YURTTAŞLIK VE EĞİTİM

Transkript

1 r L YURTTAŞLIK VE EĞİTİM r TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ YAYINLARI

2

3 YURTTAŞLIK ve EĞİTİM T Ü R K E Ğ İT İM D E R N E Ğ İ X X. E Ğ İT İM T O P L A N T I S I K A S IM 1 9 S 6

4 ISBN f 3Ü ZELİŞ O F S E T LTD. Ş T İ.A \Tel: tq.31g) 42B ANKARAJ

5 TÜRK EĞİTİM DERNEĞİ EĞİTİM DİZİSİ NO : 20 Yayına Hazırlayan o ç. D r. M e ra l Ç İL E L İ

6

7 İÇİND EKİLER AÇILIŞ KONUŞMALARI...IX T E D Bilim K u ru lu B a şkanı P ro f. D r. Û z c a n D e m ire l'in Açılış K o n u ş m a s ı...xi T E D G enel B a ş k a n Y a rd ım c ıs ı Ş a h in M e n g ü 'n ü n A çılış K o n u ş m a s ı... XVII BİRİNCİ OTURUM B a ş k a n : D o ç. D r. M e ra l Ç İL E L İ...2 K o n u ş m a c ı : P ro f. D r. A h m e t İ N A M...3 K o n u : Y u rtta ş lık k a v ra m ın ın Ta rih s e l Gelişim i İKİNCİ OTURUM B a ş k a n : P ro f. D r. A yşe gü l A T A M A N K o n u ş m a c ı : P ro f. D r. S in a A K Ş I N K o n u : U lu s la ş m a S ü re c in d e D e v le t ve Y u r t t a ş ÜÇÜNCÜ OTURUM [PANEL I)...47 B a şkan : P ro f. D r. B o z k u rt G Ü V E N Ç...49 K o n u şm a cıla r : P ro f. D r. E s in K O N A N Ç P ro f. D r. S in a A K Ş İ N P ro f. D r. A h m e t İN A M...71 Prof.Dr.M ehm et G Ü R K A Y N A K...7 B K o n u : Y u rtta ş lık E ğitim i v e S o ru n la rı VII

8 DÖRDÜNCÜ OTURUM B a ş k a n K o n u ş m a c ı K o n u P ro f. D r. C e m a l T A L U Ğ P ro f. D r. Ü n s a l Y A V U Z Türkiye Cum huriyetinde Yurttaşlık K a vra m ı Doğuşu ve Gelişimi BEŞİNCİ OTURUM B a ş k a n K o n u ş m a c ı K o n u D r. F e rh u n O Ğ U Z K A N Prof. D r. Seçil Karal A K G Ü N / D e m o k ra tik G e lişm e S ü re c in d e Y u rtta ş lık E ğ itim ALTINCI OTURUM B a ş k a n K o n u ş m a c ıla r P ro f. D r. Ö z c a n D E M İR E L..171 P ro f. D r. Ü n s a l Y A V U Z Prof. D r. Seçil Karal A K G Ü N D o ç. D r. N e rm in Ç E L E N A b b a s G Ü Ç L Ü B K o n u Y u rtta ş lık E ğ itim i İçin Ö n e rile r T A R T I Ş M A - G E N E L D E Ğ E R L E N D İ R M E EK 1. T Ü R K E Ğ İ T İ M D E R N E Ğ İ X X. E Ğ İ T İ M T O P L A N T I S I P R O G R A M I VIII

9 AÇILIŞ KONUŞMALARI Prof. Dr. Özcan OEMİREL T E D G enel B a ş k a n Y a rd ım c ıs ı Prof. Dr. Şahin MENGÜ T E D G enel B a ş k a n Y a rd ım c ıs ı IX

10

11 TED BİLİM KURULU BAŞKANI PROF. OR. ÖZCAN DEMİREL'İN XX. EĞİTİM TOPLANTISI AÇIŞ KONUŞMASI S a y ın K onuklan, T ü r k E ğ itim D e rn e ğ i Bilim K u ru lu adına hepinize s a y g ıla r s u n u y o ru m. T ü r k E ğ itim D e rn e ğ i ta ra fın d a n d ü zenlenen X X. E ğ itim T o p la n tıs ın a hoşgeldiniz. Bilindiği gibi T ü r k E ğ itim D e rn e ğ i, B ü y ü k Ö n d e r A t a t ü r k 'ü n b u y ru ğ u ile B yılında k u ru l m u ş, üyelerinin v e y a rd ım s e v e r v a ta n d a ş la rın katkılarıyla b u g ü n e k a d a r varlığını s ü rd ü r m ü ş, A t a t ü r k ilkelerinden v e d e v rim le rin d e n ö d ü n s ü z T ü r k U lu sal E ğ itim d e katkıyı h e d e fle m iş k a m u y a y a ra rlı b ir D e rn e k tir. T ü r k E ğ itim D e rn e ğ i, ulusal e ğ itim e k u ru lu şu nun 5 0. Yılından itib a re n ya p tığ ı b irç o k e ğ itim etkinlikleriyle k a tk ıd a b u lu n m u ş tu r. B u e tk in lik le rin b a ş ın d a, 1 9 '7 B yılında b a ş la tılm ış olan v e e ğ itim alanında b ü yü k h iz m e t leri g e ç m iş başarılı eğitim cile ri ö d ü lle n d irm e k g e lm e k te d ir. T ü r k e ğ itim D e rn e ğ i b u g ü n e k a d a r 1G e ğ itim c iy e T E D E ğ itim H iz m e t Ö d ü lü, b ir bilim a d a m ın a T E D E ğ itim Bilim Ö d ü iü, b ir bilim a d a m ı na d a E ğ itim A r a ş t ır m a Ö d ü lü v e rm iş tir. D iğ e r b ir etkinlikte 19"79 yılında b a şla tılm ış olan e ğ itim to p la n tıla rıyla 1 9 B 3 yılında b aşlatılan ö ğ r e t im to p la n tıla rıd ır. B u g ü n e k a d a r 1 9 e ğ itim to p la n tıs ı v e 1A ö ğ r e t im to p la n tıs ı d ü ze n le n m iş v e h e r to p la n tıd a sunulan bildiri v e p anelle r k ita p halinde ya yın la n m ış v e e ğ itim cile rin h izm e tin e s u n u lm u ş tu r. A y r ıc a T ü r k e ğitim in e k a tk ıd a bulu XI

12 nan değerli e ğ itim c ile r için a n m a to p la n tıla rı d ü ze n le m e k te d ir. T ü r k E ğ itim D e rn e ğ i Bilim K u ru lu, verilen ödüllerle, düzenle n en bilimsel to p la n tıla rla T ü r k ulusal e ğ itim s is te m in e h iz m e t v e rm e n in ya n ısıra b u g ü n S a yıs ın a u la şa n "E ğ itim v e Bilim" d e r gisi ile ü lk em izde ç a ğ d a ş e ğ itim d üşü ncesinin gelişm esine k a tk ıd a bulu n m a yı a m a ç la m a k ta d ır. T E D Bilim K u ru lu n u n ça lış m a la rın d a ağırlık n o k ta sın ı b ü y ü k o ra n d a E ğ itim v e Ö ğ r e t im to p la n tıla rı o lu ş tu rm a k ta d ır. K u ru lu m u z g e re k eğitim, g e re k s e ö ğ r e t im to pla n tıla rın ın k o n u s u n u belirle rken b ü y ü k b ir titizlikle ç a lış m a k ta ve Tü rk iy e 'n in g ü n d e m in d e olan gü ncel b ir konuyu s e ç m e y e b ü yü k ö ze n g ö s te rm e k te d ir. B u b a ğ la m d a yılında ülkem izde y a ş a n a n olayların d a etkisiyle y u rtta ş lık bilincinin y e r le şm esin d e e ğ itim sü re cinin yerini v e önem ini bir kez d a h a t a r t ış m a k v e ird e le m e k a m a c ıy la " Y u rtta ş lık v e E ğ itim " konulu b ir to p la n tı d üzenlem e yi u y g u n g ö rd ü k. T o p lu m s a l d e ğ işim s ü re c in e hızla girdiğim iz g ü n ü m ü z T ü r k iy e 's in d e, y u r t t a ş lık bilincinin k a za n d ırılm a sın d a e ğ itim k u ru m la rın ın işlevi d a h a d a ç o k ö n e m k a z a n m a k ta d ır. Y u rtta ş lık kişiler ile d e v le t a ra s ın d a a n a y a s a v e y a s a la rla ta n ım la n m ış karşılıklı hak v e ö - d e v le re d a y a n a n b a ğ d ır. B M İn san H a k la rı E v re n s e l Bildirgesi'nin 15. M a d d e s in d e " H e rk e s b ir y u rtta ş lık hakkına sa h ip tir. H iç k im se keyfi o la ra k y u r t t a ş lığ ın d a n y a d a y u r t t a ş lık XII

13 d e ğ iş tirm e hakkında y o k s u n b ıra k ıla m a z ifadesi y e r a lm a k ta d ır. T ü r k hu kukunda "yu rtta ş lık " k a v ra m ı A n a y a s a s ı ile b a ş la r. G ü n ü m ü z T ü r k h u kukunda y u rtta ş lığ ı düzenle ye n k u ra lla r ilgili y ö n e tm e lik te d e y e r a lm a k ta d ır. A n a y a s a 'y a g ö r e, T ü r k D e v le tin d e y u rtta ş lık bağıyla bağlı olan h e rk e s T ü r k 't ü r. Y u rtta ş lık, ya s a n ın ö n g ö rd ü ğ ü k o şulla r la kazanılır v e yine y a s a d a belirtilen d u ru m la rd a k a yb e d ilir, h ü k ü m le ri y e r a lm a k ta d ır. A n c a k C u m h u riy e tin ilanından g ü n ü m ü z e d ek g e ç e n s ü re içinde y u r t bilgisinin v e y u rtta ş lık k a v ra m ın ın k a za n d ırılm a sın d a v e d e m o k ra tik le ş m e s ü re c in d e y u rtta ş lık eğitim ini v e rm e d e 7 0 yıllık d e n e yim le rim izin y e te rli olm adığını, kimi ç e v re le rin z a m a n z a m a n ü m m e tç ilik özlem lerini dile g e tirm e le riy le o r t a y a çıktığını g ö r m e k t e y iz. B u ö z le m le rin a rk a s ın d a değişim s ü re c in d e e ğitim in y e te rin c e etkili o lm a d ığ ı gibi b ir s o n u ç o r t a y a çıktığı söylenebilir. B u n a bağlı o la ra k U lusal E ğ itim in genel a m a ç la rı a ra s ın d a d a y e r alan iyi insan, iyi v a t a n d a ş v e iyi m e sle k sahibi insan y e tiş tirm e hedeflerini g e rç e k le ş tirm e d e özellikle iyi v a t a n d a ş y e t ir m e d e ç o k b a ş a rılı o la m a d ığ ım ız ö n e s ü rü lm e k te d ir. B u n u n nedenleri a c a b a E ğ itim siste m im izi ç a ğ d a ş la ş tırm a v e d e m o k ra tik le ş tirm e s ü re c in d e m i h a ta y a p tık v e hala bu h a ta y ı y a p m a y a d e v a m e d iy o ru z? Y o k s a Y u rtta ş lık bilinci v e sorum lu luklarını k a z a n d ırm a d a m ı etkili bir e ğ itim v e re m e d ik? B ö y le s i b ir e ğ itim in v e rilm e sin d e h e rşeyi s a d e c e e ğ itim k u ru m la rın d a n m ı b e k liyo ru z? D a h a etkili y u rtta ş lık eğitim i için XIII

14 d a h a b a ş k a n e le r ya p a b iliriz? B u ve b u n a b e n z e r s o ru la ra y a n ıt b ula bilm ek a m a cıyla bu to pla n tıyı düzenledik. B u s o ru n la ra te m e l ç ö zü m le rin bilimsel to p la n tıla rd a b u lu n a cağın ı z a n n e tm iy o ru z : a n c a k b u etkinlikler yoluyla s o ru n u n t a r t ış m a y a açılm ası ç ö z ü m için a z d a olsa katkı getirici ö n e rilerin o lu ş m a s ı v e b u n ların e ğ itim siyasalarının o lu ş m a s ın a v e u y g u la m a la rın a katkı g e tire ceğin i u m m a k ta y ız. B u e ğ itim to p la n tım ızı d ü ze n le rk e n y u rtta ş lık k a v ra m ın ı te m e le a la ra k b u n u n b ire y ve to p lu m a ç ıs ın d a n d o ğ u rg u la rın ı öncelikle ird e le m e n in, d a h a s o n ra da, u lu s la ş m a s ü re c in d e d e v le t ve y u r t t a ş bilincinin k a za n d ırılm a sı v e bu s ü re ç t e e ğ itim e d ü ş e n g ö re vle ri,- etkili b ir y u rtta ş lık eğitim i y a p m a d a o r t a y a çıkan s o ru n la r ile ç ö z ü m yolları ü ze rin d e d u rm a n ın d a h a u y g u n olacağını d ü şü n dük. B u d ü şü n c e le rle T E D Bilim K u ru lu o la ra k düzenlediğim iz y u rtta ş lık v e e ğ itim konulu to p la n tının, ko n u n u n u zm a n ı olan bilim a d a m la rı ve d ü ş ü n ü rle r ta ra fın d a n ele alınıp ird ele n m esi ile T ü r k E ğ it im s is te m in d e k i y u r t t a ş lık e ğ itim i s o ru n la rın a katk ı g e tire c e ğ in i u m u y o r v e bu to p la n tın ın T ü r k e ğ itim k a m u o y u için başarılı olm asını diliyorum. H e r z a m a n o lduğu gibi b u g ü n d e to p la n tım ıza k a tıla ra k açılışımızı o n u rla n d ıra n siz değerli k o n u k la rım ıza bildiri s u n a c a k, panele v e t a r t ış m a la r a k a tıla ca k d eğerli bilim a d a m la rın a te ş e k k ü r e d e r, hepinize T ü r k E ğ itim D e rn e ğ i Bilim K u ru lu a dına s a y g ıla r s u n a rım. XIV

15 ŞAHİN MENGÜ - [ T E D G e n e l B a ş k a n Y a rd ım c ıs ı] [Açılış konuşm a s ın ı y a p tıla r] XV

16

17 TED GENEL BAŞKAN YARDIMCISI ŞAHİN MENGÜ'NÜN KONUŞMASI; S a y ın D a ve tlile r, D e ğerli E ğ itim c ile r v e Bitim a d a m la rı; T ü r k E ğ itim D e rn e ğ i Bilim K u ru iu 'n u n d ü ze n lediği 2 0. E ğ itim T o p la n tıs ın a h o ş geldiniz d iyor. T ü r k E ğ itim D e rn e ğ i adına s a y g ıla r s u n u y o ru m. D e ğ e rli Bilim a d a m la rı, e ğ itim cile r v e u z m a n la r 2 0. E ğ itim to p la n tım ızın k o n u s u olan " Y U R T T A Ş L IK V E E Ğ İTİM "İ iki gü n b o y u n c a ta rtış a c a k la r. İnsanlar, tanıdıkları, bildikleri şe yle ri s e v e r ve o n la ra ilgi d u y a r. Y u rtta ş lık bilgisinin kişilerdeki y u r t s e v g is in i b e n im s e t m e a ç ıs ın d a n ö n e m i b ü y ü k tü r, d ü ş ü n c e s in d e n h a re k e tle T E D 'n in k u ru c u s u b ü y ü k ö n d e r A t a t ü r k 1 3,9, yılında d ö n e m in R e is ic u m h u ru o la ra k, d e v rin B a ş b a k a n ı S a y ın İs m e t İnönü'ye g ö n d e rd iğ i ya zıla rın d a V a t a n ço cu k larının iyi v a t a n d a ş o la ra k y e tiş tirilm e s i için ö ğ re n im p ro g ra m la rı a ra s ın d a Y u r t bilgisi d e r s lerinin konulm asını is te m iş tir. Y u rtb ilg is i çalışm a la rın ı A f e t İnan ile b irlik te b iz z a t y a p a n A t a t ü r k iki cilt halinde çıkarılan kitabın s a d e c e o k u lla rd a değil, y u r t ça p ın d a v a ta n d a ş la ra, kendi hakları k o n u s u n d a bilgilenm eleri için o kum asını s a ğ la m ış tır. A t a t ü r k Y u r t t a ş lık E ğ itim i k o n u s u n d a ; F e rd i h ü rriy e tin D e v le t ta ra fın d a n sağlanabileceğini sö y le rk e n, fe rd i h ü rriy e tin D e v le t faaliyetlerini z a y ıfla tm a m a s ın ın ö n e m in e d e ğ in m iş tir. B u d ü şüncelerini Te ş k ila tı Efeasiyenin B B. M a d d e s in d e şu c ü m le le rle ifade e tm iş t ir " H e r T ü r k h ü r d o ğ a r, h ü r y a ş a r" " T ü rk le r d e m o k r a t h ü r nesil v a t a n d a ş la rd ır" " T ü r k C u m h u riy e tin in k u ru c u la rı ve sahipleri b iz z a t kendileridir." XVII

18 S o n cü m lesiyle A t a t ü r k m illet b ü tü n ü n e d e ğ e r v e rm e n in en güzel örneğini v e rm iş tir. B ü y ü k A t a m ız ; E n b ü yü k gerçe k le rin, d ü ş ü n celerin ö z g ü rc e o r t a y a k o n m a sı v e ta rtış ıla b ilm e - si ile o r t a y a çıkıp yükseleceğinin bilinciyle, ira delerin en güzeli olan D e m o k ra s iy i bizlere a r m a ğ a n e tm iş tir. H ü rriy e tin s o n u c u o la ra k v a ta n d a ş la rın e şit h a k la ra sahip olm alarını, A n a y a s a n ın e s a s h ü k m ü o la ra k kabul e d e n A t a t ü r k, E şitlik te n m a k s a t o la ra k ka n un önündeki haklardaki eşitliği kabul e tm iş tir. A t a t ü r k, T ü r k v a ta n d a ş la rın a hak tanıdığı h e r k onunun karşılığında b ir g ö r e v k o y a ra k, f e r t lerin aile, to p lu m v e d e v le te k a rş ı d a gö re vli o ld u ğunu b e n im s e tm iş tir. B ü y ü k A t a t ü r k Y u rtta ş lık E ğ itim i saye sin d e ; T ü r k v a ta n d a ş la rın ın u y g a r a le m d e h ü r, e şit g ö r e v v e ha k sahibi, g ö re v le rin e bağlı kişiler to p lu luğu o la ra k ulus b ü tü n ü n ü teşkil e tm e s in d e en b ü yü k m e d e n i v a s fı b u lm u ş tu r. D e ğ e rli k o n u k la r A z iz A t a t ü r k, y a p tığ ı s a v a ş la rd a k o m u ta n o la ra k ne k a d a r başarılı ise, T ü r k ulusuna ya p tığ ı b a ş ö ğ re tm e n liğ in i aynı b a ş a rı ile y e rin e g e tire re k bizleri m e deni m illetler se viyesin e ç ık a rm a m ü cadelesini de v e rm iş tir. Ü z e rim iz e d ü ş e n g ö re v, o n u n d ü ş ü n c e v e d e v r im - lerine sa hip çık a ra k, d a h a ileri g itm e k tir. S ö z le rim e son- v e rirk e n T ü r k E ğ itim D e rn e ğ i G enel M e rk e z i adına to p la n tıyı d ü ze n le ye n bilim K u ru lu n a, to p la n tıy a katılan d eğerli e ğitim cile rim izle bilim a d a m la rın a v e siz sayın d a ve tlile rim ize s a y g ıla r s u n a r, 2 0. E ğ itim To p la n tısın ın başarılı g e çm e sin i dilerim. XVIII

19 b irin ci otu ru m BAŞKAN: D o ç. D r. M e ra l Ç İL E L İ KONUŞMACI: P ro f. D r. A h m e t İN A M KONU: Y u r t t a ş lık k a v ra m ın ın ta rih s e l gelişir

20 BAŞKAN - E fe n d im, iki gün s ü re c e k olan to p la n tım ızın ilk o t u r u m u a ç ıy o ru m. B u b ö lü m d e k o n u ş m a c ım ız O D T Ü Fe n E d e b iy a t Fa k ü lte si Fe lse fe B ö lü m ü B a ş k a n ı P ro f. D r. S a yın A h m e t inam, S u n a c a ğ ı konu. Y u rtta ş lık K a v ra m ın ın T a rih s e l Gelişim i B u y u ru n S a y ın İnam. [Bildirisini su ndu] 2

21 YURTTAŞLIK KAVRAMININ TARİHSEL GELİŞİMİ YURTTAŞLIK ÜSTÜNE P ro f. D r. A h m e t İN A M Y u r t t a ş olm anın ta rih i, insanların b ir a ra d a y a ş a m a ça basın ın ta rih id ir. Y a z ık ki başarısızlıklarla d o lu d u r. İnsan hala b ira ra d a ya ş a m a s ın ı, y u r t t a ş o lm a yı bilem iyor. B ö y le "ağır" b ir ya rg ın ın e lb e tte d e s te ğ e ihtiyacı v a r. B u n u n için " y u r t t a ş olm a" k a v ra m ın ı irdelem ek, y u rtta ş lığ ın ideal koşullarını a r a ş t ır m a k g e re k iy o r. B ö y le b ir a r a ş t ı r m a bizi s iy a s a l d ü ş ü n c e le r tarihini ince le m e ye g ö t ü rü y o r. S o r u n insanın y ö n e tm e, yö n e tilm e ta rih in d e y a tıy o r. B u y a z ım a, y u r t t a ş o la b ilm e n in ideal koşullarını s a p t a m a ça b a sıyla b a ş la y a c a ğ ım. B u s a p ta m a la rın s o n u c u n d a o lu ş tu ra c a ğ ım "m o d e l le" y u rtta ş lığ ın ta rih in d e v e şim disindeki s o ru n larına b a k a b ilm e olanağına u la ş m a y a u ğ r a ş a c a ğ ım. B u b akış açısıyla, insanın y u r t t a ş olabilm e siyle ilgili, k a rş ı k a rş ıy a b u lu n d u ğ u çık m a zla rı g ö s te rm e y i d e n e ye c e ğ im. YURTTAŞ OLMAK ve BOYUTLARI Y u r t t a ş o lm a k b ir üyelikle b a ş lıy o r. B ir to p lu m a v e b ir ülkeye. İnsan a n c a k b ir a ra d a ya şa ya b iliyo r, to p lu lu k la r halinde. S ınırları şu ya da bu b iç im d e belirle n m eye çalışılm ış b ir t o p r a k p a rç a s ın d a. B ir ülkede. Ü lk e m d e, ülkedeşlerim le b ir a ra d a y a ş a rım. Y a o r a d a d o ğ m u ş [doğal ülkedeşlikl] y a d a o r a y a 3

22 g ö ç m ü ş olabilirim. Ü lk e m, d ü n y a g e ze g e n in d e sınırları olan b ir t o p r a k p a rç a s ıd ır. B ir a r a d a y a ş a m a, b ira ra d a lık [E ski Y u n a n lıla r koinonia d iy o rla rd ı b u n a ] y ö n e tim i g e re k tirir. Y ö n e tim s e, b ir d ü ze n e d a y a n ır. D ü ze n, bir a ra d a y a ş a m a y ı olanaklı kılacak alışkanlıklar, tö re le r, inançlar, d ü şü n c e le r, k u ra lla r v e d e ğ e r lerden o lu şur. T a rih s e l gelişimi içinde bu düzen, h u k u k s a l, p o litik y a p ıs ıy la, y ö n e t im biçim ini s a ğ la m la ş tırıp, k u ru m s a lla ştıra b ilir. H e r y ö n e tim düzeni, y ö n e te n v e yö n e tile n le r a ra sındaki ilişkiler ağını d ü zenle m eyi a m a ç la r. İşte y u r t t a ş olabilm e, bu d ü ze n içindeki ülkedeşlerin sahip o lm a sı g ire k e n b ir niteliktir. B ir ülkedeş ne z a m a n y u r t t a ş o lu r? G ö r ü n ü ş te o ülkenin n ü fu s kü tü k le rin e kayıtlı h e rk e s ü lk e d e ş tir. Y u r t t a ş d a b ir ü lk e d e ştir. Peki, fa zla d a n ne gibi özellikler o n u y u r t t a ş kılar? Ü lkedeşlikte n y u rtta ş lığ a g ö tü re n özellikler "ideal" özelliklerdir; belki, şu a n d a o r t a y a k o y a c a ğ ım ö lç ü tle r içinde hiçbir ülkedeş y u r t t a ş değildir! O lsun! B u ç ize c e ğ im "ideal" tip a çısın d an t a r ih t e v e ş im d id e y a ş a d ığ ım ız y u rtta ş lık so ru n la rın ı görebiliriz. Ülkenin y u r t olabilm esi, ülkedeşin y u r t t a ş olabilm esiyle birlikte düşünülm eli. Ülkenin y u r t olabilm esi, bağım sızlığı, özerkliğiyle ilgilidir. Y ö n e t im kendi kendini yö n etebilm eli [a u ta rk e ia ]; d ış a rd a n gelen te h d itle rin, etkilerin elinde, b o y u n d u ru ğ u altında o lm a m a lıd ır. D ış ta n k o ru n m a lı, d ışa karşı b a ğ ım sız, kendi y ö n e tim s o ru n la rın a kendi b aşın a k a r a r ve re b ile n, kendi kendini çe vire bilen b ir ülke, 4

23 y u r t olm anın koşulla rından birini ye rin e g e tirm iş d e m e k tir. B u koşul y e tm e z. İç özerklik de g e re k iy o r. Y ö n e tim, b ir y ö n e tiş im olm alıdır. Yönetebile n in, y ö n e tim e katılabilm e, y ö n e tim i ele g e ç irm e hakkı, b u hakkını g e rç e k le ş tire b ile c e ğ i b ir düzeni bulunm alıdır. Y ö n e te n le yö n e tile n a ra s ın d a sağlıklı bir etk ile şim ve iletişim ağı ku ru lm alıdır. İçte, y ö n e te n yönetileni e zm e m e lid ir. Y ö n e te n i d ış ta n gele cek b a s k ıla ra k a rş ı, ö z e rk ; yö n e tile n y ö n e te n d e n gelen z o rla m a la r k a rş ı dirençli, güçlü olm alıdır. Y u r t t a ş ın üzerindeki g ü çle r, o n u n kendi geleceği k o n u s u n d a k a r a r v e re b ilm e g ü c ü n ü elinden a la ca k denli baskın o lm a m a lıd ır. B u d a ü ç ü n c ü özerklik koşulunu g e tiriy o r. Y u r t t a ş ın bireyse l o la ra k taşıdığı iç dünyasını z o rla y a n bedensel, ru h s a l, olgusal g ü çle rle b a ş e d e b ilm e olanağı v e g ü c ü olm alıdır. B u n a b ireyse l özerklik diyelim. Alışılm ış anlam ıyla F re u d 'c u, M a r k s is t g ö rü ş le rin v u rg u la d ığ ı, b e d e n d e n v e id o lo jile rd e n g e le n b askıların fa rk ın d a o lm a k v e b u n larla b a ş a ç ık a - bilm ek g e re k iy o r. Y u r t t a ş, çıkarlarını bilebilen, bu ç ık arla rı ö r tm e y e, ç a r p ıt m a y a ça lışan güçleri fa rk e d ip yenebilecek g ü c ü olm alıdır. Ö y le y s e, y u r t t a ş, ülkesi d ış g ü ç le re k a rş ı kendini koruyabildiği için y u r t olan, y ö n e tim le ilgili k a ra r la r a katılıp, bu k a ra rla rı belirleyebilendip. iğ e r ü lk e le rd e n g e le bilecek b a s k ıla ra k a rş ı, ülkesinin yö n e tim i, y ö n e tim ö n ü n d e kendisi ö z e rk tir. B ire y s e l varlığını te h d it eden, doğal, kültürel, to p lu m s a l, politik, ideolojik b a s k ıla ra k a rş ı d ü şü n c e, d u y m a, algılam a yapısıyla, iç d ün ya sıyla 5

24 direnebilen b ir b ire y d ir. B ire y olabilen b ir b ireydir. Kişi olabilen b ire y d ir. H e rh a n g i biri gibi y a ş a m a z ülkesinde, kişi o la ra k y a ş a r: Û z e r k biri o la ra k kendisi yö n e tim i, ülkesi hakkında k a r a r ve re b ile n biri gibi. B u özellikleri içinde o, kendine yö n e tim in e, ülkesine, d ü n ya daki d iğ e r ülkelere k a rş ı s o ru m lu -.luk ta ş ır. Ülkesinin h e rh a n g i b ir üyesi değildir. Ülkesini b e n im s e r iç s e le ş tirir [H e r y u r t t a ş b ir kişidir; h e r kişinin iç d ü n ya sın d a ' y u rd u v a rd ır!] ülk esin e s a h ip ç ık a r. B u n u g ö n lü yle y a p a r. R u huna, bedenine, d o s tla rın a, ailesine sahip çıktığı gibi çıka r. Ülke, ra s tg e le y a d.- ^ o rla b ira ra y a g e tirilm iş ü lk e d e ş le rd e n o lu ş a m a z. Ü lk e yi ülke y a p a n, g id e re k y u r t d u ru m u n a g e tire n ilkelere, ülkülere g e re k v a rd ır. B u ülküler v e ilkeler, o ülkenin t a r i hinde, k ü ltü rü n d e o lu ş t u r u lm u ş t u r, o lu ş tu ru l m alıdır. Ö y le yse, h e r y u r t t a ş y u rd u n u n d üzenind e b ir y e re! k o n u m a s a h ip tir. B u y e r onun etki alanını o lu ş tu ru r. Y e r i v e etki alanı olan y u r t t a ş la r b ira ra d a y a ş a m la rın ı d ü zenle ye n y ö n e tim e katılır, etkili o lu rla r. Y u r t t a ş y u rd u n u n y ö n e tim in e k a tılandır. ü z e n onları ahlaksal, hukuksal, to p lu m s a l, politik, e k o n o m ik, k ü ltü re l-d ü ş ü n s e l, in a n ç s a l, d o ğal [m e k a n -z a m a n ] b o y u tla rı içinde ü lk eye b a ğ la r. B u bağlayışı b ira z açalım : B ir ülkenin üyesi, ülkedeşi olan biri o ülkenin y u r t t a ş ı olabilm ek için en azın dan ü ç "biçim sel" [fo rm a l] koşulu d a y e rin e ge tirm e li. H u k u k sa l G

25 o la ra k h a k la ra sahip olmalı; o ülkenin ya s a la rın a g ö re ya rg ıla n a b ilm e k Politik a çıd a n ülkenin y ö n e tim in e katılabilmeli, y ö n e tim in e seçilebilmen, y ö n e tim i seçebilm eli. T o p lu m s a l o la ra k ülkenin etkinlikle rin e k a tıla b ilm e li k u ru m la r ın a g ire b ilm e li. T o p lu m s a l r e f a h t a n y a ra rla n a b ilm e n [A n g lo - A m e rik a n d ü n y a d a y u rtta ş lık k o n u s u n u n t a r t ış m a o d a k la rın d a n biri o la ra k T.H. M a rs h a ll'ın Citizenship and Social Class, C a m b r id g e U n iv e rs ity P re s s, C a m b rid g e, , kitabına bakılabilir. B u r a d a dile g e tirile n g ö r ü ş le r in tartışıld ığı önem li b ir k itap: Oimensians of Radical Democracy: Pluralism, Citizenship, Community, D e rle ye n, C h a n ta l M o u ffe, V e r s o, L o n d o n, ] T o p lu m s a l, siya sa l, h u k u k sa l a ç ıd a n ülke y a ş a m ın d a kendine y e r edinen y u r t t a ş adayının y u rtta ş lığ ı ülke e konom isindeki ye rin e, g ü c ü n e de bağlıdır. B iç im s e l o la ra k g ö rü le b ile c e k y u r t t a ş lık, biçim sel y u rtta ş lık ta, hukuksal, politik, to p lu m s a l, e konom ik b o y u tla r ye te rli görülebilir. O y s a, biçim selliği a ş m ış b ir ö zü olan y u rtta ş lık ta, y u rd u y la b ü tü n le şm iş, onu içine s in d irm iş iç se lle ştirm iş biridir. Y u rtta ş lık, ideal [ülküsel] anlam ıyla, ahlaksal b a ğ la n m a yı d a içerir. Ülkenin ahlaksal düzeninde y a ş a m a y ı kabulü g e re k tirir. A h la k s a l t u t u m, g ö rü n ü ş ü n ö te s in d e, y u r t t a ş ı te m e ld e n ülkeye b a ğ la y a c a k b ir t u t u m d u r. A h la k sa l a çıd a n y u r t bir d e ğ e rd ir. K utsallığı v a rd ır. S a y g ı, se vg i v e b a ğ la n m a yı içerir. Y u r t t a ş y u rd u n u n k ü ltü re l a tm o s f e r in i,

26 ina n çlar düzenini y a ş a y a n etkileyen biridir. O n la ra ka yıts ız k a lam a z. YURTTAŞLIK ve BAZI SORUNLARI Y u rtta ş lık, te m e l o la ra k y ö n e te n, yönetilen, y ö n e tim [devlet] v e bunların dayandığı ülkü ve ilkeler b a ğ la m ın d a g e rç e k le ş iy o r. U lu s devletlerinin g id e re k çoğaldığı d ü n ya d a, ku ru la n bu yeni ülkelerin y u r t olabilm e özerkliği, te m e ld e daya n d ıkla rı ülkülerin a nlam ları, bağlayıcılıkları ta rtış ılm a lıd ır. H a n g i ülküyü, hangi inancı, nasıl bir ta rih s e l birikimi ta ş ıy a ra k y u rd u m u n y u r t t a ş ı o la c a ğ ım? Sürekli g ö ç le rin a rttığ ı d ü n y a d a [G ö çle rle ilgili F ra n s a 'd a k i d u ru m u ird ele ye n ilginç b ir incelem e için bkz. M. S ilv e rm a n, Deconstructing t he Nation, R o u tle d g e, N evv Y o r k, ] Ü lkedeşle rin b ir a r a d a y a ş a m a la rın ı s a ğ la rk e n, ş irk e tin k a za n c ın d a n p a y alan m e m u r la r o la ra k g ö rm e k b ü yü k b ir yanılgı. T a rih s e l v e etnik o la ra k farklı to p lu lu k la rın y a ş a d ığ ı ü lk e le rd e b u n la rın b ir aradalığını s a ğ la y a n ya lnızca e k o n o m ik ç ık a rla r olm am alı. B u n u n y a n ın d a, g e le n e ğ e k ü ltü re, in a n ç d üzenlerine dayalı a n la y ış ta "h am asi" n u tu k la rın in ce lm e m iş g ö rü n ü m ü de ü rk ü tü c ü. Ü lküsüzlük, nihilist ü lk edeşler o lu ş tu ra b ilir; ülküleri yerli y e rs iz a b a rtm a n ın da, ülküdeşleri y u r t t a ş y a p m a d a fa zla c a katkısı olacağını s a n m ıy o ru m. Y u rtta ş lık d o ğ u ş ta n, "d o ğ a d a n " gelen ilkeler, özelliklere g ö r e m i belirle nece k? Y o k s a, y u r t t a ş la r, "hayali" ilkelerle o lu ş t u r u lm u ş d ü ze n le rin in "u y d u ru lm u ş " 8

27 ilkelerine g ö re m i y u r t t a ş o la c a k la r? Y u rtta ş lık d o ğ u ş ta n d o ğ a d a n m ıd ır y o k s a to p lu m s a l a n tla ş m a y la m ı o lu ş tu ru lm a lı? E tn ik b ü tü n lü k le r mi, ta r ih içinde k ü ltürel o la ra k s o n ra d a n o lu ş tu ru lm u ş düzenlerinin "u y d u ru lm u ş " ilkelerine g ö re m i y u r t t a ş o la c a k la r? Y u rtta ş lık d o ğ u ş ta n d o ğ a d a n m ıd ır y o k s a to p lu m c a l a n tla ş m a y la m ı o lu ş tu ru lm a lı? E tn ik b ü tü n lü k le r mi, ta rih içinde k ü ltürel o la ra k s o n ra d a n o lu ş tu ru lm u ş b ü tü n lü k le r m i y u r t t a ş ın y u rtta şlığ ın ı belirle r? Ç a ğ ım ız insanı y u r t t a ş o lm a n ın anlam ını a ra rk e n, dayandığı ilkelerin ta rtış m a s ın ı y a p a bilmeli. Y u rtta ş lık biçim inde ka lm a m a lıd ır. E tnik, ırksal kökenlere g e re k s iz v u rg u, ülkesini p a ra kazanıla ca k b ir p iya sa o la ra k a n la ya n ülk ü d eşler d o ğ u ru r. ["Ü lk e m k a rn ım ın d o y d u ğ u y e rd ir" d e r ler.) inancı, k ü ltü rü, o r t a k d e ğ e rle ri v e ta rih i ö n e m s e y e n, s ö z d e g e rç e k ç i, liberal bakışların " y u r t t a ş nasıl o lu n u r?" s o ru s u n u ç ö ze m e y e c e ğ in i d ü ş ü n ü y o ru m. Y u r t t a ş, b ire y o la ra k, aynı y u r t t a b u lu n a n la r la d a y a n ış m a içindeyken ötekilerle y a ş a r, öteki y u rtta ş la rla. Ö te k i, b ireyse l d ü ze y d e alındığında, yakınlık s ıra s ın a g ö r e y u r d u m u ü le ş tik le rim, düzenind e y a ş a d ığ ım d e v le t [d e vle t d e "öteki" dir banal] ö b ü r ülkelerdeki b ire y le r, ö b ü r d e vle tle rd ir. K endi iç d ü n ya m la, y u rd u m u n içindeki to p lu lu k la r la y a ş a n a n, ötekini nasıl algıladığım a bağlıdır. Z a m a n z a m a n g ü n d e m e getirilen "kimlik" s o ru n u b u ra la rd a belirir yine: "B e n k im im? B iz kim iz?" Ü lk e m le b ü tü n le ş e b ilse m [ö rn e ğin, Eski Y u n a n

28 k e n tle rin d e olduğu gibi!] "B e n ülkem im ", "B e n y u r - d u m u m " diyebilirim. Ü lk ü d e şle rim in tü m ü n ü n y u r t t a ş o lm a yış [sınıflı to p lu m la rd a n, ırk, c in siye t a y rım la rın d a n dolayı] kimlik s o ru n u n u z o rla ş tırır. Beni y u r t t a ş y a p a c a k d e ğ e rle r, etnik, ırksal özellikler m i ta ş ıy a c a k ya d a s a lt t o p r a k o la ra k aynı ülke sınırları içinde b u lu n m a k y e te c e k m i? B içim sel, özsel [ahlakı, inançları, k ü ltü rü p a y la şm a yı içse lle ştirm e yi biçimsellikle b irle ş tird iğ i m izd e özsel olur!] Y u rtta ş lık n eye g ö re belirle n e c e k tir? İNSANLIĞIN POLİTİK İÇİNOEN GELEN YURTTAŞLIK, YURTTAŞLIĞIN KARŞI KARŞIYA BULUNDUĞU ÇIKMAZLAR Eski Yunan'lı o rta k la ş a y a ş a m a [koinonia]'da, ö z g ü r insanların belli ilkeler v e y a s a la rla y u r t taşlığı s o rg u la d ı [örneği, A ris to te le s 'in Politika'sı 3. K ita p!] P o lis 'te y a ş a y a n insanlar, p o lite s [y u r t t a ş ] o lm a n ın k o ş u la rın ı a r a ş t ır d ıla r. K ö le le r, ç o c u k la r, kadınlar "pek" y u r t t a ş t a n s a yılm ıyo rd u. S o y lu e rk e k le rin polisinde, p o lite s olabilm e bir ayrıcalıktı. Y u rtta ş lık, hep b ir "kent" ç e v re s in d e ta rtış ıld ı [civ ita s L a tin c e d e d e v le tti, cisi y u r t t a ş! F ra n s ız c a 'd a çite, cito ye n, k e n t kentli, y u r t, y u r t t a ş a nla m ın a geldi]. K e n tin dışındakiler te b a [s u b - je c ts ] idi. Y u r t t a ş değil! K e n t devle tlerinin g id e re k ç ö k m e s iy le s t o a ahlakı, e v re n s e l y u rtta ş lığ ın ta rtış ılm a s ın ı g ü n d e m e g e tird i. R o m a e bedi d e v le t o lm a savı içinde, y u rtta ş lığ ı, belli a yrıca lıkları olan insanların eline bıraktı. H ıris tiy a n k ü ltü rü, "T a n rı K e n ti" düşleriyle kilise o to rite s in e b o y u n 10

29 eğdi. B u o t o r it e y e k a rş ı k a v g a d a, H o b b e s, S p in o za, M achiavelli, L u t h e r gibi d ü n ü rle rin payı oldu. R o u s s e a u, K a n t, H e g e l gibi d ü ş ü n ü rle r, y u r t taşlığı belirleyen ülkü v e ilkeleri "akıl"a, m a n e v i özellikler iç e re n "tin"e d o ğ ru kaydırdı. U lu s d e v le t lerin o lu ş u m u, ülke içindeki v e ülkeler a ra s ın d a k i ç a tış m a la rı o r t a d a n k a ldırm adı. Ü lk e d e ş le r y u r t t a ş o la m ıyo rla rd ı. Y u r t t a ş o lm a k kişi olm ayı, bağım sızlığı, ö z g ü r o lm a yı g e re k tiriy o rd u. Ç a ğ ım ız bireyi, h e n ü z gönlüne, ö z e r k liğine k a v u ş a m a m ış tır. E ğ itim siste m le rin i k u ş a t m ış ideolojik gü çlerle, m e d y a b o m b a rd ım a n la rı altında, kendi gözle ri ile g ö re n, kendi kafa sıyla düşünebilin, kendi yü re ğ iy le duyabilen y u r t t a ş la r yerin e, "globalleşm e" fırtın a s ı içinde ü lk edeş bile o la m ayıp, d ü n y a denilen "köyün" k ö ylü sü o lm a y a zo rla n ıy o rla r!" Y u r t t a ş la r, b ir b ü tü n olup, halk [d e m o s ] o la m ıy o rla r. N ü fu s a rtış ıy la birlikte e th n ik g r u p la rın in a n ç ç a t ış m a la r ı y ü z ü n d e n t o p lu m s a l p a rç a la n m a içindedirler. Ö z e rk halk birim leri yok. E n önem lisi, b ira ra d a lığ ı nasıl sa ğ la ya c a ğ ım ızı, farklılıklarım ızla nasıl y a ş a y a c a ğ ım ızı b ile m iy o ru z. Ö ze l y a ş a m la k a m u y a ş a m ı a ra sın d a k i çizgiyi ç e k m e y i b a ş a r a m ıy o r u z. [H a n n a A r e n d t 'in b u konudaki te m e l g ö rü ş le ri için bkz. The H jnrtan Condition, B. B askı, U n iv e r s ity o f C h ic a g o P re s s, C h ic a g o, , A y rıc a, konunun c a n alıcı s o r u n larına d e ğ in e n b ir ça lış m a : R. S e n n e tt, Kamusal insanın Çöküşü, A y rın tı, İstanbul, ], N e le ri "öteki"m izle ü le ş e c e ğ iz? Ü le ş m e y i b ilm iyo ru z. Ö ze l y a ş a m la r o r t a d a n kalkıyor. G ö r ü n ü ş te insanlar, 11

30 kendi içlerine k a p a n ıyo r, kapandıkları içlerinde, k a m u s a l p a y la ş ım la r g e rç e k le ş e m e d iğ i için iç d ü n y a la r o lu ş m u y o r, iç dünyası o lm a y a n, içleri o lm a ya n, kişilikleri, derinlikleri o lm a y a n insanların p a yla ştık la rı d a sığla şıyo r, beğenilerinin düzeyi d ü ş ü y o r. Ö zg ü rlü k le ri o r ta d a n kalkıyor. A r t ık açık alanlar, ö ffe ntliche R a u m 'la ra, m e y d a n la ra çıkıp, Eski V u n a n 'd a k i soylu e rkeklerin y a p tık la rı gibi [ö rn e ğ in S o k ra te s l] t a r t ış m a la r y a p a m ıy o ru z. Eyle m lerim izle g ö rü n e m iy o ru z. V a r o la m ıy o ru z. S e sle rim izi d u y u ra m ıy o ru z. Ç ü n k ü s e s le rim iz yok. İçim izde b aşkala rı k o n u ş u yo r!. H a n g i d e ğ e r le r bizi b ir a r a y a g e t ir e c e k? H a n g i ülkülerle, farklı ülkelerde, d ü n y a d e n e n o b ü yü k y u rd u n y u rtta ş la r ı o la c a ğ ız? N e z a m a n kendim iz, ne z a m a h y u rd u m u z u n y u rtta ş ı, ne z a m a n d ü n ya m ızın d ü n ya d a şı olabileceğiz? S o r u y o ru m. T a rtış ılm a s ın ı bekliyo ru m. Ü lkem izin y u rt, ülkedeşlerim izin y u r t t a ş olabilm esi u m u d u yla. TARTIŞM A BAŞKAN - E fe n d im, S a yın İn a m 'a bu ilginç k o n u ş m a s ı için te ş e k k ü r e d iy o ru m. S o ru la rım ızı yöneltebiliriz. B u y u ru n e fendim. TİMUR [HÜ Öğretim Üyesi] - S a y ın k o n u ş m a cı y u rtta ş la r ın ü ç özelliğinden b a h s e tti b u n la r d a n b ir ta n e s i ö z e rk olabilm e özelliği. Ş im d i biliy o rs u n u z to p lu m u d ü zenle ye n k u ra lla r v a r, b u n la r gelenek kurallarıdır, hukuk kura llarıdır, din k u ra l- 12

31 la n d ır. Şim di, h e m bu k u ra lla r b ir baskı o lu ş tu r u y o r h e m de b u k u ra lla r içinde biz nasıl ö z e rk o lu ru z? B e n o n u ö ğ re n m e k istedim. PROF. DR. AHMET İNAM - Peki, te ş e k k ü r e d e rim. Ta b ii, asıl s o r u n b u ra d a, b u n u n yanıtını bilmiy o r u m nasıl olacağını da, zo rlu k d a b u ra d a d ır. Ş im d i geleneği b ir baskı o la ra k m ı algılayacağız, y o k s a bizim ö z e rk düzenim izi o lu ş tu ra n, bize m a h s u s b ir ö zgünlü k v e farklılık o la ra k m ı algılayac a ğ ız? G eleneğim izi v e inançlarım ızı b ir yük b ir k a m b u r o la ra k algıladığım ız z a m a n, b ir baskı u n s u ru o la ra k algıladığım ız z a m a n, o nlarla b ü t ü n - le ş e m e d iğ im iz i, o n la rı iç s e le ş tire m e d iğ im iz i söyleyebiliriz. B ü t ü n s o ru n b u b e n b u ra d a belki ç o k iyi a n la ta m a d ım y a zım d a, a m a geleneklerim izle o şekilde b ü tü n le şip, gele neklerim ize o ş e kilde b a k a b ilm e liy iz ki, g e le n e k le rim iz a r t ık a ya ğ ım ızla b ir p ra n g a olm a m a lı. B izim y a ş a m a sevincim izi, ö z g ü rlü ğ ü m ü z ü, özerkliğim izi farklılığımızı o r t a d a n k a ld ırm a m a lı, bizi e zm e m e li, bize c o ş k u ve rm e li. Tıp k ı ne bileyim b ir folklor o y n a m a k gibi, b ir tü r k ü y ü d o y a s ıy a sö yleye b ilm e k gibi v e y a ina nan in s a n la r için b ir c a m id e ib a d e t e tm e k gibi a m a ; bunu b ir k o rk u, b ir te h d it u n s u ru haline g e tirip, b a s k ıla r altın da ezilm ek b ü yü k b ir yanlış o n u n için s o ru n s a n ıy o ru m, sizin s o ru n u z a y a n ıt için s ö y le m iy o ru m, a m a b ir b o y u tu n u g ö s t e r m e k için, e lb e tte b a s k ıla r v a r ; h e m ta r ih te n gelen, h e m d e dış ü lk ele rd e n gelen. B ü tü n b u n la ra r a ğ m e n ö z e r k o la b ilm e y o lu n a g ire b iliriz d iye d ü ş ü n ü y o ru m. B u gelenek k a rş ıs ın d a o gelenek 13

32 te n.-n e alabileceğim izi ö ğ re n m e k v e bilm ekle alabilir, o n u n için, biz e ğ itim cile re ç o k iş d ü ş ü y o r. Y a n i b u g ü n g e n ç le re b a k ıy o ru m, tü rk ü le rin d e n, ş a rk ıla rd a n, m a s a lla rd a n, e fs a n e le rd e n h a b e rd a r değiller v e onları d a geri ka lm ış fuzuli, s a ç m a s a p a n ş e y 'e r o la ra k g ö r ü y o rla r. İnsan kendi ülkesinin ge le n e ğ in i b ö y le c, b rm e m e li, b ö y le g ö r d ü ğ ü z a m a n, o n u n b a s k ıs ı a ltın d a ezilir. B ü tü n le ş e b ilm e k g e re k iy o r, o n u içselletirebilm ek g e re k iy o r. A s lın d a ge le n e ğim izd e ne k a d a r güzel ş e y le r v a r d ır bizi ö z e rk y a p a b i ecek. B ü tü n m e s e le ge leneğim izdeki o hazineleı 'i, o gizlerin d ü ğ ü m ü n ü ç ö z e b ilm e k tir diye d ü ş ü n ü y o ru m. Y u n u s 'la rı k e ş fe tm e k g e re k ir d iy o ru m. Ç ü n k ü b izde Y u n u s e d e b iya tı d a ç o k tu ris tik \ apılıyor, iş te M e v la n a h e rk e s e gel d e m iş de, Y jn u s h e rk e si ö p ü y o r m u ş da s e v iy o rm u ş fa'".',, b u n la r ç o k sığ şe yle r; e lb e tte b u n la r söyler üneli a m a bunları a ş m a m ız lazım. Y a n i biz ne ülkeyiz, M e v la n a 'la r ye tiş tird ik, g e rç i M e v la n a T ü r k ç e d e y a z m a m ış a m a ne a d a m la r v a r b izde o biz E in s te in 'd e n ö n c e z a te n gö re c e lik k u ra m ın ı d a incelem iştik, h e r ş e y biz de v a r a ra rs a n ; bu t u t u m d a ç o k tehlikeli. K endi geleneğim izi b ir kaka o la ra k g ö r m e k d e yanlış; o n u g ö k le re ç ık a rm a k d a yanlış. O n la rla sağlıklı, ge rçekli b içim d e hesaplaşabilm eliyiz. B iz kendim izi b ilm iyo ru z, geçm işim izi d o ğ r u d ü r ü s t badiğimizi v e yo ru m la ya b ild iğim izi s a n m ıy o ru m. O n u n için b ü yü k s o r u n la r ç ık ıy o r. G e ç m iş im iz le b ü t ü n le ş e m e - diğim iz, z a m a n b ü tü n le ş m e y i bilm ediğim iz z a m a n d ış a rıd a n gele cek gü çle rin ç o k kola y ta h a k k ü m ü a ltına g ire riz, iç te n gelen güçle rin de ta h a k k ü m ü 14

33 altına gireriz. B u g ü n kendine m u h a fa z a k a r d e n e n in s a n la rın elinde ge le nek; a m a m u h a f a z a k a r o lm a y a n insanla r n e d e n geleneklerine sa h ip çıkm ıy o rla r? N e d e n r a h a ts ız o lu y o rla r? O k a d a r g ü zel ş e y le r v a r ki o n la rın içinde: N e d e n g e çm işim izi to p lu m u n bazı ke sim le rin e e m a n e t e d iy o ru z d a biz geçm işim izle ilgilenm iyoru z y e te rin c e? O n u n için o n u b ir y ü k v e baskı o la ra k g ö rm e m e liy iz, b u n u a şm a lıyız d iy o ru m y a n ıt alarak. TİMUR [H.Ü. Öğretim Üyesi) - S a y ın H o c a m, b iz ü n iv e rs ite s ın a v la rıy la t a m a m e n bilgiyi ö lç ü y o ru z. F a k a t ifade e ttiğ in iz gibi biz e ğ itim c ile re ç o k b ü yü k g ö re v le r d ü ş ü y o r. A ü n ive rsite s in i k a z a n a n ö ğ re n c ile re b a k ıy o ru m, s o n u n d a, b a ş k a b ir eğilim e yö n e liyo rla r, B ü n iv e r sitesini k a z a n a n la r b a ş k a b ir eğilim e y ö n e liy o rla r. Y a n i b a k ıy o ru m ki, o ra d a k i ö ğ re n c ile rin eğilimi farklı, b u ra d a k i ö ğ re n c ile rin eğilimi farklı. B u d e m e k ki, biz belli b ir eğilimi a şıla m a k s u re tiy le insanların ö z g ü rc e d ü şü n m e le rin i e n g e lliyo ru z diye d ü ş ü n ü y o ru m v e o b a k ım d a n size k a tılıy o ru m. BAŞKAN - T e ş e k k ü r e d e rim, sa ğolu n. ÖMER ÖZÜDURU - B e n de İnan'ın b r a n ş - ta ş ı sayılırım, s a y ılırs a m tabii. Ü lk e d a şla y u r t t a ş a ra s ın d a b ir çizgi, b ir farklılık o r t a y a k o y d u n u z, birisi y u r t t a ş, iş te o y u rd a a it diyelim ki, yü k se le n d e ğ e rle ri ö z ü m s e m iş, ü lk e d a şsa, siz ülkede d iy o r s u n u z b u n a d e ü lk e d a ş d iy o ru m h e m e n h e m e n aynı şe y, bu b ir nevi h e m ş e h ri te rm in o lo jis in e d e ya tk ın d ır. Ü lk e d a ş, şim d i aklım a b ir ş e y g e liyo r ülkedaşla y u r t t a ş a ra s ın d a e ğ e r b ir farklılık v a rs a, y u r t t a ş o y u rd u n d eğerle rini ç o k aşırı 15

34 d e re c e d e ö z ü m s e m iş s e, b e n im s e m iş s e aklım a N e itc h e 'n in ü s tü n insanı falan geliyor. A c a b a öyle bir tehlikeye g ö t ü r ü r m ü, ki bazı ülkelerde bunun belirli g ö rü n tü le ri de o lu yo r, öyle b ir s o r u geldi aklım a. T e ş e k k ü r e d e rim. PROF. DR. AHMET İNAM - Ta b ii onu da v u rg u la m a y a ç a lış tım b ir ölçüde; yani b ir tehlike v a rd ır o ra d a, ç(jn kü y u r t t a ş ırkçılığı v e y a kendi geçm işini, kendi d eğerlerini aşırı şekilde a b a rtıy o rs a, öteki y u rtta ş la rla, öteki ülkedeşlerle ilintiye g e ç m iy o rs a a ra d a k i farklılıkları fa rk e d e m iy o rs a ço k tehlikeli b ir ş e y a m a b u n u şöyle önleyebiliriz diye d ü ş ü n ü y o ru m. Y u r t t a ş ö z e rk biri, ö z e rk biri olm ası d e m e k onun hiçbir ülküye sahip olm adığı anlam ına g e lm iyo r, ülküleri v a r a m a ülkülerini yani idealarını, inançlarını sınırını bilen bir insan o la ra k idea d ü ş ü n ü y o ru m, o n u n için neden y u r t t a ş olduğunu fa rk e d e n birisi o la ra k d ü ş ü n ü y o ru m y u rtta ş ı. D ik k a t e d e rs e n iz y u rtta ş lığ ı d ü n y a d a ş olm anın b ir p a rç a s ı o la ra k aldım. Y u rtta ş lığ ı böyle b ir d ü n ya va ta n d a ş lığ ı içinde kendine m a h s u s b ir ye ri a lm a k o la ra k algıladığım ız z a m a n hiç kim seyi, ta h a k k ü m altına a lm a gibi b ir a rtn iy e t ta ş ı m a d ığ ım ızd a s a m im i o la ra k böyle b ir tehlikenin o r ta d a n k a lkacağın a in a n ıyo ru m. TİMUR [H.Ü Öğretim Üyesi) - B u g ü n T ü rk iy e 'd e bazı d e ğ e re ç o k sıkı sahip o la n la r ve o lm a ya n la r. O n u n la to p lu m u sü rü k le m e k is te y e n ler v a r, e s a s b a ş k a b ir tehlike de o. PROF. OR. AHMET İNAM - Ş im d i, e fe ndim, anladım, h e m e n sö yleye yim, bu tip s a p 16

35 kınlıkların f a n a tiz m in ö n ü n e g e ç e b ilm e n in en ö n e m li yo lu, fa rk lı d ü ş ü n c e le ri y a ş a y a b ilm e, k a v ra y a b ilm e eğitim i v e y a ş a y a b ilm e duyarlılığının haddim izi bilm e duyarlılığının elde edilm esidir. Y a n i y u r t t a ş ın b ireyse l özerklik s ö z ü n d e onu anlıyoru m. F a n a tik insan ö z e rk değildir ki, fa n a tik insan kişi o la m a y a n, s ü rü n ü n bir p a rç a s ıd ır, o y u r t t a ş o la m a z. Y a n i öyle b ir fa n a tik insanın y u r t t a ş olam a y a c a ğ ı, a çık tır. B u b ir v a ta n, ırk olabilir, bu b ir a çık tır, inanç olabilir, bu d a h a b a ş k a aşkın b ir ş e y olabilir, h e r ne ise, o fa n a tizm i yendiği s ü re c e b a ğ ım s ız b ir insan olacak, kişi s ü rü a d a m ı o lm a k ta n k u rtu la c a k, ko yu n o lm a k ta n k u rtu la c a k, işte o z a m a n o inancı sağlıklı k o y d u ğ u m m a d d e y e g ö re, yani y u r t t a ş değil, öyle in s a n la r y u r t adına da f a n a tiz m y a p ılıy o rs a o y u r t t a ş değil. N e adına fa n a tiz m ya pılırsa yapılsın. F a n a tiz m in h e r t ü r lü s ü n ü n m u h t e v a s ın a b a k m a d a n tehlikeli o ld u ğ u n u s ö y lü y o ru m, çü nkü inanç sahiplerinin kişi o lm a ları gerektiğini, kişi olanın d a haddini bilmek, sınırını ta n ım a k, d ü n ya g ö rü ş ü n ü n sınırlarını bile bilmek, ö lç ü s ü n ü bilebilmekle m ü m k ü n olabildiğini d ü ş ü n ü y o ru m, y o k s a kendi d ü n y a g ö rü ş ü n ü n sın ırla rın ı bile b ilm e k, ö lç ü s ü n ü bilebilm ekle m ü m k ü n olabildiğini d ü ş ü n ü y o ru m, y o k s a kendi d ü n ya g ö rü ş ü n ü z ü n te k k u rta rıc ı yol ve b ü tü n s o ru n la rı ç ö z e n b ir d ü n y a g ö rü ş ü o ld u ğ u n d a inat e d iy o rs a n ız o z a m a n öyle in s a n la rd a n o lu ş m u ş bir ülke y u r t o la m a z, siz de y u r t t a ş o la m azsınız. BAŞKAN - E fe n d im, s o n b ir s o ru y a v a k tim iz v a r. B u y ru n. 17

36 AYŞE DEMİRBOLAT - S a yın İnam, b ü tü n bu ta rtış m a la rın ö zü n d e a c a b a şöyle b ir k a v r a m k a rg a ş a s ı d a v a r m ı? Y u rtta ş lığ ı e vre n s e l b o y u t la ra ta ş ıd ığ ım ız a n d a a rtık y u rtta ş lığ ı değil de d e m o k ra tlığ ı m ı t a r t ış m a k g e re k iy o r, o z a m a n ö z e rk o lm a nın v e y a fa n a tiz m d e n y u rtta ş lık te rimini k u rta rm a n ın yollarını ya k a la m ış o lm a zm ıyız? B e n c e ö z e rk olm anın koşulu, kendinizi b a ğ la yan k u ra lla ra k a tılm a k tır. D e m o k ra tlığ ı t a r t ış m a y a başladığım ız n o k ta d a b ü tü n b u n la r b a ş la r diye d ü ş ü n ü y o ru m, a c a b a yanılıyor m u y u m? T e ş e k k ü r e d e rim. Prof. Dr, AHMET İNAM - G ö rü ş ü n ü z e k a tıla m a y a c a ğ ım, çü nkü b e n d ik kat e d e rs e n iz ne c u m h u riy e t, ne d e m o k ra s i hiçbirisini k u llanm adım k o n u ş m a m d a, özellikle k a çın ıyo ru m, çü nkü bizim ülkem izde b u n la r ç o k farklı şeklide çekilebiliyor o ra d a n o r a y a sa kız o lm u ş k a v ra m la r. Kendi g ö rü ş ü m ü sö y le ye yim, a nla d ım kaygınızı şim di d ü n y a d a ş o lm a y a v a rım ; a m a b en d ü n y a d a y u r d u m u n b ir y u r t t a ş ı o la ra k d a b u lu n m a k istiyo ru m. O a n la m d a belki beni b ira z geri kafalı s a y a bilirsiniz, b e n yani s t o a ahlaki a n la m d a b ü tü n insanların y u r t s u z olup, o y u rts u zlu k la rı içerisinde d ü n y a v a t a n d a ş ı o lm a la rın d a n y a n a değilim. H e r k e s kendi y u r d u içinde, kendi dili, kendi geçm işi, kendi k ü ltü rü içinde, kendi farklılıkları içinde b a ş k a, kendisinden farklı insanları k u c a k - layabilm elidir. H e n ü z bunu b a ş a ra m ıy o ru z, belki hiç b a ş a ra m a y a c a ğ ız. Y a n i k ıy a m e t k o p a c a k biz böyle öleceğiz. Y a n i b e n ne idüğü belirsiz e s p e ra n - to y la konuşula n b ir d ü n y a d a y a ş a m a k is te m iy o - 18

37 m m, b en h e rk e s in aynı dili k o n u ş tu ğ u b ir d ü n y a d a y a ş a m a k is te m iy o ru m. B en, farklılıkları olan yani b ir y e rd e U g a n d a li olacak, ö b ü rü A m e rik a lı olacak, ö b ü rü K anadalı, ö b ü rü İngiliz, ne k a d a r g ü ze l, a d a m İngiliz; a m a o İngilizliğiyle beni s ö m ü rm e y e k a lk m ıyo r, beni ele g e ç irm e y e kalkm ıy o r, o n u n İngilizliği b e n im için S h a k e s p e a re M ilto n 'd u r ne bileyim o n u n Alm anlığı b e n im için G o t h e 'd ir, o n u n F ra n s ızlığ ı b e n im için M o n - te igne'd ir. Y a n i bu a n la m d a k ü ltü re l farklılıklar olaca k v e bu farklılıklarım ızla b ir a ra y a geleceğiz. Ulusallığım ızı kendi y u rd u m u z u y u rtta ş lığ ım ızı k o ru m a n ın, y u rtta ş lığ ım ız ı s a v u n m a n ın b ir t u t u cu luk o lm a d ığ ın ı, y u r d u m u z a s a h ip ç ık m a n ın d e m o k ra tlığ ı b o z a n b ir ş e y olm adığını s ö y lü y o ru m. Y a n i y u rd u m u z a sa hip çık m ak, b ir insanın ailesine, y u v a s ın a sahip çıkm ası, bu fe lse fe d e ç o k ta rtış ılm ış b ir k a v r a m ; çü n k ü bazı g ö rü ş le re g ö re a rtık y u rd u n, ailenin, yu v a n ın anlam ı kalm adığı, dünyanın y u rts u z la rın o lu ş tu rd u ğ u b ir y e r olacağı gibi te z le r d e v a rd ır. B e n bunların ç o k sağlıklı olm adığını d ü ş ü n ü y o ru m ; a m a b ir a radalığı işte bu kendi y u rtla rım ız la, d ü n y a y a gelen b ir M a rs lı v e y a b ir b a ş k a g e z e g e n d e n b a k a c a k y u r t la r v a r, ne güzel. Y a n i ö ğ re n c i gibi belki, öyle y u r t la r v a r ve o ra d a ö z e rk, birbirini e zm e y e n, ne kadın olduğu için, ne zenci o ld u ğ u için, ne ç o c u k o ld u ğ u için, ne T ü r k o ld u ğ u için insanların birbirini e zm e d iğ i ö z e rk bireyler, ö z e rk y u rtla rın o lu ş tu rd u ğ u ö z e rk bir d ü n ya k a fa m d a böyle b ir ş e y v a r. G a lib a sizin d e m o k ra t u y u ş u y o r k a vra m ın ızla. AYŞE DEMİRBOLAT - S a n ıy o r u m iki k a v r a m b irb irin d e n ç o k farklı ş e y le r ifade e tm i- 19

38 yorian; a m a y u rtta ş lık diye girince fa n a tiz m akla gelebiliyor. PROF. DR. AHMET İNAM - B izd e e v e t fa n a tiz m e d o ğ ru öyle b ir ç a ğ rış ım ı v a r. E v e t. A m a b en d iy o ru m ki b u n d a n k o rk m a y a lım ve y u rtta ş lığ ı bu şekilde a n la m a y a y o ru m la m a y a çalışalım. Y a n i y u rtta ş lık k a v ra m ın a sahip çıkalım, bunu fanatik le rin eline b ıra k m a ya lım. Y a n i bunu fa n a tik in s a n la r kullanıyor, o halde ben d e m o k ra t lafını kullanayım d e m e m e liyim, ben kullanm alıyım. Y a n i neden y u r t t a ş k a v ra m ın ı k u lla n m a yayım diye d ü ş ü n ü y o ru m. AYŞE DEMİRBOLAT - S a yın inam, ben s ü re y i u z a t ıy o r u m belki a m a, y u rtta ş lık la d e m o k ra tlık a ra s ın d a b ir fa rk v a r m ı sizce k a v r a m o la ra k? PROF. DR. AHMET İNAM - Y o k, benim çizdiğim a n la m d a farklılık yok. BAŞKAN - E fe n d im, m a a le s e f s ü re m iz so n a erdi, 1 5 dakikalık ç a y m o la m ız v a r, ta h m in e d iy o ru m S a y ın inam 'la o ra d a tartışabilirsizin. Katıldığınız için te ş e k k ü r e d iyo ru z. S a y ın İnam. S a ğolu n. [Alkışlar] 20

39 ikinci otu ru m BAŞKAN: P ro f. D r. A y ş e g ü l A T A M A N [T E D Bilim K u ru lu Ü yesi] KONUŞMACI: P ro f. D r. S in a A K S İN [A.Ü. S iya sa l Bilgileri Fakültesi] KONU: U lu s la ş m a S ü re c in d e D e v le t ve Y u r t t a ş

40 BAŞKAN - Y u rtta ş lık ve E ğ itim konulu bilimsel to p la n tım ızın İkinci O t u r u m u n a hoşgeldiniz. B u o t u r u m d a A n k a r a Ü n iv e rs ite s i S iya sa l Bilgiler Fa k ü lte si Ö ğ r e t im Ü y e s i S a yın P ro f. D r. S in a A kşin, bize U lu s a lla ş m a S ü re c in d e D e v le t v e Y u r t t a ş konulu tebliğlerini s u n a c a k la r. S a y ın A kşin, tebliğlerini s u n d u k ta n s o n ra, siz sa yın k a tılım c ıla rın s a y ın k o n u ş m a c ıy a s o r a c a k la r ı s o ru la rı y ö n e ltm e s i için b ir t a r t ış m a s ü re m iz de v a r, d a h a s o n r a öğle tatili s ö z k o n u s u o ld u ğ u için t a r t ış m a la r ı m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r te b liğ ç e rç e v e s in d e yapılm asını v e yazılı o la ra k ö n c e d e n b a n a iletilecek o lu rs a d a h a hızlı b ir b içim d e y a n ıtlam anın m ü m k ü n olabileceğini b e lirtm e k is tiy o ru m. S a yın A k şin, lü tfen b u y u ru n e fendim. 22

41 ULUSLAŞMA SÜRECİNDE DEVLET VE YURTTAŞ P ro f. D r. S in a A K Ş İN H e r ş e y d e n ö n ce bilmeliyiz ki h e r insan to p lu luğu ulus değildir. U y r u k olanlar, h ü k ü m d a r y a d a ö n d e rin h e r dediğini b u y ru k s a y a n la r, h e r b u y r u ğ a b o y u n e ğ e n le r ulus o lu ş tu ra m a z la r. U lus, d e m o k ra t ik b ir to p lu lu k tu r. U lu s u o lu ş tu ra n b ire y le rin "insan hakları" d e d iğim iz b ir ta k ım d e ğ iş m e z hakları v a rd ır. Y a ş a m v e m al, m ü lk e d in m e hakkından, düşü n cesin i a ç ık la n m a k ve y a s a la rın ya p ılm a s ın a kişisel o la ra k y a d a te m s ilcileri v a s ıta s iy le k a tılm a k hakkına k a d a r giden ve d a h a b ir ç o k konuları iç e re n b ir a la n d ır insan hakları. İnsan haklarının olm adığı y e rd e ulus o lm a z. U lu s o r t a y a ç ık m a d a n ö n c e ülke, h ü k ü m d a rın çiftliği, in s a n la r d a çiftliğin çalışanları gibiydiler. Çiftlik, çiftlik sahibinin m ü lk ü d ü r. B u g ü n a rtık d e m o k ra tik le ş m iş kimi h ü k ü m d a rlık la rd a bile, eski d ü zenin kalıntısı o la ra k d o n a n m a d a k i g e m ile r "m a je ste le rin in gem isi" diye nitelenirler. B ü tü n h ü k ü m d a rlık la rd a ulusal b a y r a m halkla, ülkeyle ilgili b ir gü n değildir. H ü k ü m d a rın d o ğ u m g ü n ü d ü r. B u, en b ü yü k b a y ra m d ır. Ü lke içinde v e dışında elçiliklerde k u tla n a n b u d u r. H ü k ü m d a r değişince, yeni h ü k ü m d a rın d o ğ u m g ü n ü d ü r a rtık en b ü yü k b a y ra m. G ö r ü lü y o r ki, geleneksel h ü k ü m d a rlık la r d a, ülke h ü k ü m d a rın çiftliği g ib id ir. Ü lk e d e y a ş a y a n la r d a çiftlikte ça lışan işçiler gibidirler. V a r s a, kendi m ülkleri ü ze rin d e hakları v a rd ır, ülke ü ze rin d e değil. İşçilerin çiftlik ü ze rin d e nasıl hakları y o k s a, 23