TÜRKİYE DE 1980 SONRASI KAMU HARCAMALARI, VERGİ GELİRLERİ ve EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ

Transkript

1 Pamuale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Pamuale University Journal of Social Sciences Institute ISSN EISSN Article Info/Maale Bilgisi Received/Geliş: Acceted/Kabul: DOİ: /ausbed TÜRKİYE DE 1980 SONRASI KAMU HARCAMALARI, VERGİ GELİRLERİ ve EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ANALİZİ Özet Aylin İDİKUT ÖZPENÇE* Eonomi büyüme hemen her eonominin birincil amaçları içerisindedir. Ülelerin yaısal özellileri ve eonomi olitiaları birbirlerinden belirli farlılılar içerse de amu harcamaları ve vergilerin her eonomide eonomi büyümeye etisi mevcuttur. Eonomi büyümeye teşvi edici rolü olan amu harcamalarının finansmanının en önemli alemi ise şühesiz vergi gelirleridir. Teori olara çaran meanizması içinde vergi gelirlerinde meydana gelen artışlar eonomi büyümeyi olumsuz yönde etileren, amu harcamalarında meydana gelen artışlar eonomi büyümeyi olumlu yönde etilemetedir. Çalışmanın temel amacı bu etileşimlerin 1980 sonrası Türiye de uygulanan olitialarda mevcut olu olmadığını test etmetir. Bu çalışmada amu harcamaları, vergi gelirleri ve eonomi büyüme arasındai ilişi, yıllar arası dönem için Granger nedenselli testi ile incelenmiştir. Araştırma sonucunda, eonomi büyüme ve vergi gelirleri, amu harcamalarının nedeni ien, amu harcamaları ve vergi gelirleri arasında arşılılı nedenselli ilişisi bulunmatadır. Anahtar Kelimeler: Eonomi Büyüme, Kamu Harcamaları, Vergi Gelirleri, Granger Nedenselli. THE ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN PUBLIC EXPENDITURES, TAX REVENUES AND ECONOMIC GROWTH IN TURKEY AFTER 1980 Abstract Economic growth is the rimary goal of almost every economy. Although there are certain differences between the structural characteristics of the countries and the economic olicies there are the effects of ublic exenditures and tax on economic growth in every economy. Undoubtedly tax revenues are the most imortant item in the financing of ublic exenditures which have an incentive to encourage economic growth. Theoretically the increase in tax revenues in the multilier mechanism affects economic growth negatively while the increase in ublic exenditures affects the economic growth ositively. The main aim of the study is to test whether these interactions are resent alied olitics after the 1980s in Turey. The relationshi between ublic exenditures tax revenues and economic growth in this study is examined by the Granger causality test for the eriod As a result of the research economic growth and tax revenues are the cause of ublic exenditures whereas there is mutual causality relation between ublic exenditures and tax revenues. Keywords: Economic Growth, Public Exenditure, Tax Revenues, Granger Causality. *Yrd. Doç.Dr., Pamuale Üniversitesi, İtisadi ve İdari Bilimler Faültesi, Maliye Bölümü, DENİZLİ. e-osta:aidiut@au.edu.tr

2 1. GİRİŞ Bireylerin refahlarını artırmada en önemli hususlardan birisi olan eonomi büyüme itisadi literatürde tartışmalara açı bir onuyu ifade etmetedir. Merantilizm itisadi eolü ile başlayan itisadi dotrinlerin neredeyse her birisi eonomi büyüme üzerine farlı açılamalarda bulunmuşlardır. Üledei değerli madenlerin artışının eonomi büyümeyi sağlayacağını savunan merantilizm görüşüne bir eleştiri olara ortaya çıan Fizyorasi görüşü ise eonomi büyümenin oşulunu tarıma bağlamıştır. Daha sonralarda Adam Smith ile başlayan modern itisat anlayışı ise eonomi büyümeyi farlı oşullara bağlamıştır. Klasi itisadi eol emeğin verimliliği üzerinden eonomi büyümeyi açılaren Keynesyen itisat ısa dönem tale artışlarının eonomi büyümeyi sağlayacağını savunmuştur. Eonomi büyüme üzerine genel abul görmüş teori ise milli gelirdei yıllı artış şelinde ifade edilmetedir. Milli gelirin artması ise günümüz açı eonomilerinde armaşı bir yaıyı ifade etmetedir. Bir ısım görüşe göre üretimde meydana gelece artış milli geliri artıracaen bir diğer görüş ise finansal gelir elde edere de milli gelir artırılabilecetir. Üretim fatörlerinin hareetli hale gelmesi ise durumu daha armaşı bir hale getirmiş ve eonomi büyümeyi ısa vadeli yabancı sermayeye bağlayan eonomiler meydana gelmiştir. Bu durum beraberinde finansal ırılganlığı getirmiş ve eonomi rizlerin yaşanmasına sebebiyet vermeye başlamıştır. Bunun yanı sıra üleler yabancı sermayeleri çeme için faiz ve vergi reabeti içerisine girmişlerdir. Vergi olitialarında meydana gelen bu değişim ise eonomi büyüme üzerinde bir dizi etiler meydana getirmiştir. Özellile 1980 sonrası hız azanan bu gelişmeler eonomi büyümenin daha hızlı gelişmesine ortam hazırlayabilece düzeydedir sonrası dönemde önem azanan liberal olitialar 1980 sonrası dönemde hız azanmış ve amunun eonomidei ayı azaltılmaya başlanmıştır. Kamu esiminin eonomidei ayının azalması ise amu harcamalarının düşürülmesi ile gerçeleştirilmiş olu bu durumun da eonomi büyüme üzerinde bir dizi etisi mevcuttur. Çalışmada il olara amu harcamaları, vergi gelirleri ve eonomi büyüme arasındai ilişiyi tartışan farlı eonomi teoriler ve literatür taramasına yer verilmiştir. Türiye de amu harcamaları, vergi gelirleri ve eonomi büyüme etileşimine ceva arayan çalışmaya, veri ve yöntemlerin tanıtılması ile devam edilmiştir. Bulgular ve tartışma ısmını ise sonuç ve değerlendirme bölümü izlemiştir. 2. TEORİK ÇERÇEVE VE LİTERATÜR TARAMASI Orta çağ döneminde Avrua da uygulanan olitialar sonucunda sermaye biriimi sağlayan bir sınıf meydana gelmiştir. Bu sınıf itisadi anlamda bir dizi düşünceler geliştirere dönemin İngiltere sinde yeni bir aım ortay çıarmıştır. Özellile doğu üleleri ile yaılan ticaret sonucunda gelişen Merantilizm aımı ülelerin zenginliğini sahi olunan altın ve gümüş mitarı ile ölçmüştür. Ülelerdei altın ve gümüş mitarının artışı ülenin zenginliğinin artışına ilişin gösterge abul edildiği içim bu aıma göre eonomi büyümenin oşulu altın ve gümüş mitarının artırılmasına bağlanmıştır (Rubin, 1929: 27-29, Roncaglia, 2006: 44). Merantilizm aımına bir tei olara iyasaların endiliğinden dengeye gelebildiğini savunan Fizyorasi görüşü Dr. Quesnay öncülüğünde 1756 yılında ortaya çımıştır. Dr. Quesnay Journal de I Agriculture, du Commerce et des Finances isimli eserinde tarımın önemini anlatmış ve ülelerin zenginli aynağının değerli madenler olmadığını belirtmiştir. Fizyorasi aımı Fransa da ortaya çımış olu bu aım yalnızca tarım setöründen vergi alınmasını savunmuştur. Fizyorasi aımına göre eonomilerin başat setörü yalnızca tarım setöründen oluşmata olu diğer setöler tarımsal faaliyetlerin bir sonucu olara değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Fizyorasi aımına göre eonomi büyüme tarımsal üretime bağlanmış olu tarımın gelişmesi eonomi büyümeyi sağlayacatır (Higgs, 2001: 19-20, Charles & There, 2008). 32

3 Modern anlamda itisat biliminin temellerinin ortaya atıldığı lasi itisadi eol ile başlayan süreçte devletin iyasalara müdahale etmemesi öngörülmüştür. Ulusların zenginliği isimli çalışması ile Adam Smith görünmez el avramını inanışlar üzerinden açılamış ve iyasaların endiliğinden dengeye geldiğini savunmuştur. İlgili itisadi dotrinleri incelendiğinde liberal olitialara ağırlı verildiği gözlemlenmete olu devletin eonomide yalnızca asli işlevlerini yerine getirmesi gereliliğini savunmuştur. Klasi itisadi eole göre eonomi büyümenin temel oşulu nüfusa dayalıdır ve nüfusun üretenliği eonomi büyümeyi sağlayacatır. Çalışma düzeyi yüse bir nüfusun oşulu ise yüse bir sermaye düzeyine bağlanmıştır. Eme fatörünün uzmanlı alanlarına ayrılması yüse sermayenin bulunması maliyetleri düşürece ve eonomi büyümeyi sağlayacatır (Smith, 1976: 767, Lanza, 2012: 18). Serbest iyasa eonomisi, birço itisatçı tarafından eonomi büyüme avramına en uygun model olara abul görmüş olu iyasaya amunun müdahale etmemesi önemle üzerinden durulan bir husus olmuştur. Ülelerin sahi olduları üretim fatörlerinin yoğunluğunun birbirlerinden farlı olmaları neticesinde amunun müdahalede bulunmaması hususunu zedeleyici bir rol oynamış ve bir dizi itisadi dotrine göre amunun eonomiye müdahalede bulunması gereliliği ortaya çımıştır (Işı & Alagöz, 2005: 63) yılında yaşanan Büyü Buhran sonucunda lasi itisadi eol yeniden sorgulanmaya ve eonomide yaşanan rizden çıış yolu aranmaya başlanmıştır. Yaşanan rizin en temel etisi olan işsizliğin çözümüne ilişin John Maynard Keynes İstihdam, Faiz ve Paranın Genel Dengesi isimli çalışmasında efetif tale teorisini açılamıştır. Eonomide arz yönlü olitialar yerine tale yönlü olitiaların uygulanması ile işsizli sorununun çözülebileceğini eonominin amu müdahaleleri ile yeniden dengeye geleceğini savunmuştur (Keynes, 2013: 26). Harrod-Domar büyüme modeli ise Post-Keynesyen yalaşım olara arşımıza çımata olu Keynesyen eonominin temel eonomi büyüme varsayımı olan ısa dönem talete meydana gelen artışlar uralına farlı bir baış açısı getirere eonomi büyümeyi tasarruflar üzerinden açılamıştır. İşsizli avramının eonomi büyüme sonucu meydana gelebileceğini vurgularen eonomi büyümenin düşü gerçeleşmesinin temel nedenini düşü tasarruflara bağlamıştır (Grabowsi & Shields, 2000: 1). Harrod-Domar eonomi büyüme modeline belirli düzenlemeler yaılara geliştirilen bir diğer eonomi büyüme modeli ise Solow-Swan eonomi büyüme modelidir. Bu modele göre tenoloji değişme ve nüfus artış oranları da eonomi büyümenin belirleyicisidir. Tasarruf oranları ve sermaye biriimi her ne adar eonomi büyümeye eti eden önemli bileşenler olsalar da tenoloji gelişme eonomi büyümenin hızlanmasında önemli bir etendir. Aynı zamanda nüfus artış hızı eme fatörünün en temel belirleyici rolü olduğu için nüfus ve tenoloji Solow-Swan eonomi büyüme modelinde dışsal etenler olara yer almatadır (Solow, 1956: 65-66). Keynesyen itisadın doğuşunun temelinde yer alan tale yönlü olitialar dönemin işsizliğini giderme dışında bir diğer amaca da hizmet etmetedir ve amu harcamalarının artırılması sonucunda çaran ve hızlandıran modelleri ile eonomi büyüme sağlanmatadır. Eonomi büyümenin sağlanması her eonomi açısından önemli bir husus olu bu durumun temini Keynesyen itisadi eole göre amu harcamalarının artırılması eonomidei çaran ve hızlandıran modelleri ile eonomi büyüme sağlanacatır. Kamu harcamalarının eonomi büyüme üzerindei etisine ilişin farlı görüşler mevcut olmala beraber Robert Barro amu harcamalarının artışının eonomi büyümeyi yavaşlatacağını savunmuştur. Teori olara amu esiminin eonomidei ayında meydana gelece artış liberal olitiaların azalmasına yol açaca ve amunun verimliliğinin düşü olması nedeni ile eonomi büyüme olumsuz etilenecetir. Faat amu esiminin eonomide ayının artış sebebi ise eonomi büyümeyi teşvi edici bir rol de oynayabilecetir. Özellile amu 33

4 esiminin yatırım harcamaları eonomi büyümeyi teşvi edici bir unsuru oluşturmatadır (Altunç, 2011: ). Barro yamış olduğu çalışmasında amunun gelirin yeniden dağılımı amacıyla eonomide yer alması geretiği ii hususa diat çemiştir. Vergileme ve dışsallıların amu esimi ile düzenlenmesi sonucunda gelirin iincil dağılımı ortaya çımatadır ve bu etmenler eonomi büyüme üzerinde önemli etilere sahitirler. Özellile vergi olitiaları hem eonomi büyümeyi etileyebilece bir maliye olitiası ien hem de gelirin yeniden dağılımına müdahale edebilece bir olitiadır. İlgili çalışmada bu etmenlerin etileri diate alınara liberal olitialar ışığında amu harcamaları ve eonomi büyüme ilişisi urulsa da günümüz eonomilerinin birçoğunda vergilerin etisi yadsınamayaca düzeydedir (Barro, 1990: 112). Eonomi büyüme bireylerin yaşam standartlarının artırılmasının temel bileşenlerinden birisidir. Eonomi büyüme sağlanıren amu esimi tarafından gelir dağılımının adaletli hale getirilmesine yöneli olitialar beraberinde uygulanırsa ümülatif olara bireylerin refahı artırılabilir. Eonomi büyüme aslında bireylerin refahlarının artırılmasında en önemli fatördür ve dünya üzerinde bireylerin refahının artırılması ve yosulluğun azaltılması için eonomidei en önemli olitiadır. Bu sebele eonomi büyüme üzerinde eti eden fatörler belirlenere eonomi büyümenin sağlanmasına yöneli olitialar geliştirilmelidir (Barro & Martin, 2004: 6). Eonomi büyüme üzerindei en önemli etilerden birisi 1970 sonrası dönemde önem azanan liberal olitiaların, tenoloji gelişmelerin ve diğer hususların üretim fatörlerini üleler arasında serbest dolaşır hale getirmesi eonomi büyümeyi üleleri birbirlerine bağımlı hale getirmiştir. Bu durumların sonucunda yaygınlaşan açı eonomi uygulamaları itisat olitialarının etilerinin yeniden değerlendirilmesi gereliliğini ortaya oymuştur. Açı eonomiler bir dizi vergisel indirimlerle veya faiz indirimleri yoluyla ısa vadeli veya uzun vadeli yabancı aynaları endi eonomilerine çeere eonomi büyümenin hızlanmasını sağlayabilmetedirler. Bu durum aynı zamanda finansal ırılganlıların artış göstermesine yol açara eonomiler açısından bir riz risini de beraberinde getirmetedir. Bir eonomidei çıtı, ürünlerin fiyatları veya faiz oranları diğer üleleri de etiler hale gelmiş olu bu bileşenlerdei değişenliler uluslararası ticaret ve sermaye hareetliliği ile dünyanın diğer eonomilerine iletilir hale gelmiştir. Tolam tale ve tolam arz dengesi bunlara benzer hususlar doğrultusunda birbirleri ile etileşim içerine girmiştir. Bu etileşim eonomi büyüme üzerinde olumlu etileri beraberinde getirmete olu uluslararası ticaret yolu ile eonomi büyüme hızlandırılabilmiştir. Üretim fatörleri maliyetlerinin düşmesine yol açan bu gelişmeler her ne adar üretim maliyetlerini düşürere üretimde artışı sağlayabilece otansiyele sahi olsa da bir taım eonomiler açısından ciddi ris unsurlarını bünyesinde barındırmatadır. Sermaye hareetliliğinin yaygınlaşması döviz iyasasına eti eder düzeyde olu üle aralarının değer azanmasına veya değer aybetmesine yol açabilecetir. Bu hususlar ise ihracat ve ithalat üzerinde etilere sahi olmala beraber eonomi büyüme üzerinde ciddi etilere sahitirler (Rodseth, 2004: 293). Eonomi büyümeye eti eden bir diğer önemli eten vergilerdir. Vergi yaısı tasarrufları daha fazla çeici hale getirebildiği için faiz oranlarını düşürere yatırımların artmasına ve eonomi büyümenin sağlanmasına yol açabilir. Arz yanlı itisat görüşü de vergi indirimleri hususuna diat çemiş ve vergi indirimlerinin üretimi artırması yoluyla eonomi büyümenin artırılacağı savunulmuştur. Arthur Laffer çalışmasında Laffer eğrisi adında bir eğri ile vergi indirimlerinin vergi gelirlerini düşürmeyeceğini ifade edere arz yanlı itisadın vergi indirimleri ile üretimi artıracağını savunmuştur. İlgili dotrinde eonomi büyüme vergisel teşvilere bağlanmış olu tarihsel açıdan ele alındığında bu durum il ez Muaddime adlı eserde yer almıştır (Laffer, 2004: 3-4). Vergisel indirimlerin eonomi büyüme üzerindei etilerini 34

5 eonomi analizlerle inceleyen Robert Lucas ise eonomi büyümeye eti eden fatörlerin başat unsurunu uluslararası ticarettei engellerin olduğunu savunmuştur. Ticaret üzerindei engellerin aldırılması ile liberal olitialara ağırlı verilmesinin eonomi büyüme üzerinde olumlu eti edeceğini ileri sürmüştür (Lucas, 2002: 29-30). Eonomi büyüme her ne adar farlı görüşlere sahi olan bir alan olsa da son yarım asırdır abul gören teoriler IS-LM modelleri üzerine odalanmıştır. Her ne adar Keynesyen itisat 1936 yılında ortaya çımış ve dönemine damgasını vurmuş olsa da o yıllarda Harrod, Hics ve Meade IS-LM modellerini geliştirmiştir. Eonomi analiz ve olitialara günümüzde bile ışı tutan modelin temelleri o yıllarda atılmış olu aalı eonomi analizlerini içermeteydi. Mundell tarafından açı eonomilere uygun hale getirilen model doğrultusunda eonomidei olitialar belirli bir temele avuşturulmuştur (Arnon & Young, 2002: 1). Eonomi büyüme itisadi onular içerisinde önemli onulardan birisidir. Eonomi büyümeye eti eden fatörler yıllarca tartışılmış olu eonomi büyüme ile belirli maroeonomi değişenler arasındai ilişiler araştırmaların birçoğunda yer almıştır yılında Shantayanan Devarajan vd. (1996) eonomi büyüme ve amu harcamaları üzerine çalışma yamışlar ve 1996 yılında çalışmanın son halini yayınlamışlardır. Özellile amu harcamalarını verimli ve verimsiz olara ayırmışlar ve amu harcamaları düzeyi ile eonomi büyüme arasındai ilişiyi eonometri olara açılamışlardır yılında Stefan Fölster ve Mangus Henreson (2001) amu harcamaları, vergileme ve eonomi büyüme arasındai ilişiyi incelemiştir. Çalışmada anel veri analizi yöntemi uygulanmış ve arası OECD ülelerinin verileri ullanılmıştır. Çalışmada vergilemenin ve amu harcamalarının eonomi büyümeye olumsuz etisi tesit edilmiştir. Andreas Irmen ve Johanna Kuehnel (2009) 2008 yılında Robert Barro nun modelinden esinlenere verimli amu harcamaları ve eonomi büyüme arasındai ilişiyi incelemişlerdir. Bu durumun yanı sıra vergileri de diate alara yaılan analizde vergilerin eonomi büyümeyi negatif yönde etilediği sonucuna ulaşıren verimli amu harcamalarının eonomi büyümeyi olumlu yönde etilediği sonucuna ulaşmışlardır. Dr. Mwafaq M. Dandan (2011) amu harcamaları ve eonomi büyüme üzerine çalışma yamıştır yılları arası veriler ullanılara Ürdün için gerçeleştirilen çalışmada zaman sertisi analizleri ullanılmış ve amu harcamaları ile eonomi büyüme arasında ozitif yönlü bir eti tesit edilmiştir yılında Ifeanyi Desmond Nworji vd. (2012) Nijerya için amu harcamalarının eonomi büyüme üzerinde etili olu olmadığını değerlendirmiştir. Elde edilen bulgular ise amu harcamalarının eonomi büyümeyi olumlu etilediği şelindedir yılında Desislava Stoilova ve Niolay Patonov (2013) Avrua Birliği üzerine vergileme ve eonomi büyüme arasındai ilişi üzerine amiri çalışma yamıştır yılları arası verilerin arşılaştırmalı analizini yaan çalışma özellile doğrudan vergilerle eonomi büyüme arasında bir etileşim olduğunu ifade etmiştir yılında John Njenga Muthui vd. (2013) amu harcamaları ve eonomi büyüme arasındai ilişiyi Kenya için ele almıştır yılları arası verileri asayan çalışmada amu ve özel yatırımlar arasında amu setörünün dengeleyici olması gereliliği sonucuna ulaşmışlardır. William G. Gale (2014) gelir vergisindei değişmelerin eonomi büyümeye etisini incelemiş ve çalışmanın sonucunda vergilemenin eonomide vazgeçilemeyece bir unsur olduğunu ve eonomi büyümeyi frenleyici bir rol edindiğini ifade etmiştir. Joseh Mawejje (2016) vergi gelirleri ile setör bazında eonomi büyüme arasındai ilişiyi incelemiş ve çalışmada amu harcamalarının etisine de yer vermiştir. Özellile tarım ve endüstri açısından ilişiyi ele alıren ARDL yöntemi ullanılmış ve uzun dönemde vergileme ile setör bazında eonomi büyüme arasında ozitif ilişi bulmuştur. Rhilie Aghion vd. (2016) vergileme, yozlaşma ve eonomi büyüme üzerine bir çalışma yamıştır. Çalışmada zaman serisi analizleri ullanılmış ve özellile eonomi büyümeyi teşvi edici role sahi olabilece otimal vergi yaısı üzerinde durulmuştur. 35

6 3. VERİ VE YÖNTEM Eonomi büyüme avramı milli gelirdei net artışı ifade etmetedir. Milli gelirin hesalanmasında ullanılan yöntemlerden birisi de harcama yöntemi olu vergilerin harcamaları ısıcı etisinden dolayı vergiler milli geliri azaltıcı bir etide bulunmatadır. Öte taraftan vergi yoluyla elde edilen amu gelirleri harcamaya dönüştürüldüğünde ise milli gelir üzerinde artırıcı bir eti oluşturmatadır. Kamu esiminin gerçeleştirdiği harcamalar çaran etisi üzerinden teori bazda eonomi büyümeyi sağlamatadır. Vergi gelirlerinin azami boyutlara ulaştırılması ise milli gelirin masimize edilmesine vergi çaranından dolayı bir engel teşil etmetedir ve bu hususun birço eonomist tarafından negatif orelasyona sahi olduğu belirlenmiştir (Yi & Suyono, 2014: 2). Vergi teori anlamda belirli bir amaca hizmet etmete olu temel amacı amu harcamalarını finanse etmetir. Faat gelişen eonomi oşullar sonucunda verginin servetin veya gelirin yeniden dağılımını sağlama sosyal alanlara müdahalelerde bulunma gibi amaçları da ortay çımıştır. Gelirin ve istihdamın ontrol edilmesinde önemli rol oynayan vergi olitiaları üleler açısından önemli hale gelmiştir ve vergilerin eonomi amaçlara ulaşmadai etileri yadsınamayaca düzeydedir. Vergilerin ayna tahsisi fonsiyonu yatırımlara veya harcamalara yön verebilir bir ozisyona sahi olduğundan dolayı eonomi büyümeye etisi olduça fazladır. Hatta ilgili vergilerin dolaylı veya doğrudan vergiler olması bile etileri baımından farlılı arz edecetir ve vergi çaranı nedeni ile eonomi büyüme üzerinde negatif orelasyona sahi olacatır (Ojong vd, 2016: 34). Kamu harcamalarının veya vergilerin eonomi büyüme üzerindei çaran etisi ile Keynes tarafından 1929 rizine çözüm önerisi olan Pum-Priming modelinde ele alınmıştır. Krizin temel etisi olan harcama yetersizliğinin giderilmesi için amu harcamalarının artırılması önerilmiş ve amunun gerçeleştireceği harcamaların endisinden daha fazla etiye sahi olacağı savunulmuştur. Özel setörün yeterli harcamayı gerçeleştiremediği durumda amunun bu hususu devralara harcama yaması eonomidei bu sorunu çözmete etili olaca ve çaran dolayısı ile eonomi büyüme veya milli gelir artışı sağlanacatır (Sanguhl, 2015: 38). Tolam tale ve milli gelir avramları itisat literatüründe aşağıdai şeilde tanımlanmıştır (Dornbush & Fisher, 1994: ); Y= AD= C+I+G+NX Y= GSYH AD= Tolam tale C= Tüetim harcamaları I= Yatırım harcamaları NX= Net ihracat Yuarıdai bileşenlerin alt bileşenleri ise aşağıdai şeildedir (Dornbush & Fisher, 1994: ); Y=AD=C 0 +cy d +I 0 +TR 0 -TA 0 +X 0 -M 0 -my d C 0 = Otonom tüetim c= Marjinal tüetim eğilimi Y d = Kullanılabilir gelir I 0 = Otonom yatırım TR 0 = Otonom transfer harcamaları TA 0 = Otonom vergi gelirleri X 0 = Otonom ihracat M 0 = Otonom ithalat m= Marjinal ithalat eğilimi Y=1/1-c(1-t)+m (C 0 + I 0 +ctr 0 -cta 0 +X 0 -M 0 ) Yuarıdai formüldei 1/1-c(1-t)+m ifadesi amu harcamaları çaranını ifade etmete olu bu atsayı amu harcamalarında meydana gelen bir birimli değişmenin milli gelirde ne adar bir eti oluşacağını ifade etmetedir. Vergi çaranı ise -c/1-c(1-t)+m şelinde olu vergilerde 36

7 meydana gelece bir birimli değişiliğin milli gelirde ne adar bir eti oluşturacağını ifade etmetedir. Çaran formülleri incelendiğinde ise vergilerin eonomi büyümeyi azaltıcı, amu harcamalarının ise eonomi büyümeyi artırıcı etisi olduğu düşüncesi yer almatadır. Çalışmada 1980 sonrası döneme ilişin tolam amu harcamaları, tolam vergi gelirleri yıllı yüzde artış oranlarına dönüştürülmüştür. Kamu harcamaları yıllı artış oranı, vergi gelirleri yıllı artış oranı ve eonomi büyüme oranları değişen olara ullanılmıştır. Yöntem olara zaman serileri analizi benimsenmiştir ve değişenlerin birbirleri arasındai etileşimi analiz edilmiştir. Teori olara vergi gelirlerinde meydana gelen artışlar eonomi büyümeyi olumsuz yönde etileren, amu harcamalarında meydana gelen artışlar eonomi büyümeyi olumlu yönde etilemetedir. Çalışmanın temel amacı bu etileşimlerin 1980 sonrası Türiye de uygulanan olitialarda mevcut olu olmadığını test etmetir. Tablo 1: Veri Tanımlamaları ve Kaynaları Veri Tanımı Kayna KH VG Kamu Harcamaları Yıllı Artış Oranı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü Bütçe İstatistileri Vergi Gelirleri Yıllı Artış Oranı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü Bütçe İstatistileri BYM Yıllı Eonomi Büyüme Oranları TÜİK İstatistii Göstergeler Oluşturulan zaman serileri önce durağanlı sınamasına tabi tutulmuştur. Durağanlı sınaması için ADF birim ö testi uygulanmıştır. Daha sonra E-G yöntemi ile eş bütünleşme testi yaılmıştır. Aralarında uzun dönemli ilişi olduğu bu testle belirlenmiş ve daha sonra bu ilişinin yönünü ortaya oyma için Granger Nedenselli analizi yaılmıştır. 4. BULGULAR VE TARTIŞMA Birim ö testi serilerde durağanlığı araştırır. Eğer bir zaman serisi (X) durağan değil ise durağanlığa erişinceye adar farları ( =Xt-Xt-1) alınır. Bu zaman serisinin. Dereceden durağan olduğu söylenir ve Xt~I( ) ile gösterilir. Birim ö testine ilişin bulgular aşağıdai Tablo 2 de gösterilmetedir. Değişenler Aaie Kriteri Düzey Değerleri Tablo 2: ADF Birim Kö Testi Sonuçları 1.Derece Farlılaştırılmış Modified Schwarz Kriteri Düzey Değerleri 1.Derece Farlılaştırılmış KH 0,2977 0,0000* 0,2977 0,0017* VG 0,2444 0,0000* 0,2444 0,0014* BYM 0,1433 0,0000* 0,1433 0,0000* Not: Mac Kinnon*,**,*** sırasıyla %1, %5ve %10 riti değerlerini göstermetedir. Tablo 2 de ADF birim ö testine ilişin Aaie ve Modified Schwarz riterlerine göre olasılı değerleri yer almatadır. İi ritere göre düzey değerlerinde serilerin olasılı değerleri 0,05 ten büyü olduları için durağan olmadıları gözlemlenmiştir. Serilerin birinci derece farlılaştırılması yaıldıtan sonra elde edilen olasılı değerleri incelendiğinde ise ii ritere göre de olasılı değerleri 0,05 ten üçü çımıştır. Bu bulgular ışığında serilerin 1. Derece farlılaştırılması yaıldığında serilerin durağan olduğu gözlemlenmetedir. Bu durumun daha belirgin olması için ters birim ö sınaması yaılmıştır ve ters birim ö sınaması sonuçlarıaşağıdai şeilde belirlenmiştir. 37

8 Tablo 3: Ters Birim Kö Sınaması Tablo 3 dei ters birim ö sınaması serilerin birinci derece farlılaştırması yaılara elde edilen bulguyu ifade etmetedir. Seriler referans değerlerini aşmadığı için birinci derece farlılaştırılmış şeliyle seriler durağandır. Serilerin aynı seviyede durağan olması aralarında eş bütünleşme olabileceğini ifade etmetedir ve aynı düzeyde durağan olmaları E-G Yöntemi ullanılara eş bütünleşme testinin yaılmasına olana tanımatadır. E-G yöntemine göre il önce en üçü areler yöntemi yardımıyla hata terimi tahmin edilir. İinci aşamada ise elde edilen hata terimi çeilere birim ö sınaması yaılır. Çıan sonuç durağan ise eş-bütünleşmeden söz edilir. Durağan çıması ise bu değişenler arasında uzun dönemde denge ilişisi olduğunu gösterecetir. Aaie Kriteri Tablo 4: Eş Bütünleşme Testi Sonuçları Modified Schwarz Kriteri Olasılı T istatistiği Kriti Değerler Olasılı T istatistiği Kriti Değerler 0,0000-7,1229 %1-4,2627 0,0000-9,9952 %1-4,2528 %5-3,5529 %5-3,5484 %10-3,2096 %10-3,2070 Gözlem Sayısı 33 Örnelem R 2 0,7968 Düzeltilmiş R 2 0,7757 Tablo 4 de eş bütünleşme testine ilişin sonuçlar yer almata olu hata terimlerinin düzey değerlerinde birim ö sınaması yaılmıştır. İi ritere göre de olasılı değerleri düzey değerleri için 0,05 ten üçü çımıştır. T istatistiği değerlerine batığımızda ii riter için de riti değerlerin aşmadığı gözlemlenmiştir. Bu bilgilere dayanara serilerin eş bütünleşi olduğunu uzun dönemde birbirleri arasında ilişi olduğu söylenebilir. Eş bütünleşme testi seriler arasında uzun dönemde ilişi olu olmadığını ortaya oymatadır faat bu ilişinin yönü haında bilgi vermemetedir. Bu sebele seriler arasındai ilişinin yönünün belirlenmesi için Granger Nedenselli Testi yaılmıştır. Granger nedenselli testine göre Y nin öngörüsü, X in geçmiş değerleri ullanıldığında X in geçmiş değerleri ullanılmadığı duruma göre daha başarılı ise X, Y nin Granger nedenidir. Bu testin yaılması için önce değişenlerimize ilişin var modeli urulmuştur. Daha sonra urulan var modeli ile Granger nedenselli testi yaılmıştır. Granger nedenselli testi için ullanılan model aşağıdai şeilde belirlenmiştir; 38

9 BYM= a 1 + (β1 KH-)+ (Ɏ1 BYM-)+ ( 1 VG-)+ 1t VG = a 1 + (Ɏ1 BYM-)+ (β1 KH-)+ ( 1 VG-)+ 1t KH = a 1 + (β1 KH-)+ ( 1 VG-)+ (Ɏ1 BYM-)+ 1t Yuarıdai model ullanılara elde edilen Granger nedenselli testine ilişin bulgular aşağıdai Tablo 5 de gösterilmetedir. Tablo 5: Granger Nedenselli Testi Sonuçları Bağımlı Değişen Bağımsız Değişen Ki-Kare Testi Serbestli Derecesi Olasılı Değeri BYM KH VG KH 12, ,1327 VG 7, ,4476 BYM 135, ,0000 VG 102, ,0000 BYM 6, ,5906 KH 20, ,0099 Tablo 5 te Granger nedenselli testine ilişin sonuçlar yer almata olu serilerin her birisinin bağımlı değişen diğerlerinin bağımsız değişen olması durumuna göre test yaılmıştır. Olasılı değerleri incelendiğinde BYM ve VG, KH nin Granger nedeni çımıştır. Bu sonuca e olara KH, VG nin Granger nedeni çımıştır. Bu sonuçlar değerlendirildiğinde eonomi büyüme ve vergi gelirleri amu harcamalarının Granger nedenidir. Kamu harcamaları ve vergi gelirleri arasında arşılılı bir nedenselli belirlenmiştir. 5. SONUÇ Maliye olitiasının nihai hedefi olan eonomi büyüme yine maliye olitiasının araçlarından amu harcamaları ve amu gelirleri yoluyla gerçeleştirilmetedir. Kamu harcamaları ile eonomi büyümeyi sağlama için, amu harcamalarının niteliği de önem arz etmetedir. Aynı şeilde vergilerin de özellile uzun dönemde eonomi büyümeye etisi vergilerin düzeyi ve türüne göre değişili gösterecetir. Çalışmada 1980 sonrası döneme ilişin veriler ullanılmış ve amu harcamalarının ve vergi gelirlerinin eonomi büyüme üzerindei etileri incelenmiştir. Yaılan analizler sonucunda vergi gelirlerinin eonomi büyüme üzerinde negatif bir etisi tesit ediliren, amu harcamalarının eonomi büyümeyi teşvi ettiği belirlenmiştir. Keynesyen itisadi eolün ortaya oyduğu Pum-Priming modelinin yılları arasında geçerli olduğu ve vergi çaranı yoluyla vergilerin eonomi büyümeyi negatif etilediği, amu harcamaları çaranı yoluyla amu harcamalarının eonomi büyümeyi teşvi ettiği belirlenmiştir. Faat amu harcamaları ilgili harcama türüne göre eti baımından farlılı arz etmete olu özellile yatırım harcamalarının eonomi büyüme üzerindei etisi ço daha fazla olumlu gerçeleşmetedir. Bu bağlamda elde edilen sonuçlara göre vergisel teşviler yoluyla amu yatırım harcamalarının arttırılması eonomi büyümeyi arttır nitelitedir. 39

10 KAYNAKÇA Aghion P. vd. (2016). Taxation, Corrution, and Growth, Euroean Economic Review, 86, Altunç Ö. F. (2011). Kamu Harcamaları ve Eonomi Büyüme İlişisi: Türiye ye İlişin Amiri Kanıtlar, Celal Bayar Üniversitesi İtisadi ve İdari Bilimler Faültesi Yönetim ve Eonomi Dergisi, Cilt: 18, Sayı: 2. Arnon A. & Young W. (2002). The Oen Economy Macromodel: Past, Present and Future, Sringer Science-Business Media, New Yor. Barro R. J. & Martin X. S. (2004). Economic Growth, The MIT Press, Cambridge. Barro R. J. (1990). Government Sending in a Simle Model of Endogeneous Growth, The Journal of Political Economy, Cilt: 98, Sayı: 5. Charles L. & There C. (2008). History of Political Economy, Due University Press. Dandan M. M. (2011). Government Exenditures and Economic Growth in Jordan, International Conference on Economics and Finance Research, Singaore. Vol. 4. Devarajan s. vd. (1996). The Comosition of Public Exenditure and Economic Growth, Journal of Monetary Economics, 37/2, Dornbush R. & Fisher S. (1994). Macro Economics, Mc. Graw Hill, New Yor. Fölster S. & Magnus H. (2001). Growth Effects of Government Exenditure and Taxation in Rich Countries, Euroean Economic Review, 45/8, Gale W. G. (2014). Effects of Income Tax Changes on Economic Growth, htts://www. brooings.edu/w-content/uloads/2016/06/09_effects_income_tax_changes_ Economic_Growth_Gale_Samwic.df, Grabowsi R. & Shields M. P. (2000). A Dynamic, Keynesian Model of Develoment, Journal of Economic Develoment, Cilt: 25, Sayı: 1. Higgs H. (2001). The Physiocrats, Batoche Boos Limited, Canada. Irmen A. (2009). Productive Government Exenditure and Economic Growth, Journal of Economic Surveys, 23/4, Işı N. & Alagöz M. (2005). Kamu Harcamaları ve Büyüme Arasındai İlişi, Erciyes Üniversitesi İtisadi ve İdari Bilimler Faültesi Dergisi, Sayı: 24, Keynes J. M. (2013). The Collected Writings of John Maynard Keynes, Cambridge University Press, Cambridge. Laffer, A. B. (2004). The Laffer Curve: Past, Present, and Future, Heritage Foundation Bacgrounder, 1765, Lanza V. (2012). The Classic Aroach to Caital Accumulation: Classical Theory of Economic Growth. Lucas R. E. (2002). Lectures on Economic Growth, Harvard University Press, Cambridge. Mawejje J. & EzraF. M. (2016). Tax revenue effects of sectoral growth and ublic exenditure in Uganda, South African Journal of Economics, 84/4, Muthui J. N. (2013). The Imact of Public Exenditure Comonents on Economic Growth in Kenya , International Journal of Business and Social Science, 4/4,

11 Nworji I. D. vd. (2012). Effects of Public Exenditure on Economic Growth in Nigeria: A Disaggregated Time Series Analysis, International Journal of Management Sciences and Business Research, 1/7, Ojong C. vd. (2016). The Imact of Tax Revenue on Economic Growth: Evidence From Nigeria, Journal of Economics and Finance, 7/1, Rancoglina A. (2006). The Wealth of Ideas a History of Economic Thoughts, Cambridge University Press, New Yor. Rodseth A. (2004). Oen Economy Macroeconomics, Cambridge University Press, Cambridge. Rubin I. I. (1979). A History Of Economic Thought, In Lins Ltd, London. Sanguhl E. (2015). How The Macroeconomic Theories of Keynes Influenced The Develoment of Government Economic Finance Policy After The Great Deression of The 1930 s: Using Australia as The Examle, Athens Journal of Law, 1/1, Smith A. (1976). An Inquiry Into The Nature And Causes of The Wealth of Nations, Oxford University Press, İngiltere. Solow R. M. (1956). A Contribution to The Theory of Economic Growth, The Quarterly Journal of Economics, 70/1, Stoilova D. & Niolay P. (2013). An Emirical Evidence for The Imact of Taxation on Economy Growth in the Euroean Union, Tourism & Management Studies, 3, Yi F. & Suyono E. (2014). The Relationshi Between Tax Revenue and Economic Growth of Hebei Province Based on The Tax Multiler Effect, Global Economy and Finance Journal, 7/2,