Emzirme sırasındaki sorunlara yaklaşım

Transkript

1 Emzirme sırasındaki sorunlara yaklaşım Prof. Dr. Gülbin Gökçay İstanbul Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü Sosyal Pediatri AD ve İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD

2 Günümüzde bilimsel araştırma sonuçlarına göre İlk 6 ay tek başına anne sütü ile beslenme ve emzirmenin en az iki yaşına kadar sürdürülmesi önerilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından bilimsel araştırmalar ışığında geliştirilen bu öneride bir değişiklik yoktur. Tüm dünyadaki sağlık bakanlıkları da bu öneriyi desteklemektedirler.

3 Emzirme sırasındaki sorunlara yaklaşım: Sunum içeriği Yetersiz anne sütü Annede ve bebekte hastalık Annede ilaç kullanımı

4 Yetersiz anne sütü Birçok anne sütünün yetersiz olduğunu düşünerek ek besine ya da mamaya başlamaktadır. Her anne iki bebek büyütecek süt üretme kapasitesine sahiptir. Bazen bebekler yeterince süt almazlar ancak bunun genellikle nedeni bebeklerin yeterli ve/veya etkin emmemesidir.

5 Yetersiz anne sütü: Bir bebeğin yetersiz anne sütü aldığını gösteren bulgular Güvenilir bulgular Yetersiz tartı alımı ( standard büyüme eğrilerinden daha yavaş kilo alımı) Doğum kilosunun % 10 unundan daha fazla kayıp (Doğumdan sonraki ilk günlerde günlük >%3 kayıp) Doğumdan sonra 7.günde pozitif bilançoya geçmemek, 15.günde doğum kilosuna ulaşmamak Bir haftadan büyük bebekte günde <6 ve sarı renkli, koyu idrar

6 Yetersiz anne sütü: Bir bebeğin yetersiz anne sütü aldığını gösteren bulgular Olası bulgular: Emzirmeden sonra aranan bebek, Çok sık emen bebek Çok uzun emen bebek Kakanın sert, kuru ve yeşil olması Seyrek kaka Sağmakla hiç süt gelmemesi Bebeğin memeyi ret etmesi Doğumdan sonra memelere süt inmemesi Gebelik sırasında memelerin büyümemesi Aşırı huzursuz bebek,

7 Bebek neden ağlar Rahatsızlık (Kir, aşırı sıcak ya da aşırı soğuk) Yorgunluk (aşırı ziyaretçi) Hastalık ya da ağrı (ağlama tipi değişir) Açlık (yeterince süt alamama, büyümenin hızlanması-2., 6. ve 12.haftalarda) Annenin yediklerinden (bazı besinler, bazen inek sütü) Annenin aldıklarından (kola, çay, sigara ya da diğer ilaçlar) Süt yapımının aşırı olması (önsütü fazla alması) Reflü Kolik Aşırı talepkar bebek

8 Yetersiz anne sütü: Nedenleri (sıklık sırasına göre) Emzirme ile ilgili nedenler: Doğumdan sonra memeye geç konması Zayıf kavrama Programlı emzirmek Seyrek emzirmek (ilk 4 hafta günde <8 kez; daha sonra <5-6 kez/gün) Gece emzirmemek Kısa emzirmek (< 5 dakika) Biberon, emzik vermek Mama vermek Su ya da bitkisel çay vermek

9 Yetersiz anne sütü: Nedenleri Anne ile ilgili nedenler psikolojik nedenler (2. en sık) Özgüven eksikliği Endişe, stres Emzirmekten hoşlanmamak Bebeği ret etmek Yorgunluk ve depresyon

10 Yetersiz anne sütü: Nedenleri Anne ile ilgili fiziksel nedenler Doğum kontrol hapı kullanımı İlaç (diüretik, antihistaminik) kullanımı Gebelik Ağır malnutrisyon Aşırı alkol ya da sigara kullanımı Meme ameliyatı Hipotiroidi, Sheehan send. Polikistik over send., teka lutein kisti Rahimde plasenta artığı kalması (nadir) Primer meme bezi yetersizliği ( çok nadir)

11 Yetersiz anne sütü: Nedenleri Bebek ile ilgili nedenler Hastalık Anomaliler Konjenital kalp Polikistik böbrek Yarık damak Nörolojik sorunlar

12 Yetersiz anne sütü: Yaklaşım Etkin iletişim tekniğini kullanarak annenin özgüvenini sağlamaya özen göstermek Sorunu açıklamak Yakın izlem yapmak: Önce 2-3 günde bir sonra haftada bir. Mama başlanmış ise yavaş yavaş relaktasyon yöntemi ile kesmek

13 Yetersiz anne sütü: Değerlendirme İyi öykü almak, biberon ve emzik kullanımı konusu irdelenmeli Emzirmeyi gözlemlemek (kavrama, tutuş, emme, bağlanma) Bebeği incelemek (hastalık ve anomali açısından) Anneyi değerlendirmek (sağlığı ve beslenmesi konusunda bilgi toplamak) Memeleri muayene etmek (Herhangi bir sorun açısından)

14 Bir anneye süt yapımını artırmak için nasıl yardımcı olunur? Anne ve bebek çiftine evde yardımcı olunmalı ancak bazen 1-2 hafta hastaneye yatırmak da gerekebilir. Anne ile süt yapımının az olmasının nedenleri konuşun. Biberon ve emzik kullanımı sonlandırılmalı Anneye dinlenmesini, emzirirken gevşemesini, memeye masaj yapmasını önerin

15 Oksitosin: Bağlanma hormonu Salgılanma: Hipotalamohipofizer aks Kan beyin barieri: Tekrar beyine giremiyor Ruhsal-duyusal etkisi: Merkezi olarak oksitosin nöronlarından Reseptörler:amigdala, hipotalamus, septum, beyin sapı, spinal korteks, uterus, overler

16 Oksitosin: Bağlanma hormonu İki bağımsız sistem: Nörohipofiz tarafından kana karışması ve BOS ta oksitosin düzeyi arasında ilişki yok.

17 Oksitosin: Bağlanma hormonu Oksitosinin 3. işlevi: Sosyal bağlanma Beyinde oksitosin salımına (Hormon değil de nörotransmiter olarak) yolaçarak duyguları çok güçlü etkileyen 3 olay: Aşk Doğum Emzirme

18 Oksitosin: Bağlanma hormonu Beyinde oksitosin salımı (periferik aynı etkiye sahip değil) sonucu genital bölgede ve memede olaylar zinciri başlıyor

19 Oksitosin: Bağlanma hormonu Azaltıcı etkileri: Endişe Korku Depresyon Ağrı Antisosyal davranış Artırıcı etkileri Sosyal destek almak ve vermek Güven İyileşmek Sakinleşmek Sosyalleşmek Cinsel karşılık vermek Uzun ömür

20 Bir anneye süt yapımını artırmak için nasıl yardımcı olunur? Süt yapımını artırması için neler yapması gerektiğini anlatın. Bu durumun sabır ve ısrar istediğini vurgulayın. Sık ve sınırsız emzirme Tensel temas (Çıplak) Emzirirken memeye masaj Memelerin iyi boşaltılması (Elle ya da makine ile memelerin bu amaçla sağılması)

21 Elle süt sağmanın prensipleri (1) Anne ellerini güzelce yıkamalı ve temiz bir kap ayarlamalıdır Yer çekiminden yararlanma için oturur pozisyonda olmalıdır. Emzirme öncesi memeye masaj, yumuşak fiskeler ve sallandırma süt akımını kolaylaştırabilir.

22 Elle süt sağmanın prensipleri (2) Süt bezlerine ulaşabilmek için baş ve işaret parmakları areoladan 3-4 cm uzakta «C» harfi biçiminde memenin üzerine yerleştirilir.

23 Elle süt sağmanın prensipleri (3) Baş ve işaret parmakları önce göğüs kafesine doğruna bastırılır ve ardından birbirine yaklaştırılır (Bastır-Yaklaştır- Yuvarla)

24 Elle süt sağmanın prensipleri (4) Süt önce az miktarda gelecek ve miktarı giderek artacaktır. Başlangıçta her iki meme alterne olarak sağılır. Süt yapımı iyice oturmuş kadınlarda bir meme iyice boşalana kadar sağma işlemi yürütülür

25 Elle süt sağmanın prensipleri (4) Bastır->Yaklaştır->Yuvarla->Gevşet

26 Elle süt sağmanın prensipleri (5) Yapılmaması gerekenler: Sıvazlamak Parmakları areolanın üstüne yerleştirmek Memeucunu çekiştirmek Baş ve işaret parmaklarının aynı hat üzerinde olması

27 Bir anneye süt yapımını artırmak için nasıl yardımcı olunur? Güvenini artırmaya çalışın. Süt yapımını artırabileceğine onu inandırın. Gerekirse her gün görüşün Susadıkça su içmesini ve beslenmesinin iyi olmasını sağlayın Büyükler bebeği kucaklamayı çok severler. Bir süre bu işi yapmamalılar. Bebeği anne sürekli kucağında tutmaya çalışmalı, tensel (çıplak) temas sağlamalı

28 Bir anneye süt yapımını artırmak için nasıl yardımcı olunur? Süt yapımını artıran en önemli faktör sık ve etkin emzirmedir. Anne günde >10 kez emzirmelidir. Bebek en az iki saatte bir memeye tutulmalı, süre kısıtlaması yapılmamalı Bebek ilgi gösterdiği her an emzirilmeli Her memede bir öncesinden daha fazla tutulmalı Anne geceleri de yakınında tutmalı ve emzirmeli Bazıları uykulu iken daha iyi emerler

29 Bir anneye süt yapımını artırmak için nasıl yardımcı olunur? Bebeğin memeyi iyi kavradığını kontrol edin. Bebeğin ağzı aralık değil tam açık olmalı Bebek omuzlardan desteklenmeli ve başından itilmemeli Bebek ve anne karın karına olmalı Anne bebeğin üzerine eğilmemeli Doğru yerleşme

30 Bir anneye süt yapımını artırmak için nasıl yardımcı olunur? Bebeğin biberon yerine fincandan nasıl besleneceğini anlatın. Bebek boş memeyi emmeyi redderse bebeği damlalık ya da emzirme ekleyicisi (Lactaid) ile nasıl emzireceğini anlatın (relaktasyon). Yilmaz G, Caylan N, Karacan CD, Bodur I, Gokcay G. Effect of Cup Feeding and Bottle Feeding on Breastfeeding in Late Preterm Infants: A Randomized Controlled Study. J Hum Lact. 2014;30(2):

31 Bir anneye süt yapımını artırmak için nasıl yardımcı olunur? Başlangıçta mama desteği tam yapılabilir ancak memeden süt gelmeye başlar başlamaz günde ml mama azaltılması yapılır. Bazen bundan daha fazla azaltma da yapılabilir. Bebeğin tartısı ve idrarı kontrol edilerek yeterince beslendiği kontrol edilir. Eğer yeterince tartı almamış ise birkaç gün azaltma durdurulur. Gerekirse mama miktarı 1-2 günlüğüne artırılabilir

32 Bir anneye süt yapımını artırmak için nasıl yardımcı olunur? Doğum yapmamış kadınlar bile emzirebilir. Menapozdaki büyükannelerin bile torunlarını emzirebildikleri gösterilmiştir. Bu durum indüklenmiş laktasyon olarak tanımlanmaktadır.

33 Bir anneye süt yapımını artırmak için nasıl yardımcı olunur? Bilinen yöresel bir süt artırıcı (galactagogue ) varsa, kısa süreli kullanılabilir. Ancak bilimsel olarak kanıtlanmış bitkisel bir galaktogog yok, ancak gözlemler var. Plasebo etki var. Yan etkilerine dikkat edilmeli (Alerji vb.). Cochrane analizine göre preterm bebeği olanlarda 14.günden sonra başlanan domperidon etkili olabilir. Kalpte ritm sorunu olan ya da yoğun ruhsal sorunu olanlarda kulllanmamak, sonlandırırken yavaş kesmek önemli Yeni bir metaanalizde de domperidonun genel olarak yararlı olacağını yönünde sonuçlar var. Budzynska K et al, Breastfeeding Medicine. 2012, 7(6): ; Mortel M, Mehta SD. Journal of Human Lactation 2013;29(2): ; Donovan TJ, Buchanan K. Medications for increasing milk supply in mothers expressing breastmilk for their preterm hospitalised infants. Cochrane Database of Systematic Reviews 2012 Osadcy A et al.obstetrics and Gynecology International, 2012

34 Hasta annenin emzirmesi: Koşullara göre değişen anne sütü

35 Anne sütü ile beslenme ve annenin hastalıkları HIV enfeksiyonu olan annelerin emzirme kararı koşullara göre alınmalıdır. Bazı koşullarda anne sütü yolu ile bebeğe etken geçebilir. Horvath T et al. Cochrane Database Syst Rev Jan 21;(1):CD Interventions for preventing late postnatal motherto-child transmission of HIV. İlk altı ayda bebeğe koruyucu ilaç tedavisi verilmesi geçişi azaltıyor. Sadece anne sütü ile beslenmede bulaşma karışık beslenmeye göre daha az. Anne emzirecek ise tek başına anne sütü ile beslemeli ve karışık besleme yapmamalı

36 Anne sütü ile beslenme ve annenin hastalıkları Mastit emzirme için sakınca oluşturmaz Hepatit A enfeksiyonunda gerekli önlemler (Ig ya da yaşa göre aşı) alınarak anne emzirmeye devam edebilir Hepatit C enfeksiyonu olan doğumdan hemen sonra bebeğini emzirebilir. CMV enfeksiyonu, miadında doğan bebeklerin emzirilmesi için sakınca oluşturmaz

37 Anne sütü ile beslenme ve annenin hastalıkları Meme dışında herpes simpleks enfeksiyonu emzirme için sakınca oluşturmaz Su çiceği geçirirken anne izole edilmeli ve emzirmeye bulaştırıcılık dönemi sırasında ara verilmeli. VZIG verildikten sonra bebek sağılmış anne sütü alabilir. Kendi olgumuz Kızamık geçiren anne döküntüler ortaya çıktıktan sonraki 3 gün bebekten ayrı tutulmalı. Bebeğe Ig verildikten sonra sağılmış süt verilebilir.

38 Anne sütü ile beslenme ve annenin hastalıkları Hepatit B enfeksiyonu olan doğumdan hemen sonra bebeğini emzirebilir. Breastfeeding of Newborns by Mothers Carrying Hepatitis B Virus A Meta-analysis and Systematic Review Zhongjie Shi et al. Arch Pediatr Adolesc Med. Published online May 2, 2011 Anne sütü ile beslenen ya da beslenmeyenler arasında taşıyıcılık sıklığı açısından fark yok

39 Anne sütü ile beslenme ve annenin hastalıkları Evde tüberküloz tedavisi gören ve balgamı temizlenmiş anne bebeğini emzirebilir. Anne sütü her zaman verebilir. Memede tüberküloz varsa emzirmemeli, sütü de verilmemelidir. Brusella enfeksiyonu geçiren annede laboratuar bulguları normale dönene kadar emzirmeye ara vermek gerekebilir

40 Hasta anneye emzirme konusunda yardım Emzikli olan hasta anne emzirmeye devam konusunda yüreklendirilmeli Hastanede ise bebeğini de yanına alması sağlanmalı Ateşi varsa bol sıvı verilmeli Eğer emzirme konusunda kendini iyi hissetmiyorsa ya da isteksiz ise memelerini sağıp sütünü bebeğe fincanla vermesi konusunda yardımcı olunmalı

41 Hasta anneye emzirme konusunda yardım Çok hasta ise memelerin sağılarak sütün bebeğe verilmesi konusu değerlendirilmeli Ruhsal açıdan hasta ise bir yardımcı eşliğinde bebeğe bakması sağlanmalı Anne iyileştiğinde sütünün artması konusunda yardımcı olunmalı

42 Emziren annede ilaç kullanımı Emziren annede ilaç kullanımı konusundaki bilgiler çok dinamik bir yapıya sahiptir, genellikle hayvan deneylerine ya da vaka bildirimlerine dayanır.

43 Emziren annede ilaç kullanımı Emziren annenin kullandığı ilacın bebeğe etkisi konusunda kesin bir bilgi yoksa annenin emzirmeye devam etmesi önerilir ancak bebek de yakından gözlenmelidir.

44 Emziren annede ilaç kullanımının temel prensipleri İlaç gerçekten gerekli ise kullanılmalı Sistemik kullanımdan olabildiğince kaçınılmalı Yayımlanmış verilere sahip, süt çocuklarına kullanılan ilaçlar tercih edilmeli Bebeği riske sokabilecek ise bebekte ilacın kan düzeyi kontrol edilebilir. Anne emzirdikten hemen sonra ya da bebeğin uzun süreli uykusundan önce ilacı almalı

45 Emziren annede ilaç kullanımının temel prensipleri Yarılanma ömrü kısa, proteine bağlanma özelliği yüksek ve ağızdan biyoyararlanımı düşük olan ilaçlar tercih edin Bazı ilaçlarda emzirmeye ara vermek karşılaşmayı önlemek için gerekebilir. Birçok ilaç emziren kadınlar için güvenlidir ve anne sütü ile beslenmenin yararları genellikle oluşacak tehlikelerden daha üstündür.

46 Emziren annede ilaç kullanımı Emziren annenin kullanmaması gereken ilaçlar: Lityum Ergotamin türevleri Antimetabolitler Radyoaktif maddeler (Geçici süre) Fenindion Altın tuzları Yüksek doz kortikosteroid Bazı antidepresanlar

47 Emzikli anne de antidepresan kullanımı Öncelikli tercih: Sertraline, paroxetine İkinci tercih: Fluvoxamine, citalopram, venlafaxine Önerilmez: Fluoxetine Her zaman bebeğin yakın izlemi önemli. Psikoterapi öncelikli olmalı. Gebelikte ilaç kullanıyorsa hemen değil yavaş yavaş kesilmeli Sie SD et al. Arch Dis Child Fetal Ed. 2012;97:F

48 Emziren annede ilaç tedavisi için kaynaklar LactMed internet adresi: Texas Tech Üniversitesi Dr. Thomas Hale tarafından yürütülen bir site. Medications and Mother s Milk kitabı 2012 yılında 15.baskısını yaptı «Medsafe» New Zealand Medicines and Medical Devices Safety Authority-A business unit of the Ministry of Health Lawrence R, Lawrence R. Breastfeeding. Elsevier Mosby. Philadelphia, 2011 Jones W. Breastfeeding and Medicine. Oxon, Routledge, 2013 Gökçay G. (çev.) Anne sütü ile beslenme ve ilaç tedavisi. İstanbul Medikal Yayıncılık 2005, İstanbul (Hale TW, Ilett KF Drug therapy and breastfeeding. Parthenon Publishing 2002, London)

49 Anne sütü ile beslenme ve anne sütündeki toksik maddeler Sigara içmeyen ve bebeğini emziren annenin bebeğinin sağlıklı büyüme şansı çok yüksektir. Diğer yandan sigara içen ve emzirmeyen annenin bebeği en büyük risk altındadır. Temel sağlık hizmetlerinde uğraşanlar her koşulda bebeklerin anne sütü almalarını sağlamalıdırlar

50 Anne sütü ile beslenme ve anne sütündeki toksik maddeler Çevrede bulunan toksik maddeler tüm vücut sıvılarında bulunabilir ancak bu durumda da anne sütü ile beslenmenin yararları gözönünde tutularak emzirmeye devam edilmesi önerilmektedir.

51 HASTA BEBEKLERİN EMZİRİLMESİ EĞER EMZİRME DURURSA BEBEK Daha az beslenir Daha çok kilo kaybeder İyileşmesi daha uzun sürer Emmenin rahatlığını yaşayamaz EĞER EMZİRME SÜRERSE BEBEK En iyi beslenmeyi alır Daha az kilo kaybeder Daha çabuk iyileşir Emmenin verdiği rahatlık duygusunu yaşar ANNE SÜTÜ AZALIR ANNE SÜTÜ ARTAR BEBEK TEKRAR BAŞLAMAYI RED EDEBİLİR EMZİRME DEVAM EDER

52 HASTA BEBEĞİN EMZİRİLMESİNE YARDIM EĞER BEBEK; HASTANEDE İSE ANNEYE YAPILACAK YARDIM; BEBEKLE HASTANEDE KALMASI SAĞLANMALI İYİ EMEBİLİYORSA ESKİSİNDEN AZ EMEBİLİYORSA EMEMİYOR/ RED EDİYORSA AĞIZDAN BESLENEMİYORSA İYİLEŞİYORSA DAHA SIK EMZİRİLMELİ SIK SIK SÜRELİ EMZİRİLMELİ ANNE SÜTÜ SAĞILMALI KAP/ TÜP İLE VERİLMELİ SÜT ÜRETİMİNİ KORUMAK İÇİN 3 SAATTE BİR SÜT SAĞILMALI TEKRAR EMZİRMEYE BAŞLANMALI DAHA SIK EMZİRİLMELİ

53 Çocuk hastalıkları ve anne sütü ile beslenme Galaktozemi, lipoprotein lipaz eksikliği gibi nadir bazı metabolik hastalıklar dışında anne sütünün kesin kontrendike olduğu bir durum yoktur. Fenilketonüride kan fenilalanin düzeyine göre anne sütü ile beslenme sürdürülür Hasta çocuk emecek kadar gücü var ise annesini emmesine izin verilmelidir.

54 Sonuç Doğumdaki doğru başlangıç emzirme sorunlarını en aza indirir Meme sorunlarında da emzirmeye devam etmek mümkündür. Bunun için anneyle iyi iletişim kurmak, doğru yaklaşım ve yakından izlem önemlidir. Bu vakalarda anneye özgüven kazandırmak ve sabır kritik noktalardır.

55 Önerilen Türkçe kaynaklar Gökçay G, Garipağaoğlu M. Çocukluk ve Ergenlik Döneminde Beslenme Saga Yayınlar, 2002, İstanbul. Gökçay G. (çev.) Anne sütü ile beslenme ve ilaç tedavisi. İstanbul Medikal Yayıncılık 2005, İstanbul (Hale TW, Ilett KF Drug therapy and breastfeeding. Parthenon Publishing 2002, London) Gökçay G. 99 Sayfada Bebek Beslenmesi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2007 İstanbul

56 Anne sütü konusunda yararlı adresler ve iletişim Baby Milk Action: Breastfeeding Basics References for the Drugs Module: IBFAN: Dünya Sağlık Örgütü: UNICEF Gülbin Gökçay e-posta adresleri : gokcay@superonline.com ; scocuk@istanbul.edu.tr