltelerinde "deontoloji"; Hukuk Fakiiltelerinde "hukuk felsefesi" dersleri okutulmaktadlr. Tum insanlar iyinin, dogrunun, ger<;egin, giizelin pe inde ko ma arz.usu i<;inde 01- duklanlll soylerler. Idealist felsefenin biiyiik ahlak kuramcisl Kant'a gore ko ullar ne olursa olsun "pratik aklm kesin buyruklan" yalan soylememeyi, diirust olmayi, oldiirmemeyi, ba kasllll a agtlamamayi buyurur. Boylelikle insan maddi belirlemelerin iistiine <;Ikarak ozgiirle ir. Ozgiirliik <;lkarlan bir kenara blrakarak nesnellik boyutunda olaylan degerlendirebilme a amasma gelmektir. Maddeci felsefenin en onemli dii iiniirii Marx'a gore "ahlak ve hukuk sosyo-ekonomik aityapi ili kilerinin iistyapl kurumlandlr". Toplumda insalll somiiren, onu ashndan ve oziinden yabanclla ttran sosyo-ekonomik ili kiler dizgesi mevcutsa 0 toplumun ahlaksal yaplsl yozdur. Marx'a gore ama<; somurgen sosyo-ekonomik ait-yapi iiretim i1i kilerini degi tirerek toplumlan ve insanlan ozgiirle tirmektir. Goriiliiyor ki her iki kutubun devleri ozgiir ve mutlu insan yaratmamn tek yolunun saghkh bir ahlak diizeninin kurulmaslyla olanakll oldugunu soylemektedir. Bireysel ahlakla toplumsal ahlak, meslek ahlakl kavramlan i<;i<;edir. Bireysel boyutta "iyi" diye adlandlrdlglmlz ahlaksal davram modeli, toplumsal boyutta meslek ahlalam, hukuk alamnda "adaleti" belirlemektedir. Tiim bu boyutlar arasmda kar lhkh etkile im vardlr. Huzurlo bir dunya yarabnak iyi olmak, dogru davranmak, diiriist ili kiler i<;ine girmek sadece etik degeri giincelle tirmek degil, toplumsal ya aml uyumlu hale getirmek, huzurlu bir diinya yaratmak demektir. Yani filozofik etik deger.iizerinde yapllan dii iinsel <;ah malar sadece zihinsel bir jimnastik degildir, pratik yaran da vardtr. Toplumsal ban baglammda ahlaka uymak diger meslek kurulu lanna nazaran basm a<;lsmdan <;ok daha onemlidir. Basm, ordu, iiniversite, dinsel orglitlenmeler vb. gibi hukuk sosyolojisinin terminolojisiyle "ikincil grupmanlar" birer baskl gurubu olarak hliklimetler ve 3 toplum iizerinde etkili kamuoyu olu tururlar ve toplumsal akl l belli yon ve yollara siiriikleyebilirler. Derin kiiltiir kitaplan okumayan veya okuyamayan iilkemiz halkl a<;lsmdan baslll ve basllldaki yazarlar onlann kiiltiir gereksinimini kar llamakta, diinya gorii iinii bi<;imlemektedir. gazeteci onun tek kiiltiir, tek ger<;ek, tek haber kaynagldlr. Diinyada ve iilkemizde, ileti im <;agl i<;inde gazeteci biiyuk giice sahiptir. Bu denli biiyiik bir giicii, aym oranda sorumluluk beklemektedir. Ancak boyle biiyiik bir gii<;-sorumluluk ili kisi i<;inde gazetecinin her tiirlu basladan uzak, tam anlamlyla ozgiir olmasi gerekir. Dii iince ve inan<; ozgiirliigiiyle, bunlann uzanttsl olan tum hak ve ozgiirliikler iizerindeki yasaklamalar kalkmadan belirttigimiz gii<;-sorumluluk ikilemi saghkh i lemez. Basllllll kendi kendini denetleme yoluna gitmesi de ashnda bu biiyiik gii<;-sorumluluk ikileminin bilincinde olmasmdan kaynaklanmaktadlr. BasIn kitleleri y6nlendirdiginin bilincindedir. BasIn, yasalann listlinde ve 6tesinde kendini ahlaken sorumlu tutarak yukanda belirttigimiz Kant'cl anlamda ozgiirle mektedir. Ki isel <;lkarlann, tutkulann, kaprislerin, insanlara egemen olacaglm psikozunun iizerine <;Ikma gayretiyle "basm meslek ilkelerine uyan gazeteci" vicdanen kendini sorumlu tutarken ozgiirle mektedir. Vicdani i<; sorumluluk, dl baslaya dayah hukuksal sorumlulugun <;ok iistiinde bir deger ta lr. Ulkemizi ve halkll111z1 esenlige 'kavu turmak istiyorsak ahlaksal degerler orgusunu yayglllla tlrmamlz gerekmektedir. Teknolojiye verdigimiz onem kadar insan, kiiltiir ve felsefeye de yatmm yapabilirsek <;ok daha aydmhk ufuklar gorebiliriz.

4 Unesco 1945'te hangi Amerikahlar Unesco'nun devlet temsilcilerinden olu~turulmaslnda dayatlyorlar, Franslzlar ise orgtitiin baglffislz bilim adamlan....". ' yazar, egltlmcl ve sanat91 agrrhkh olmaslnl oneriyorlardl. HlJZl Topuz Bugiin Unesco'nun bir teknik yardlln orgiitii olarak 9ah~masl egilimi aglr baslyor. Oysa Unesco 90k ba~ka ama91arla kuruldu. 1945'te Unesco'yu kuranlar bu orgiitiin egitim, kiiltilr, sanat ve bilim alanlannda bir taktm yiice ilkeler olu~turarak haiklann birbirine yakla~masml ve bu yolla ban~a hizmet etmesini ama9laml~lardl. Unesco'nun 1922'ye dayanan 70 Yllhk bir ge9nu~i vardlr. Bunu ~oyle ozetleyebiliriz: Birinci Diinya Sava~l bittikt.~n bir siire sonra Nobel Ban~ Odi.iliinii kazanml~ olan Fransa Ba~bakam Leon Bourgeois, MilletIer Cemiyetinin destegi ile Uluslararasl Entelektuel ~birligi Komisyonu adl verilen baglmslz bir komisyon ' olu~turmu~tu. 12 iiyeden kurulan bu komisyonun iiyeleri arasmda 0 yulann en iinlii dii~iiniirleri ve bilim adam Ian yer ahyordu. Kimler vardl 0 komisyonda? Ba~kan: Henri BergsOJ~; iiyeler: Marie-Curie, Einstein, Freud, Paul Valery, Gilbert Murray vb. KOllusyon ylida bir toplanarak bu alanda yapliacak i~leri tartl~lyordu, ama komisyonun hi9bir geliri yoktu. FranSlZ hiikiimeti, Henri Bergson'un bir 9agnsl iizerine 1924'te bu komisyona bir tabm gelirler, sekreterlik personeli ve bir biiro sagladl. Kom.isyonun adl da degi~tirildi ve Uluslararasl Entelektuel i~birugi Enstitusu oldu. o yiilarda ~oyle bir durum vardi: Devletler Egitim sorunlanm kendi tekellerinde goruyorlar, Milletler Cenliyeti de egitimin Devletlerin egemenlikleri alanma girdigini kabul ediyor ve Uluslararasl Entelektuel ~birligi Enstitusu'niin sadece egitimin kuramsal pedagojik yanlan ile ilgilenmesini oneriyordu. Bu ama9la da 1925'te Cenevre'de Uluslararasl Egitim Biirosu kuruldu. ikinci Dunya Sava~1 i~inde Gelelim Unesco'nun kurulu~una: ikinci Diinya Sava~l lllannda Londra kayruyordu. I~gal altmdaki iilkelerin yoneticileri Londra'da siirgiin hiikiimetleri kurmu~lar, Fa~izme kar~l sava~lanm siirdiiriiyoriardi. tngiltere her gun bombalamyordu, her yer yoontlya donii~mii~tii. i~te 0 donemde, 16 Kaslm 1942'de lngiltere Egitim bakam Richard Butler Londra'daki Siirgiin hiikiimetlerinin temsilcilerini, sava so nunda egitim konulannm nasli ele ahnacagml gorii~mek iizere Alexandre House'da bir toplantlya 9aglfdl. Miittefikler Egitim Bakanlart Konferansl denen bu toplantlya Fransa, Bel~ika, Hollanda, Norve~, Polonya, Cekoslovakya, Yugoslavya ve Yunanistan siirgiin hiikiimetlerinin Milli 4 Egitim bakanlan katlidl. Unesco'nun kurulu~undan, giinii giiniine tam ii9 Yll once toplanan bu konferans Unesco'nun kurulu~unda ilk basamak sayiilf. Konferansa katiian Bel9ik!l Milli Egitim bakam Jules Hoste da 0 aylarda ba~kanhga sundugu bir belgede Egitim Bakanlan Konferansmm 9ah~ma alamnm geni~letilmesini ve Uluslararasl Entelektiiel ~birligi Enstitiisii gibi bir kurumun olu turulmasml oneriyordu. Bu 9ah malann yam sir a lngiltere'de London International Assembly, Council for Education in World Citizenship, British Association for the Advancement of Science, Association of Uniyersity Teachers gibi orgiitlerin Ingiliz ve yabancl yoneticileri de Sava~ sonrasmm egitim, bilim ve kiiltiir sorunlanna egildiler. '\...- Kimler vardl bu k.i~ilerin arasmda? Julien Huxley, Gilbert Murray, Jan Massaryk, Rene Cassin, Henri Rollin ve Lord Robert Cecil. Bu orgiitlerden gelen onerilerin l~lgmda da Muttefikler Egitim Bakanlarl Konferansl donem donem toplanarak 9ah~malanm surdiirdii. Bu onerilerin en onemlisi de UluslararaSI bir Egitim Orgiitii'niin kurulmaslydl. Once, 1943 MaYIsmda, bu ama91a ge9ici bir Konlite kuruldu. 0 Komite de 9ah~maJanm geni~leterek ge~itli konularda incelemeler yapacak komisyonlar olu~turdu.

5 ama~larla kuruldu? 1943 sonunda, biitiin bu komisyonlardan gelen onerilerin 1 ~ lgmda Uluslararasl bir Egitim ve Bilim orgiitiiniin kurulmasma, prensip olarak karar verildi. Londra'daki yoneticiler bu yab~malara Amerika'nm da katilmasml onererek, Nisan 1944'te diizenlenecek bir konferansa Amerika'YI da yagudtlar. Amerikahlar bu onenyi kabul ederek Londra'ya William Fulbright ile Congress Library oneticisi ~air Archibald Mac...eish'in katilmgl bir heyeti gonderdiler ve konferans toplandl. Konferans yok olumlu bir hava iyinde yah~malanm siirdiirdii ve bu arada, Egitim ve Bilim orgiitiiniin kurulmaslill oneren bir Kurulu~ Bildirgesi (Acte Constitutif) tasansmm da hazlrlanmasma karar verildi ve bu tasanyi yazma gorevini Mac Leish iistiendi. Dnlii Franslz hukukyusu Rene Cassin de ye~itli dallarda onerilen tasanlan uzla~tmnaya yoneldi. Bir kay ay siiren haztrhk yah~malanndan sonra Komisyon uluslararasl bir Egitim Orgiitiiniin kurulmaslill gorii~- ~,ek iizere 1 Kasun 1945'te LOndra'da Institute of Civil Engineers'te bir toplanti diizenlenmesine karar verdi. Bu toplantmm mim arl an ~unlardl: ingiliz biyoloji bilgini Julian Huxley, ingiliz biyoloji bilgini Joseph Needham, ingiltere Egitim Bakam Bn Ellen Wilkinson, ingiltere Ba~bakam Clement Attlee o nl ii kiitiiphaneci ~air Mac Leish, FranSlZ Sosyalist Partisi Ba~kam Uon Blum, Sonradan Unesco genel miidiirii olan Meksika Cumhurba~kam Jaime Torres Bodet. Konferansa 44 iilkenin temsilcisi kattldl. Bunlardan biri de Hasan Ali Yticel'di. Bu Konferansta tartl~llan ilk onemli sorun Bilim konusunun yeni orgiitiin alam iyine ahmp ahnmamasl idi. <::iinkii ilk tasanda yeni orgiite UNECO deniyordu. S harfi bunun iyinde yoktu. Julian Huxley ile Joseph Needham Billm konusunun mutiaka orgiitiin yetki alamna girmesinde israr ettiler ve orgiitiin adl UNESCO oldu. Konferansta biiyiik tartl~malara yol ayan bir konu da kurulacak orgiitiin devletlerarasl yaplslydl. Amerikahlar Unesco'nun devlet temsilcilerinden Qlu~turulmaslOda israr ediyorlar, Franslzlar ise orgiitiin baglmslz bilim adamlan, yazar, egitimci ve sanatyl agtrhkb olmaslol oneriyorlardl. Konferansta tartl~tlan ikinci onemli konu MacLeish'in ' hazlrlamgl Kurulu~ Bildirgesi tasarlsl oldu. Ellen Wilkinson "Toplantmm amaci egitim, bilim, kiiltiir ve sanat alanlannda uluslararasl bir i~birligini saglayacak bir orgiit kurmakhr, ama unutmamah ki, 5 en onemli sorun halklar arasmda bir anlayi~ havasi yaratmakttr" diyordu. 16 Kaslm 1945'te Konferans Unesco'nun Kurulu~ Bildirgesi'ni onayladl. Bildirgenin en onemli sozii ~u idi: "Sava~lar insanlann kafasloda dogar, ban~1 koruyacak duvarlar da insanlann kafasmda kurulmahdlr." Bu maddenin ilk ciimlesi Babakan Clement Attlee'nin, ikinci ciimlesi de Archibald Madeish'indi. Bildirgenin en onemli maddelerinden biri de ~u idi: "Halkiar arasmda kar~tllkh anlayi~slzhk tarih boyunca uluslar arasloda hep ~iiphe ve endi~e uyandlrml~ ve endi~eler sava~a donii~mii~tiir. " Ba~ka bir maddede de ban~lo hiybir zaman yalmz hiikiimetier araslodaki ekonomik ve siyasal anla~malarla saglanaffilyacagl ve ban~m insanbk iyinde entelektiiel ve ahlaki bir dayam~maya dayanmasl gerektigi vurgulamyordu. Bildirge yo~kulu bir hava iyinde kabul edildi. Genel miidiirliige Julian Huxley seyildi ve ilk Unesco Genel KonferanSlOm 1946 ArabglOda Paris'te diizenlenmesine karar verildi. H.T.

6 RADYO DUNY ASINDAN HABERLER Paris'te bir topluluk radyosu: "Radio Soleil" Tiirk~e YaYlnlarl Mehmet Selami SAKiROGLU 15 Ekim 1992 den bu yana Paris'te "Topluluk radyosu", "yak1l1 radyo" olarak s1l1tflanduabilecegimiz bir radyo yayinl, var. "Radio Soleil Tiirkt;e Yaymlart: (G tine~ Radyosu) ad1l11 ta~lyan bu yayl11, ~imdilik haft ada bir gtin, salt gtinleri saat arasl yaplltyor ve Paris'in 45 kilometre ~evresinden dinlenebiliyor. "Got;men Dernekleri Fransa Konseyi" tarafl11dan dtizenlenen, "Radio Soleil Tiirkt;e Yaymlart" adllh ta~lyan, temel olarak Paris ve c;evresinde ya~ayan Ttirklere yi:inelik olan bu yay1l1, Ttirkiye ki:ikenli diger Kurt, Ermeni, Rum, Yahudi, Stiryani v.b. topluluklar taraf1l1dan da dinleniliyor. Ttirkiye'nin, Anadolu'nun zenginlikleti arasl11da yer olan bu gruplann III tizikleri, ozel gtinleri de yayi11 politikasl ic;inde yer altyor. Ktirtc;e, keldanice, stiryanice III tizikleri bu radyodan dinlemek olast. YaYl11 politikasl Fransa'da ya~ayan goc;menlerin gereksinimlerine gore ~ekillenen, onlan bilgilendirmenin ve olaylardan haberdar etmenin yam Slra, Fransa'ya uyumlan111 da kolayla~t1f1nayi amac;layan "Radio Soleil Ttirkc;e YaY1l1lan" dinleyicisiyle dogrudan ili~ki ic;inde. iki saatiik yay1l1 boyunca, dinleyiciler telefon ederek isteklerini, tepkilerini ve bazende ktifgrlerini Radyo'ya iletebiliyorlar. iki saatlik yayi11 boyunca 300'ti a~k1l1 telefoll geliyor. Bu sayl, sadece, Sllllrlt olanaklarla ya111t verilebilen telefon ~agns1ll1 yansltlyor. Buna giderek saytlan artan mektuplan da eklemek gerekir. Gelen telefon ve mektup sayisl11dan, dinleyici istekletinde ismi okunanlardan, i~yerlerinden telefon edenlere yonelttigimiz "Kac; ki~i c;ah~lyor?", "Toplu olarak rru dinliyorsunuz?" gibi sorulara aldlglmlz yamtlardan kalkarak yaptlglmlz hesaplamaya gore, dtizenli dinleyici sayllll1z 25 bine ula~ml~ durumda. Buna bir de zaman zaman dinleyenleri katarsak, Paris ve c;evresinde var olan 55 bin ki~ilik dinleyici potansiyelinin (Ttirkc;e konu~an veya anlayan toplam ntifus) a~agl yukan yans1l11l1 tistunde bir dinleyici kitlesine sahip oldugumuzu rahatltkla soyleyebiliriz. Fransa'da tic; tur radyo var: Ticari radyolar, ticari olmayan radyolar (devlet radyolan) ve dernek konumundaki radyolar. Bu uc;tinctiler, daha c;ok, demokrasinin vazge~ilmez ko~ullanndan birisi olan ~ogulc ulugu garanti alt1l1a almanlll arac;lanndan biri olarak gortiltiyor. Fransa'mn hemen hemen tumtine yayllml~ bu tur radyo sayisi C;ogu 6 belediye yardlmlan ile ya~lyor, ama ozerk bir yaplya sahipler. Bunlar yerel demokrasinin ve C;oguIculugun birer uygulamalan. Bu nedenle, Fransa'mn en ticra ko~esinde bile, c;e~itli dillerden yayllllara rastlamak ah~llml~ bir ~ey. Derneksel yapldaki radyolann reklam alma haklan da var Ama bunlann reklam gelirle, toplam gelirlerinin ytizde 20'sini a~amlyor. i~te "Radio Soleil" de bu tic;uncu tip, ticari ama~ gtitmeyen radyolardan. Turk~e yaylll dtizenliyor. Turk~e yayllllannlll stiresi onumtizdeki Eyltil ay1l1dan ba~ltyarak artacak. "Radio Soleil"in kendi vericisi ve kendi anteni ile yay1l1 yaplyoruz. Antenin gticti 4 kw. Sttidyo donamml ise tumuyle yan profesyonel. Profesyonel radyolarda gormeye alt~ttglmlz buytik montaj teypleti v.b. burada bulmak mtimktin degil. Studyolar kaset ve CD ~alarlar ile donatllml~. YaY1l1 banttan degil. Neredeyse ttimuyle canll ' Boylece zamandan ve paradan kazamhyor.

7 RADYO DUNY ASINDAN HABERLER Radyomanyak! Fransa'da bir koleksiyoncu 2000 eski radyo toplaml~ Fransa'da c,: Lkan haftalik Teleram a dergisinde yaymlanan bir yazlda Guy Biraud adh bir ki inin 2000 radyodan olu an bir koleksiyon diizenledigi ve bunu Angers'te sergiledigi anlatlyor. Guy Biraud 40 ya loda ileti im koleksiyonculuguna ba lami, I793'de kullamlan ilk optik telgraf aracmi ve ilk mikrofon orneklerini satm aldtktan sonra koleksiyonunu geli tirmi~, I92S'te kullamlan ilk c,:alar saadl radyoyli ve Gutenberg modeli ilk baski makinelerinden bir ornek alarak koleksiyonunu zenginle tirmi. Soma eski fotograf makinelerini toplamaya yonelmi, kisa zamanda 200 makine to'plallli aula, giiniin birinde kendmi ba ka bir lllakine koleksiyoncusu ile tam tiruli lar, adanun 2000 fotograf makinesi vanlll, Bunu goriince Guy Biraud'nun morali bozultnu, radyo toplamaya karar vermi ve kisa zamanda yiizlerce eski radyo ele gec,:irmi. Guy Biraud bu radyolardan yalmz 200.'iinii birkac,: ay once Angers'deki I1eti im Miizesinde sergilemi, elinde daha 1800 radyo varmi, SIraSl gelince onlan da sergileyecekmi. Guy Biraud koleksiyonu konusunda unlan anlatlyor: "-Radyoyu ilk kez 7 ya loda dinledim. Koyiimiiziin tenekecisi bir radyo getirmi ti, ilk onu gordiik. BiitOn kay haiki Eyfel Kulesi radyosunu dinleillek ic,:in SabIrSlZlamyordu. Be yll sonra ben de kendi radyomu yaptlld. Babam beni miizelere gotiirdii, gordiigiilll arac,:lar zevkimi geli tirdi. Elektrik egitillli gordiim. 23 ya loda kendi i imi kurdum." Guy Biraud radyo koleksiyonunun yam SIra soyu tiikenen her tiir aracl da aljp biriktirdigini anlatly0r. Angers Belediyesi kendisine eski bir ato vermi. Biraud koleksiyonlanm buraya yerle tiriyormu. <;evresinde kendisine "radyomanyak" deniyormu. FM YaYInl Yapan Yeni Radyolar: GEN<;RADYO Ya Ortalaillasl 24.9 olan 99 ortakh "Turkuaz" adh holding, radyo yaymma ba IJyor. Haziran ayl ie;inde "Gen.; Radyo" adlyla FM kanalmdan deneille yaymma ba layan bu istasyon Londra iizerinden deneme yayml yaplyor. Sillldilik iic,: saatlik bant kaydmm tekrar edilmesi eklinde yaym yapllan bu kanalda pop miizik aglrhkh yayllllar ve pare;a aralannda bazi espriler, ftkralar ve hicivli konll~lllalar yer ahyor. Tamtlm, reklam, yaymclltk, egitim alanlannda da faaliyetlerde bulunan e;e itli irketleri olan Turkuaz adh bu holdingin, iilkemiz ie;in yeni olmasi balammdan klsaca ozellikle-rinden soz etmek IstIyoruz. Ortaklan genc,:lerden olu an bu holdingde yonetilllde profesyonel i adallllannm da olillasma ragmen patronsuz bir yonetilll amae;lamyor. Bu yiizden irket ortaklanmn hie;birine % 2'den fazla pay verilmiyor. YII sonlannda hisseleri orarunda kar alacak ortaklar aym zaillanda holding e;ah aru olarak kabul edildiklerinden aynca maa alillalan da dii iiriiltiyor. Ozel TV ve Radyo yaymma izin veren yasanlll c,:tklllasim bekleyen "Gene; Radyo" konusunda, holdingin genel koordinatorii konumunda olan Osman Ataillan ozel TV ve Radyo yasasllli bekleyen diger kurulu lar yasayi beklellleden Tiirkiye ie;inden yayllla karar verirlerse kendilerinin de yasayi beklemeden yayllla ba layacaklanm belirtiyor. Rakip kurulu lann sermaye giie;lerinin ygksek oldugunu ve bu alana daha e;ok, yaymclhgm prestij giicii ve diger avantajlanm kullanmak ie;in girdiklerini soyliiyor. ataman, kendilerinin Radyo yaymclhgllldan yalmzca maddi kar amae;ladlklanm belirtiyor. Bu arada Gene,: Radyo'nun arkaslllda yeni yatmmcllar araslllda Jiiirriyet, Show TV, Pamukbank, Illlpexbank, Yapl Kredi, Vakkorama gibi kurulu lann ozel radyo kurillak ie;in e;ah~malanmn devam ettigini de hatirlata!.lm. Sengiil Altmay Ozerkan 7

8 OUNY A TELEViZYONLARINOAN HABERLER VE YORUMLAR Marsilya'da Belgesel Film Festivali Bu Y II Festivale 30 DIke KatIldl, 78 Beigesel Film Gosterildi : Uluslararasl Avrupa Belgesel Film Pazarl ile Belgesel Film Festivali gec;en Haziran sonlannda MarsiJya'da diizenlendi. Bu gosterilere bu YII 30 iilkeden 1300 temsilcinin katlldlgl, bunlann Avrupa'da 219 iiretim firmasml ve 53 TV. kanahlll temsil ettikleri bildiriliyor. Marsilyahlar bu gosterilere biiyiik ilgi gosterdiler, 10 binden fazla insan filmleri izledi. Festivalde 78 belgesel film gosterildi. Bunlann 40'dan fazlasl Avrupa yaplml idi. Filmlerin ic;inde en 90k ijgi geken ve begenilenler ~unlar oldu: -Charlotte: Richard Dindo adh bir isvi9relinin yaptlgl bu filmde Charlotte Salomon admda bir Alman yahudisi kadmm ya~aml anlatlhyor. Charlotte Nazi doneminde Almanya'da ya~lyorlllu~, babasl klzml Nazilerden kurtannak i9in Nis'e gondermi~. Klz 90k giizel resimler yaplyormu~. Bir ara bunahma dii~mii~, annesi ve biiyiik annesi gibi intihar ml etsin, yoksa olagan iistii bir~eyler yaparak ml ya amllll siirdiirsiin? Charlotte ikinci yolu se9mi ve iki yll i9inde 769 resim yapml~. Yaptlgl resimler Dufy'nin, Chagall'lll yapltlanlll andmyor. Ama ne yazlk ki Almanlar Fransa'YI i gal ettikleri zaman Charlotte'u yakalaylp Auschwitz kamplna gonderl11i~ler; Charlotte 26 ya~lllda, 1943'te orada olmii~. Gozlemciler Charlotte'un ya alllmi Anne Franck'm ya amloa benzetiyorlar, Film 90k begenildi. Oniimiizdeki Eyliil'de Paris'te Pompidou Kiiltiir Saraymda Charlotte'un resimlerinden ve fotograflanndan olu~an bir sergi a911acak. -Battling Siki: Hollandah Nick Koppen'in yaptlgl bu film Senegal Ii bir boksoriin ya amlol yansltlyor. Gerc;ek adl M'Bariek Fall olan bu boksor Senegal'de ilk kar~lla~malanol yaptlktan sonra Battling Siki adlyla Paris'e gelmi ve 1922'de orta siklette diinya boks ~ampiyonu olmu, 0 zamanlar Fransa'da tann gibi sevilen bir boksor vardlr: George Carpentier. Franslzlar onunla 90k oviinuyorlar. Hala da Carpentier adl belleklerden silinmemi~tir. M'Barick Fall Fransa'da buyuk sorunlarla kar lla~lyor, herkes c;elme takiyor bu Senegalli boksore. Fall tiim beyaz insanlan kaf lslnda buluyor. Franslzlar kendisini "yabani", "vah i" ve "ilkel" bir ki i olarak goriiyorlar. Fall Carpentier'yi de yeniyor ve kara derili ilk diinya ~ampiyonu oluyor. Kimse bunu hazmedemiyor. Bir sure sonra Battling Siki oldiiriiliiyor. Neden? Nasll? Hi9 belli degil. Bu elbette bir Irk9111k olayi. Fransa'da "Faili me9hul cinayetlerden biri. -La Cruz del Sur: Bu belgesel filmin yonetmeni Patricio Guzman, daha once de "La Bataille de Chili" (Sili Sava~l)'ru yaparak iin salml tl. Guzman bu son filminde de 16. yuzyllda tspanyollann Amerika'nm yerlilerini hlristiyan yapmak i9in ne korkun9 i~kence yollanna ba vurduklanol ve geleneksel kiiltiirleri nasll yok ettiklerini belgelerle gosteriyor. -Cambazm yolunda: Laurent Chevalier'in yaptlgl bu film <;:in TurkistaOl'nda ufak bir cambaz toplulugunun ya~aml gosteriliyor. Filmde harika sirk sahneleri yer ahyor. -Dikkati geken oteki belgeseller de unlar: Cezayir kadmlarl, Asia yalmz yurumeyeceksiniz, Cezaevi I,:ocuklan. Bakal1m biz bunlan televizyonlarda izleyebilecek miyiz? 8 Eski Yugoslavya'da 40 gazeteci yitirildi "Haber vermek isteyenleri ve her tiirl'ii haberi yok etmek i~in kesin kararh goru.nenler var." Eski Yugoslavya'daki i9 sava~ srrasmda 40'a yakm gazetecinin olmesi ve yitirilmesi geni~ tepkilere yol a~:tyor. SlDlrslZ Roportaj Yazarlarl Dernegi'nin giri imiyle A vrupa Toplulugu'na gonderilen bir 9agnda ~oyle deniyor: "Bir anla~mazbk ilk kez bu kadar 90k saylda gazetecinin kurban verilmesine yol a9tl: 28 OIii ve 8 yitik. Oliimlerin nedeninin yalrnz sava~ oldugu soylenemez. Haber vermek isteyenleri ve her tiirlii haberi yok etmek i9in kesin kararh goriinenler var. Kamu oyunu tamk gostererek hiikiimetlerin ve uluslararasl orgiitlerin sorumlulanna sesleniyoruz. Gazetecilerin her 9at1~mada oldugu gibi gorevlerini yapabilmeleri ic;in bir~eyler yapmalanm istiyoruz. Habere hic;bir ambargo konmamalt. Biitiin uluslann eski Yugoslavya halklannm neler c;ektiklerini bilmelerini istiyoruz. Eski Yugoslavya'da da halklarm haber alma haklan vardtr, propagandaya alet olamazlar. Bunun ic;in Avrupa Toplulugu'na ba~vuruyoruz ve gereken onlemlerin ahnmasml istiyoruz. Yalmz eski Yugoslavya'da degil, Tiirkiye'de her yll saylslz gazeteci oldiiriiliiyor. UluslararaSI mesleksel orgiitler bildiri iistiine bildiri yaymltyorlar, ama neye yanyor? UNESCO'nun bu alanda onemli c;ah~malan olmu~ ve sakmcah gorevlerdeki gazetecilerin korunmasl ic;in bir tasan hazrrlanml U ama ne yaztk ki bir sonu9 elde edilemedi.

9 I OUNY A TELEViZYONLARINOAN HABERLER VE YORUMLAR Euronews 1993 ba~lnda yaylna ba~layacak Euronews adl verilen A vrupa ortak televizyon haber kanah 1993 ba~lannda yayma ba~layacak. Bu haber kanahna ~u TV kurumlan katlliyor: RTBF (Belyika), CyBc (Klbns), ERTU (Mlsrr), RTVE (ispanya), YLE (Finlandiya), Antenne 2 ve FR~ (Fransa), ERT (Yunanistan), RAI (italya), TMC (Tele Montecarlo), RTP (Portekiz). ingiltere ve Alm~nya Euronews'a katdmtyorlar. Ingiltere bu projeye zaten hi«stcak bakmallll~tl. Ahnanya'nm katilinasmda ise ba~ka gii«liikler var. ZDF ve ARD denen Alman kurumlannm projeye katdabilmeleri iyin 16 eyaletin ona yl gerekiyor. Oysa yalmz iki eyalet olumlu oy kullanml~, bu da yeter Ii degil. TRT de Euronews da yer almlyor. Avrupa Yaym Birligi (EBU)'nun iiyesi olan 39 TV kurumu, Euronews'a iiye olmasalar bile haber programl, roportaj ve magazin programlannm bir«ogunun yeni kanalda yaymlanmasma izin verecekler. Ocak 199'''ten ba~layarak EurOllews, Eutelsat uydusu ile olinde 18 sa at Almanca, o. Franslzca, Ispanyolca, Ingilizce, italyanca siirekli haber yayml yapacak. Euronews A vrupa diizeyinde bir CNN yayml olu~turmaya yoneliyor. Euronews"un Ba~kan- Genel miidiirliigiine atanan italyan Radyo TV kurumu RAi'nin genel miidiir yardlmclsl Massimo Fichera " Bizim amacinllz CNN'nin bir kopyaslol yaratmak degildir, diyor. CNN Amerikan gorii~iinii Avrupa gorii~iinii yansltlt, biz yansltacaglz. Olaylarl oldugu gibi verecegiz. Yorumlarda yok objektif olacaglz. ilk firsatta Ukrayna'ya ve Rusya'ya yonelik yaymlar yapmayl dii~iiniiyoruz. Sonra da Kuzey Afrika iilkelerine yonelecegiz. Ve altmcl bir dil olarak ArapyaYl kullanacaglz." Euronews'un ytlhk biityesi 50 milyon"ecu" olacak. Bunun % 55'ini iiye kurumlar kar~llayacaklar, % 25'j reklamlardan saglanacak, geriye kalan % 20'de Avrupa Toplulugu'na iiye devletlerden elde edilecek. Euronews'un merkezi Lyon'da olacak. Personel saylslmn arasmda olacagl samhyor. Program ~oyle olacak: - Saat 6-8 ve arasl: I5'er dakikahk siirekli haber programlan (basm ozetleri, meteoroloji, ekonomi ve borsa haberleri.) - Saat 8-12 ve arasl: A vrupa ve A vrupa dl~l iilkelerin TV haber programlan (kendi dilleriyle ve Euronews'un be~ diline «evrilmi~ olarak) - Saat ve arasl: Her yanm saatte bir be~er dakikaltk fla~ haberler; 25 dakikahk magazin programlan. Merkezi Prag'da olan Dogu Avrupa ve Sovyetler Birligi Radyo TV.Orgoto OmTDAGILDI Merkezi Prag'da olan ~J1uslararasl Radyo Televizyon Orgiitii (OIRT) 3 Temmuz'da Oslo'da yaptlgl toplantlda dagdma kararl aldl. 6rgiite iiye olan eski Sovyetler Birligi ve Dogu A vrupa iilkeleri merkezi Cenevre'de olan Avrupa Yaym Birligi'ne katllmaya karar verdiler. Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya, Moldavya, Estonya, Lituanya, Bulgaristan, Macaristan, Polonya, Romanya ve <;ekoslovakya Radyo ve TV kurumlannm katllmaslyla Avrupa Yaym Birligi biiyiik bir giiy ~azanm}~ olacak. lkinci Diinya Sava~mdan once A vrupa'da Uluslararasl Radyo Birligi admda bir tek yaym orgiitii vardl. 1925'te kurulmu~ olan bu birlik sava~ ytllannda yoktii. Sovyetler Birligi ve Dogu A vrupa iilkeleri 1?46'da U1uslararasl Radyo-Tv Orgiitii'nii kurdular. Ama Bat} A vrupa Yaym kurumlan buna katllmaddar ve 1950'de Avrupa Yaym Birligi (EBU)yu olu~turdular. Dogu A vrupa ve eski Sovyetler Birligi yaym kurumlannm EBU'ya iiyelikler 1993'te i~lerlik kazanacak. 9

10 BASIN, AJANSLAR VE GAZETECiLER J aponya' da biiyiik bir media imparatorlugu Son zamanlarda J aponya'da yeni bir media patronunun yilchzl parlamaya ba~ladj. Hiroaki Shikanai ad1l1daki bu ki~i Fujisankei media grubunu yonetiyor. Bu grub a bagh yiizlerce ortaklik var. Grubun yilhk cirosu 6.5 milyar dolar, kan da 250 milyon dolar. Fujisankei grubu boylece media alanmda 5 bliyliklerden biri saylhyor. Slrada ondan once Time-Werner, Bertelsmann ve Newscorp yer ahyor. Berlusconi'nin Fininvest grubu Fujisankei ile aym dlizeyde gosteriliyor. Hachette ve WaIt Disney gruplan daha alt slrada bulunuyorlar. Fujisankei grubunun elindeki kurumlar ~unlar: J aponya'n1l1 en bliylik TV ~ebekesi, ba~l geken bir radyo ~ebekesi, en bliyiik video ve plak ortakhgl, film liretiminde onde ge\en bir ortakhk, en yiiksek tirajh gazetelerden biri, ge~itli dergiler ve mlizeler. Fujisankei'nin yonetimindeki Fuji TV Japonya'daki konutlann % 98'inde izleniyor ve izleyici ara~tl1'lnalanna gore en 90k izlenen TV saylhyor. Flljisankei'ye bagh Nippon Broadcasting 37 radyo istasyonundan olu~llyor ve 18 Ylldan beri lilkenin en gli91li radyo ebekesi olarak tallll1ly0r. Glinllik Sankei Shimbun gazetesi 2 milyon baslyor. Bu gazeteye bagh yerel gazetelerin toplam tiraj 1 da 10 milyon. Sebekenin i9inde yer alan Hits admdaki yay1l1ev1l1m <;lkarttlgl saylslz dergi var. Fujisankei ~imdi de A vrupa'ya a<;iimayi planhyor. Fujisankei grubunu Nabutaka Shihanai kurmu~ ve geli~timli~. Kurdugu media imparatorlugunu ogluna blrakmaya hazlflal1lrken oglu 1988'de gen9 ya~ta oliivermi~, Nabutaka'da bunun iizerine imparatorlugun yonetimini damadl Hiroaki Shikanai'ye blfakml~. Damat bankaci Iml~ ama, kaympeder her~eyi kendisine blrak1l1ca i~letmelerin ba~1l1a ge9mek zorunda kalml~. 47 ya~mda olan Hiroaki ~oyle diyormu~: "Japonya'YI i~inde bulundugu ktiittirel yalmzhktan kurtarmak i~in dl~arl a~llmak zorundaylz. Gazete patronlarmm ~ogu ~ok ya~h ve i~e dontik ki~i1er. Ben yabanci tilkelerde deneyimi olan gazetecilerle ~ah~mak istiyorum. Japonlar yabanci tilkeleri tammak zorundalar. "Kaym pederim sanab geni~ kitlelere tamtmak, insanlarm zevklerini geli~tirmek isterdi. Ben de hi~bir ~eyin insanlari sanat kadar birbirine yakla~hramadlgl kamsmdaylm. Amaclmlz insanlarl birbirlerine yakl~hrarak diinya bari~ma katklda bulunmak. Servetimizi sonsuza dek arthrmaya yonelmi~ degiliz. Sorun ~u: kazandlglmlz parayi nasil kullanmall ve bunun halka donti~tinti nasil saglamah? Ben zengin bir adam degilim. Normal bir ya~amlm var. Tokyo'da kendime ait olmayan ufak bir apartmanda y~lyorum. Servet p~inde ko~muyorum. Bir imparator bile herkes gibi bir yatakta yatmlyor mu?'" Abraham Moles Oldii Moles Fransa'mn yeti~tirdigi en biiyiik i1eti~im ara~brmacdarmdan biriydi. Unlii ileti~im ara~tjrmaclsl Abraham Moles'un 22 MaYls'ta Strasbourg'da oldiigiinii ogrendik. Moles 71 ya mdaydl, ileti im iizerinde yeni bir kitap hazlrhyordu. Yazdlgl kitaplann saylsl 30'un iistiindeydi. Bunlann dl~1l1da yiizlerce inceleme yazlsl, ara tjrma ve rapor yayllllaml~tl. Fransa'da emekliye aynldlgllldan beri (herk Meksika Universite-sinde ders veriyordu. 1942'de Grenoble Teknik Universitesinde elektrik miihendisligi boliimiinii bitiren Moles Amerikah matematiksel ileti im kuramclsl Shannon ile Weaver'in yakla lmlanlll benimsedikten sonra sibemetik ve sosyal bilimler alanlllda ara tlrmalar yapou, elelctroakustik alanlllda da qah ml tj. 1952'de Fizik doktorasl ve 1957'de de Felsefe dotorasl yapan Moles ' daha sonralan ileti im ve kiiltiir konulanna aglrhk verml tl. Strasbourg Universitesinde sosyal psikoloji kiirsiisiinii yonetti. "ileti im" adh bir temel sozliik yaymjadl. Media'iar iizerinde de ara tlrmalar yaptl. ileti im alanmda saylslz sozciik, ve deyim iiretti. Uzay Psikolojisi, Mikropsikoloji, Eylemler Kuraml, Nesneler kuraml gibi yeni dallar yarattl ve bunlan geli tirdi. 10

11 BASIN, AJANSLAR VE GAZETECiLER Fransa'da baslnln durumu gii~le~iyor Avrupa Ekonomik Toplulugu ie;inde her e;e it smtrlar kaldlnltrken Franslz basm patron Ian bll geli 1l1elerin Franslz basmml ne bie;imde etkileyecegini ara ttrlyorlar. BlI alanda yapllan bir ara ttrmaya gore Fransa'mn buyuk guc;luklerle k,lf tla~1l1asi bekleniyor. C;unku Fransa'da reklam gelirlerinin azalmasl ile basldda % 2.5 omnmda bir gelir azalmaslda yol ae;tldlgl goriiluyor. Ulusal e;apta dagltlml olan gazetelerin gelirlerindeki azalmanm % 16.9, b61gesel gazetelerdeki gelir azalmasmld da % 7 oramnda oldllgu belirtiliyor. Reklamlarda media'iann yam slm dogrudan pazarlamaya (marketing direct)'e aglrhk veriliyor. Gazetelerin uretim ve dagltllll masraflannm agtrbgl, kiiglt fiatlanmn yukselmesi basldda sorunlar yaratlyor. Bu yuzden Fransl~ gazete ve dergileri Alman ve Ingiliz gazetelerinden iki ue; kat pahahya uretiliyorlar. UPI satddl Bertelsmann ve Gruner und Jahr gibi biiyuk Alman basm ortakhklanmn Fransa'ya yerle~mesi de FranSlz basmmda sorunlar yaratlyor. Vogue plak firmaslnl Almanlar satin aldl Fransa'nm tinlti plak ortakltgl Vogue firmaslm Alman Bertelsmann grubunun Fransa'daki dab olan BMC-France ortakltgl satm aldl. Plak yaplmmda onde geen firm alardan Erato ve Carriere Musique'in bir Amerikan ortakhgl taraflodan satm almmasmdan so ora Fransa plak tiretiminde gtie;ten dti mii oluyor. Bu tic; firmamn satl mdan so ora Franslz sermayesi i1e yonetilen btiytik firmalann saylsl ikiye dti mti oldu, ENAC Music ve Musidisc. Vogue 60'h ytllarda Johny Hollyday ile Jacques Dutronc'un plaklanlll tireterek tin yapml tl. Charlie - Hebdo yeniden ~lklyor Haftahk Charlie-Hebdo dergisi Temmuz ba mda yeniden e;lkmaya ba ladl ytllan arasmda r,:lkan iinlu haftahk karikatiir dergisi Charlie-Hebdo 0 yillarda Fransa'llln en devrimci gulmece dergisiydi. Aylll yazar ve r,:izerlerin daha onceleri yaymladlklan Hara-Kiri Hebdo dergisi yasaklamnca bu dergiyi r,:lkartml lardl. Derginin yazar ve karikaturcuieri arasmda u adlar yer ahyordu: Wolinski, Cabu, Gebe, Raiser, Sine, Cavanna ve George Bernier (Prof. Charon). Aym ekip ger,:en yll Grosse Bertha admda yeni bir dergi yaymladl, ama yaymlcl imti-yaz sahibi ile karikatiircuier ve yazarlar arasmda r,:lkan bir anla mazhktan kadro daglldl. Charlie-Hebdo'nun eski kadrosu bu kez aralanna Tignous, Luz, Charb gibi karikattirciileri de alarak Charlie-Hebdo'yu yeniden r,:lkarmaya karar verdiler. Derginin ilk saylsl 80 bin baslldl ve r,:tkar e;lkmaz tukendi. Associated Press, Reuter vc AFP'den sonra dtinyal11n d6rdtineti buyuk ajansl olan UPI gec;en MaYls'ta ac;tk artttrma ile 6 milyon uolara satlldl. Ajansll1 60 milyon dobr borell oldugu belirtiliyordu. Ajansl iinlti rahip Pat Robertson'lln satll1 aldlgl bildiriliyor. Robertson televizyonla ineil yayml yapmakla tin saiim~tl. Aym zamanda Christian Broadcasting Network (CBN) ve kablolu TV yaym ~ebekesi Family Entertainmcnt'in sahibi dllrumundaydl. UPI'in kadrosu 500 ki~iden olll~llyordll. Robertson ajansm bllndan sonra hlristiyan egilimli bir orgiit olacagull soylemektedir. "Sources Unesco" dergisinden, Mart

12 KAMUOYU... KAMUOYU... KAMUOYU... KAMUOYU... Anket Sorularl Insanlarl YanIltIyor mn? $engul AltmalOzerkan Marmara Univ. Basm-Yaym Y.O. Ogretim Gorevlisi Anket sorulannda dil konusu, ozellikle anketeri ile ki~inin yiizyiize gelmedigi ya da en az geldigi "soru cetvelli teknikler"de onem kazanmaktadlr. Burada onemli olan nokta ara~tlrmayl yapan ve sorulan hazlrlayan ekip Ie, cevapverenlerin ortak olarak payla~abilecekleri bir dili kullanmalandlr. Soru ve cevap ciimlelerindeki kavram, sozciik ve terimlerin eksik ya da yanll~ anlamaya meydan vermeyecek bierimde kullamlmasl gereklidir. Sorulann iererigi ve anlatlml, anketin ula abilecegi en dii iik egitim ve anlama diizeyindeki ki~i esas almarak diizenlen-melidir. Prof. Aysel Aziz'in 1978 ydmda, Ankara'mn koylerinde yaptlgl bir ara~tlrmada (1) "ambargo" sozciigiiniln anlaullnm, gener ya kilmesindeki bilinirlik oral1ll1ln % 50 oldugu saptalulll tlr. Soru ciimlelerinde anla llamayan bolilmlerin anketcrinin ek aerlklamalanyla desteklenmesi de ara tmnanm biltiinliigilnii ve gilvenligini zedeleyebileceginden, ci.imleler hier bir dl~ miidahaleye gerek blrakmayacak bierimde kurulmaltdlr. Yamt ~lklanmn diizenlenmesinde de deneklerin muhtemel ~gilimleri gozonunde tutulmahdlr. Ornegin, ki~iler birden erok di.izenlenmi~ olan seereneklerden birini seertikleri kar.ah uerlu sorularda bilmedikleri, Ilgilenmedikleri ya da duymadlklan konularda da gori.i lerini bildinne egilimindedirler. ABD'de konuyla ilgili olarak yapllan bir ara tlitnada, deneklere, olmayan bir fizik odilliinti hangi bilim adamma verecekleri sorulmu ve deneklerin % 20'si, gererekte var olmayan bu odtilti, isimleri uydurulmu~ olan hayali fizikerilerden birine laylk gormti lerdir (2). Sorulann hazlrlanmasmda dikkat edilmesi gereken konulardan biri de, soru ctimlesinin, cevaplaylclyi yonlendirmeyecek ~kilde kurulmasl geregidir. Omegin: "Sizce, SHP'nin Genel Ba kanhgl'na en uygun aday kimdir?" sorusu, SHP'nin Genel Ba~kam'mn degi mesi gerektigi ve "en uygun aday" tamlamasl da, mevcut ba~kamn en uygun aday olmadlgl yolunda taraf tutan izlenimleri iereriginde ta~lmaktadlr. Sorulann anketeriler tarafmdan okundugu durumlarda, eroktan seermeli yamt stklannda cevaplaylclmn dikkatinin dagtlabilecegi ve en ba~ta okunan ~Iklan unutabilecegi gozontinde tutulmaltdlr. Yamt Iklan kisa ve akilda tutulmasl kolay ctimlelerden olu~maltdlr. Tusiad'm ara~tirmasl Ulkemizde TUSIAD tarafilldan yaptlnlan "Turk Toplumunun Degerleri" adlt ara ttrmada (3), bazl benzer sorulara verilen yamtlar ereli kilidir. Omegin," i~yerini devlet yonetmeli diyenlerin oram % 15 iken, "i~yerleri devletere i~letilmeli" di-yenlerin oram % 50'dir. Burada ilk soruda geeren "yonetmek" kelimesinin anlamlllill iticilik yarattlgl dti~i.intilebi1ir. Batt i.ilkelerinde herhangi bir konuda, soru ctimlesinin yi.ikleminin "yasaklanmah ml" ya da "izin verilmeli mi" olmasl, ctimlelerin ani ami aym olsa da, verilen cevaplarda % 20'ye varan farkllhk ~arattlgl gori.ilmti~ti.ir. Denekler yasaklamak" kelimesine her zaman tepki gostermi lerdir (4). Fransa'da, Ulusal Anket Kurulu, bir ara~tlrmasmda aym soru- 12 yu iki farkh bierimde sormu~tur (5): a- "Hamileligi onleme yollanrun ogretilmesine yararh olacak, ozel kadlll dispanserlerinin aerllmas.lm sahk verir misiniz? b- Istenen saylda erocuk sahibi olmayl ogretebilecek ozel kadlll dispanserlerinin aerllmaslru sahk verir misiniz? ilk soruya verilen % 71 olumlu yaruta kar~m, daha olumlu bir izlenim blrakan ikinci soruda oran % 83'e yiikselmi~tir. Amerika'da Amerika'da, zenci-beyaz toplumlanm inceleyen bir ara~tlrmada, aym yontemleri kullanmalanna ragmen tier ayn ara~ttrma kurulu~unun sonuerlan degi~ik erlkml~tlr (6). MG-AP'nin ara~ttrmasma gore, Amerika'da beyazlann % 53'ti kendi toplumlanm Irkerl olarak nitelendirmi~lerdir. Gallup'un ara~tlrmaslna gore de, beyazlann erogunlugu, zencilerin fakirliginin suerlusu olarak toplumu suerlaml lardlr. Ancak, Harris adh ara~ttrma kurulu unun degerlendirmesine gore, beyazlann erogunlugu, her iki toplum arasilldaki stattiden memnun olduklanm belirtmi lerdir. Ya pllan kar tla tlrma sonucunda, farkhhgm Harris'in soru ctimlelerinden ka ynaklandlgl gori.ilmti ttir. Harris'in sorulanndan biri oyle dtizenlenmi tir: "Sizce siyahlar e~itlik konusunda erok hlzh ml, erok yava ml, ya da normal mi hareket ettiler." Ilk iki ~Ikta yer alan "rrok" slfatlan anlaml erok keskinle tirmi ve soruya verilebilecek tek Ihmh seerenek olarak geriye "tiertincti Ik kaldlgmdan, bu, tarafll soru ara tlrma sonucunu etkilemi tir. Olumlu ctimlelerin, olumsuz ctimlelerden daha erabuk anla tlmasl ve olumlu ctimlelere "evet" cevabl verme egiliminin

13 DEY AMLAR... DEY AMLAR... DEY AMLAR... DEY AMLAR... daha fazla olmasi da verilen cevaplan etkileyebilmektedir. Batl ulkelerinde anket ciimlelerinde yamt iklannm Slfasmm, ciimleyi olu turan kelimelerin, anket~inin ses tonu, cinsiyeti, giyimi ve tavlflanmn deneklerin tutumlanm ve cevaplanm ne ekilde etkileyebilecegi konusunda ~ok saylda ara tlrma yapllmakla birlikte, iilkemizde heniiz boyle ~ah malar yapllmamaktadlr. Bu durumda soru cetvellerinin giivenligini saglama gorevi, yalmzca smama sorulan ve on teste kalmaktadlf. Kaldl ki, yukanda verdigimiz ornekler anket sorulannda kullamlan ifade ve kelimelerin cevaplaylclyi yonlendirebilecegi,. dolaylslyla da verilen cevaplann ger~ege uygun olmamasma sebep olabilecegi gibi, sorulann istenen cevabl uygun olmamasma sebep olabilecegi gibi, sorulann istene cevabl elde etmek i~in de kullamlabilecegini a~ik olarak gostermektedir. Dipnotlar: (I) Aysel Aziz, Toplumsalla~ma ve Kitlesel i1eti~im, A.O. BYYD Yay., Ank. 1982, (2) Ylimaz Esmer, "Haydi Kamuoyu Ara~tJralJm", Cumhuriyet Bilim ve Teknik, s: 233, Agustos 1991, (3 ) TOstAD, "Ttirk Toplurnunun Degerleri", 1991 Ara~tJrma Raporu, (4) Esrner, "Teorik Yapl", Karnuoyu Ara~lJrrnalan sernineri tstanbul Ekirn (5) Alfred SAVVY, Karnuoyu, Cev. Stiheyl Gtirba~kan, tstanbul Reklarn Yay., istanbul (6) Gary LANGER, "Polling on Prejudice: Questionable Questions", Public Opinion Quarterly, May/June MacBride raporu Tiirk~e yaylnlanlyor: ikinci MacBride Yuvarlak Masa Toplantlsl Eylal 1990'da Prag'da top land!. Buna 20 alkeden ve uluslararasl 19 gazeteci ve ileti im orgatanden gelen temsilciler kauld!. Toplantlda da yine Yeni Evrensel Habercilik ve ileti im Dazeni sorunlan azerinde duruldu. Kauhmcllar ileti im hakkmm demokratik dazenin temel ilkelerinden biri olarak savunulmasl gerektigini vurguladllar. Ufuncu MacBride Yuvarlak Masa TopiantlSl da 21 Haziran 1991 'de istanbul'da, Tarabya Otelinde yaplld!. Toplantl.ya kaulanl~r arasmda Amerika'dan George Gerbner, Hamid Mowlana, Colleen Roach, Ingiltere'den Michael Traber, Peru'dan Rafael Roncagliolo, Brezilya'dan Jose Marques de Melo, Iran'dan Kazem Motamed-Nejad gibi uluslararasl anlii iletifim uzmanlan vardl. Toplantl. sonunda yaymlanan bildirgede «Ileti imcilerin giderek artan bir kaygl ile ulusal kiiltarlerde ve danya kiiltiiriinde luzla artan bir yogunla ma ve hr mojenlik oldugu, militarizasyol1 egilimlerinin gozlemlendigi belirtildikten sonra unlar azerinde duruldu: Enformasyon ve eglendirme ariinlerinin ser;iminde, aretiminde ve pazarlamasmda diinya r;apmdaki ortakhklar tekelci konumlar kazanml tl.r; Askeri koruma alhnda r;okuluslu media kompleksleri ge14mektedir; Devletlerarasl r;ok yanh ilifkiler ve uluslararasl orgatler 13 Ba~ yazldan devam zayiflamaktadlr; Kaynaklann dagmmmda hakslzllklar artml tlr; Medi~'lar arasmda yeni baglantl.l~r kurulmakta, kitle ileti im arar;lan merkezi bir bir;imde iiretilmekte, bunlar sembolik ve kaltarel bir r;evre ile biitiinlefmektedirler; lleti im arar;lan insanlann yafamml gittikr;e daha genif olr;ade etkilemekte, ana babalann, okullann, yakm r;evrelerin, toplumun ve hatta ulusun yerini almaktadlrlar. Media'l~r arllk siyasal yapll~nn denetiminden r;lkmlftl.r; Bu durumda yapllmasl gereken fey iddet ir;ermeyen, diyaloga ve uzla malara dayah yeni bir demokrasi sanatl.m, banfr;1 bir kiiltar anlayl l ir;inde geliftirmektir. Bunun ir;in de kiiltiirel iiriinlerin sava a, saldlnya ve iddete yonelik olmayan bir bi{imde yaplmml saglamak gerekir; Dordiincii MacBride Toplanf1.S1 da 21 Agustos Brezilya'da Sao Paolo eyaletinin Guaruja kentinde toplanacak.. istanbul toplantl.smdan beri degifen hir;bir fey yok. Haber ve program dola lmmda dengesizlikler, e itsizlikler, sapurmalar, yonlendirmeler, abartmalar, ukanmalar, karartmalar hep aym. Uluslararasl ve ulusal diizeyde haberlerin ser;imine, ya da yok edilmesine hangi giir;ler yon veriyor. Kafalar nelerle, nasll dolduruluyor? Kamuoylan nasll yarahlryor? Uzaydan haberler ve programlar nasll iletiliyor? Nelere, neden oncelik veriliyor? MacBride raporu bu yiizden tam giincelligini koruyor.

14 YENi Y A YINLAR... YENi Y A YINLAR... YENi Y A YINLAR... -Presse Turque et Pr~sse en Turquie: Istanbul'da Anadolu Ara~tlrmalan Franslz Enstitiisii ylllannda Us; bas111 ara~t1rmasi semineri d Uzenle-mi~ti: -TUrkiye'd~ yabanci dillerde baslll; Baslllda Istanbul; istanbul'da bas111, - TUrkiye, Tiirkler ve bas111, - Balkanlan.la Tiirk bas1111. Bu seminerlere sunulan bildiriler 366 sayfaltk bir kitap olarak Istanbul'da ISIS yay111lan aras111da 91ktl. Jean-Louis Baque Grammont'un tal11ttlgl kitapta ~u ki~ilerin tebligleri yer allyor: Orhan Kologlu, Gerard Groc, Hlfzl Topuz, Korkmaz Alemdar, Nora $eni, FralJ90is Georgeon, IIber O~taylI, Selim Kaneti,.Semih Vaner, Ismet Giritli, Nuri lnugur, Aviva Hatem, Mesut Onen, Mehmet Saray, Re~at Tasal, ismail Eren, Alexandre Popovic, Tiirker Acaroglu. - Le TeIespectateur n'est pas un legume: (TV izleyicisi sebze degildir) Germain Dagognet'in yazdlgl bu kitapta: TV'nin etkileri iizerinde duruluyor. Yazar kitab son unda ~oy le tliyor: "Yirmi, otuz yll sonra TV neye benzeyeeek? Bizim kavgalarill11zdan ne kalaeak? Buna yamt verlllek i9in belki peygamber olmak gerekir. Ama peygamber ollllatllglll11za gore daha al9ak goniilliiliikle yak111 gelecege bir bakalllll. Yann ya da oburgiin bazl gruplar yine TV'ye saldlracaklar, TV'nin insanlan bozdugunu, uyu~turdllgunu, apta lla~tlrdlg1111 one sureeekler. Ne onemi var, yann ya da oburgiin TV daha 90k izlenecek ve daha yararli olacak. Gelecek kll~aklar TV'yi daha iyi kullanlllasllll bileeek ve TV'den daha 90k yararianacaklar. TV Okulda 9agda~ bir pedagoji arael olaeak. TV'nin "Yiiksek Tammll" goriintiisii ve stereofonik sesi insanlan tlaha 90k etkileyecek. TV her evde ge~itlilik, ses;im ve eglenee olanaklan saglayacak. Her kanall bir polis romam, klasik bir yaplt, bir fotoroman gibi izleyeceksiniz. Sosyologlar, ara~tmnacilar TV'nin degerlerini ve gorkemlerini daha iyi anlayacaklar. TV teknigi, izlemede olsun, iiretimde olsun korkuns; bir hlzla geli~iyor. Bunun neler getirecegini daha bilmiyoruz. 30 yil once s;ok az saylda ailenin bir kitaphgl vardl, yann TV her eve bir kitaphk kazandlracak. TV izleyicisini sebzeye benzetenler pi~man olacaklar, TV izleyicisi kadar iyi bakllan ve sulanan az bitki vardlr. Yanllln ailesi giizel bir bahgeye benzeyecek." -Frequence monde: Frederic Brunnquell Bu kitabll1da somiirgecilik doneminden bugiine Fransa'l11n yabanci iilkelere yonelik radyo yayll1lanmn tarihini anlatlyor (Pluriel yayll1ian). -images et figures du journaliste: Pransa'da "Mediascope" adll1da dort ayhk. bir dergi yayll11anmaya ba~ladl. Ilk sayl gazetecilerin goriintiisiine aynlml~. Bu konudaki ara~t1rmalann en ilgins;lerinden biri Remy Ricffel'inki. Oniversite Paris H'de ogretim gorevlisi olan Remy Rieffel 1984'te "L'elite des Journalistes" adh bir kitap yayllllaml~tl. Bu kitabll1da gazetecilerin sosyal ve ailesel kokenlerini, egitim diizeylerini, Illeslege nasil girdilderini, ka9 para kazandtklanlll, s;evrelerinin kimlerden olu~tugunu, nasil ya~adlklanl11 ara~t1r1yor ve gazetecilerin genelde egemen Sl111f1l1 hizmetinde olduklanlll belirtiyordu. Rieffel bu son yazls1i1da ~oyle diyor: "Daha 15 YII oncesine kadar gazetecilerin rolti ve goriinttisti kamu oyunda hi9bir ilgi uyandlrmlyordu. Oysa birkas; aydan beri konu birden bire giindeme geldi. Gazeteciler tizerinde 90k saylda kitap ve yazl yay1l11andl. Romanya, Korfez Sava~l, Fransa'daki mtisliimanlann durumu ve Carpentras mezarligl olaylan konuya btiytik 14 bir canhlik kazandlrdl. Bunun tizerine kamuoyu gazetecilerin mesleklerini gergekte nasll uyguladlklan, 9ah ma yontemlerinin ve sorumluluk anlayi~lanrun ne oldugu ile ilgilenmeye ba~ladl. Gazetecinin tanl1ll\l11n yapilmasl gtindeme geldi. Gazetecilerle iktidar ili~kileri ve bas1l1 ahlakl sorun Ian da ele al1l1dl. Projektorler gazetecilerin tizerine gevrilince onlar da tartl~malara katillllak zorunda kaldilar. Bu baskilar kar ls1l1da gazeteciler kararan goriintiilerini ayd1l11iga kavu~turmaya yoneldiler. Kamuoyu yoklamalan TV gazetecilerine olan gtivenin yitirildigini, Franslzlann genelde media konusunda hayal kmklig1l1a ugradlklanm ve gazetecilerin pek sevilmediklerini ortaya koydu." Telsiz DiinyaSl: Telsiz Genel Mtidtirltigiiniin 91karttlgl bu derginin 6. sayis1l1da Dtinya Telekomiinikasyon Gtinii nedeniyle ITU (Uluslararasl Telekomiinikasyon Birligi) Genel Sekreteri Pekka Targanne'm yayll1ladlgl bir mesaja yer aynhm~. Genel Sekreter bu mesajll1da ~oyle demektedir: "4 Ekim'de SSCB tarafll1dan flrlatllan SPUTNIK 1 adh ilk yapay uydunun yorungeye yerle~tirilmesinden buyana 35 yll olacak. 1957'nin bugiiniinden itibaren insanoglu uzaym fethinde durmak bilmeyen ilerleme yapml~t1r. Belli ba~h olaylann bazllanm hatitlayahm; VASTOK 1 Dtinya etrafll1da dola~mak tizere kozmonot Gagarin ile 12 Nisan 1961'de flrlatlldl. EARLY BIRD ilk ticari haberle~me uydusu ABD tarafll1dan 6 Nisan 1965'de firlatlldi. APOLLO II 20 Temmuz 1969'da Ay'a insan ta~ldi. Ve sonra, uzayll1 efendisi alan tilke saylsli1111 artmaslyla telekominikasyon i9in 90k yararh, yerden idare edilen uydular

15 DEV AMLAR... DEV AMLAR... DEV AMLAR... Kisa Klsa... Klsa Klsa \fe~itli cihazlar uzaya yerle~tirildi Artlk bugtin uydu gonderme olayl kamu oyunun dikkatini 35 yll onceki kadar, hatta 15 Yll onceki kadar bile ~ekmiyor. Ancak bu daha az yararh oldugu I~m degildir. Tam tersine. Gtinltik ya~antlmlzda uzaym kullanulll olagan hale geldi ve bu konuda yapllan konferanslar da ~ill1di digerleri gibi... Eski Se~im Billaslllda 7 Ekimden 8 Kasun 1963'e kadar Cenevre'de yapjlan ITU'nun ilk uydu konferansmdan bu yana ~ok UZULl mesafe katettik. Uzay, modern telekomi.inikasyonun tamamlaylcl bir par~asl olmu~tur. Artik radyo haberle~llle, ara~tjrma ve uygulalllasi I~m digerleri arasmda yallllzca bir ara~tjrma olam degil, bir sistemdir. ileti~im Araf;larlyla Fi~lenen Avrupa Birinci Sayfadan devam Btittin dernekler ve toplumlar fi~leniyor, halklar fi~leniyor, azmhklar fi~leniyor, tilkeler fi~leniyor ve "Fi~lenmi~ bir Avrupa Korkusu" ~oktiyor insanlann Uzerine. A vrupahlar arasi orgtitler, kurumlar ve <;ok uluslu orgtitler bu 1~1 gittik~e geli~tiriyorlar Interpol bu i~birliginin ilk ornegl oldu, ~imdi uluslararasl holdingler ve bankalar arasll1da da boyle bir ileti~il11 var. Bu bilgisiyarh i~birligi uluslararasl siyasal alana yayjldlgl zaman ne olacak? Dti~tintin, btittin Avrupa insanlanmn bilgisayarlarda fi lerini ellerinde bulunduranlar nastl bir gti<; 01 u turacaklar. Bll tehlikeye kar l ilk kez Franslzlar ayaklanarak 1978'de BiIi~im ve Ozgiirliikler UIusal Konseyi'ni kurdular. Konu A vrupa Konseyinde de tartl lldl. Konsey 1981'de Ki~isel nitelikteki bitgiterin bitgisayarlarla i~lenmesi kar~lsmda ki~i1erin korunmasl amaclyla bir Konvansiyon yaymlandl. Yalmz siyasal ve aydm ~evreler degil, herkes boyle bir fi lenme tehiikesine kar 1 <;ok duyarh davraruyor. insaniar oiur oimaz nedenierle fi lenmek istemiyorlar. Hele bu fi Ierdeki bilgiler size dti~man ~evreierden toplanml~sa bun Ian dtizeltmeye omrtintiz yetmiyor, aklanamlyorsunuz bir ttirlti. Bunun i<;in bu alanda yasal bir saydamhk gerekiyor. Konunun bizde de tartl maya a~iimasmda yarar var. Ciineyt CUNDA FIJ'in iiye saym 300 bine yii.kseldi UluslararaSI Gazeteciler Federasyonu FD'in Kongresi geen Haziran'da Montreal'da toplandl. Altl ylidan beri Federasyonun ba~kanhgml yapan Bel9ikah kadm gazeteci Mia Doornaert yeniden adaylalg.111 koymadl ve yerine Darnmarkah Jeans Linde 141 oyla ba~kan se9ildi. Aljantin, Birle~ik Amerika, Zimbabwe, Kenya, Giircistan, Ukrayna, Letonya, Beyaz Rusya, Klbns, Dominik, Kolombiya ve Hindistan gazeteci dernekleri de iiyelige kabul edildiler. &iylece 64 iilkede 81 demekten olu~an FD'in iiye saylsl 300 bine yiikselllli~ oldu. ' Kiiba ya yonelik radyo ve TV yaymlart Amerikahlar 1985 MaYls'mdan beri Kiiba'ya ytinelik radyo ve TV yaymlan yaplyorlar. Marti Radyo ve Televizyonu denen bu yaymlarl Kiibahlar 1990 Martmdan beri bozuyorlar, bulla kar~m radyo yaymlanrun Kiiba'da halkm % 78'i tarafmdan izlendigi tine siirtiliiyor. ArtIk Kitaba Yer Yok 15

16 Unesco Haberleri Unesco Tiirkiye Milli komisyonu XX. Donem Birinci topiantisl 23 Eylill'de Ankara'da yapilacak MaYIs'mda istanbul'da diizenlenecek olan II. Poesium topiantlsi Unesco Milli Komisyonunun himayesinde oimasl i9in yapilan bir ba~vuru Yonetim Kurulunca incelenmektedir. Unesco Milli Komisyonu a~agidaki konularda birer proje hazirlatmi~trr: Tiirkiye'de zoruruu egitim siiresinin 5 ylldan sekiz ylla 9IkartIlmasi (Nurettin Fidan). Mesleksel okullardan iiniversiteye ge9i~ (ilhan Aykut - Ya~ar Baykal), - VstUn yetenekli 90cuklarm egitimi (Yahya Ozsoy), Egitim sistemimizde yonetici uzman yeti~tirilmesi CHaydar Kaymaz). - Tiirkiye'de beceri ol9me ve belgelendirme sisteminin kurulmasl i9in on ara~tirma (HIfzI Dogan). TVBiT AK temsilcisi 009. Dr. Be~ir Atalay ba~ka bir goreve atanmasl nedeniyle Milli. Komisyon uyeliginden istifa etti. SOFRES Tiirkiye'de Ka~uoyu ara~brmalarl yapacak Fransa'da en biiyillc kamuoyu ara~tlrma kurumlanndan biri olan SOFRES (Societi Fran\!8ise d'etude et de Sondage)'m Tiirkiye gazetesine bagb olan Thlas Holding'le birlikte bir ortak ~irket kurduklan a~iklandl. Fransa'daki oteki biiyiik kamuoyu ara~tlrma kurumlan IFOP (Institut Fran~ais d'opinion Publique) ile BV A (Brule-Ville Associee)'dir. Sofres ile Was Holding arasmdaki anla~ma 2 Agustosta Ihlas Holding Yonetim Kurulu Ba~kam, Tiirkiye Gazetesi sahibi Enver Onen ile SOFRES'in ba~kam Pierre Weill tarafmdan lstanbul'da imzalandl 'te Fransa'da kurulan SOFRES bugiin Fransa di~mda AlIDanya, italya, Bel~ika, ispanya, ingiltere, Japonya, Kuzey ve Latin Amerika, Afrika ve Giiney Dogu Asya iilkelerinde de sondajlar yapmaktadir. SOFRES grubu kamuoyu ve pazar ar~alarmm yam Sll'a r... ~:a~:-~.". da~manhk hizmetleri de sunmaktadrr. Bu hizmetler ii~ alanda toplanmaktadrr: Endiistri, EneIji, <;evre. SOFRES'in giicii ve etkinlikleri SOFRES'in.Tiirkiye'deki yoneticisi Prof. Dr. Bener Karakartal Tiirkiye gazetesine verdigi bir deme~te SOFRES'in durumu ve ~alt~malan hakkmda ~unlan soylemi~: "Fransa'da kamuoyu ara~tlrmalan denince akla ilk gelen isim SOFRES'dir. Le Figaro Gazetesi'nde SOFRES ytllarca siyaset~ilerin kamuoyundaki onemlerini belirten barometreler yaymlaml~tlr. SOFRES, Avrupa kamuoyunu olu~turan 700 liderle siirekli temas halindedir ve yllda dort defa onlarla geni~ kapsamlt bir anket yapmaktadu. Fransa'da "TF1", "A2" "FR"", "Canal Plus" gibi TV kanallan ve "Montecar- 10", France Inter", "RTL" "Europe 1" gibi radyolar siirekli olarak SOFRES'in kamuoyu ara~tlrmalanm yaymlamakta-dtrlar. Fransa'mn onde gelen siyasi partileri ve politikactlan SOFRES'in devamh mii~terileri arasmda bulunuyor.".'oa5'~...~.. ".-,~.. '.. ~ '. - \ ~.~.~ _... ~. ". iieti~imli KISIT Dongti (Ferrub Dogan) iletisim OUNYASI Sahibi Unesco Ttirkiye Milli Komisyonu Adma Prof. Dr. Suat Sinanoglu Sorumlu Yaym Miidiirii Hlfzl Topuz Yazl ma Adresi: Unesco Ttirkiye Milli Komisyonu lleti im Komitesi Goreme Sokak No: 7 Kavakhdere - ANKARA FiyatJ: 1000 TL. YaplID: Anadolu Matbaasl-tST. Unesco Ttirkiye Milli Komisyonu: Suat Sinanoglu, Olu Ank, Emel Dogramacl, Nihat Bilgen, Recep Bilginer, Hamdi Binay, t~met Birsel, Ziya Bursahoglu, Ilker Erbil, Bozkurt Gtiven~, tiber Ortayh, Hayriye Sezgin, Uygur Tazebay, ilker Temizsoy. 16