T.C KARABÜK VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KARABÜK İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı T.C KARABÜK VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ KARABÜK İL ÇEVRE DURUM RAPORU KARABÜK-2008

2 K A R A B Ü K Y I L I İ L Ç E V R E D U R U M R A P O R U K A R A B Ü K

3 HAZIRLAYANLAR Ahmet IŞIK Yunus ANKUT H.İbrahim KARAKAŞ Ahmet KOLKIRAN Asuman GİRGİN Ahat DELİORMAN İl Çevre ve Orman Müdürü Çevre Yönetimi ve ÇED Şube Müdürü Ziraat Mühendisi Yüksek Çevre Mühendisi Biyolog Su Ürünleri Mühendisi Yayınlayan : Karabük İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Valilik Binası Zemin Kat-KARABÜK Tel : Faks:

4

5 ULUSAL ÇEVRE ANDI Şimdiki Ve Gelecek Kuşakların Temiz Ve Sağlıklı Bir Çevrede Yaşama Hakkına Sahip Olduğu Gerçeğinden Hareketle Çevreye Duyarlı Bir Kalkınmadan Yana Olduğumu Vurgulayarak; Doğal Kaynakların Ekonomik Kalkınmanın Hem Kaynağını Hem Sınırını Oluşturduğunu Bilerek, Çevrenin Korunması Ve Geliştirilmesinde Bireysel Katkı Ve Katılımın Gereğine Ve Önemine İnanarak; Çevresel Değerlere Sahip Çıkıp Zarar Verenleri Uyaracağıma, Doğal Kaynaklardan Faydalanırken Tutumlu Davranacağıma, Sürdürülebilir Kalkınma İlkeleri Doğrultusunda Hareket Edeceğime, Bu Yönde İşbirliği Ve Dayanışma Anlayışı İçerisinde Hareket Ederek, Çevre Konusunda Herkese Örnek Olacağıma Söz Veririm.

6 Karabük İlimiz, 1937 yılında Demir-Çelik Fabrikasının kurulması ile ülkemizin en önemli sanayi kentlerinden biri olmuş, ağır sanayi kuruluşu olarak adını Türkiye ve daha sonra dünyaya duyurmaya başlamıştır. Cumhuriyet kenti İlimizin, ağır sanayinin merkezi olması sebebi ile beraberinde çeşitli çevre sorunları da ortaya çıkmıştır. Hayatın temel fiziksel unsurları olan hava, toprak ve su üzerinde zararlı etkilerin oluşması ile ortaya çıkan ve canlıların hayati faaliyetlerini olumsuz yönde etkileyen çevre sorunları çevre kirliliğini medyana getirmekte; çevreden geri getirilmesi zor hatta imkansız olan varlıkları da alıp götürmektedir. Özellikle sanayi sektöründeki hızlı gelişmeler, şehirleşme ve nüfus artışına bağlı olarak doğal denge üzerinde olumsuz etkiler yaşanmasına sebep olmaktadır. Sağlıklı bir çevrede yaşamanın temel haklardan biri olarak kabul edildiği günümüzde, tüm bu olumsuzluklara rağmen geleceğe umutla bakmamız; çevre ve ormanın korunması, eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarına yönelik faaliyetlere önem verilmesi, vatandaşlarımızın ve sanayicilerimizin üzerlerine düşen görevleri yerine getirmeleri ile mümkün olacaktır. Karabük İlimizde, çevrenin ve doğal zenginliklerin korunmasında ve bu çalışmanın hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ediyorum. Can DİREKÇİ Karabük Valisi

7 İnsanoğlu, çevre konusunda sonsuz ihtiyaçların bir sonu olduğunu, tükenmez kaynakların ise tükenir olduğunu ve bu kaygı ile soluyabileceği havayı, içebileceği bir yudum suyu, ekebileceği bir avuç toprağı aramaya başlamış ve yakın bir gelecekte bunlardan mahrum kalacağını anlamıştır. Dünyadaki mevcut çevre kirliliğinin %50 sinin son 35 yılda meydana geldiği görülmektedir. Hızla artan dünya nüfusu ve sanayileşmede yaşanan gelişmeler neticesinde doğal kaynaklar sınırsız ve sorumsuz olarak kullanılmış, doğal denge bozulmaya başlamıştır. Bu nedenlerle, çevrenin korunması için çevre bilincinin geliştirilmesi gerekir. Bu bilincin geliştirilmesinde ise tüm topluma görevler düşmektedir. Çevre sorunu hepimizin ortak sorunudur. Bunun için el birliği ile çalışmalı, çevre korumacılığını önce kendi yaşantımızdan başlatmalıyız. İnsan ve çevre arasındaki etkileşimin vazgeçilmez oluşu; ihtiyacı kadar tüketen, gelecek nesillere karşı sorumluluk duygusuyla hareket eden ve çevre sorunlarına karşı duyarlı bir insan modelini, davranış biçimini ve yeni bir dünya anlayışını da beraberinde getirmektedir. Karabük İl Çevre Durum Raporunun yararlı olmasını diler, gelecek nesillere emanet edebileceğimiz bir çevre bırakılması dileklerimle saygılar sunarım. Ahmet IŞIK İl Çevre ve Orman Müdürü

8 İÇİNDEKİLER SAYFA NO A. COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 7 A.3. İlin Coğrafi Durumu 9 A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu 9 A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi 10 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 17 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya 19 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları 21 B.1.1. Güneş 21 B.1.2. Su Gücü 21 B.1.3. Kömür 21 B.1.4. Doğalgaz 22 B.1.5. Rüzgar 22 B.1.6. Biyokütle 22 B.1.7. Petrol 22 B.1.8. Jeotermal Sahalar 22 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 23 B.2.1. Ormanlar 23 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 25 B.2.2. Çayır ve Mera 25 B.2.3. Sulak Alanlar 25 B.2.4. Flora 25 B.2.5. Fauna 26 B.2.6. Milli Parklar,Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler 26 B.3. Toprak 27 B.4. Su Kaynakları 30 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 30 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 32 B.4.3. Akarsular 32 B.4.4. Göller ve Göletler 32 B.5. Mineral Kaynaklar 34 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava 35 C.1.1. Doğal Değişkenler 35 C Rüzgar 35 C Basınç 35 C Nem 36 C Sıcaklık 36 C Buharlaşma 36 C Yağışlar 37 C Yağmur 37 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 38 C Seller 39 C Kuraklık 39 C Mikroklima 39 C.1.2. Yapay Etmenler 39 C Plansız Kentleşme 39 C Yeşil Alanlar 39 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 40 C Endüstriyel Emisyonlar 41 I

9 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 41 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları 42 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman 42 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları 43 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 44 C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları 45 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 45 C.3. Atmosferik Kirlilik 45 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 45 C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri 46 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri 46 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 46 C Su Üzerindeki Etkileri 46 C Toprak Üzerine Etkileri 46 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 47 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 47 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği Üzerine) Etkileri 47 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 49 D.1.1. Yeraltı Suları 49 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar 52 D.1.3. Akarsular 52 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 53 D.1.5. Denizler 54 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 54 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 54 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik 54 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 55 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 57 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 57 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 57 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 57 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı 59 E.2. Toprak Kirliliği 61 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 61 E Atmosferik Kirlenme 61 E Atıklardan Kirlenme 61 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 61 E.3. Arazi 61 E.3.1. Arazi Varlığı 61 E Arazi Sınıfları 62 E Kullanma Durumu 65 E.3.2. Arazi Problemleri 67 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Tipleri 68 F.1.1. Ormanlar 68 F Ormanların Ekolojik Yapısı 68 F İlin Orman Envanteri 69 F Orman Varlığının Yararları 71 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 73 F.1.2. Çayır ve Meralar 76 F.1.3. Sulak Alanlar 77 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 77 F.2. Flora 77 II

10 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 77 F.2.2. Türler ve Populasyonları 78 F.3. Fauna 84 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 85 F.3.2. Türler ve Populasyonları 86 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 90 F Evcil Hayvanlar 90 F Sahipli Hayvanlar 90 F Sahipsiz Hayvanlar 90 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar 91 F Hayvan Hakları İhlalleri 91 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 91 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar 91 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 91 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları 91 F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları 98 F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 101 F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları 102 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar 102 F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri 103 F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar 103 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 103 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 103 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 103 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar 103 F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 103 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 103 F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 103 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 103 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) 103 F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı 104 F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler İle Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 104 F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 104 F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar 105 F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar 105 III

11 G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri 110 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 110 G Konum 110 G Fiziki Özellikler 112 G.1.2. Kültürel Değerler 115 G.2. Turizm Çeşitleri 137 G.3. Turistik Altyapı 138 G.4. Turist Sayısı 142 G.5. Turizm Ekonomisi 143 G.6. Turizm-Çevre İlişkisi 144 H. TARIM VE HAYVANCILIK H.1. Genel Tarımsal Yapı 145 H.2. Tarımsal Üretim 147 H.2.1. Bitkisel Üretim 147 H Tarla Bitkileri 147 H Buğdaygiller 147 H Baklagiller 147 H Yem Bitkileri 148 H Endüstriyel Bitkiler 148 H Bahçe Bitkileri 148 H Meyve Üretimi 148 H Sebze Üretimi 149 H Süs Bitkileri 150 H.2.2. Hayvansal Üretim 150 H Büyükbaş Hayvancılık 151 H Küçükbaş Hayvancılık 151 H Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretimi) 152 H Su Ürünleri 152 H Kürk Hayvancılığı 152 H Arıcılık ve İpekböcekçiliği 152 H.3. Organik Tarım 153 H.4. Tarımsal İşletmeler 153 H.4.1. Kamu İşletmeleri 153 H.4.2. Özel İşletmeler 153 H.5. Tarımsal Faaliyetler 154 H.5.1. Pestisit Kullanımı 154 H.5.2. Gübre Kullanımı 154 H.5.3. Toprak Kullanımı 154 I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Doğal Malzemeler 155 I.1.1. Sanayi Madenleri 156 I.1.2. Metalik Madenler 156 I.1.3. Enerji Madenleri 156 I.1.4. Maden kanunu na Tabi Olan Doğal Malzemeler 156 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 157 I.3. Cevher Zenginleştirme 158 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 158 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 158 J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları 159 J.1.1. Taşkömürü 159 J.1.2. Linyit 159 IV

12 J.1.3. Asfaltit 159 J.1.4. Bitümlü Şist 159 J.1.5. Hampetrol 159 J.1.6. Doğalgaz 159 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 159 J.1.8. Orman 159 J.1.9. Hidrolik 161 J Jeotermal 161 J Güneş 161 J Rüzgar 161 J Biyokütle 161 J.2. İkincil Enerji Kaynakları 161 J.2.1. Termik Enerji 161 J.2.2. Hidrolik Enerji 162 J.2.3. Nükleer Enerji 162 J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 162 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 162 J.4. Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 162 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler 163 K.2. Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 163 K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 165 K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 165 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 165 K.6. Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 170 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 170 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 170 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 171 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 171 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 171 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 171 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı 172 L.1.1. Temiz Su Sistemi 172 L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 174 L.1.3. Yeşil Alanlar 177 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 178 L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları 179 L.2. Ulaşım 179 L.2.1. Karayolları 179 L Karayolları Genel 179 L Ulaşım Planlaması 180 L Toplu Taşım Sistemleri 181 L Kent İçi Yollar 181 L Araç Sayıları 181 L.2.2. Demiryolları 182 L Kullanılan Raylı Sistemler 182 L Taşımacılıkta Demiryolları 182 L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir Taşımacılığı 183 L Limanlar 183 L Taşımacılık 183 L.2.4. Havayolları 183 L.3. Haberleşme 183 L.4. İlin Plan Durumu 183 L.5. İldeki Baz İstasyonları 184 V

13 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 188 M.1.1. Kentsel Alanlar 188 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 188 M Kentsel Büyüme Deseni 189 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları 190 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 191 M Kentsel Yenileme Alanları 191 M Endüstri Alanları Yer Seçimi 193 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 193 M.1.2. Kırsal Alanlar 193 M Kırsal Yerleşme Deseni 193 M Arazi Mülkiyeti 193 M.2. Altyapı 193 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 193 M.3.1. Kamu Binaları 193 M.3.2. Okullar 194 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 201 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler 201 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 201 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 201 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 201 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 202 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 202 M.3.10.Yerel Mimari Özellikler 202 M.3.11.Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 202 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 202 M.4.1. İş Alanları ve İşsizlik 202 M.4.2. Göçler 204 M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) 204 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 204 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 204 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 205 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 205 M.5.1. Görüntü Kirliliği 205 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 205 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 205 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 205 M.5.5. Kentsel Atıklar 205 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 205 M.6. Nüfus 205 M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 205 M.6.2. Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 206 M.6.3. İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 207 M.6.4. Nüfus Değişim Oranı 207 N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar 209 N.2. Tehlikeli Atıklar 210 N.3. Özel Atıklar 210 N.3.1. Tıbbi Atıklar 211 N.3.2. Atık Yağlar 213 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 213 N.3.4. Pil ve Aküler 213 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 213 N.3.6. Tarama Çamurları 213 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 213 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 213 N.4. Diğer Atıklar 214 N.4.1. Ambalaj Atıkları 214 N.4.2. Hayvan Kadavraları 214 N.4.3. Mezbaha Atıkları 214 N.5. Atık Yönetimi 214 VI

14 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 214 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma Merkezleri 214 N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 214 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 214 N.8.2. Atıkların Yakılması 215 N.8.3. Kompost 215 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 215 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 215 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü 216 O.1.1. Gürültü Kaynakları 216 O Trafik Gürültüsü 216 O Endüstri Gürültüsü 216 O İnşaat Gürültüsü 217 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 217 O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültü 218 O.1.2. Gürültü ile Mücadele 218 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 218 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 218 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 218 O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 218 O Fiziksel Etkileri 218 O Fizyolojik Etkileri 218 O Psikolojik Etkileri 219 O Performans Üzerine Etkileri 219 O.2. Titreşim 219 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler 220 P.1.1. Depremler 220 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 221 P.1.3. Seller 221 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 222 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri 222 P.1.6. Fırtınalar 223 P.2. Diğer Afetler 223 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 223 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 223 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 224 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 224 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 224 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 225 P.3.3. İlkyardım Servisleri 225 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 225 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı İçin Alınan Tedbirler 225 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 226 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1. Temel Sağlık Hizmetleri 227 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 227 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 228 R İçme, Kullanma ve Sulama Suları 231 R Denizler 231 R Zoonoz Hastalıklar 231 R.1.3. Gıda Hijyeni 232 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 232 R.1.5. Bebek Ölümleri 233 VII

15 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 233 R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 234 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 234 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 234 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 234 R.2.3. Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 235 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 235 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 236 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 237 R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 237 S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri 238 S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 245 S.2.1. Çevre Vakıfları 245 S.2.2. Çevre Dernekleri 245 S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar 245 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 246 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi 246 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin Çevrenin Taşıma Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması 246 T.4. Çevrenin İnsan- Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 246 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 247 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 247 VIII

16 TABLOLARIN LİSTESİ B.2 Karabük İli 2007 Yılı Aylık Maksimum Rüzgar Knot (dk) 21 B.3 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Ormanlık Alanları, B.4 Karabük İli Çayır ve Mera Varlığı, B Yılı Karabük İli İlçelere Göre Toprak Kuşakları Dağılımı (ha.) 29 B.6 Mevcut Depo Karakteristikleri (2005 Yılı) 31 C.2 Karabük İli 2007 Yılı Ortalama Basınç Değerleri 35 C.3 Karabük İli 2007 Yıllı Aylık Ortalama Nem Değerleri (%) 36 C.4 Karabük İli 2007 Yılı Sıcaklık Değerleri ( C) 36 C Yılına Ait Buharlaşma Değerleri 36 C.6 Karabük İli 2007 Yılı Aylara Göre Yağışlar 37 C Yılı Kuraklık İndis Değerleri 37 C Yılı Kuraklık İndis Değerleri 37 C Yılı Kuraklık İndis Değerleri 37 C Yılı Kuraklık İndis Değerleri 37 C.11 Kuraklık İndis Değerleri 38 C Yılına Ait En Yüksek Kar Örtüsü (cm) ve Günü, Karla Örtülü Gün Sayısı 38 C Yıllına Ait Donlu ve Dolulu Günler Sayısı 38 C Yıllına Ait Sisli ve Kırağılı Günler Sayısı 39 C.15 İlimizde 2007 Yıllı Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıtlar 42 C.16 Karabük İlinde CO Emisyonları (ton/yıl) 44 C.17 Karabük İlinde NOx Emisyonları (ton/yıl) 45 D.2 Karabük İli Eflani İlçesinde Bulunan Göletler, D Tarihli Karasu Kaynağı Kimyasal Analiz Su Deney Raporu, D Tarihli Soğanlı Çayı Kimyasal Analiz Su Deney Raporu, D Tarihli Araç Çayı Kimyasal Analiz Su Deney Raporu, D Tarihli Karasu Kaynağı Ağır Metal Analiz Deney Raporu, D Tarihli Soğanlı Çayı Ağır Metal Analiz Deney Raporu, D Tarihli Araç Çayı Ağır Metal Analiz Deney Raporu, E.1 Karabük İli 2007 Yılı Arazi Dağılımı 61 E Yılı Karabük İli İlçelere Göre Arazi Sınıfları Dağılımı (ha) 62 E Yılı I.,II., ve III. Sınıf Tarım Arazilerinin İlçelere Göre Dağılımı (ha) 63 E Yılı Karabük İli Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu (ha) 63 E Yılı Karabük İli İlçelere Göre Toprak Kuşakları Dağılımı (ha.) 63 E Yılı Arazi Kullanımı 65 F.1 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Ormanlık Alanları, F Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Ağaç Servetinin İşletmelere Göre Dağılımı (adet) 70 F Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Üretimi 71 F.4 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Orman Köylerinin Kadastro Durumu, F.5 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Tahdit Kadastrosu Yapılan ve Orman Sınırı Dışına Çıkarılan (2/B) Alanı, F.6 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü 6831 Sayılı Orman Kanununun 16,17 ve 18. Maddelerine Göre Verilen İzinler, F Yılı Karabük İlinin İlçelere Göre Çayır ve Mera Varlığı 76 F Yılları Karabük İli Mera Çalışmaları 77 G.1 Karabük İli Turizm İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri, G.2 Karabük İli Belediye İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri, G.3 Safranbolu İlçesi Belediye İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri, G.4 Yenice, Eflani ve Eskipazar İlçeleri Belediye İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri, G Yılında Konaklama Yapan Yabancı Turist Sayıları 143 H Yılı Karabük İli Arazi Dağılımı 145 H Yılı Karabük İli Arazi Kullanım Durumu 146 H Yılı Üretim Yapılan Sulu Tarım Alanı 146 SAYFA NO : IX

17 H Yılı Kuru Tarım Alanı 146 H Yılı Tarla Ürünleri Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 147 H Yılı Baklagiller Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 147 H Yılı Yem Bitkileri Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 148 H Yılı Meyve Ürünleri Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 149 H Yılı Sebze Ekim Alanı ve Üretim Miktarı Değerleri 150 H.10 İlimizde Hayvancılığın Geliştirilmesine Paralel Olarak Kurulan Kooperatifler (2007) 151 H Yılı Su Ürünleri Üretimi 152 H Yılı Süt ve Süt Ürünleri İşletmeleri 153 H Yılı Et ve Et Ürünleri İşletmeleri 153 H Yılı İlaç Tüketimleri ( ) 154 H Yılı Ticari Gübre Tüketimi 154 I.1 Türkiye nin Maden Potansiyeli, J Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Üretimi 159 K.1 Karabük İlindeki Küçük Sanayi Siteleri (2007) 164 K.2 Organize Sanayi Parsel Durumu, K.3 Demir-Çelik Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler (2007) (Sicak Haddecilik ) 165 K.4 Demır Çelık Sektöründe Faalıyette Bulunan İşletmeler, 2007 (Soğuk Çekme-Transmısyon,Tel,Çıvı) 166 K.5 Tekstil Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler (2007) 166 K.6 Gıda Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler (2007) 167 K.7 Makine Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.8 Kimya Sanayinde Faaliyette Bulunan Işletmeler, K.9 Çelik Konstrüksiyon Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.10 Döküm Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.11 Orman Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.12 Dolum Tesisleri Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.13 Çimento, Hazır Beton ve Beton Elemanları Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, K.14 Diğer İmalat Sanayinde Faaliyette Bulunan İşletmeler, L.1 Mevcut Depo Karakteristikleri, L.2 Mevcut Pompalar, L3 Karabük İli 2006 Yılı Devlet Yolları YOGT Değerleri 179 L.4 Devlet Yollarının İllere Göre Taşıt-Km, Yolcu-Km Ve Ton Km Değerleri (2007 Yılı) 181 L.5 İlimizde 2007 Yılı Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıtlar 181 M.1 Karabük İli İlköğretim Okulu İstatistikleri, M.2 Karabük İli Ortaöğretim Okulu İstatistikleri, M.3 Karabük Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim-Öğretim Yılı Programlara Göre Öğrenci Sayıları 196 M.4 Fethi Toker Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi Eğitim-Öğretim Yılı Bölümlere Göre Öğrenci Sayıları 197 M.5 Safranbolu Meslek Yüksekokulu Eğitim-Öğretim Yılı Öğrenci Sayıları 199 M.6 Karabük Meslek Yüksekokulu Eğitim-Öğretim Yılı Bölümlere Göre Öğrenci Sayıları 200 M Yılı Sektörler İtibari ile Çalışan Sayıları 202 M Yılı Kişisel Durumlarına Göre Toplam Kayıtlı Sayısı 203 M Yılı Kişisel Durumlarına Göre Kayıtlı İşsiz Sayısı 203 M Yılı Kayıtlı İşsizlerin Meslek Grupları ve Öğrenim Durumlarına Göre Dağılımı 203 M.11 Karabük İli Taşınmaz İstatistiği (2007 Yılı) 204 M.12 Karabük İli İlçelere Göre Taşınmaz İstatistiği (2007 Yılı) 204 M.13 Nüfusun Yıllara Göre Değişimi ( ) 206 M.14 İlçe Nüfusunun Yıllara Göre Dağılımı ( ) 206 M.15 Karabük İli 2007 Yılı Nüfusun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 206 M Yılı İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu 207 M ve 2007 Yılı Genel Nüfus Sayımında İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı (%) 208 N.1 İlimizdeki Resmi Sağlık Kuruluşlarına Ait 2007 Yılı Tıbbı Atık Miktarları 211 N Yılı İlimizdeki Atık Yağ Miktarları 213 O.1 Karayolu Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 216 O.2 Endüstriyel Tesisler İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri 216 X

18 O.3 İç Mekan Gürültü Düzeyi Sınır Değerleri 217 P.1 Karabük İli Merkez ve İlçelerinin Bulunduğu Deprem Bölgeleri (2007) 221 P Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Orman Zararlı Türüne Göre Mücadele Faaliyetleri 222 P Yılı Yenice Orman İşletme Müdürlüğü Orman Zararlıları Mücadele Yöntemine Göre Faaliyetleri 222 P.4 Yenice Orman İşletme Müdürlüğü 2007 Yılı Sonu Olağanüstü Hasılat Cetveli 223 P.5 Karabük İlinde Yaşanması Muhtemel Afetler (2007) 224 R.1 Tespit Edilen Bildirimi Zorunlu Hastalıklar (2007) 228 R Yılı Karabük İli Merkez İlçe Aylara Göre Hastalık Dağılımı 229 R Yılı Karabük İli Safranbolu İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 229 R Yılı Karabük İli Eskipazar İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 229 R Yılı Karabük İli Yenice İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 230 R Yılı Karabük İli Eflani İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 230 R Yılı Karabük İli Ovacık İlçesi Aylara Göre Hastalık Dağılımı 230 R Yılı Su Analiz Sonuçları 231 R.9 Kuduzla Mücadele Çalışmaları (2007) 231 R.10 Karabük İlinde 2007 Yılında İnsanlarda Görülen Zoonotik Hastalıklar 232 R Yılı Aşı Çalışmaları 232 R Yılı Bebek Ölümleri 233 R Yılı Ölümlerin Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Göre Dağılımı 233 T Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Faaliyetler Listesi 247 XI

19 HARİTALARIN LİSTESİ SAYFA NO : Karabük İl Haritası (1/20.000) 8 Karabük İli Jeoloji Haritası (1/50.000) 16 Karabük İli Deprem Haritası (1/50.000) 20 Akifer Alanları Haritası (1/ ) 51 Kretase Yaşlı Karstik Kireçtaşı Alanları Haritası (1/ ) 52 Karabük İli Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıfı Haritası (1/25.000) 64 Karabük İli Arazi Kullanım Durumu Haritası (1/25.000) 65 Karabük İli Turistik Harita (1/25.000) 110 Safranbolu İlçesi Turistik Harita (1/25.000) 111 Karabük İli Elektrifikasyon Haritası (1/20.000) Yılı Karabük İli Yol Ağı Durumu Haritası (1/25.000) 180 Karabük İli Yerleşime Uygunluk Haritası (1/25.000) 192 Kuzey Anadolu Fay Zonu Haritası (Bilim ve Teknik, 1999) (1/ ) 220 ŞEKİLLERİN LİSTESİ A.1 Stratigrafik Dikme Kesit 15 J.1. Yenice Ormanları 160 L.1 Karabük İli Arıtma Tesisi Akım Şeması 175 M.1 Karabük İli Kent Yerleşim Krokisi, M.2 Yıllara Göre Nüfus Dağılımı ( ) 205 M Yılı İlçelere Göre Nüfus Dağılımı 207 M Yılı Nüfus Artış Hızı 208 P.1 A-Karabük Fayının Blok Diyagramı; B- Aşınmadan önceki konumu; C- Bugünkü aşınma ile fay izinin konumu ( Saner vd., 1980) 221 SAYFA NO : GRAFİKLERİN LİSTESİ C Yılı SO 2 Aylık Ortalama Ölçüm Değerleri 43 C Yılı PM (partikül madde) Aylık Ortalama Ölçüm Değerleri 43 E Yılı Karabük İli Arazi Kabiliyet Sınıfları ve Dağılımı (ha) 62 E Yılı Toprak Sınıflarına Göre Arazi Kullanım Durumu 65 H Yılı Karabük İli Arazi Dağılımı Oranları 145 SAYFA NO : XII

20 (A). COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş Karabük İlinin adının kaynağına ilişkin üç görüş vardır. Bunlardan birincisine göre Karabük, kara ve bük olmak üzere iki unsurdan oluşan bir kent adıdır. Bu görüşü savunanlara göre kent, adını üzerine kurulu olduğu coğrafi yapıdan almıştır. Anlatımlara bakılacak olursa, kara, tabiat parçaları üzerinde yerleşen ve tabiata damgasını vuran insanoğlunun sık başvurduğu bir sıfattır. Bu sıfat Türk toponimisinde çok önemli bir yer işgal etmektedir. Bük kavramı ise özellikle Orta Karadeniz de çok yoğun olarak bulunan bir bitki türünün adıdır. Buna göre Karabük adı, çalılık fundalıkların karaltısı anlamına gelmektedir. İlin adına ilişkin ikinci görüşe göre; Karabük Türkmen cemaatinin adı olup, bugün Türkiye de bu adı taşıyan çeşitli ilçelere bağlı, yedisi köy olmak üzere, onüç adet meskun yer adı bulunmaktadır. Taşköprü ile Boyabat arasında doğu batı yönünde akan çay da bugün Karabük Çayı olarak bilinmektedir yılında düzenlenmiş olan Adana Tapu Defterleri üzerinde yapılan incelemelerde Yüreğir nahiyesine bağlı, Karabük adını taşıyan Türkmen topluluğu saptanmıştır. Safranbolu yöresindeki köylerin büyük ölçüde Türkmen, boy, oymak ve topluluklarının adını taşımakta olmaları, Karabük adı için de aynı durumu düşündürmektedir. Üçüncü görüş ise, daha önce, Karabük Köyünde oturan ancak şimdilerde aynı adla anılan mahallede yaşayanlar tarafından iddia edilmektedir. Buna göre; bük yerel anlamda üzüm anlamına gelmektedir. Eskiden Karabük Köyünde bol miktarda üzüm bağı bulunmaktadır. Karabük bu anlamda kara üzümlük yer anlamına gelmektedir. Karabük ve çevresinde tarih öncesi ve tarih devirlerinin aydınlatılması açısından önemli sayılabilecek toplam 32 tümülüs ve 4 büyük höyük bulunmaktadır. Bunlardan 24 tümülüs, Safranbolu ile Eflani İlçelerimiz arasında, 5 tümülüs Eskipazar İlçemizde ve 3 tümülüs de Ovacık İlçemizde bulunmaktadır. Höyüklerden 3 tanesi Eflani İlçemizde, 1 tanesi de Eskipazar İlçemiz sınırları içersinde yer almaktadır. Eflani Köle Tepesi Tümülüsü 1

21 1998 tarihinde İngiliz arkeolog Dr. Roger Matthews başkanlığındaki bir ekip tarafından Ovacık ve Eskipazar yerleşimlerinde yapılan arkeolojik yüzey araştırma sonuçlarına göre, Karabük ve çevresinde en eski yerleşme, erken bronz (tunç) devrinde başlamaktadır. Eskipazar İlçemize bağlı Yazıboy köyünde bulunan höyük bu anlamda Karabük ve çevresinin en eski yerleşim alanı olarak kabul edilmektedir. Karabük ve çevresi, Antik Devirde, Homeros un İlyada destanında adından bahsettiği, Paflagonya (Paphlagonia) denilen bölgenin sınırları içinde idi. Paflagonya nın batısında Bitinya, doğusunda ise Pontos bölgesi vardır. Anadolu nun antik devirde siyasi, ekonomik ve toplumsal tarihi, Hitit Devletinin kuruluşu ile başlamaktadır. Karabük ve çevresi, Antik devirde Hitit lerin Kuzey Batı Anadolu yu kontrol altına alma amacına hizmet eden bir ordu yolu geçit bölgesiydi. Hitit lerin, M.Ö tarihinde yıkılmasından sonra Karabük ve çevresi, Frig lerin etkisi altına girmiştir. Bu dönemde Anadolu nun toplumsal ve siyasal yapısı bütünüyle değişti. Kuzey Batı Anadolu da Kastamonu ya kadar olan alana yerleşen Frig lerin yöremizde yerleşmiş olarak göründükleri yer, arkeolojik yüzey araştırma sonuçlarına göre, Ovacık İlçesine bağlı Kışla Köyüdür. Burada bulunan Hesem Değirmen adı verilen yapının kapısı Frig Dönemine aittir. Friglerin, Kuzey Batı Anadolu da egemenliği M.Ö. 676 tarihine kadar sürdü. M.Ö. 695 te Kafkaslardaki İskitlerin (Sakalar) kovaladığı Kimmer oymaklarının bir bölümü Frigya topraklarına girdi. Bütün Frig yapılarını yerle bir eden bu topluluklar geriye kaya mezarlarından ve tümülüslerden başka bir şey bırakmadılar. Karabük ve çevresinde Roma döneminden kalma birçok yapı, mezar ve yerleşim alanı bulunmaktadır. Roma döneminin yöremizdeki en önemli yerleşim alanı Eskipazar İlçemiz sınırlarındaki, Hadrianopolis Kentidir. M.S. 126 yılında bu adı alan kentin asıl ismi Kaisareis Proseilemmenitai dir. Kentin kuruluş tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte M.Ö. 64 tarihinde olduğu sanılmaktadır. Hadrianopolis -mezar İlimiz ve çevresinde Roma döneminden kalma ünlü yapıtlar arasında, Sipahiler köyü Küre Havuzu, Safranbolu Hacılarobası köyünde bulunan İnkaya Kaya Mezarlığı, Akveren ve Yörük köyleri arasında kalan Horozini Kaya Mezarları yer almaktadır. 2

22 Hacılarobası Kaya mezarı Hacılarobası yazıt Eskipazar İlçemize bağlı, Deresamail (Değirmendere Mahallesi), Boncuklar (Yahyalar Mahallesi) ve Tamışlar (Emiroğlu Mahallesi) köylerinde bulunan 20 ye yakın Grekçe yazıt, yöreye ilişkin önemli bilgiler vermektedir. Eflani Grekçe Mezaryazıtı Roma Dön.I.II.yy İç Paflagonya bölgesinin uzun zaman Roma yönetiminde kalması, yöremizde çok sayıda Roma döneminden kalma eserin bulunmasına neden olmuştur. 3

23 Erken Roma Dönemi Kutsal Amaçlı Kaya Nişi Roma Dönemi Kaya Mezarı 395 yılında Roma İmparatorluğu ikiye ayrılınca Karabük ve çevresinde bu defa da uzun sürecek bir Bizans dönemi başlamıştır. Antik dönemin konusu olmamakla birlikte, Bizans, 622 yılında Anadolu ya dolayısıyla Paflagonya yı, İran (Sasani) istilasından kurtardıktan sonra Anadolu da yeniden askeri ve sivil örgütlenmeye gitti. Bizans İmparatoru Heraklius, Anadolu yu 17 Teme (eyalete) ayırdı. Bunlardan birisi de Karabük ve çevresinin içinde bulunduğu Paflagonya Temi idi. Bizans döneminde Paflagonya nın tarihi açık ve belirgin değildir. Bildiğimiz tek gelişme, bölgenin VII. y.y. dan başlayarak 922 yılına kadar olan süreçte, Bizans- Müslüman Arap çatışmasına konu olmasıdır. Bu çatışmalar sırasında bölgede Roma döneminde yapıldığı sanılan Eflani Şatosu, bir akritai olan (Bizans dilinde müstahkem kale) Safranbolu ve Kastamonu kaleleri, Müslüman Araplara karşı verilen mücadeleler sırasında bölgede ön plana çıkmışlar ve adlarını duyururlar. Yine Bizans döneminde Eskipazar ve Safranbolu birer piskoposluk merkezi olarak yörede etkin dinsel yerleşim alanları durumuna gelir. Eflani Kilise Harabesi, Sütun Başlıkları (Bizans Dönemi) 4

24 Anadolu nun Türkleşmesi süreci 1071 Malazgirt Savaşından daha öncesine dayanmaktadır. Karabük ve çevresinde ilk olarak Türkleşme sürecine giren yerleşim birimi, Eskipazar daki Tamışlar Köyü dür yılı itibariyle Karabük ve çevresi bütünüyle Selçukluların kontrolü altına girmiştir. XIV. Yüzyılın başlarına gelindiğinde Eflani de oturan Candar ailesinin (1309) bu bölgede beylik kurduğuna tanık olmaktayız. Candaroğulları Ali Bey in Safranbolu da hüküm sürdüğü sırada Gerede üzerinden, 1332 yılında Safranbolu ya gelen Arap gezgin İbn i Batuta, o yılların Safranbolu sunu; Burası tepe üzerine kurulmuş küçük bir kasabadır. Tepenin eteklerinde hendek, dağın zirvesinde ise kale inşa edilmiştir. Sözleriyle betimlemiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere Safranbolu nun gelişmesi yolunda ilk adım Candaroğulları döneminde atılmıştır yılından, Safranbolu nun Osmanlı egemenliğine kesinlikle geçtiği 1416 yılına kadar, kentin her iki beylik arasında birkaç kez el değiştirdiği görülmektedir. Candaroğulları nın, Gerede istikametinden gelecek olan Osmanlıları gözetlemek için, çok geniş görüş alanına sahip Karabük e bağlı Kapullu Köyünü tahkim ettikleri, bu köye kendilerine sadık bir topluluk yerleştirdikleri, köyde bazı Candaroğlu vakıflarının bulunmasından anlaşılmaktadır. Bu köyde aynı zamanda Osmanlı vakıflarının da bulunması, Osmanlıların da Candaroğulları gibi aynı siyaseti izlediğinin bir göstergesidir. Karabük ve çevresinde Candaroğulları ile Osmanlılar arasında tarihlerinde gerçekleşen mücadelelerde, yörede bulunan Türkmen boyları genelde Osmanlıların tarafını tutmuştur. Osmanlıların bu bölgede bulunan Türkmen boylarına yeni fethedilecek, gaza ve cihad yapılabilecek topraklar vaad etmeleri en önemli etkendir. İlimiz ve çevresi, Osmanlıların ilgisini Orhan Bey zamanından itibaren ( ) çekmeye başlamıştır tarihinde Eflani, Osmanlıların eline geçerken aynı tarihte, Candaroğulları Safranbolu yu alarak buradaki Umuroğulları Beyliğine son verirler. Orhan Bey zamanında Karabük ve çevresi, Osmanlıların eline geçer. Ancak Rumeli ye düzenlenen fetihler, bölgeye önem verilmesini engeller. Buna rağmen Osmanlılar bölgeye göçebe Türkmenleri yerleştirmeyi ihmal etmezler. Yöredeki bu Türkmen topluluklarına Yörükan-ı Taraklı adı verilir. Bu yerleştirmenin Safranbolu, Eskipazar ve Yenice üçgeni arasında yoğunluk kazandığı görülmektedir yılı itibariyle Osmanlı egemenliği Karabük ve çevresinde kurulur. Hamamlı Köyü Erken Osmanlı Hamamı 5

25 II. Murat ın tahta geçtiği sırada İsfendiyar Bey Osmanlı egemenliğinden kurtulmak ister. (1421) Çankırı, Kalecik ve Tosya Beyi olan oğlu Kasım Bey i bölgeden uzaklaştırır. II. Murat ın bölgeye ordu göndermesi üzerine; İsfendiyar Bey canını zor kurtarır ve Sinop a çekilmek zorunda kalır. II. Murat a karşı kardeşi Şehzade Mustafa isyan eder. Bundan yararlanmak isteyen İsfendiyar Bey bu defa Karabük üzerine sefer düzenler ve Safranbolu ya girer. Candaroğlu-Osmanlı mücadelesinde sürekli olarak Osmanlının tarafını tutmuş olan Safranbolu halkına karşı şiddet uygular. Kenti yerle bir eder. Karşısına çıkan her şeyi yakıp yıkar. Halka gözdağı verir ve kendisine sadık kalmayanlara haddini bildirir. Safranbolu halkı bir kurul oluşturur ve durumu o sırada Rumeli de bulunan II. Murat a bildirir. Sultan II. Murat haberi alır almaz, ordusuyla bölgeye hareket eder. Her iki ordu 1423 tarihinde Safranbolu da karşı karşıya gelir. Candaroğlu İsfendiyar Bey savaşı kaybeder ve Sinop Kalesine sığınır, 1423 tarihinde taraflar arasında anlaşma imzalanır. İsfendiyar Bey anlaşma koşullarına uyar. Karabük ve çevresi Osmanlı yönetiminde 1423 tarihinden sonra bir süre barış içinde yaşamıştır. Ancak XVI. y.y. ın ikinci yarısından itibaren başlayarak bozulan ekonomik denge beraberinde pek çok sorun getirir. Osmanlı Devletinde 1564 tarihinde başlayan zahire kıtlığı uzun sürer. İmparator zahire ihtiyacını karşılamakta olan şu anda Karabük iline bağlı olan Safranbolu (Taraklıborlu), Eskipazar (Viranşehir) kaynaklarda Bazar olarak da adı geçen Yenice ve Eflani önemli zorluklar yaşar. Karabük ve çevresi, 1560 lardan başlayarak XVII. y.y. ın başlarına kadar Suhte İsyanlarının ( medrese öğrencilerinin çıkardığı ayaklanmalar ) etkisi altında kalır. Özellikle Taraklıborlu bu isyanlardan etkilenir yılından itibaren Karabük ve çevresi bu defa da Celali isyanlarının etkisi altına girer. Bu isyan hareketi yörede tarımsal ve hayvansal üretimin düşmesine neden olur. XVII. y.y. da Karabük ve çevresini konu alan diğer bir gelişme, Osmanlı Padişahı, IV. Mehmet in İkinci Lehistan Seferi sırasında olmuştur tarihinde bu sefer için Bolu Sancağı ndan, 14 kazadan toplanan arpanın miktarı kiledir. Bu arpa Bartın İskelesi nden, İstanbul a gönderilmiştir. İkinci Lehistan Seferi için devlete, Viranşehir, kile arpa vermek zorunda bırakılırken, Eflani ve Taraklıborlu, kile, Yörükhan-ı Taraklıborlu (Yörük Köyü) , Şehabettin (Ovacık) kilo arpa vermekle yükümlü tutulmuşlardır. XIX y.y. da Karabük ve çevresinde bazı önemli olaylar olmakla birlikte yine de bir önceki yüzyıla göre yaşamın sakin geçtiği söylenebilir. XIX y.y. da herşeyden önce idari alanda bir değişiklik yaşandı tarihinde Viranşehir Voyvodalığına son verildi. Milli Mücadele döneminde Karabük ve çevresindeki olaylar Safranbolu merkezli olarak gelişme göstermiş ve tarihe damgasını vurmuştur. I. Dünya savaşı sırasında tümü Safranbolu, Karabük, Eflani ve Ulus yöresi askerlerinden oluşturulan, 42. Alay 1914 yılının Ağustos ayında, Safranbolu nun Harmanlar mevkiinde, yöre halkının katıldığı törenle Çanakkale cephesine uğurlanmıştır. Çanakkale Savaşları sonrasında 42. Alay dan sadece 7 ya da 8 kişi geri dönebilmiştir. I. Dünya Savaşı nda, Safranbolu Askerlik Şubesinden cepheye sevk edilenlerden 1686 vatan evladı şehit olmuştur. Milli Mücadele döneminde Karabük ve çevresinde en önemli gelişme bazı araştırmacıların Safranbolu Olayı ya da Dayıoğlu Olayı olarak bilinen vakadır. Milli Mücadele Döneminde Safranbolu Olayı olarak bilinen hadise 23 Nisan 1920 tarihinde gerçekleşmiştir. Mondros Ateşkesi sonrası İtilaf Devletlerinin Anadolu yu işgal etmeleri tüm yurtta olduğu gibi Safranbolu da da üzüntü ile karşılanmıştır. Nitekim 3 Haziran 1919 tarihinde Mustafa Kemal Paşa henüz Havza da iken, Safranbolu nun ileri gelenleri, bilinç seviyelerinin düzeyini gösterir şekilde telgrafla kanlarının son damlasına kadar düşmanla savaşmak istediklerini bildirmişler, işin başından sonuna kadar bazı alanlar dışında bu hareket noktasından ödün vermemişlerdir. İstanbul un 16 Mart 1920 de resmen işgal edilmesi sonrasında gösterdikleri tepki bunun en güzel örneğidir. Safranbolulular, 20 Mart 1920 de 6

26 düzenledikleri miting hareketi ile İstanbul un resmen işgal edilmesini protesto etmişlerdir. Bu mitingde Safranbolulular, Meclis-i Milli nin işgal edilmesini kınamışlar; hürriyet, insanlık, adalet duygularını kendilerine ilke edinmiş olduklarını belirtmişler ve durumu büyük devletler nezdinde tepki ile karşılamışlardır. Kurtuluş Savaşında da Safranbolu, Kuva-i Milliye nin deri ve ayakkabı ihtiyacını karşılamıştır. Z. Fahri Fındıkoğlu, 1962 tarihinde basılan, Kuruluşunun XXV. yılında Karabük adlı çalışmasında, şu görüşe yer vermiştir. Önce bir istasyon adı, sonra nahiye ve nihayet kaza ismi olan Karabük ve çevresinin Cumhuriyetten önceki devirlerde tarihsiz, mazisiz bir yer olduğu zannedilmesin. Gerçekten de, 1995 tarihinde İl olan Karabük ün, belki İl sınırları içinde olan yerleşim birimleri dolayısıyla tarihi çok eskidir. Ancak, Karabük kenti olarak tarihi o kadar eskilere gitmemektedir. Elimizde bulunan en eski belge, Karabük ün, tarihini Candaroğulları döneminde başlatmaktadır. Bu belgede, Taraklıborlu da Karabük Köyünde Arif Şeyh in Devletşeh Divanındaki 1979 akça olan yeri meşihatlık için vakıftır. Candaroğlu Bayezid Bey den ve Süleyman Paşa zamanından. Daha önceden de belirtildiği ve bu belgeden de anlaşılacağı üzere, Karabük Köyü Candaroğulları döneminde Arif Şeyh adında bir kişiye irşad yani din işlerini yerine getirmek için vakfedilmiştir. Karabük Köyünün vakıfsal özelliği Osmanlılar döneminde de devam etmiştir tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defterinde Karabük Köyü 11 hane olarak gözükmekte; yaklaşık kişi civarında bir nüfusa sahip olduğu anlaşılmaktadır yılında Safranbolu ya bağlı Öğlebeli Köyü nün, 13 hanelik bir nüfusa sahip mahallesi olan Karabük 1934 yılında Ankara Zonguldak demiryolunun açılması ile bir istasyon adı olarak ilk kez devlet demiryolu haritasında Cumhuriyet tarihinde adı görülmeye başlar. Karabük ün kuruluş öyküsü aynı zamanda Cumhuriyet tarihimizde endüstrileşmenin öyküsü ile eş zamanlı bir anlatımı konu alır. 3 Nisan 1937 yılında Mustafa Kemal Atatürk ün direktifleri ile zamanın başbakanı İsmet İnönü tarafından Demir-Çelik Fabrikasının temeli atılır. Böylece Karabük ün adını Türkiye ve daha sonra dünyaya duyuracak olan süreç başlamış olur. Ağır sanayi kuruluşu olarak Demir-Çelik Fabrikasının üretime geçmesi ile hareketlilik kazanan Karabük te kısa zamanda köyden kurtuluşu sağlayan şehirleşme süreci başlamıştır yılında demiryolunun beldeden geçmesi ile yavaş yavaş nüfus çekmeye başlayan Karabük, nihayet 1939 yılında bir belediyeye kavuşmuştur tarihinde Aktaş nahiyesi haline dönüştürülürken, Karabük nahiye yapılmıştır. Karabük adına 1940 nüfus sayımında rastlanılmaktadır. Karabük adına ilk yer veren nüfus sayımı 1945 yılına aittir. Karabük ün bu ve buna bağlı yıllarda nüfusu hızlı olarak artış gösterirken, 6068 sayılı yasa ile 3 Mart 1953 tarihinde ilçe haline getirilmiştir. Karabük ün bir ilçe olarak adı ilk kez 1955 nüfus sayımında geçmiştir. Yurdumuzda demir çelik ağır sanayinin yayılmasına, gelişmesine öncülük eden ve okul ödevini gören Karabük, 550 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 6 Haziran 1995 tarihinde 78. İl olarak Türkiye siyasi haritasında yerini almıştır. A.2. İl ve İlçe Sınırları Karabük İline bağlı ilçeler; İlçeler: Yüzölçümü (km 2 ): Merkez 760 Safranbolu Yenice 620 Eskipazar 740 Eflani 587 Ovacık 402 7

27 Karabük İl Haritası (1/20.000) Kaynak: Karabük İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 8

28 A.3. İlin Coğrafi Durumu Karabük İli; Batı Karadeniz bölümünde yer almakta olup, Araç ve Soğanlı Çaylarının birleşmesiyle meydana gelen Yenice (Filyos) Irmağı nın oluşturduğu vadilerle bunların arasındaki platolardan meydana gelen bir coğrafi yapıya sahiptir. Coğrafi yapı, engebeli olup büyük düzlükler görülmemektedir. Kuzeyde Bartın (80 km.), kuzeydoğu ve doğuda Kastamonu (120 km.), güneydoğuda Çankırı (195 km.), güneybatıda Bolu (130 km.), batıda Zonguldak (170 km.) illeriyle komşudur. Ankara'ya 230 km., İstanbul'a 400 km. uzaklıktadır. Karabük İli, Batı Karadeniz Bölgesi nde I ve I kuzey boylamı, I ve I doğu enlemleri arasında yer alır. Karabük ün yüzölçümü km 2 olup, İl merkezinin rakımı 254 m. dir. A.4. İlin Topoğrafyası ve Jeomorfolojik Durumu Karabük, Araç ve Soğanlı Çayları nın birleşmesiyle meydana gelen Yenice (Filyos) Çayı nın oluşturduğu vadilerle bunlar arasında kalan platolardan meydana gelmiş bir yapıya sahiptir. Karabük il merkezinde genel olarak eğim oranı oldukça fazladır. Karabük şehir merkezinde eğimli (%10-20) ve az eğimli (%0-10) morfoloji göze çarpar. Şehir merkezinin dışına doğru ise; dik (%20-40) ve çok dik (>%40) morfolojinin olması jeoteknik problemlere yol açar. Mevcut durum yerleşim olanağını kısıtlamaktadır. İlimiz etrafı yüksek dağ ve tepelerle çevrili bir havza karakteri gösterir m. yüksekliğe sahiptir. Kuzeyindeki dağlık alandan kaynaklanan tali dereler, şehre doğru taşıdıkları maddelerle alüvyal bir dolgu oluşturmuştur. Doğuda yer alan Safranbolu çevresinde yükseklik 600 m. yi bulur. Buradaki kalker platosu, Gümüş ve Akçasu Derelerinin birleşmesinden oluşan Tabakhane Deresi ile Bulak Deresi tarafından parçalanmıştır. Bulak ve Tabakhane Dereleri Araç Çayına doğru gömük menderesler oluşturarak akmaktadır. İlimizin kuzeydoğusunda kalan Eflani İlçesi ve çevresi küçük akarsularla parçalanmış bir plato durumundadır. Buradan güneye doğru gidildikçe yükseklik artar. Eskipazar İlçemiz çevresindeki arazi, batıdaki Meğri Dağı ndan doğuya doğru eğimlidir. Soğanlı Çayı çevresinde düzlükler yer alırken, sırt olarak isimlendirilen Ovacık- Çerkeş sınırına yakın olan alanlarda yükseklik artmaktadır. Eskipazar çevresinde ortalama yükseklik 740 m. civarındadır. Ortalama yüksekliği m. olan Ovacık, vadilerle parçalanmış plato ve düzlükler üzerinde bulunur. Bu alanı çevreleyen sırt ve dağlar engebeli bir arazi yapısını ortaya çıkarmaktadır. Batıda kalan Yenice ise oldukça engebeli ve dağlık bir yapıya sahiptir. Düzlük ve ovalık olan kesim bulunmamaktadır. Karabük ve Safranbolu yu kuzeyden kuşatan dağlık alanın tektonizmaya uğraması ile kuzeydoğu güneybatı doğrultulu bir fay hattı meydana gelmiştir. Bu alanın hemen güneyinde ise Araç Çayı ve Yenice Irmağının içinde aktığı doğu batı doğrultulu bir senklinal bulunmaktadır. Yapı bakımından geçirimsiz, yumuşak ve dirençsiz olan killi formasyonlar (kayaçlar topluluğu) heyelanlara uygundur. Eğimin son derece fazla olduğu bu alanlarda yağışlardan sonra sık sık heyelan ortaya çıkar. Karabük te bulunan Yeşil Mahalle, Yeni Mahalle, Bayır Mahalle, Çamdibi, Kapullu, Kartaltepe, Kayabaşı ve 100. yıl Mahallelerinde heyelanlar büyük zararlara yol açmıştır. Karabük te genelde dağlık olan dalgalı bir arazi yapısının ortaya çıktığı, büyük ova ve düzlüklerin olmadığı söylenebilir. 9

29 Karabük İli Dağları Kuzey Anadolu Dağlarının bir parçasını oluşturan ildeki dağlar kıvrım dağlarıdır. Bu dağların yüksekliği 2000 m. yi geçmez. Karabük ün kuzeyinde batıya doğru uzanan geniş bir dağlık alan bulunmaktadır. Kuzey Dağları nın uzantıları niteliğindeki bu alanda, ortalama 1400 m. yüksekliğe sahip Çiğdem Tepe, Boyundurluk Tepe, Tekirdağ, İçbel Tepe, Döneğen Tepe ve Başköy Dağları yer alır. Bu alanda Karabük ün ikinci yüksek noktasını oluşturan Sarıçiçek Tepesi (1750 m.) bulunmaktadır. Karabük ün doğusuna rastlayan alanda, Araç ve Soğanlı Çaylarının arasında kalan kesimde Bürnük Tepesi (1143 m.), Esendoğdu Tepesi (1144 m.) ve Tepedağ yer almaktadır. Karabük ün günaybatısında Keltepe, Yenidağ ve Karadağ, güneyde Aladağlar (1040 m.), güneydoğuda ise Çakmak Dağları uzanmaktadır. Keltepe 1999 m. yüksekliği ile Karabük ün ve Batı Karadeniz Bölgesi nin en yüksek noktasıdır. Keltepe Bölgesinden Eskipazar a doğru uzanan alanda Çal Dağı, Kavak Dağı, Kurban Tepesi, Dede Tepesi, Eleman Dağları, Kısaç Dağları; Eskipazar Çayına paralel uzanan Şerafettin Dağları ve doğuda Kuzören Dağı üzerindeki Dikmen Tepesi (1600 m.), Eskipazar ın kuzeybatısında Hodulca Dağı (1730 m.) en önemli yükseltilerdir. Yenice çevresiyle Eskipazar da yer alan dağlar, Bolu ve Köroğlu Dağlarının uzantılarıdır. Safranbolu çevresinde, Araç Çayı ve kollarının parçaladığı platoluk alan üzerinde kuzeydoğuya doğru uzanan Sipahi Dağı yer almaktadır. Daha kuzeyde kalan Eflani çevresinde düzlükler geniş yer tutar. Burada 1416 m. yüksekliğindeki Göktepe ve Tepedağ en önemli yükseltilerdir. Ovacık çevresinde en yüksek dağ Çalyayla Dağı (1432 m.) dır. Bu alanda Ilgaz ve Köroğlu Dağlarının devamı olan Kıraç Tepe, Kocadağ, Sivriçam Doruğu, Karadağ, Boduroğlu ve Erenler Dağları bulunmaktadır. Karabük İli Ovaları Oldukça engebeli ve eğimli yapıya sahip olan Karabük te büyük düzlükler ve ovalar yoktur. Araç ve Soğanlı Çaylarının kenarında küçük düzlük alanlar yer almaktadır. Eskipazar çevresinde Hamamlı, Bayındır, Sadeyaka Ovaları yer alır. Soğanlı Çayı vadisinde, Safranbolu nun Geren Köyü yakınında Geren Ovası bulunmaktadır. Hamzalar Mevkiinde ise Eskipazar Çayının Soğanlı Çayına karıştığı alanda Cemal Ovası yer alır. Karabük İli Yaylaları Merkez İlçede; Avdan Yaylası (1300 m.), Sorgun Yaylası (1650 m.), Dede Yaylası (1670 m.), Büyük Düz Yaylası, Küçük Düz Yaylası, Çakıören Yaylası, Küçük Yayla, Bostancık Düzü Yaylası, Arıcak Yaylası, Safranbolu çevresinde; Sarıçiçek Yaylası ve Uluyayla, Yenice çevresinde Gökpınar, Göktepe, Meğre, Yassıyurt, Alaboğa, Karaboğa, Bağbaşı Yaylaları, Eskipazar çevresinde Dede Yaylası, Keltepe den Eskipazar a doğru uzanan alanda Adiller, Hasanlar, Kulat, Şerafettinler, Eğriova, Sündek, Acemler, Belen Yaylaları, Ovacık çevresinde Boduroğlu, Çakıllı, İmanlar ve Göllü Yaylaları bulunmaktadır. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi Karadeniz Bölgesi batı bölümünde yer alan Karabük ve çevresinde, Birinci zamandan, Kuvaterner e kadar değişik yaşlarda, pek çok litolojik birim gözlenmektedir. 10