REHABİLİTASYON KAVRAMI

Transkript

1 REHABİLİTASYON KAVRAMI DOÇ.DR.MİTAT KOZ 1

2 Giriş Rehabilitasyonun tanımı ve rehabilitasyon kavramı Sporda rehabilitasyon ve sportif rehabilitasyonun sporcu için önemi 2

3 Rehabilitasyon: Rehabilitasyon yaralanma yada hastalıktan sonra fonksiyonu maksimuma ulaştırmak için planlanmış tüm işlemler. 3

4 Sporda rehabilitasyon Sporda rehabilitasyon ise mümkün olan en kısa süre içinde sporcuları yaralanma öncesi seviyedeki fonksiyona yada performans düzeyine ulaştırmak için gerekli olan işlemlerin tümünü. 4

5 Yetersizlik (sakatlık) modelidisability model Hastalık ve yaralanmaların toplumsal ve kişisel düzeydeki etkilerini ve fonksiyonel sonuçlarını tarif etmek için tasarlanmıştır. Yetersizlik modeli farmakolojik veya cerrahi yöntemlerle tedaviyi vurgulayan klasik modelden farklıdır. Yetersizlik modelinde bireyin fonksiyonel kapasitesi ve sağlık durumu vurgulanmakta ve bu yönleriyle durumunun iyileştirilmesine yönelik müdahaleler ele alınmaktadır. 5

6 Yetersizlik modelinin 4 elementi vardır; Patoloji (yaralanma) Fonksiyon azalması (impairment) Fonksiyonel sınırlılıklar Yetersizlik- (Sakatlık) (disability) 6

7 Patoloji/Travma Biyomekanik, fizyolojik ve anatomik açıdan normal hücresel olayların kesintiye uğramasıdır. Bu gibi durumlarda organizma normal durumu restore etmek için koruyucu mekanizmaları devreye sokar. Örneğin hemartroz, tümör, kırık, konnektif doku hasarı (zorlanma ve yırtıklar), diyabet, romatoid artrit Bu düzeydeki müdahale genellikle hekim tarafından yapılır ve sıklıkla da cerrahi ya da farmakolojik tarzdadır. 7

8 Fonksiyon kaybı-impairment Organ veya vücut sistemleri düzeyinde fizyolojik ve anatomik yapılardaki yada fonksiyonlardaki anormallik yada kayıplar. Fizyoterapistler fonksiyon kayıplarının belirtilerini ve işaretlerini ölçer ve düzeltmeye çalışır. Fizyolojik kayıplara örnek kas zayıflığı, hareket genişliğinde azalma, ağrı ve anormal eklem hareketleri sayılabilir. Anatomik kayıplar örnek; genu recurvatum, skolyoz, femoral anteversiyon ve pes palnus 8

9 Fonksiyonel sınırlılıklar Bireyin her zaman yaptığı yada yapması beklenen görev ve aktivitelerin yapılmasında normal davranıştan sapmalar. Bu aktiviteler ve görevler alışılmış etkinlikte veya beceriklilikte yapılamazlar. Örnek olarak; hareket etme, ayakta durma, yürüme, koşma, merdiven tırmanma da problemler olması. 9

10 Sakatlık-yetersizlik- disability Beklenen olağan aktiviteleri ve görevleri yapmadaki güçsüzlük ve yetersizlik. Bir eş olarak, öğrenci olarak, anne baba olarak, işçi olarak veya sporcu fonksiyon görmedeki yetersizlik bir sakatlık durumu oluşturur. 10

11 Rehabilitasyon ekibi... Rehabilitasyon oldukça uzun bir uygulamadır ve ekip çalışmasını gerektirir. Bu ekibin içinde doktor(hastalığın uzmanı) ve fizyoterapist anahtar rol oynarken sportif rehabilitasyonda antrenör de sürecin içine katılır. 11

12 Fizyoterapist Rehabilitasyonu gerçekleştiren, uygulayan fizyoterapistlerdir. Fizyoterapist: derinlemesine anatomi, fizyoloji, kineziyoloji ve biyomekanik bilgisine sahip olan; hastalıklar hakkında endikasyonları, kontraendikasyonları, dikkat edilmesi gereken kuralları ve fiziksel ajanların etkilerini iyi bilen; fiziksel ajanlar ile egzersizin etkileri arasında ilişki kurabilen; kas-iskelet sistemi yaralanmalarının anatomisi, patofizyolojisi ve modern rehabilitasyon işlemleri hakkında güncel ve yeterli bilgisi olan bir sağlık personelidir. 12

13 Rehabilitasyonda klinik karar verme; Rehabilitasyon programı oluşturma Etkili bir rehabilitasyon programında karar verme anahtar rol oynar. Yetersizlik modeli klinik karar vermenin temelini oluşturur. Yetersizlik modelinde hastanın fonksiyonelliğini artırmaya yönelik yaklaşımlar vardır; Öncelikli olarak hastanın tedavisinin tıbbi yönü, hikaye alınması ve fiziksel muayeneyi içerir ki bunu yaparken invaziv testler ve ölçümler sık sık kullanılır. Bu işlemler hücresel veya organ sistemleri düzeyinde teşhise imkan tanır ve genellikle de farmakolojik veya cerrahi yöntemlerle tedaviyi gerektirir. Bu yolla doku tamir olur ve bazen de hasta iyileşir. 13

14 Sporda rehabilitasyon Normal rehabilitasyonda kullanılan yöntem ve yaklaşımlar sporculara uygulandığında hızlı ve güvenli bir şekilde aktiviteye dönüşü sağlayamayabilirler. Sportif ortamın yarışmacı doğası rehabilitasyona da agressif bir yaklaşımla bakılmasını gerektirir. Bu nedenle sportif yaralanmaların rehabilitasyonunda, aktiviteye dönüşü hızlandırmak için spora özgü fonksiyonel egzersizler içeren bireyselleştirilmiş rehabilitasyon protokolü ile klasik klinik temelli rehabilitasyon teknikleri birleştirilmelidir. 14

15 Sportif rehabilitasyon Benzer koşullarda çeşitli protokollerden elde edilen pek çok farklı rehabilitasyon protokolü organize edilebilir. Tedavi protokolünü geliştiren ve uygulayan fizyoterapist(tercihan spor fizyoterapisti) sporu ve sporcuyu tanımalı, antrenör ile işbirliği içine girmelidir. Bu nedenle sportif rehabilitasyonda rehab. Ekibine antrenörde dahil edilebilir 15

16 Antrenörün rolü.. Özellikle sakatlanma veya yaralanmadan hemen sonra sporcunun kısa bir sürede ve uygun koşullarda tedavinin başlatılmasında, ileri tedavinin yapılacağı kurum ve kişilere ulaştırılmasında ve rehabilitasyonun son evrelerinde, tekrar spora dönüşte antrenöre çok önemli görevler düşmektedir. 16

17 Rehabilitasyonun temel amacı Sportif rehabilitasyonda rehabilitasyonun 2 amacı vardır: Yaralanmış vücut bölümlerinin fonksiyon kaybını ve kondüsyonunun düşmesini önlemek, Yaralanmış vücut bölgesini etkili, mümkün olduğunca hızlı ve güvenli bir şekilde rehabilite ederek bireylerin yaralanma öncesindeki aktivite seviyelerine dönmesine izin veren, semptomsuz hareket ve fonksiyonların restorasyonunu sağlamaktır. 17

18 Sporcu için rehabilitasyon, a-maksimum performansa ulaşmak ve b-yeni bir yaralanma riskini minimale indirmede gerekli olan esneklik, kuvvet ve dayanıklılığı içeren fiziksel uygunluğu en mükemmel seviyeye getirmek için antrenman ve egzersiz programı süresinin yeniden ayarlandığı bir evredir. 18

19 Bireysel sporcu; Sporcuya özel rehabilitasyon Her yaralanma her sporcu ve spor dalı için farklı bir önemi olabilir. Hamstring kaslarındaki hafif bir gerilme sprinterlerin birkaç haftalık çalışma yapmasına engelleyebilirken, bu durum bir kaleci için aktiviteyi engelleyici bir durum değildir. Fizyolojik olaylardaki, yaralanma reaksiyonlarındaki ve sporun gereksinimlerindeki farklılıklar benzer yaralanma durumlarında sporcularda farklı iyileşme ve rehabilitasyon cevaplarına yol açabilir. Bu nedenle her bir yaralanma ayrı bir konu olarak yaklaşılmalı ve tedavi edilmelidir. 19

20 Bireysel sporcu; Sporcuya özel rehabilitasyon Tedavi protokolünün oluşturulmasında bireysel farklılıklar göz önünde bulundurulmalı ve sporcunun yaralanmaya özel cevapları yansıtılmalıdır. Sporcunun spor dalına veya pozisyonuna bakılmaksızın spesifik yaralanmalar için kullanılan standart protokoller kullanılırken ihtiyatlı olunmalıdır. Her bir sporcunun yaralanmanın farklı olduğunu tanıyabilmek rehabilitasyonda hüsrana uğramayı da azaltır. 20

21 İyileşme fazları Sporcunun aktiviteye güvenli ve hızlı bir şekilde döndürme amacına ulaşmak için terapist iyileşme sürecindeki olayları bilmelidir. Bir rehabilitasyon protokolünü uygularken programın ne zaman ve nasıl değiştirileceği veya bir ileri aşamaya ilerletileceğine karar verme yara iyileşme sürecindeki olaylar esas alınmalıdır. Yara iyileşmesi inlamasyon, proliferasyon ve remodeling fazlarına doğru ilerlerken rehabilitasyon protokolü de bir ileri aşamalara doğru ilerletilmelidir. Ağrı veya şişlik gibi herhangi bir olumsuz iyileşme cevabı aşırı yüklenilmiş bir rehabilitasyon protokolü olduğunu gösterir. 21

22 Psikolojik yönleri Psikolojik faktörler rehabilitasyon protokolünün başarısı üzerinde doğrudan etkilidir. Sık sık ihmal edilmesine karşın sporcunun yaralanmaya ve rehabilitasyona duygusal tepkileri/cevapları terapistin sağlayacağı uygun destek ve teşvikleri ile tedavi edilmelidir. Maç yada antrenmanlara katılımını engelleyecek bir spor yaralanmasına maruz kalan bir sporcu bazı psikolojik tepkiler sergileyebilir. Bunlar; inkar, öfke-hiddet, depresyon-moral bozukluğu-çöküntü, kabullenme şeklindedir. Sonuç ne olursa olsun her sporcunun cevabı farklıdır ve yaralanma sonrasındaki iyileşme dönemi boyunca kişiye özel ilgi gerektirir. 22

23 Rehabilitasyonun bileşenleri Sporcunun yarışmalara tekrar katılımını sağlamak amacıyla kullanılan klinik temelli bir rehabilitasyon programı bireye özgüdür ve çok aşamalıdır. Rehabilitasyon programının ilerletilmesinde her bir bölüm bir önceki bölümün üzerine inşa edilmektedir. Rehabilitasyon programının ilerletilmesi şunları kapsamaktadır; Tam eklem hareket genişliğinin ve esnekliğin sağlanması Kuvvet ve dayanıklılığın restorasyonu veya geliştirilmesi Koordinasyon ve propriosepşının restorasyonu veya geliştirilmesi 23

24 Rehabilitasyonun bileşenleri Rehabilitasyon programı sadece yaralanmış vücut bölümü değil tüm vücut düşünülerek hazırlanmalıdır. Kardiyovasküler dayanıklılığın devam ettirilmesi veya arttırılması iyileşme olayları izin verir vermez mümkün olduğunca programın başına yerleştirilmelidir. Yaralamadan etkilenmiş vücut bölümlerinin esnekliğinin, kas kuvvetinin ve proriosepşınının devam ettirilmesi veya geliştirilmesi de programın erken dönemlerine implante edilmelidir. Protokol sporcunun tüm vücudunun başarılı bir şekilde aktiviteye dönüşünü hazırlayacak şekilde olmalıdır. 24

25 Rehabilitasyonun ilerletilmesi Rehabilitasyon programının ilerletilmesi şu faktörlere bağlıdır; Yaralanma İyileşme olayları Bileşenlerin sırasına Mümkün olur olmaz veya yaralanma yada immobilizasyon izin verir vermez sporcunun fizyoterapist tarafından rehabilitasyonuna başlanmalıdır. Rehabilitasyon protokolü fazlara ya da aşamalara bölünebilmektedir. 25

26 Anderson et al. a göre; Anderson ve arkadaşları rehabilitasyonu 4 faza ayırmıştır: 1. İnflamasyonun kontrolü 2. Eklem hareket alanının restorasyonu 3. Kas kuvvetinin, gücünün ve dayanıklılığının geliştirilmesi 4. Spora dönüş. 26

27 Arnheim ve Prentice e göre Arnheim ve Prentice yara iyileşmesindeki süreçlere göre rehabilitasyonu fazlara ayırmıştır. Faz I :Akut yaralanma fazı Faz II:Tamir fazı Faz II: Yeniden şekillenme fazı 27

28 Ergun ve ark. Göre; 1-Enflamatuvar cevabın kontrolü. 2-Ağrının kontrolü. 3-Eklem hareket alanının ve yumuşak doku esnekliğinin kazandırılması. 4-Kas kuvvetinin geliştirilmesi. 5-Kas enduransının geliştirilmesi. 6-Sporla ilgili beceri paternlerinin geliştirilmesi. 7-Genel kardiyovasküler enduransın geliştirilmesi. 8-Gelişmeyi koruyan programlar. 28

29 Tüm fazlardaki ortak amaçlar ve uygulamalar Ağrı nedeniyle oluşan rahatsızlıktan dolayı ağrının giderilmesi Kas performansının bozulması nedeniyle kas kuvveti ve dayanıklılığının yeniden kazanılması Dayanıklılığın bozulması nedeniyle aerobik kapasite ve dayanıklılığın devamlılığının sağlanması Mobilitenin bozulması nedeniyle eklem hareket genişliğinin restorasyonu ve esnekliğin artırılması Bozulmuş nöromusküler fonksiyonlar için reaktif nöromusküler çalışma Bozulmuş postüral stabilite için dengenin yeniden kazanılması çalışmaları 29

30 FAZ I: ENFLAMATUVAR CEVABIN KONTROLÜ Ön tedavi prensiplerinin uygulandığı bu dönemde hedefleri gerçekleştirebilmek için kullanılan soğuk tedavi ilk 24 saatte mutlaka 2-3 saatte bir dakika uygulanmalıdır. Bu süre yaralanmanın şiddetine bağlı olarak saat kadar devam edebilir. 30

31 RICE Rest: Ice: Compression: Elevation: 31

32 FAZ I: ENFLAMATUVAR CEVABIN KONTROLÜ Yaralanan kısmın desteklenmesi ve kullanılmasının engellenmesi için akut dönemde bandaj, daha sonraki dönemlerde bantlama ve ortezler tercih edilmelidir. Yaralanmanın tipine ve derecesine göre ciddi durumlarda immobilizasyon; alçı, atel ve splint ile sağlanmaktadır. Bu dönemde kompresyon ödemin kontrol edilmesi yanında vücut yapılarının desteklenmesi içinde mutlaka uygulanmalıdır. 32

33 FAZ I: ENFLAMATUVAR CEVABIN KONTROLÜ Elevasyon soğuk ve kompresyon ile kombine edilerek her 2 saatte bir 20 dakika süreyle uygulanabilir. Elevasyonun yeterli olabilmesi için üst ektremite omuz seviyesine yerleştirilmeli, alt ekstremite sırtüstü yatış pozisyonunda kalçadan 45 derece yükseğe kaldırılmalı veya en azından uzun oturma pozisyonu tercih edilmelidir. 33

34 FAZ I: ENFLAMATUVAR CEVABIN KONTROLÜ Yaralanmalardan sonraki erken dönemde vücudun kendini tamir etmesine izin veren en önemli ön tedavi komponenti istirahat yani yaralanan kısmı kullanmamadır. En basit yöntem olarak üst ekstremite yaralanmalarında üçgen askı, alt ekstremite yaralanmalarında mutlaka koltuk değneği verilerek yaralanan bölgeye yük verilmediğinden emin olunmalıdır. 34

35 Rehabilitasyonun evreleri-fazları 1-Enflamatuvar cevabın kontrolü. 2-Ağrının kontrolü. 3-Eklem hareket alanının ve yumuşak doku esnekliğinin kazandırılması. 4-Kas kuvvetinin geliştirilmesi. 5-Kas enduransının geliştirilmesi. 6-Sporla ilgili beceri paternlerinin geliştirilmesi. 7-Genel kardiyovasküler enduransın geliştirilmesi. 8-Gelişmeyi koruyan programlar. 35

36 FAZII:AĞRININ KONTROLÜ I. fazda uygulanan tüm işlemler ağrıyı kontrol altına alacaktır. Bu dönemde ayrıca elektroterapi modalitelerinden TENS in kullanımı yaralanmayı takiben akut ağrının tedavisi için kullanılabilir. TENS:Transcuteneal Electrical Nerve Stimulation 36

37 Rehabilitasyonun evreleri-fazları 1-Enflamatuvar cevabın kontrolü. 2-Ağrının kontrolü. 3-Eklem hareket alanının ve yumuşak doku esnekliğinin kazandırılması. 4-Kas kuvvetinin geliştirilmesi. 5-Kas enduransının geliştirilmesi. 6-Sporla ilgili beceri paternlerinin geliştirilmesi. 7-Genel kardiyovasküler enduransın geliştirilmesi. 8-Gelişmeyi koruyan programlar. 37

38 FAZIII:EKLEM HAREKET ALANININ VE YUMUŞAK DOKU ESNEKLİĞİNİN KAZNADIRILMASI Tamamlanmış olan I. Ve II. fazdan sonra III. fazda normal eklem hareketi ve yumuşak doku esnekliği kazandırılmalıdır. Bu fazın ana prensibi hareket kaybına neden olan faktör veya faktörler tesbit edilerek gerekli olan tedavi programının saptanmasıdır. 38

39 39

40 FAZIII:EKLEM HAREKET ALANININ VE YUMUŞAK DOKU ESNEKLİĞİNİN KAZNADIRILMASI Kesin tedavi dönemi olarak kabul ettiğimiz bu dönemde, elektroterapi modaliteleri, manuplatif tedavi ve egzersiz teknikleri fizyoterapist tarafından yaralanan sporcunun ihtiyaçları doğrultusunda uygulanır. Fiziksel ve kimyasal ajanların sporcuya uygulanmasındaki hedef mucizevi bir şekilde yaralanmış dokuyu iyileştirmek değil iyileşmenin gerçekleşmesi için dokuyu stimüle etmek ve egzersize hazırlamaktır. 40

41 Rehabilitasyonun evreleri-fazları 1-Enflamatuvar cevabın kontrolü. 2-Ağrının kontrolü. 3-Eklem hareket alanının ve yumuşak doku esnekliğinin kazandırılması. 4-Kas kuvvetinin geliştirilmesi. 5-Kas enduransının geliştirilmesi. 6-Sporla ilgili beceri paternlerinin geliştirilmesi. 7-Genel kardiyovasküler enduransın geliştirilmesi. 8-Gelişmeyi koruyan programlar. 41

42 FAZ IV:KAS KUVVETİNİN GELİŞTİRİLMESİ FAZ V:KAS ENDURANSININ GELİŞTİRİLMESİ Rehabilitasyonun IV. ve V. fazlarında terapatik egzersizler aracılığıyla kas kuvveti ve enduransının kazandırılmasın amaçlanmaktadır. Bazı araştırmacılar normal eklem hareketenin en az % 75 i kazanıldıktan sonra kuvvetlendirme programlarına başlanmasını önermektedirler. 42

43 FAZ IV:KAS KUVVETİNİN GELİŞTİRİLMESİ FAZ V:KAS ENDURANSININ GELİŞTİRİLMESİ Burada dikkat edilmesi gereken nokta yaralanmaya bağlı ortaya çıkan semptomlar ve kullanmama gibi faktörlerin refleks inhibisyona neden olması, bunun sonucunda da kasta hızla atrofinin gelişmesidir. Bu nedenle dinamik kontrolü sağlayan kasların mümkün olan en kısa zamanda kuvvet ve endurans eğitimine başlanmalıdır. Kuvvetlendirme programları yaralanan bölgeye, sağlam ekstremite ve tüm vücuttaki kaslara yönelik olmalıdır. 43

44 Terapatik egzersiz- Tedavi egzersizleri Terapatik egzersiz en yüksek fiziksel uygunluk seviyesine ulaşmak ve mümkün olan en kısa sürede en büyük fonksiyon derecesini sağlamak için planlanmış tüm herketler olarak tanımlanmaktadır. Terapatik egzersiz normal eklem hareketini, kas fonksiyonunu, kardiyovasküler uygunluğu ve propriosepşını korumak veya geliştirmek için kullanılabilir. 44

45 Terapatik egzersiz- Tedavi egzersizleri Terapatik egzersizler statik ve dinamik olarak sınıflandırılır. Tanımından da anlaşılacağı üzere terapatik egzersizler kuvvet, esneklik, dayanıklılık ve proprioseptif his kazandırmaya yönelik genel egzersizler ile bazı özel teknikleri kapsamaktadır. Egzersizler yaralanan bölgeye, sağlam ekstremite ve tüm vücuttaki kaslara yönelik olmalıdır. Bir terapatik egzersiz programı sporcunun fiziksel bozuklukları, fonksiyonel limitasyonları ve özürlülüğün belirlenmesi ile bireysel olarak planlanmalıdır. 45

46 Rehabilitasyonun evreleri-fazları 1-Enflamatuvar cevabın kontrolü. 2-Ağrının kontrolü. 3-Eklem hareket alanının ve yumuşak doku esnekliğinin kazandırılması. 4-Kas kuvvetinin geliştirilmesi. 5-Kas enduransının geliştirilmesi. 6-Sporla ilgili beceri paternlerinin geliştirilmesi. 7-Genel kardiyovasküler enduransın geliştirilmesi. 8-Gelişmeyi koruyan programlar. 46

47 FAZ VI: SPORLA İLGİLİ BECERİ PATERNLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ VI. fazda sporla ilgili beceri paternlerinin spesifik gelişimi gerçekleştirilmelidir. Bu devrede kazandırılması ve eğitimi gereken önemli bir yaklaşım da yapılardaki şuurlu propriosepşın dediğimiz derin duyunun ve reseptörlerinin aktif hale getirilmesidir. Duyu, algı ve motor koordinasyon mutlaka sağlanmalıdır. 47

48 FAZ VI: SPORLA İLGİLİ BECERİ PATERNLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ Bu devrede psikolojik destek te önemlidir. Bu yüzden hem psikolojik destek açısından, hem de uygun çalışma programları açısından bu devrede ve bundan sonraki rehabilitasyon evrelerinde antrenöre büyük görev düşmektedir. 48

49 FAZ VI: SPORLA İLGİLİ BECERİ PATERNLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ Nöromusküler koordinasyonun yeniden oluşturulmasını sağlayacak bu evrenin başlangıcından önce eklemde tam hareket ve yumuşak doku esnekliği mutlaka kazanılmalı, kas kuvveti ve dayanıklılığı mutlaka artırılmış olmalıdır. Koordine edilmiş beceri paternleri devamlı tekrar edilerek nörofizyolojik öğrenme işlemi geliştirilecektir. 49

50 FAZ VI: SPORLA İLGİLİ BECERİ PATERNLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ Eğer bu fazda ağrı veya ödem tekrarlanırsa tıbbi kontrol yenilenmelidir. Daha sonra sporcu antrenman programları içinde yer almalıdır. Burada antrenör uygun bir programla sporcuyu çalıştırmalıdır. Hem teknik hem de sağlık ekibindekiler sporcunun kendine güvenini kazanmasında yeterli desteği vermelidirler. 50

51 FAZ VI: SPORLA İLGİLİ BECERİ PATERNLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ Spora özel programların esas amacı özel bir spor için sportif uygunluğun en iyi düzeye getirilmesidir. Sportif uygunluğun kazandırılması için sırasıyla üçgen içine oturtulmuş amaçların yerine getirilmesi hedeflenmelidir. 51

52 Sportif uygunluğun kazandırılması Spora özel sportif beceriler Spora özel sportif uygunluk Genel sportif uygunluk 52

53 Sportif uygunluğun kazandırılması Burada ilk amaç genel sportif uygunluğun kazandırılması olmalıdır. Genel sportif uygunluğun komponentleri sağlıkla ilişkili uygunluğu oluşturan komponentlerle aynıdır. Bunlar; genel kas kuvveti, genel esneklik, kassal endurans, kardiyorespiratuvar endurans ve vücut kompozisyonunu içermektedir. Bu alt yapının kurulması spora özel fiziksel uygunluğun temelini oluşturması açısından önemlidir. Spora özel sportif beceriler Spora özel sportif uygunluk Genel sportif uygunluk 53

54 FAZ VI: SPORLA İLGİLİ BECERİ PATERNLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ İkinci amaç spora özel sportif uygunluğun kazandırılmasıdır. Herhangi bir spora özel belli anatomik alanlar, özel biyokimyasal paternler, belli metabolik gereksinimler veya özel kassal güç önemsenerek ele alınmalıdır. Spora özel sportif beceriler Spora özel sportif uygunluk Genel sportif uygunluk 54

55 Örneğin bir tenis oyuncusunda kalçanın arka grup kasları gerilim yükünün bindiği alanlarda esnekliğin, beyzbol oyuncusunda omuzun arka bölgesindeki kaslarda kassal gücün artması gibi. Kassal kuvvet ve güç sporda kullanıldığı alanlarda önemsenmelidir. Örn. Futbol da omuz ve bacaklarda, yüzücülerde sırt ve omuzlar, atletizmde bacaklardaki gibi vücut bölgeleri dominant olmalıdır. Son olarak her sporcunun aerobik ve anaerobik enduransının belli bir seviyeye gelmesi hedeflenmelidir. 55

56 Diğer spora özel uygunluk komponentleri hız, çeviklik ve dengedir. Bazen hız, güç ve çeviklik komponentlerini geliştirmek için yapılan patlayıcı ballistik ve yüksek iç kuvvetler yaratacak egzersizler spor yaralanmalarına eden olabilir. Örneğin zayıf bacak kas yapısına sahip, sıçrama veya koşma gibi sporlarla uğraşan bir sporcunun alt ekstremitesi için yapacağı pilometrik egzersizler herhangi bir alt ekstremite için spor yaralanmasına neden olabilir. 56

57 Rehabilitasyonun evreleri-fazları 1-Enflamatuvar cevabın kontrolü. 2-Ağrının kontrolü. 3-Eklem hareket alanının ve yumuşak doku esnekliğinin kazandırılması. 4-Kas kuvvetinin geliştirilmesi. 5-Kas enduransının geliştirilmesi. 6-Sporla ilgili beceri paternlerinin geliştirilmesi. 7-Genel kardiyovasküler enduransın geliştirilmesi. 8-Gelişmeyi koruyan programlar. 57

58 FAZ VII: GENEL KARDİYOVASKÜLER ENDURANSIN GELİŞTİRİLMESİ Yaralanmış sporcunun rehabilitasyonu sırasında sedanter kalmasına izin verilmemelidir. Mümkün olan en kısa sürede spora özel kardiyovasküler endurans egzersizlerine başlanmalıdır. Kardiyovasküler endurans programları spora özel geliştirilmelidir. Yüzücüler kendilerine özel tekniklerle havuzda eğitilmeli, atletizm ile uğraşan sporcular koşu programları kullanılarak eğitilmelidir. Yine erken dönemde başlayan aerobik programlar için yüzme en iyi seçilmiş spordur. 58

59 Rehabilitasyonun evreleri-fazları 1-Enflamatuvar cevabın kontrolü. 2-Ağrının kontrolü. 3-Eklem hareket alanının ve yumuşak doku esnekliğinin kazandırılması. 4-Kas kuvvetinin geliştirilmesi. 5-Kas enduransının geliştirilmesi. 6-Sporla ilgili beceri paternlerinin geliştirilmesi. 7-Genel kardiyovasküler enduransın geliştirilmesi. 8-Gelişmeyi koruyan programlar. 59

60 FAZ VIII: GELİŞMEYİ KORUYAN PROGRAMLAR Kuvvet, esneklik ve dayanıklılık komponentlerinin korunması için programlar planlanmalı ve rehabilitasyonun son fazı tamamlandığı sırada kişiye yaptırılmalıdır. Antrenman ve yarışma programları ile sporcu belli bir düzeye getirilmelidir. Bu programlar da spora özel olmalı ve şu faktörler göz önünde bulundurulmalıdır: 60

61 Yaş Cinsiyet Sportif uygunluk seviyesi Yarışma seviyesi Sporcunun kas iskelet yapısı Yaralanma tipi Sezon ve sezon sonunun uzunluğu 61