TEK DÜZEN MUHASEBE SİSTEMİ VE SSK KANUNU AÇISINDAN ÜCRET BORDROSUNUN ÖNEMİ

Transkript

1 TEK DÜZEN MUHASEBE SİSTEMİ VE SSK KANUNU AÇISINDAN ÜCRET BORDROSUNUN ÖNEMİ Ali İhsan KAYMAK Vergi Denetmeni I-GENEL AÇIKLAMA: Gelir Vergisi Kanunu'nun 61. maddesine göre ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerdir. Ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmez. Bu kanunun uygulanmasında, aşağıda yazılı ödemeler de ücret sayılır: maddenin 11 numaralı bendine göre istisna dışında kalan emeklilik, malüliyet, dul ve yetim aylıkları; 2. Evvelce yapılmış veya gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve ayınlarla sağlanan diğer menfaatler; 3. Türkiye Büyük Millet Meclisi, il genel meclisi ve belediye meclisi üyeleri ile özel kanunlarına veya idari kararlara göre kurulan daimi veya geçici bütün komisyonların üyelerine ve yukarıda sayılanlara benzeyen diğer kimselere bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler; 4. Yönetim ve denetim kurulları başkanı ve üyeleriyle tasfiye memurlarına bu sıfatları dolayısıyla ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler; 5. Bilirkişilere, resmî arabuluculara, eksperlere, spor hakemlerine ve her türlü yarışma jürisi üyelerine ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler; 6. Sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatler. İş verenler ise kanunun 62. maddesine göre, hizmet erbabını işe alan, emir ve talimatları dahilinde çalıştıran gerçek ve tüzel kişilerdir. İşverenler, işyerlerinde çalıştırdıkları işçilerine her ay ödedikleri ücretler için ücret bordrosu ve ücret pusulası düzenlerler. Ancak vergiden muaf ücretlilerle, götürü ücret (diğer ücretli) üzerinden vergiye tabi hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri için bordro düzenlenmez. Bir bordroda bulunması gereken asgari bilgiler şunlardır; a- Çalışanların adı, soyadı ve ücretin alındığına dair imza, b- Birim ücret ( aylık, haftalık, günlük v.s.), c- Çalışılan zamanın toplamı ( 30 gün, 4 hafta, l ay gibi), d- Varsa vergi karnesinin tarihi, numarası, hangi vergi dairesinden alındığı, e- Ücretler üzerinden alınan verginin tutan. Bunlardan aynı olarak bordronun baş tarafına hangi aya ait olduğu, iş yerinin adresi, muhtasar beyannamenin verildiği vergi dairesinin adı ve hesap numarası, işyeri sigorta sicil numarası gibi bilgiler kaydolunur. 22

2 Bordro 3 kısımdan meydana gelir; - Tahakkuk kısmı, - Kesintiler kısmı, - Ödeme kısmı. a-tahakkuk Kısmı : Bu kısım hizmet erbabının hak edişlerinin brüt olarak hesaplanan kısmıdır. İşçinin brüt ücreti hesaplanırken daha önceden anlatıldığı gibi, aylık, haftalık veya gündelik şeklinde düzenlenebilir. Eğer, işçi normal çalışma saatinden fazla çalışmış ise, fazla çalıştığı saatlerin ücreti %50 zamlı olarak ödenir. İşçi haftanın tümgünü tam olarak çalışmış ise, pazar günü çalışmadığı halde normal bir yevmiyeye hak kazanır. Ancak, işçi pazar günü de çalışmışsa da, pazar çalışması fazla çalışma kabul edilerek, çalışılan her pazar günü için % 50 zamlı bir yevmiye daha hak kazanır. İşçiler, resmi tatil günlerinde de çalışmadıkları halde normal bir yevmiye hak kazanırlar. Ancak, işçi resmi tatil gününde çalışmış ise, bu takdirde bir ilave yevmiye hak kazanır. Örneğin; işçi ilgili ay içerisinde 3 gün çalışmışsa ücretin 3 ile çarpımı kadar ücret alır. b- Kesintiler Kısmı 1.Sigorta Kesintisi: Sosyal Sigortalar Kanunu'na göre işverenler her işçinin brüt ücretlerinden %9 oranında malullük, yaşlılık ve ölüm sigortası primi ile % 5 oranında hastalık sigortası kesintisi yaparlar. Üzerinden sigorta kesintisi yapılacak matrah sigorta tavanından yüksek, sigorta tabanından az olamaz tarihleri arasında geçerli olmak üzere; Sigorta alt sının (16 yaşından büyükler için ) aylık 585,00 YTL, üst sınır yani tavan ise 3.802,50 YTL.dir. Sosyal sigorta priminin hesabında işçilerin o ay içinde hak ettikleri ücretlerin brüt toplamı esas alınır. Ancak aşağıda belirtilen kalemler, sigorta primi kesilirken dikkate alınmaz. - Yolluklar, - Çocuk ve aile yardımı, - Doğum, ölüm ve evlenme yardımları, - Yemek, giyecek, yakacak, taşıma, sağlık gibi ayni yardımlar, - Tahsil yardımı, - İstirahatli işçiye, raporlu olması durumunda SSK kurumunca ödenen ücretler, - Kıdem Tazminatı, - İhbar Tazminatı. İşverenin işçi adına ödeyeceği sigorta priminin niteliği ve oranlan aşağıdaki gibidir. 1- İş kazaları ve meslek hastalıktan sigortası primi; İş kazaları ve meslek hastalıkları sigortası primi oranı, iş yerinde yürütülen işin, iş kazası ve meslek hastalığı açısından gösterdiği tehlikenin ağırlığına göre saptanır. Prim oranının alt sının % 1,5 üst sınır ise, % 7 dir. Bu primin zammını işveren öder. 2- Hastalık Sigortası Primi: Sigortalının brüt aylık veya ücretinin % 6'sı oranında, 23

3 hastalık sigortası primi işveren tarafından işçi adına SSK'ya ödenir. 3- Analık Sigortası Primi: Sigortalının brüt aylık veya ücretlerinin % 1 oranınında Analık Sigortası Primi işveren tarafından işçi adına SSK'ya yatırılır. 4- Mamüllük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortası Primi: Sigortalının brüt aylık veya ücretinin %11 oranında Malûllük, Yaşlılık ve Ölüm Sigortası primi işveren tarafından ödenir. 2- Damga Vergisi Kesintisi İşverenler, işçilerin brüt ücretlerinden 0,006 (binde 6) oranında damga vergisi keserek, muhtasar beyanname ile maliyeye ödenir. Brüt ücret içersinde yeralan; çocuk yardımı, doğum yardımı, ölüm yardımı, yemek yardımı (ayni olarak verilmek kaydıyla) giyecek yardımı (ayni olarak verilmek kaydıyla), ilaç yardımı, damga vergisine tabi değildir. 3- Gelir Vergisi Kesintisi İşçilerin gelirleri ile orantılı olarak gelir vergisi ödemek zorundadırlar. İşçiler ücretlerini alırken, ödeyecekleri gelir vergisi işveren tarafından işçi adına kesilerek maliyeye muhtasar beyanname ile yatırılır. İşçilerin ödeyecekleri gelir vergisi oranı Gelir Vergisi Kanunu'nun 103. maddesindeki vergi tarifesi esas alınarak belirlenecektir. İşyerinde çalışan işçilerin gelir vergisi matrahı hesaplanırken aşağıdaki unsurların dikkate alınması gerekir. GVK'nun 31. mad. göre işçi eğer, işgücünü engelleyecek oranda sakat ise, sakatlık indiriminden yararlanarak, brüt ücretten indirilir. Sakatlık oranları çalışma gücünün asgari %80'nini kaybedenler birinci derecede, asgari %60'm kaybedenler İkinci dereceden, asgari %40'nı kaybedenler ise, 3. derecede sakat sayılırlar. Sakatlık indirimi; Sakatlık derecelerinin tespit şekli ile uygulamaya ilişkin esas ve usuller Maliye, Sağlık ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanlıklarınca bu konuda müştereken hazırlanacak bir yönetmelik ile belirlenir. Derece 2007 Birinci derece sakatlar için 570,00 Sakatlık derecelerine göre tespit edilmiş olan indirim tutarları hizmet erbabının ücretinden Ýkinci indirilir. derece Sakatlık sakatlar indiriminden için yararlanabilmek için 280,00 sadece hizmet erbabının sakat olması Üçüncü gerekmez. derece sakatlar Yasal düzenleme için gereği sakatlık indiriminden; 140,00 - Özürlü hizmet erbabı, - Bakmakla yükümlü bulunduğu kişiler arasında özürlü bulunan hizmet erbabı, - Özürlü serbest meslek erbabı, - Bakmakla yükümlü olduğu kişiler arasında özürlü bulunan serbest meslek erbabı, - Basit usûlde vergilendirilenden; tüccar ve ücretli durumuna girmeksizin imalat, tamirat ve küçük sanat işleri ile uğraşan özürlüler faydalanır. 24

4 Maliye Bakanlığı tarafından yayımlanan 222 seri numaralı Gelir Vergisi Genel Tebliği ile yapılan açıklama uyarınca sakatlık indiriminden yararlanmak isteyenlerin bir dilekçe ve aşağıda belirtilen belgelerle birlikte Vergi Dairesi Başkanlığı bulunmayan illerde gelir müdürlüğüne, vergi dairesi başkanlığı bulunan illerde gelir servisi, vergi dairesi ve vergi dairesi başkanlığı bulunmayan diğer ilçelerde de mal müdürlüklerine başvurmaları gerekmektedir. Sakatlık indiriminden yararlanmak isteyenlerin dilekçe ekinde bulunduracakları belgeler şunlardır: Özürlü hizmet erbabı için; - Çalıştığı iş yerinden alacağı hizmet erbabı olduğuna dair belge, - Nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğraf. Hizmet erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişiler için; - Ücretlinin işyerinden alacağı hizmet erbabı olduğuna dair belge, - Özürlü kişilerin nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğraf, -Özürlü kişiyi bakmakla yükümlü olduğunu gösterir belge. Özürlü serbest meslek erbabı için; -Vergi kimlik numarasını gösteren belge, -Nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğraf. Serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişiler için; - Serbest meslek erbabının vergi kimlik numarasını gösteren belge, -Özürlü kişilerin nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğraf, -Özürlü kişiyi bakmakla yükümlü olduğunu gösterir belge. Sakatlık indiriminden yararlanma hakkına sahip basit usûlde vergilendirilen özürlüler için; - Vergi kimlik numarasını gösteren belge, - Nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğraf. Maliye Bakanlığı, sağlık kuruluşları tarafından düzenlenen raporları inceleyerek, başvuru sahibinin çalışma gücünün ne kadarını kaybettiğine karar verecektir. Bu şekilde sakatlık derecesi belli olanlara ilişkin raporlar, ücretlilerde işverene, diğerlerinde kendilerine verilmek üzere ilgili defterdarlığa gönderilecektir. % 14 oranına göre hesaplanan işçi sosyal sigortalar kesintisi, işçinin alacağı ücretten kesilir. Gelir vergisinin matrahının bulunabilmesi için, ücret ve eklerinin brüt toplamından aşağıda belirtilen indirimler yapılarak vergiye esas ücret bulunur. Gelir vergisinden istisna tutulan ücret ve ekler (GVK 23, 24, 25, 27. Maddeler), - SSK işçi payı, Sakatlık indirimi, - İşsizlik sigortası kesintisi, - Sendika aidat ödemeleri, - Gelir Vergisi Kanunu'nun 23. Maddesinde belirtilen ücretler, GVK 24/c'de belirtilen harcırahlar, GVK'nın 25/4, 5, 6 belirtilen tazminat ve yardımlar, GVK'nın 27/c, d fıkralarında belirtilen durumlar gelir vergisinden muaftır. Bu istisnalara örnek olarak; çocuk yardımı, yemek yardımı,(yemek yenmek koşuluyla) doğum yardımı, evlenme yardımı, vasıta yardımı, (nakti olarak ödenmemek koşuluyla) ölüm yardımı, giyim yardımı (ayni olarak) sağlık yardımı, yolluklar, kıdem tazminatı (24 aylık tutarı) v.s. sıralayabiliriz. 4. İşsizlik Sigortası Kesintisi İşçi ve işveren sosyal güvenlik primlerine esas teşkil eden oranlar üzerinden işsizlik 25

5 sigortası primi öder. Bu prim işçinin alacağı ücretten işveren tarafından kesilir. İşçi işsizlik sigortası için %1 oranında prim öderken, işverenin ödeyeceği prim oranı %2'dir. c- Ödeme Kısmı İşçi veya memurun ilgili ay içinde hak ettiği paraların ayrı ayrı gösterildiği bordronun tahakkuk kısmını incelerken göstermiştik. Bu bölümde ise, örneklerle bordronun nasıl hazırlandığını inceleyeceğiz. II-KONU İLE İLGİLİ ÖRNEK UYGULAMA: 1-) X üretim işletmesinde üretim bölümünde çalışan Bay A'nın aylık brüt ücreti 600,00 YTL olsun. Bay A'ya ait Nisan 2007 dönemi ücret tahakkukunu ve nakit ödeme kaydını yapınız. (Not: İşyeri tehlike sınıfı 4 olarak dikkate alınsın.) SSK İŞVEREN PRİMİ KESİNTİSİ HESAPLAMASI: SSK İŞVEREN KESİNTİSİ PRİM ORANI : (Teh. Sınıfı/2) + 19 = (4/2) + 19 = %21 olur. SSK İŞVEREN PRİMİ : Brüt Ücret x % ,00 YTLx % 21 = 126,00 YTL İŞZ. SİG. İŞV.PRİMİ : Brüt Ücret x %2 600,00 YTL x %2 = 12,00 YTL Bu durumda üretim işletmesinde çalışan Bay A'nın Nisan 2007 dönemine ait ücret tahakkuk kaydı aşağıdaki şekilde olur; 26

6 III-KAYNAKÇA: -193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu ve Tebliğleri -506 Sayılı SSK Kanunu ve Yönetmelikleri, Sayılı İş Kanunu ve Yönetmelikleri, 27