Kur an-ı Kerim I. Hafta 2 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ. Yrd.Doç.Dr. Alican DAĞDEVİREN

Transkript

1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Kur an-ı Kerim I Hafta 2 Yrd.Doç.Dr. Alican DAĞDEVİREN Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır 2011 Sakarya Üniversitesi

2 İÇİNDEKİLER ÜNİTE2 Harflerin Çıkış Yerleri 2.1. Harflerin Çıkış Yerleri "Mahrec" Mahrecin tanımı Mahrecin kısımları Hakiki mahrec Takdiri mahrec Mahrec şeması 2.2. Dualar Allahümme Salli Allahümme Barik Kunut Kunut Kur an metni üzerinde harflerin çıkış yerlerine göre tespiti HEDEFLER Bu üniteyi çalıştıktan sonra; ü Ana mahrec bölgelerini Arapça ve Türkçe olarak tanımlayabilecek, ü Harflerin doğru telaffuzu için gerekli çıkış yerlerini gösterebilecek, ü Mahrecin tanımını yapabilecek, ü Mahrecin kısımlarını açıklayabilecek, ü Benzer yapıdaki harflerin çıkış yerlerini birbirinden ayırıp seçebilecek, ü Harflerin çıkış yerleri ile ilgili yeterli bilgi sağlayabileceksiniz. ÖNERİLER Bu üniteyi daha iyi kavrayabilmek için okumaya başlamadan önce; Ders videosunda yer alan harflerin mahrecleriyle ilgili bölümü dikkatlice izleyiniz. 2

3 Ayrıca ders videosunda okunan duaları okuyuş tarzına ve harflerin yapılarına da dikkat ederek birçok kez yüksek sesle tekrar ediniz. 3

4 2.1. HARFLERİN ÇIKIŞ YERLERİ "MAHREC" Mahrecin Tanımı Mahreç, Arapçada, mef al vezninde mekân ismi olarak ve çıkış yeri anlamında kullanılan bir kelimedir. 1 Bu kelimenin çoğul kipi mehâric dir. 2 Mahrec, tecvid kavramı olarak harfin çıkış yeri anlamında kullanılmaktadır. Dolayısıyla mehâricü l-hurûf tabiri de harflerin çıkış yerleri demektir. 3 Kur ân alfabesinde yer alan yirmi sekiz harfin her biri kendine ait özel bir mahrecden çıkmaktadır. Bu harflerden hiçbiri diğer harfin çıktığı yerden çıkmamaktadır. Ancak bir genellemeye gidilerek mahrecleri birbirine çok yakın olan harfler arasında bir gruplandırma yapılmıştır. Bu bakış açısıyla mahrec sayısı ile ilgili olarak üç farklı görüş ileri sürülmüştür. Halil b. Ahmed gibi ilk nahivcilere ve İbn Cezerî başta olmak üzere kıraat imamlarının çoğuna göre harflerin çıkış yeri 17 dir. Sibeveyh, 4 Ebû Amr ed-dânî ve Şâtıbi ye göre ise bu sayı 16 dır. 5 Ferra, İbn Keysan ve Kutrub ise bu sayıyı 14 e kadar indirmektedir. 6 Mahrec sayısı ile ilgili olarak 17 sayısı genel kabul görmüştür Mahrecin Kısımları On yedi mahrecden çıkan harfler, hakiki veya takdiri mahrec olarak iki ana grupta toplanmıştır Hakiki mahrec Harf, bir mahrece temas ederek çıkıyorsa, o yere hakiki mahrec denir. Yirmi sekiz harfin tamamının da çıkış yeri olan boğaz,ا( ل ح ل ق ) dil (ا لل س ان ) ve dudak (ا لش ف ت ان ) hakiki mahrec bölgeleridir. Bu mahrec bölgelerini ve harflerin bu bölgelerden çıkışını şu şekilde ele almamız mümkündür: Râzî, Muhtâru s-sıhah, s. 171; Yesûî, Müncid, s Yesûî, Müncid, s Bkz. Muhammed Mekkî, Nihâye, s. 27. İbn Bâziş, İknâ, I, 171. Onlar cevf (ağız ve boğaz boşluğunu) mahrec bölgesi saymamakta ve med harflerinden elifi, hemzenin mahrecinden, vav ile ya yı ise bu harflerin harekeli iken çıktıkları yerlere izafe etmektedirler (Bkz. İbn Bâziş, a.g.e., I, 171; Suyûtî, İtkân, I, 315; Muhammed Mekkî, a.g.e., s ). Mahrec sayısını 14 olarak kabul edenler de cevf i bir mahrec bölgesi olarak kabul etmemektedirler. Ayrıca ra, lâm ve nûn harflerinin tek mahrecden çıktığını ileri sürmektedirler (Bkz. İbn Bâziş, a.g.e., I, 171; İbn Cezerî, Neşr, I, ; Suyûtî, a.g.e., I, 315; Muhammed Mekkî, a.g.e.,, s ). İbn Cezerî, a.g.e., I, ; Suyûtî, a.g.e., I, 315. Harflerin mahrecleri için ayrıca bkz. Mekkî, Keşf, I, 139; İbn Bâziş, İknâ, I, ; İbn Cezerî, Neşr, I, ; Suyûtî, İtkân, I, ; Muhammed Mekkî, Nihâye, s ; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s ; Husarî, Ahkâmu Kırâati l-kur âni l-kerîm, s ; Zihni, Kavlü l-sedîd, s. 22; Mollazâde, Mollazâde Kur ân-ı Kerim Tecvidi, s ; Karaçam, Kur ân-ı Kerim in Faziletleri ve Okunma Kaideleri, s ; Ünlü, Demirhan, Kur ân-ı Kerim in Tecvidi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Baskı, Ankara-1993, s ; Kabbânî, Kifâyetü l- Müstefîd, s ; Çetin, Abdurrahman, Kur ân Okuma Esasları, Sahaflar Kitap Sarayı, İstanbul-ts., s ; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s

5 11 ا( ل ح ل ق ) a) Boğaz Boğazda üç mahrecden 9 altı harf 10 çıkar. Boğazın sonu, ortası ve başı: 1- Boğazın Sonu: Boğazın göğse bitiştiği bu yerden :أ hemze ve :ه hê harfleri çıkar. 2- Boğazın Ortası: Boğazın ortasının hafifçe sıkılmasıyla :ع ayn ve :ح hâ harfleri çıkar Boğazın Başı: Bu bölge, boğazın ağza en yakın kısmı olup, boğazın ağza açıldığı yerdir. Buradan da :غ ğayn ve :خ ha harfleri çıkar 13. Çıkış yerlerine nispetle bu altı harfe boğaz harfleri ( ال ح ل ق ي ة (ا ل ح ر وف 14 denilmektedir. (ا لل س ان ) b) Dil Dilde, on sekiz harfin 15 çıktığı on farklı mahrec bulunmaktadır: 1- Dilin kökü/sonu ile karşısındaki üst damaktan :ق kaf harfi çıkar Dil kökünün biraz altı (ağıza doğru) ve karşısındaki üst damaktan :ك kâf harfi çıkar. 17 kâf harflerine, küçük dil ile olan yakınlıklarından dolayı küçük dil :ك kaf ve :ق harfleri ( الل ه و ي ة (ا ل ح ر وف denir. 18 :ي olmayan- şîn ve -med için :ش cîm, :ج 3- Dilin ortası ile üst damağın ortasından yâ harfleri çıkar. 19 :ج cîm harfinde dil ortası, üst damağa temas ederken :ش şîn ve yâ harflerinde dil ortası, üst damağa temas etmez, harfler bu mahrecin arasından :ي çıkar. Türkçemizdeki c ve ş harflerinin dil ucuna yakın bir yerden telaffuz edilmelerinin verdiği alışkanlık, mahreci dil ortası olan :ج cîm ve :ش şîn harflerinin telaffuzu anında daha dikkatli olmayı zorunlu kılmaktadır. denir. (ا ل ح ر وف الش ج ر ي ة ( harfleri yâ harflerine çene ortası :ي şîn ve :ش cîm, :ج 20 9 İbn Bâziş, a.g.e., I, Mekkî, a.g.e., I, İbn Cezerî, a.g.e., I, İbn Bâziş, a.g.e., I, 171; İbn Cezerî, a.g.e., I, 199; Muhammed Mekkî, a.g.e., s İbn Bâziş, a.g.e., I, 171; İbn Cezerî, a.g.e., I, 199; Suyûtî, a.g.e., I, 315; Muhammed Mekkî, a.g.e., s Bkz. Mekkî, a.g.e., I, 161; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 12, 46; Muhammed Mekkî, a.g.e., s. 40, 117; Kabbânî, a.g.e., s Mekkî, a.g.e., I, Mekkî, Keşf, I, 139; İbn Bâziş, İknâ, I, 171; İbn Cezerî, Neşr, I, 199; Suyûtî, İtkân, I, 316; Muhammed Mekkî, Nihâye, s Mekkî, a.g.e., I, 139; İbn Bâziş, a.g.e., I, 171; İbn Cezerî, a.g.e., I, 200; Suyûtî, a.g.e., I, 316; Muhammed Mekkî, a.g.e., s Halil b. Ahmed, Kitâbu l-ayn, I, 58; İbn Cezerî, a.g.e., I, 200; Muhammed Mekkî, a.g.e., s Mekkî, a.g.e., I, 139; İbn Bâziş, a.g.e., I, 172; İbn Cezerî, a.g.e., I, 200; Suyûtî, a.g.e., I, 316; Muhammed Mekkî, a.g.e., s Halil b. Ahmed, a.g.e., I, 58; İbn Cezerî, a.g.e., I, 200; Muhammed Mekkî, a.g.e., s. 34, 41. 5

6 4- Dilin sağ veya sol kenarı ile karşılarındaki üst azı dişlerinden :ض dad harfi çıkar. 21 Bu harfin aynı anda hem sağ hem sol taraftan birlikte çıkarılması da mümkündür. Fakat dilin sol tarafından çıkarılması daha kolaydır ve çoğunlukla tercih edilen de budur. 5- Dilin (sağ ve sol) kenarı ile birlikte ucu ve üst damağın başlangıcından :ل lâm harfi çıkar Dil ucu ile damağın üst ön dişlere yakın kısmından :ر ra harfi çıkar. Bu harfin ince okunması esnasında, dil ucu üst ön diş etlerine temas ederken; kalın okunması esnasında dil ucunun bir miktar gerisi, üst damağın başlangıcına temas eder Dilin ucu ile üst iki ön dişin etlerinden :ن nûn harfi çıkar. 24 nûn harflerinin telaffuzunda, dilin ucu ve kenarlarının rolü :ن ra ve :ر lâm, :ل sebebiyle bu harflere dil ucu harfleri ( الذ لق ي ة (ا ل ح ر وف denilmiştir Dilin ucu ile üst ön dişlerden :ط ta, :د dâl ve :ت tâ harfleri çıkar. 26 Dilin ucu ile üst ön dişlerin kökünden :ط ta, bu dişlerin ortasından :د dâl ve ucundan da :ت tâ harfleri çıkar. Bu harflerin telaffuzunda dil ucu, ön dişlere temas etmektedir. (ا ل ح ر وف الن طع ي ة ( harfleri tâ harflerine de üst damak :ت dâl ve :د ta, :ط denilmektedir Dil ucu ile alt ön dişlerin içlerinden :ص sad, :س sîn ve :ز zâ harfleri çıkar. 28 :س sad, ucuna doğru kısmından :ص Dil ucu ile alt ön dişlerin yarısına doğru kısmından sîn ve bu dişlerin ucundan :ز zâ harfleri çıkar. Bu harfleri telaffuz ederken dil ucu, dişlere temas etmez. Dil ile dişler arasındaki mesafe :ص sad harfinde daha çok, :س sîn de biraz daha az, :ز zâ harfinde ise daha da azdır. zâ harflerinin telaffuzundaki rolü sebebiyle bu harflere :ز sîn ve :س sad, :ص dil ucu harfleri ( ا لا س ل ي ة (ا ل ح ر وف denilmiştir Dilin ucu ile üst ön dişlerin uçlarından :ث sâ, :ذ zâl ve :ظ za harfleri çıkar. 30 Bu harfleri telaffuz ederken dil ucunun yukarı yüzü, diş uçlarına temas ederek dişlerden biraz dışarı çıkar. :ث sâ harfinde dil daha çok dışarıdayken :ذ zâl harfinde biraz daha az, :ظ za harfinde ise çok az dışarıdadır. 21 Mekkî, a.g.e., I, 139; İbn Bâziş, a.g.e., I, 172; Suyûtî, a.g.e., I, 316; Muhammed Mekkî, a.g.e., s Mekkî, a.g.e., I, 139; İbn Bâziş, a.g.e., I, 172; İbn Cezerî, a.g.e., I, 200; Suyûtî, a.g.e., I, 316; Muhammed Mekkî, a.g.e., s Bkz. İbn Cezerî, Neşr, I, Mekkî, Keşf, I, 139; İbn Bâziş, İknâ, I, 172; İbn Cezerî, a.g.e., I, 200; Suyûtî, İtkân, I, 316; Muhammed Mekkî, Nihâye, s Halil b. Ahmed, Kitâbu l-ayn, I, 58; İbn Cezerî, a.g.e., I, 200; Muhammed Mekkî, a.g.e., s. 36, Mekkî, a.g.e., I, 139; İbn Bâziş, a.g.e., I, 173; İbn Cezerî, a.g.e., I, 200; Suyûtî, a.g.e., I, 316; Muhammed Mekkî, a.g.e., s Halil b. Ahmed, a.g.e., I, 58; İbn Cezerî, a.g.e., I, 201; Muhammed Mekkî, a.g.e., s Mekkî, a.g.e., I, 139; İbn Bâziş, a.g.e., I, 173; İbn Cezerî, a.g.e., I, 200; Suyûtî, a.g.e., I, 316; Muhammed Mekkî, a.g.e., s Halil b. Ahmed, a.g.e.,, I, 58; İbn Cezerî, a.g.e., I, 201; Muhammed Mekkî, a.g.e., s. 36, Mekkî, a.g.e., I, 139; İbn Bâziş, a.g.e., I, 173; Suyûtî, a.g.e., I, 316; Muhammed Mekkî, a.g.e., s

7 denilmiştir. 31 (ا ل ح ر وف الل ث و ي ة ( harfleri za harflerine diş eti :ظ zâl ve :ذ sâ, :ث (ا لش ف ت ان ) c) Dudak İki dudakta bulunan dört harf, bu mahrecin iki farklı bölgesinden çıkarılır: Alt dudağın içi ile üst ön dişlerin uçlarından :ف fâ harfi çıkar İki dudağın arasından :ب bâ, :م mîm ve :و vâv harfleri çıkar. 34 Bu harflerden mîm dudakların dışa :م kapatılmasıyla, bâ, dudak uçlarının birbirine kuvvetlice :ب doğru hafifçe kapatılmasıyla, :و vâv ise dudakların büzülerek öne doğru açılmasıyla çıkarılır. 35 (ا ل ح ر وف الش ف و ي ة /ا ل ح ر وف الش ف ه ي ة ) harfleri Dudaktan çıkan bu harflere de dudak denilmektedir Takdiri mahrec Harf herhangi bir mahrece temas etmeden çıkıyorsa, buna takdiri mahrec denir. Takdiri mahrec bölgelerini aşağıdaki şekilde sınıflandırabiliriz: ا( ل خ ي ش وم ) a) Geniz Geniz, ihfâ halinde veya ğunneli idğâm halinde olan sakin :ن nûn ve :م mîm harflerine ait ğunnenin mahrecidir. 37 ا( ل ج و ف ) b) Ağız ve Boğaz Boşluğu Ağız ve boğaz boşluğundan med harfleri olan :و vâv, :ى yâ ve :ا elif çıkar. 38 Ağız ve boğaz boşluğundan çıktığı için bu harflere ال ج و ف ي ة. denilmektedirا ل ح ر وف 39 Kur ân harflerinin telaffuz edilişleri hakkında son olarak da şunları söylemek faydalı olacaktır: Türkçemizde karşılığı bulunmayan :ث sâ, :ح hâ, :خ ha, :ذ zâl, :ض dad, :ش cîm, :ج ayn gibi yada fonetik yapılarında bazı farklılıklar bulunan :ع za ve :ظ şîn, :ط ta, :ق kaf :ك kâf ve :و vâv gibi harflerin telaffuzları özel bir dikkat gerektirmektedir. Mahrec bölgelerini ve bu mahreclerden çıkan harfleri şu şekilde bir şema ile sunmamız konuyu özetlemesi açısından uygun olacaktır: 31 Halil b. Ahmed, Kitâbu l-ayn, I, 58; Muhammed Mekkî, Nihâye, s. 37, Mekkî, Keşf, I, İbn Bâziş, İknâ, I, 173; İbn Cezerî, Neşr, I, 201; Suyûtî, İtkân, I, 316; Muhammed Mekkî, a.g.e., s İbn Bâziş, a.g.e., I, 173; İbn Cezerî, a.g.e., I, 201; Suyûtî, a.g.e., I, Muhammed Mekkî, a.g.e., s Halil b. Ahmed, a.g.e., 51, 58; İbn Cezerî, a.g.e., I, 201; Muhammed Mekkî, a.g.e., s. 37, Bkz. el-kirmânî, Muhammed b Ebî Nasr (ö. 563/1165), Kırâeti l-kisâî, Thk. Hâtim Sâlih ed-dâmin, Dâru Neynevâ, 1. Baskı, Dımeşk-1426/2005, s. 103; Suyûtî, a.g.e., I, 316; İbn Cezerî, a.g.e., I, 201; Muhammed Mekkî, a.g.e., s Suyûtî, a.g.e., I, 315; İbn Cezerî, Neşr, I, 199; Muhammed Mekkî, a.g.e., s İbn Cezerî, a.g.e., I, 199; Muhammed Mekkî, a.g.e., s

8 Mahrec Tablosu Mahrec Hakiki Takdîrî Boğaz Dudak Dil Geniz Ağız ve Boğaz Boşluğu و ي ا ق ف Med harfleri ا ل غ ن ة أ ه ك ب م و ع ح ج ش ي غ خ ض ل ر ن ط د ت ص س ز ظ ذ ث 8

9 Namaz Duaları 2.2. NAMAZ DUALARI Allahümme Salli الل ه م ص ل ع ل ى م ح م د و ع ل ى ا ل م ح م د ك م ا ص ل ي ت ع ل ى ا ب ر ه يم و ع ل ى ا ب ر ه يم ا ن ك ح م يد م ج ي د Allahım! Muhammed'e ve Muhammed'in ümmetine rahmet eyle; şerefini yücelt. İbrahim'e ve İbrahim'in ümmetine rahmet ettiğin gibi. Şüphesiz övülmeye lâyık yalnız sensin, şan ve şeref sahibi de sensin Allahümme Barik ا لل ه م ب ار ك ع ل ى م ح م د و ع ل ى ا ل م ح م د ك م ا ب ار ك ت ع ل ى ا ب ر ه يم و ع ل ى ا ب ر ه يم ا ن ك ح م يد م ج يد Allahım! Muhammed'e ve Muhammed'in ümmetine hayır ve bereket ver. İbrahim'e ve İbrahim'in ümmetine verdiğin gibi. Şüphesiz övülmeye lâyık yalnız sensin, şan ve şeref sahibi de sensin Kunut 1 ا لل ه م ا ن ا ن س ت ع ين ك و ن س ت غ ف ر ك و ن س ته د يك و ن و م ن ب ك و ن ت وب ا ل ي ك و ن ت و ك ل ع ل ي ك و ن ث ن ي ع ل ي ك ال خ ي ر ك ل ه ن ش ك ر ك و لا ن ك ف ر ك و ن خ ل ع و ن ت ر ك م ن ي ف ج ر ك Allahım! Senden yardım isteriz, günahlarımızı bağışlamanı isteriz, hidayet etmeni isteriz. Sana inanırız, sana tevbe ederiz. Sana güveniriz. Bize verdiğin bütün nimetleri bilerek seni hayır ile öğeriz. Sana şükrederiz. Hiçbir nimetini inkâr etmez ve onları başkasından bilmeyiz. Nimetlerini inkâr eden ve sana karşı geleni terkederiz Kunut 2 ا لل ه م ا ي اك ن ع ب د و ل ك ن ص ل ي و ن س ج د و ا ل ي ك ن س ع ي و ن ح ف د ن ر ج و ر ح م ت ك و ن خ ش ي ع ذ اب ك ا ن ع ذ اب ك ب ال ك ف ار م ل ح ق Allahım! Biz yalnız sana kulluk ederiz. Namazı yalnız senin için kılarız, ancak sana secde ederiz. Yalnız sana koşar ve sana yaklaştıracak şeyleri kazanmaya çalışırız. İbadetlerini sevinçle yaparız. Rahmetinin devamını ve çoğalmasını dileriz. Azabından korkarız, şüphesiz senin azabın kâfirlere ve inançsızlara ulaşır. 9

10 2.3. KUR AN METNİ ÜZERİNDE HARFLERİN ÇIKIŞ YERLERİNE GÖRE TESPİTİ Bakara Suresi Ayetlerde Boğaz Bölgesinden Çıkan Harflerin Tespiti: م م ث ل ه ك م ث ل ال ذ ي اس ت و ق د ن ار ا ف ل م ا ا ض ا ء ت م ا ح و ل ه ذ ه ب الل ه ب ن ور ه م و ت ر ك ه م في ظ ل م ات لا ي ب ص ر ون 17 ص م ب ك م ع م ي ف ه م ل ا ي ر ج ع و ن 18 ا و ك ص ي ب م ن الس م ا ء فيه ظ ل م ا ت و ر ع د و ب ر ق ي ج ع ل ون ا ص اب ع ه م في ا ذ ان ه م م ن الص و اع ق ح ذ ر ال م و ت و الل ه مح يط ب ال ك اف رين 19 ي ك اد ال ب ر ق ي خ ط ف ا ب ص ار ه م ك ل م ا ا ض ا ء ل ه م م ش و ا فيه و ا ذ ا ا ظ ل م ع ل ي ه م قام وا و ل و ش ا ء الل ه ل ذ ه ب ب س م ع ه م و ا ب ص ار ه م ا ن الل ه ع ل ى كل ش ي ء قدير 20 ي ا ا ي ه ا الن اس اع ب د وا ر ب كم ال ذي خ ل ق ك م و ال ذين م ن ق ب ل ك م ل ع ل ك م ت ت ق ون 21 ا ل ذي ج ع ل ل كم ا ل ار ض ف ر اش ا و الس م ا ء ب ن ا ء و ا ن ز ل م ن الس م ا ء م ا ء ف ا خ ر ج ب ه م ن الث م ر ات ر ز ق ا ل ك م ف ل ا ت ج ع ل وال ل ه ا ن د اد ا و ا ن ت م ت ع ل م ون 22 و ا ن ك ن ت م في ر ي ب م م ا ن ز ل ن ا ع ى ل ع ب د ن ا ف ا ت وا ب س ور ة م ن م ث ل ه و اد ع وا ش ه د ا ء ك م م ن د ون الل ه ا ن ك ن ت م ص اد قين 23 ف ا ن ل م ت ف ع ل وا و ل ن ت ف ع لوا فات قوا الن ار ا لتي و ق ود ه ا الن اس و ا لح ج ار ة ا ع د ت ل ل ك اف رين 24 10

11 Bakara Suresi Ayetlerde Dudak Bölgesinden Çıkan Harflerin Tespiti: و ب ش ر ا لذين ام ن وا و ع م ل وا الص ال ح ات ا ن ل ه م ج ن ات ت ج ري ن م ت ح ت ه ا ال ا ن ه ار ك ل م ا ر ز قوا م ن ه ا م ن ر ة ث م ر ز ق ا ق ال وا ه ذ ا ال ذي ر ز ق ن ا م ن ق ب ل و ا ت وا به م ت ش اب ه ا و ل ه م فيه ا ا زو ا ج م ط ه ر ة و ه م فيه ا خ ال د ون 25 ا ن ال ل ه ل ا ي س ت ح ي ا ن ي ض ر ب م ث ل ا ما ا ا لذين ام ن وا ف ا م ف و ق ه ا ف ما ب ع وض ة ف ي ع ل م ون ا ن ه ال ح ق م ن ر ب ه م م و ا ا ا لذين ك فر وا ف ي ق ول ون م اذ ا ا ر اد الل ه ب ه ذا م ث ل ا ي ض ل ب ه ك ثير ا به و ي ه دي ك ثير ا و م ا ي ض ل ه ب ا ل ا ال ف اس قين 26 ا ل ذين ي ن ق ض ون ع ه د الل ه مي ثاق ه م ن ب ع د و ي ق ط ع ون ا م ا م ر الل ه ب ه ا ن ي وص ل و ي ف س د ون ف ي ال ا ر ض ا ول ي ك ه م ا لخ اس ر و ن 27 ك ي ف و ك ن ت م ا م و ات ا ب الل ه ت ك ف ر ون ث م ي ح ييك م ث يت ك م يم م ف ا ح ي اك م ث م ا ل ي ه ت ر ج ع ون 28 ه و ال ذي خ ل ق ل ك م في ما ال ا ر ض ج ميع ا ث م اس ت و ى ا لى الس م ا ء ف س و يه ن س ب ع و ا ت سم و ه و ب ك ل ش ي ء ع ليم 29 11

12 Bakara Suresi Ayetlerde de Dil Bölgesinden Çıkan Harfleri Tespit Ederek İlgili Harfin Altını Çiziniz: و ا ذ ق ال ر ب ك ل ل م ل ي ك ة ا ن ي ج اع ل ف ي ال ا ر ض خ ليف ة ق ال و ا ا ت ج ع ل فيه ا م ن ي ف س د فيه ا و ي س ف ك الد م ا ء و ن ح ن ن س ب ح ب ح م د ك و ن ق د س ل ك ق ال ا ن ي ا ع ل م م ا ل ا ت ع ل م ون 30 و ع ل م ا د م ال ا س م ا ء ك ل ه ا ث م ع ر ض ه م ع ل ى ال م ل ي ك ة ف ق ال ا ن ب و ني ب ا س م ا ء ه و ل ا ء ا ن ك ن ت م ص اد قين 31 ق ا لوا س ب ح ان ك ل ا ع ل م ل ن ا ا ل ا م ا ع ل م ت ن ا ا ن ك ا ن ت ال ع ليم ال ح كيم 32 ق ال ي ا ا د م ا ن ب ي ه م ب ا س م ا ي ه م ف ل م ا ا ن ب ا ه م ب ا س م ا ي ه م ق ال ا ل م ا ق ل ل ك م ا ن ي ا ع ل م غ ي ب الس م و ات و ال ا ر ض و ا ع ل م م ا ت ب د ون و م ا كن ت م ت كت م و ن و ا ذ 33 ق ل ن ا ل ل م ل ي ك ة اس ج د وا ل ا د م ف س ج د و ا ا ل ا ا ب ليس ا ب ى و اس ت ك ب ر و ك ان م ن ال ك اف رين 34 و ق ل ن ا ي ا ا د م اس ك ن ا ن ت و ز و ج ك ال ج ن ة و ك ل ا م ن ه ا ر غ د ا ح ي ث ش ي ت م ا و ل ا ت ق ر ب ا ه ذ ه الش ج ر ة ف ت ك ون ا م ن الظ ال مين 35 ف ا ز ل ه م ا الش ي ط ان ع ن ه ا ف ا خ ر ج ه م ا م م ا ك ان ا فيه و ق ل ن ا اه ب ط وا ب ع ض ك م ل ب ع ض ع د و و ل ك م ف ي ال ا ر ض م س ت ق ر و م ت اع ا ل ى حين 36 ف ت ل ق ى ا د م م ن ر ب ه ك ل م ات ف ت اب ع ل ي ه ا ن ه ه و الت و اب الر حيم 37 12

13 ÖZET Kur ân alfabesindeki harflerin her biri kendine ait özel bir mahrecden çıkmaktadır. Ancak bir genellemeye gidilerek mahrecleri birbirine çok yakın olan harfler arasında bir gruplandırma yapılmıştır. Bu bakış açısıyla mahrec sayısı ile ilgili olarak üç farklı görüş ileri sürülmüştür. Halil b. Ahmed gibi ilk nahivcilere ve İbn Cezerî başta olmak üzere kıraat imamlarının çoğuna göre harflerin çıkış yeri 17 dir. Sibeveyh, Ebû Amr ed-dânî ve Şâtıbi ye göre ise bu sayı 16 dır. Ferra, İbn Keysan ve Kutrub ise bu sayıyı 14 e kadar indirmektedir. Mahrec sayısı ile ilgili olarak 17 sayısı genel kabul görmüştür. Yirmi sekiz harfin tamamı boğaz,ا( ل ح ل ق ) dil (ا لل س ان ) ve dudak (ا لش ف ت ان ) olmak üzere üç ana bölgeden çıkmaktadır. Kur ân harflerinin telaffuz edilişleri hakkında son olarak da şunları söylemek faydalı :ض zâl, :ذ ha, :خ hâ, :ح sâ, :ث olacaktır: Türkçemizde karşılığı bulunmayan :ج ayn gibi yada fonetik yapılarında bazı farklılıklar bulunan :ع za ve :ظ dad, cîm, :ش şîn, :ط ta, :ق kaf :ك kâf ve :و vâv gibi harflerin telaffuzları özel bir dikkat gerektirmektedir DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Mahrec sayısı ile ilgili olarak genel kabul gören rakam kaçtır? a) 31 b) 30 c) 7 d) 17 e) Aşağıdaki harflerden hangisi dudak bölgesinden çıkan harflerden biri değildir? و (a م (b ب (c ف (d ن (e kullanılır? kavramı hangi harfler için ا ل ح ر وف الش ج ر ي ة 3. ا/ ى/ و (a ظ/ذ / ث (b 13

14 ي / ش/ ج (c ز/ س/ ص (d ظ / ذ / ث (e 4. Dilin kökü/sonu ile karşısındaki üst damaktan hangi harf çıkar? (a ك (b ق (c ع (d ح (e غ 5. ا لش ف ت ان kavramı aşağıdakilerden hangi mahrec bölgesi için kullanılır? a) Dudak b) Dil c) Boğaz d) Geniz e) Ağız ve boğaz boşluğu CEVAP ANAHTARI 1. D 2. E 3. C 4.B 5.A 2.5. KAYNAKLAR 1. Çetin, Abdurrahman, Kur ân Okuma Esasları, İstanbul: Sahaflar Kitap Sarayı, ts. 2. Dağdeviren, Alican, İlâhî Mesajın Sunumu Açısından Kur ân da Sorular ve Cevaplar, İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 1. Baskı, Ğavsânî, Yahya Abdürrezzak, İlmü t-tecvid, Dımeşk, 1. Baskı, 1417/ Halil b. Ahmed, Ebû Abdirrahman el-ferahidî (ö. 175/791), Kitâbü l-ayn, Thk. Mehdî el-mahzûmî, İbrahim es-sâmirâî, Beyrut: Müessesetü l-a lemî li l-matbûât, 1408/ İbn Bâziş, Ebû Cafer Ahmed b. Ali (ö. 540/1145), Kitâbü l-iknâ fi l-kırââti s-seb, Thk. Abdülmecîd Katamiş, Beyrut: Dâru l-fikr, 1. Baskı, 1403/ İbn Cezerî, Ebu l-hayr Muhammed b. Muhammed (ö. 833/1429), en-neşr fi l-kırââti l-aşr, Thk. Ali Muhammed ed-debbâğ, Mısır: Matbaatü Mustafa Muhammed, ts. 7. Karakılıç, Celâleddin, Tecvid İlmi, Ankara, 3. Baskı, el-kirmânî, Muhammed b Ebî Nasr (ö. 563/1165), Kırâeti l-kisâî, Thk. Hâtim Sâlih ed-dâmin, Dımeşk: Dâru Neynevâ, 1. Baskı, 1426/ Mekkî b. Ebî Talib, Ebû Muhammed (ö. 437/1045), el-keşf an Vücûhi l-kırââti s-seb ve İlelihâ ve Hicecihâ, Thk. Muhiddin Ramazan, Beyrut: Müessesetü r-risâle, 8. Baskı, 1401/

15 10. Muhammed Mekkî, Nasr, Nihâyetü l-kavli l-müfîd fî İlmi t-tecvîd, Thk. Ali Muhammed ed-dabbâğ, Mısır: Matbaatü Mustafa el-bâbî el-halebî ve Evlâdihi, 1349/1970. ts. 11. Mollazade, M. Tevfik, Mollazade Kur ân-ı Kerim Tecvidi, İstanbul: Aksiseda Matbaası, er-râzî, Muhammed b. Ebî Bekir (ö. 666/1267), Muhtâru s-sıhah, Beyrut: Dâru l-kütübi l-arabiyye, 13. es-suyûtî, Celâleddin (ö. 911/1505), el-itkân fî Ulûmi l-kur ân, Thk. Mustafa Dîb el-buğâ, Dımeşk: Dâru l-ulûmi l-insâniyye, 2. Baskı, 1414/ Ünlü, Demirhan, Kur ân-ı Kerim in Tecvidi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1. Baskı, el-yesûî, Luis Ma luf, el-müncid fi l-lüğa, Beyrut: Dâru l-meşrik, 33. Baskı, Zihni, Mehmed (ö. 1911), el-kavlü l-sedîd fî İlmi t-tecvîd, İstanbul: Dâru t-tıbâati l-âmire, 1. Baskı, 1316/