İkizce Çayı'ndaki (Şırnak) Siraz Balığının [Capoeta umbla (Heckel, 1843)] Otolit Biyometrisi - Balık Boyu Arasındaki İlişki

Transkript

1 Yunus Araştırma Bülteni 2015 (1): ISSN Araştırma Makalesi Research Article İkizce Çayı'ndaki (Şırnak) Siraz Balığının [Capoeta umbla (Heckel, 1843)] Otolit Biyometrisi - Balık Boyu Arasındaki İlişki 1* 2 Muhammed Yaşar DÖRTBUDAK, Gülnaz ÖZCAN 1 Şırnak Üniversitesi Ziraat Fakültesi, ŞIRNAK. 2 Mustafa Kemal Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Fakültesi İskenderun-HATAY. * Sorumlu yazar: Tel: e-posta: mydortbudak@hotmail.com Geliş Tarihi: Kabul Tarihi: Abstract Relationship Between Otolith Length and Fish Length of Shiraz Barb (Capoeta umbl, Heckel, 1843 in İkizce Stream (Şırnak). In this study, the relationships between otolith length (OL) - total length (TL), otolith width (OW) - total length (TL), otolith length (OL) otolith width (OW) were examined for Shiraz barb [Capoeta umbla (Heckel, 1843)] in the İkizce Stream. The fish samples were collected by nets in February - March 2014 from the İkizce stream in Şırnak. A total of 76 specimens (15 female and 61 male) provided otolith samples for analysis. Relationship between total length and otolith length were determined as y=0,0565x +1,1008 (r=0,6602), relationship between total length and otolith width were determined as y=0,0651x +0,4226 (r=0,6504) and relationship between otolith length and otolith width were determined as y=0,7614x +0,0602 (r=0,8268). There was not significant differences between right and left otolith biometry (ANOVA p>0.05). Keywords: Shiraz barb, Capoeta umbla, otolith, İkizce Stream, Şırnak. Özet Bu çalışmada, İkizce Çayı'ndaki siraz balığının [Capoeta umbla (Heckel, 1843)] otolit boyu (OL) -toplam boy (TL), otolit genişliği (OW)- toplam boy (TL) ve otolit boyu (OL) - otolit genişliği (OW) arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Balık örnekleri Şubat ve Mart 2014 tarihleri arasında balık ağları ile İkizce Çayı'ndan (Şırnak) yakalanmıştır. Toplam 76 adet bireyin (15 dişi ve 61 erkek) otoliti analizi edilmiştir. Total boy ile otolit boyu arasındaki ilişki y=0,0565x +1,1008 (r=0,6602), total boy ile otolit genişliği arasındaki ilişki y=0,0651x + 0,4226 (r=0,6504) ve otolit boyu ile otolit genişliği arasındaki ilişki y=0,7614x + 0,0602 (r=0,8268) olarak tespit edilmiştir. Sağ ve sol otolitlerin boyutları arasındaki farkın önemsiz olduğu (ANOVA p>0,05) bulunmuştur. Anahtar Kelimeler: Siraz balığı, Capoeta umbla, otolit, İkizce Çayı, Şırnak Giriş İkizce Çayı bölge için su ve balık populasyonları açısından önemli bir kaynaktır. Çayda yaşayan Capoeta umbla yöre halkı tarafından protein kaynağı olarak değerlen- dirilmektedir. Siraz balığı (C. umbla) Fırat ve Dicle Nehir havzalarında yaygın olarak bulunan ve ekonomik önemi olan türlerin başında gelir. Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Trabzon

2 68 Dörtbudak ve Özcan / Yunus Arş. Bül (1): Balıkların kemiksi yapıları ile balık boyu Lesueurigobius friesii (İlkyaz vd., 2011), büyümesi birbiriyle ilişkilidir. Kemiksi yapıya Scorpaena porcus (Bostancı vd., 2012a), göre değişmekle beraber en, boy, ağırlık gibi Arnoglossus laterna (Bostancı vd., 2012b), çeşitli yapı boyut ölçümlerinin alınarak bunla- Citharus linguatula (Cengiz vd., 2012a), rın balık boyu ile ilişkilendirilmesi ve bu Lepidorhombus boscii (Cengiz vd., 2012b), ilişkiye göre büyüme oranının belirlenmesi son Lepidotrigla dieuzeidei (Başusta vd., 2013a), zamanlarda yaygın olarak sürdürülen çalışma- Salmo truta macrostigma (Başusta vd., 2013b), lar arasındadır. Otolit uzunluğu ile balık Pagrus pagrus (İşmen vd., 2013), türlerinin uzunluğu arasındaki ilişki arkeolojik alanlarda otolit biyometrisi ile ilgili yapılan bazı çalışmave mide içeriği analizlerinde predatör mide- lardır. lerinde bulunmuş otolitlerin uzunluğundan Bu çalışmada, İkizce Çayı'ndaki ekonobalık büyüklüğünün tahminin, ayrıca otolit ile mik önemi olan ve yöre halkı tarafında yaş tayini yapıldığında beklenenin dışında bir tüketilen siraz balığının total boy ile otolit boyu değer çıktığında, balık uzunluğundan bunun ve otolit genişliği arasındaki ilişkinin saptandoğrulaması yapılabilmektedir. Ayrıca otolit ması amaçlanmıştır. ağırlığı ile balık yaşının belirleneceğini bildirmişlerdir (Samsun ve Samsun, 2006). Yöntem Akuatik yaşamdaki avcı karaktere sahip Balık örnekleri Şubat ve Mart 2014 balıkların, beslenme amacı ile avladığı türlerin tarihleri arasında balık ağları ile İkizce bilinmesi, bu balıkların beslenme ilişkilerinin Çayı'ndan (Şırnak) yakalanmıştır. Laboratubelirlenmesi açısından oldukça önemlidir. varda balıkların total boyu (TL) 0,01 mm Beslenme çalışmalarında, avlanan türün tespiti hassasiyetli dijital kumpas ile ağırlıkları ise ve boyutunun tahmini oldukça zor bir iştir. 0,01 g hassasiyetle ölçülmüştür. Her bir balığın Predatör balığın mide içeriğinde bulunan sağ ve sol otolitleri çıkarılmıştır. Balıkların kuvvetli sindirim enzimleri sayesinde avlan- eşeyleri gonadların makroskobik incelenmedıktan kısa bir süre sonra sindirilmeye başlanan siyle belirlenmiştir. Otolit boyu (OL) ve otolit balık türünün morfolojisi bozulmakta ve tür genişliği (OW) ise 0,01 mm hassasiyetli dijital tayininin klasik yöntemlerle yapılması imkan- kumpas kullanılarak ölçülmüştür. Total boy ile sız hale gelmektedir. Kemiksi yapılar olan otolit boyutları arasındaki ilişki y=ax+b denkotolitlerin sindirilmesi ya da morfolojisinin lemi kullanılarak hesaplanmıştır (Başusta vd., bozulması diğer dokulardan çok daha uzun bir 2013a). Erkek ve dişi bireyler ile sağ ve sol otosüreçte olmaktadır. Bu sebeple de en sağlıklı ve litlerin biyometrisi arasındaki farklılıklar net tayini yapabilmek için başvurulacak yapılar ANOVA ile belirlenmiştir. özellikle en büyük otolit olan, sagittal otolitlerdir (Gürel, 2013). Bulgular Deniz ve tatlı su balık türlerinin otolit İkizce Çayı'ndan yakalanan 76 adet biyometrisi ile ilgili birçok çalışma mevcuttur. bireyin 15 adedini dişi bireyler ve 61 adedini Capoeta capoeta umbla (Şen vd., 2001), erkek bireyler oluşturmuştur. Total boy dişi Carassius gibelio (Bostancı, 2005), Scophthal- bireylerde 13,4-30,7 cm (ortalama: 20,66±1,48 mus maeoticus (Samsun ve Samsun, 2006), cm) arasında; erkek bireylerde ise 11,4-24,8 cm Trachurus mediterraneus (Bostancı, 2009), (ortalama: 16,48±0,39 cm) arasında dağılım Lutjanus bengalensis (Jawad vd., 2011), göstermiştir. Ağırlık değerleri dişilerde 25,0- Deltentosteus quadrimaculatus, Gobius niger, 335,0 g (ortalama: 109±26,37 g) arasında,

3 Dörtbudak ve Özcan / Yunus Arş. Bül (1): erkeklerde 15,0-172,0 g (ortalama: 49,70±4,13 mm); 1,29-2,83 mm (ortalama:1,77±0,05 mm) g) arasında dağılım göstermiştir (Tablo 1). Dişi arasında belirlenmiştir (Tablo 2). Sağ otolitve erkek bireylerin total boyları (ANOVA lerin boy ve genişlik değerleri sol otolitle- P>0,05) ve ağırlıkları (ANOVA P>0,05) rinkinden daha uzun olmalarına rağmen, arasındaki fark istatistiksel açıdan önemsiz aralarındaki farkın istatistiksel açıdan önemsiz olduğu bulunmuştur. olduğu (ANOVA p>0,05) bulunmuştur. İncelenen 76 adet bireyin otolit boyları Balığın total boyu ile otolitin boyu ve 1,28-2,83 mm (ortalama: 1,80±0,04 mm) genişliği arasındaki ilişkilerde belirlenmiştir. arasında, otolit genişlikleri 0,96-2,38 mm Total boy ile otolit boyu arasındaki ilişki (ortalama: 1,40±0,04 mm) arasında dağılım y=0,0565x +1,1008 (r=0,6602) (Şekil 1), total göstermiştir. Sağ ve sol otolit boyları dişi boy ile otolit genişliği arasında ilişki bireylerde sırasıyla 1,3-2,31 mm (ortala- y=0,0651x + 0,4226 (r=0,6504) (Şekil 2) ve ma:1,59±0,07 mm); 1,28-1,85 mm (ortala- otolit boyu ile otolit genişliği arasında ma:1,58±0,04 mm) arasında, erkek bireylerde y=0,7614x + 0,0602 (r=0,8268) (Şekil 3) sırasıyla 1,3-2,98 mm (ortalama:1,83±0,05 olarak tespit edilmiştir. Tablo 1. Capoeta umbla'nın ağırlık ve total boy değerleri EŞEY N AĞIRLIK (g) TOTAL BOY (cm) Min-Max Ort±SH Min-Max Ort±SH DİŞİ 15 25,0-335,0 109±26,37 13,4-30,7 20,7±1,48 ERKEK 61 15,0-172,0 49,70±4,13 11,4-24,8 16,5±0,39 Toplam/ Ortalama 76 15,0-335,0 61,41±6,47 11,4-30,7 17,30±0,46 Tablo 2. Capoeta umbla'nın eşeylere göre sağ ve sol otolitlerin boy ve genişlik değerleri EŞEY N Otolit Boyu (mm) Otolit Genişliği (mm) SAĞ SOL SAĞ SOL Ort±SH Ort±SH Ort±SH Ort±SH DİŞİ 15 1,59±0,07 1,58±0,04 1,24±0,05 1,22±0,04 ERKEK 61 1,83±0,05 1,77±0,05 1,46±0,04 1,42±0,04 Toplam/ Ortalama 76 1,77±0,04 1,73±0,04 1,40±0,04 1,39±0,04

4 70 Dörtbudak ve Özcan / Yunus Arş. Bül (1): Şekil 1. Total Boy-Otolit Boyu İlişkisi. Şekil 2. Total Boy-Otolit Genişliği İlişkisi. Şekil 3. Otolit Boyu -Otolit Genişliği İlişkisi.

5 Dörtbudak ve Özcan / Yunus Arş. Bül (1): Tartışma Kaynakça Bu çalışmada tüm bireyler için, total boy Başusta, A., Özer, E.İ. ve Girgin, H. 2013a. Akdeniz'deki Lepidotrigla dieuzeidei (Blanc & Hureau, 1973) -otolit boyu arasındaki ilişki y=1,1008+ populasyonunda otolit biyometrisi-balık 0,0565x (r=0,6602), total boy-otolit genişliği uzunluğu arasındaki ilişki. Yunus Araştırma arasındaki ilişki y=0,0651x+0,4226 (r=0,6504) Bülteni, 3: 3-9. ve otolit boyu-otolit genişliği arasındaki ilişki Başusta, A., Özer, E.İ. ve Girgin, H. 2013b. Alabalığın y=0,7614x+0,0602 (r=0,8268) olarak tespit (Salmo trutta macrostigma (Dummeril, 1858)) otolit boyutları - balık boyu arasındaki ilişki. edilmiştir. Şen vd. (2001) Hazar Gölü'ndeki Journal of FisheriesSciences.com, 7(1): Capoeta capoeta umbla'nın total boy ile otolit Bostancı, D Bafra Balık Gölü ve Eğirdir Gölü'nde boyu arasındaki ilişkiyi 111 adet erkek bireyler yaşayan balık populasyonunda opak birikim için y=3, ,84x (r=0,94), 140 adet dişi analizi ile yaş doğrulaması. Doktora Tezi. bireyler için y=37, ,42x (r=0,91) ve Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Bostancı, D Sarı kuyruk İstavrit Trachurus 251 adet tüm bireyler için y=25,35+107,68x mediterraneus (Steindachner, 1868)'un Otolit (r=0,92) olarak bildirmişlerdir. Mevcut çalışma Özellikleri ve Bazı Populasyon Parametreleri. ile Şen vd. (2001)'in çalışmalarındaki Fırat Üniv. Fen Bilimleri Dergisi, 21(1): farklılığın olası nedenleri çevresel faktörler ve Bostancı, D., Yılmaz, S., Polat, N. ve Kontaş, S. 2012a. İskorpit Scorpaena porcus L. 1758'un otolit bizim çalışmamızdaki birey sayısının az biyometri özellikleri. Karadeniz Fen Bilimleri olmasından kaynaklanabilir. Ayrıca çalışma- Dergisi, 2(6): larında otolit boyu ile çatal boy ve standart boy Bostancı, D., Uçkun-İlhan, D. ve Akalın, S. 2012b. arasındaki ilişkileri de eşeylere göre araştır- Küçük pisi balığı, Arnoglossus laterna mışlardır. Balık boyu ve otolit boyu arasında (Walbaum, 1792)'nın otolit özellikleri, Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 2(6): kuvvet bir ilişki olduğu, gerçekleştirilmiş olan Cengiz, Ö., İşmen, A., Özekinci, U. ve Öztekin, A. 2012a. diğer çalışmalarda da benzer şekilde kuvvetli Saroz Körfezi'ndeki (Kuzey Ege Denizi, Türkiye) bir ilişkinin olduğunu belirtmişlerdir (Şen vd., Kancaagız Pisi Balıgı'nın, Citharus linguatula 2001; Bostancı vd., 2012a; Bostancı vd., (Linnaeus, 1758), Total Boy-Otolit Boyu Arasın- 2012b; Cengiz vd., 2012a; Cengiz vd., 2012b; daki ilişki. Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 24(3): Başusta vd., 2013a; Başusta vd., 2013b). Cengiz, Ö., Özekinci, U., İşmen, A. ve Öztekin, A. 2012b. Şırnak İli su kaynakları ve tatlı su Saroz Körfezi'ndeki (Kuzey Ege Denizi, Türkiye) balıkları ile ilgili mevcut bir çalışma olmaması, benekli pisi balığı'nın, Lepidorhombus boscii İkizce Çayı'ndaki siraz balığının balık boyu ve (Risso, 1810) total boy-otolit boyu arasındaki otolit biyometrisi ilişkisi üzerine gerçekleşilişki. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 28(5): tirdiğimiz bu çalışma bölge hakkında bir fikir Gürel, Ç Sığacık Körfezi'nde dağılım gösteren edinmemize katkı sağlayacaktır. bazı derin deniz balıklarının sagittal otolitlerinin Otolit boyu ve otolit genişliğinin sağ ve av-avcı ilişkilerinde kullanımı. Yüksek Lisans sol bölgelere göre istatistiksel açıdan önemli Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi. İlkyaz, A.T., Metin, G. ve Kınacıgil, H.T The use bir farklılık olmamasından dolayı, siraz balığı otolith length and weight measurements in age ile yapılacak çalışmalarda istenilen bölgeestimations of three Gobiidae species (Deltenlerden (sağ ve sol bölge) alınan otolitler tosteus quadrimaculatus, Gobius niger, Lesueurigobius kullanılabilir. Ayrıca, dişi ve erkek bireyler friesii). Turk J. Zool., 35(6): içinde otolit boyu ve otolit genişliğinin İşmen, A., Arslan, M., Gül, G. ve Yığın, C.Ç Otolith morphometry and population parameters istatistiksel açıdan aralarında önemli bir farkof red porgy, Pagrus pagrus (Linnaeus, 1758) in lılık olmaması, eşey farkının otolit biyomet- Saros Bay (North Aegean Sea). Ege Su Ürünleri risini etkilemediğini göstermektedir. Dergisi, 30(1):

6 72 Dörtbudak ve Özcan / Yunus Arş. Bül (1): Jawad, L.,Mamry, J. ve Al-Busaidi, H Relat- Yaş ve Balık Uzunluğu-Otolit Uzunluğu İlişkileionship Between Fish Length and otolith Lenght rinin Belirlenmesi. Fırat Üniversitesi Fen ve and Width in the Lutjanid Fish, Lutjanus Mühendislik Bilimleri Dergisi, 18(2): 181- bengalensis (Lutjanidae) Collected from Muscat 187.Şen, D., Aydin, R. ve Çalta, M City Coast on the Sea of Oman. J. Black Relationships between fish length and otolith Sea/Mediterranean Environment, 17(2): 116- length in the population of Capoeta capoeta 126. umbla (Heckel, 1843) inhabiting Hazar Lake, Samsun, N. ve Samsun, S Kalkan (Scophthalmus Elazığ, Turkey. Archives of Polish Fisheries, 9(2): maeoticus (Pallas, 1811)) Balığının Otolit Yapısı,