Türkiye de Sarımsak Üretimi Ve Dış Ticareti. M. Öztürk 1, M. Temel

Transkript

1 Türkiye de Sarımsak Üretimi Ve Dış Ticareti M. Öztürk 1, M. Temel 1 Dr., Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü, YALOVA E-posta: mustafaozturk66@yahoo.com, ÖZET Allium (soğan) türlerinin en önemlilerinden birisi sarımsak (Allium sativum L.) bitkisidir. Sarımsak geçmişte mutfaklarda kullanılmakla beraber günümüzde gıda ve baharat sanayinde, tıbbi alanda yoğun olarak kullanım alanı bulmuştur. Bu durum sarımsak tüketimini arttırarak, sarımsağın bir sanayi ürünü haline gelmesini sağlamıştır. Türkiye, iklim bakımından sarımsak yetiştiriciliğine uygun ülkelerden biri olmasına karşın, bu potansiyelini iyi değerlendirememektedir. Ülkemizde sarımsak üretim ve fiyat politikalarının oluşmaması nedeniyle, sarımsak fiyatlarında yıllara göre önemli dalgalanmalar olmaktadır. Fiyat istikrarsızlığı, çiftçiler ile sarımsak ticareti yapan işletmelerin önündeki en büyük problemlerden birisidir yılında ton olan dünya sarımsak üretiminin ton ile %0, unu gerçekleştiren Türkiye dünya üretiminde 12. sırada yer almakta iken, 2012 yılında Türkiye nin dünya üretimindeki payı %0,3 e, sıralamada ise 18. sıraya gerilemiş bulunmaktadır. Ülkemiz taze sarımsakta ihracatçı, kuru ve kurtulmuş sarımsakta ise ithalatçı ülke konumunda bulunmaktadır. Türkiye son altı yılda ( ) ortalama 5 milyon 530 bin dolarlık kuru sarımsak, 2 milyon 6 bin dolarlık kurutulmuş sarımsak olmak üzere yılda ortalama 8 milyon 233 bin dolarlık sarımsak ithalatı gerçekleştirmektedir. Üretim miktarını ve verimliliği sınırlayan unsurların ortadan kaldırılması durumunda sarımsak yetiştiriciliği, Türkiye de hem kırsal nüfusun gelir düzeyinin artmasına, hem de dış satım yolu ile ülke ekonomisine döviz katkısı sağlayacak potansiyele sahip bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Türkiye, sarımsak, üretim, ihracat, ithalat Garlic Production and Foreign Trade in Turkey ABS TRACT Allium (onion), is one of the most important t ypes of garlic ( Allium sativum L.) plant. Garlic Used at kitchen in the past but nowadays garlic has found extensive use in food and spice industries and in medical field. Garlic has enabled to become an industrial product so that garlic consumption is increased. Turkey is one of t he countries according to the cultivation of garlic in terms of climate, although it cannot evaluate the potential well. Due to lack of production and price policies, garlic is significant fluctuations in prices according to the year in our country. Price instability is the biggest problems for farmers and garlic businesses. There was 11,088,532 t ons garlic production in t he world in ,000 tons of garlic production it means 0.% of world production belong to Turkey, that performs 12 ranks, while Turkey's share 0.3%, of world production in 2011 that declined the rank to the 16th order. Turkey is the dry garlic importer country. Our country is exporter of fresh garlic and importer of dry and dried garlic. Turkey had 5 million 530 thousand dollars dry garlic and 2 million 6 thousand dollars dried garlic import values at last six years ( ). Turkey had average of 8 million 233 thousand dollars garlic import per year during this period. Rural population income levels increase as well as country's economy by foreign sales of garlic in Turkey. For this purpose factors should be eliminating which limit the garlic cultivation, production and productivity. Key words: Turkey, garlic, production, export, import 1. GİRİŞ Anavatanı Orta Asya olarak kabul edilen ve dünyada 300 e yakın çeşidi bulunan sarımsak dünyanın hemen hemen bütün iklim ve topraklarında yetişmektedir. Sarımsak iklim şartları açısından fazla seçici olmayan bir bitkidir. Bu sebeple ülkemizin farklı iklim bölgelerinde kolaylıkla sarımsak tarımı yapılabilmektedir. Ancak bitki en çok ılıman iklimlerdeki selenyumu bol ve kumlu toprakları tercih etmektedir (Koyuncu, 2012). Sarımsak yetiştiriciliği fazla işgücüne ihtiyaç gösterdiği için istihdam da önemli bir rol oynamakta, bu sebeple ülkemiz kırsalında nüfusu tarlaya bağlayarak göçü önleyen faaliyetlerden birisi konumundadır. Farklı ürünlere işlenebilirliği ve bu nedenle katma değer artışı sağlaması, ülke ekonomisine ve istihdama katkısı açısından sarımsak yetiştiriciliği önemli bir tarımsal faaliyettir. Ülkemizde; Kastamonu (Taşköprü), Edirne, Balıkesir, Kırklareli, kara sarımsak ve İspanyol sarımsağı gibi sarımsak tipleri üretilmekte olup; Kastamonu sarımsağı bölgenin kalkınmasında önemli bir yere sahiptir. Kalitesi, aroması ve dayanıklılığıyla ülkemizin en önemli çeşitleri arasındadır. Taşköprü sarımsağı raf ömrü uzun olup bir yıla yakın süre ile soğuk hava depolarına ihtiyaç duyulmadan saklanabilmektedir. 2. MATERYAL VE METOT Bu çalışmada çeşitli kuruluşlar tarafından yayınlanan sarımsak üretimi ve dış ticareti ile ilgili her türlü istatistiksel veriler ve yayınlar materyal olarak kullanılmıştır. Makro düzeyde çeşitli kaynaklardan derlenen verilerin analizinde yüzde hesapları ile basit ve tartılı ortalamalardan yararlanılmıştır. 1481

2 Tarımsal Pazarlama 3. BULGULAR VE TARTIŞMA Dünya sarımsak üretimi 185 yılında 5 milyon ton dolaylarında iken, 2012 yılında 185 yılına göre %400 lere varan bir artışla 25 milyon ton seviyelerine ulaşmıştır (Anonim, 2014a). Dünyada, 2012 verilerine göre hektar alanda ton sarımsak üretimi yapılmaktadır. Çin, 2012 yılı verilerine göre dünya sarımsak üretim alanlarının %58.0 ini, üretim miktarının %80.5 in i karşılayan en önemli üretici ülkedir. Hindistan, Güney Kore, Mısır ve Rusya dünya sarımsak üretiminde diğer önemli ülkeler olarak dikkati çekmektedir. Dünya sarımsak üretiminin %0.3 ünü gerçekleştiren Türkiye üretimde 18.sırada bulunmaktadır (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1. e Göre Dünya Sarımsak Üretimi (2012) Alan Alan (ha) Üretim Üretim Çin , ,5 Hindistan , ,6 Güney Kore , ,4 Mısır , ,2 Rusya , ,0 Bangladeş , , Etiyopya , , Myanmar , , ABD , ,8 Ukrayna , , İspanya , ,6 Arjantin , ,5 Brezilya , ,4 Iran , ,4 Peru.65 0, ,3 Tayvan , ,3 Kuzey Kore.500 0, ,3 Türkiye.600 0,.433 0,3 Toplam , ,2 Diğerleri , ,8 Dünya Toplam , ,0 Kaynak: Anonim 2014a 2011 yılında dünya sarımsak ihracatı 2.8 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. Bütün dünyada Çin en önemli tedarikçi ülke konumundadır. Çin dünya sarımsak ihracatının miktar olarak %84.2 sini, değer olarak %3.0 ünü gerçekleştirmektedir (çizelge 3.2). Küresel üretimin ve dış ticaretin görünümü dikkate alındığında; gerek üretimde, gerekse ihracatta Çin in ezici bir üstünlüğü göze çarpmaktadır yılında dünya ortalama birim ihraç fiyatı $/ton iken, Çin in birim ihraç fiyatı dünya ortalamasının altındadır. İspanya, Arjantin, Hollanda ve Fransa diğer önemli sarımsak ihracatçısı ülkeler arasındadır yılında 1.8 milyon ton karşılığında yaklaşık 2.4 milyar dolar olarak gerçekleşen dünya sarımsak ithalatının miktar olarak %3.4 ü değer olarak %30.4 ü Endonezya, Brezilya ve Vietnam tarafından gerçekleştirilmiştir. ABD, İtalya, Malezya, Almanya, Hollanda, Fransa ve Rusya diğer sarımsak ithalatçısı ülkeler olarak dikkati çekmektedir (çizelge 3.3). Türkiye nin yıllara göre taze ve kuru sarımsak üretim alan ve miktarları çizelge 3.4 te verilmiştir. Türkiye de 2013 yılında 22 bin dekar alanda 28 bin ton taze sarımsak üretimi, yaklaşık 104 bin dekar alanda 8 bin ton kuru sarımsak üretimi gerçekleştirilmiştir (çizelge 3.4). Kuru sarımsak üretim alan ve miktarlarında dalgalanmalar dikkati çekmektedir yılları ortalama taze sarımsak verimi 1168 kg/da iken, kuru sarımsak verimi 81 kg/da olmuştur. 1482

3 Çizelge 3.2. Önemli e Göre Dünya Sarımsak İhracatı (2011) (ton) (1000 Çin , ,0 İspanya , ,6 Arjantin , 20.51,3 Hollanda , ,2 Fransa , ,0 İtalya , , Şili , ,0 ABD , , Meksika , ,5 Mısır , ,4 Toplam , ,5 Diğerleri , ,5 Dünya Toplam , ,0 Kaynak: Anonim 2014b Çizelge 3.3. Önemli e Göre Dünya Sarımsak İthalatı (2011) Endonezya (ton) ,6 ( ,6 Brezilya , ,6 Vietnam , ,2 ABD , , İtalya , ,1 Malezya , ,0 Almanya , ,5 Hollanda , ,5 Fransa ,2.30 3,3 Rusya , ,0 BAE , , Pakistan , ,5 İngiltere , ,5 Bangladeş , , Toplam , ,4 Diğerleri , ,6 Dünya Toplam , ,0 Kaynak: Anonim 2014b Çizelge 3.4. Türkiye de Yıllara Göre Sarımsak Üretim Alan ve ları Yıllar Taze Kuru Alan (da) Üretim (ton) Alan (da) Üretim (ton) Kaynak: Anonim 2014c, Anonim 2014d 2012 yılı itibariyle.433 ton olan Türkiye kuru sarımsak üretimin %18.0 i Kastamonu, %15.6 s ı Kahramanmaraş, %8.3 ü Balıkesir, %8.1 i Hatay, %6.8 i Gaziantep, %5.0 i Karaman ve %4.8 i Tokat illeri tarafından gerçekleştirilmişken, 2013 yılında 8.03 ton olarak gerçekleşen Türkiye kuru sarımsak üretiminden 1483

4 Tarımsal Pazarlama Kastamonu ili %16.6, Kahramanmaraş ili %13.8, Gaziantep ili %12.0, Karaman ili %8. ve Hatay ili %.0 oranında pay almışlardır. Türkiye nin 2012 ve 2013 yıllarında illere göre kuru sarımsak üretim alan ve miktarları önemli değişiklikler göstermiştir yılında Balıkesir ve Hatay illeri üretimde 3. ve 4 üncü sırayı paylaşırken, 2013 yılında Gaziantep ve Karaman illeri üretimde 3. ve 4 üncü sırayı paylaşarak üretim miktarından önemli pay alan iller konumuna gelmişlerdir. Çizelge 3.5. Türkiye de İllere Göre Kuru Sarımsak Üretim Alan ve ları İl Adı Alan Alan Üretim Üretim Alan Alan Üretim Üretim Kastamonu (Dekar) , ,0 (Dekar) , ,6 Kahramanmaraş 11.56, , , ,8 Gaziantep.02, , , ,0 Karaman , , , , Hatay , , ,3 6.08,0 Balıkesir , , , ,1 Aksaray , , , ,2 Tokat , , , ,5 Adıyaman , , , ,3 Konya 800 0, 600 0, , ,5 Kırklareli , , , , Antalya , , , ,6 Şanlıurfa , , , ,3 Tekirdağ , , , ,2 Toplam.46 82, , , ,3 Diğerleri , , , , Genel Toplam , , , ,0 Kaynak: Anonim 2014d Gaziantep, Türkiye taze sarımsak üretiminde en önemli il konumundadır. Türkiye taze sarımsak üretiminin 2012 yılında %1.8 i, 2013 yılında ise %18. u Gaziantep ili tarafından gerçekleştirilmiştir. Kuru sarımsak üretiminde olduğu gibi 2012 ve 2013 yıllarında Türkiye nin illere göre taze sarımsak üretim alan ve miktarları önemli değişiklikler göstermiştir yılında Şanlıurfa ve Hatay illeri üretimde 2. ve 3 üncü sırayı paylaşırken, 2013 yılında Kahramanmaraş ve Şanlıurfa illeri üretimde 2. ve 3 üncü sırayı paylaşarak üretim miktarından önemli pay alan iller konumuna gelmişlerdir (çizelge 3.6) yılında; Kahramanmaraş ilinde taze sarımsak ekim alanları bir önceki yıla göre %130, üretim miktarı %114; Kilis ilinde taze sarımsak ekim alanları bir önceki yıla göre %111, üretim miktarı %3206 lara varan bir artış göstermiştir. Çizelge 3.6. Türkiye de İllere Göre Taze Sarımsak Üretim Alan ve ları İl Adı Alan Alan Üretim Üretim Alan Alan Üretim Üretim Gaziantep (Dekar) , ,8 (Dekar) 1.3, , Kahramanmaraş , , , ,5 Şanlıurfa , , , ,1 Hatay 1.40, , , , İzmir , , , ,1 Karaman 510 2, , 505 2, ,4 Kilis 0 0,3 32 0, , ,8 Manisa , 03 2, 2 4,2 33 3,3 Mersin , ,2 56 2,6 80 2,8 Muğla 35 4,5 34 3, , 54 2, Toplam , , , ,5 Diğerleri.63 46, , , ,5 Genel Toplam , , , ,0 Kaynak: Anonim 2014d 1484

5 Türkiye nin kuru sarımsak ithalatının miktar olarak % ü değer olarak % ü n ü n gerçekleştirildiği Çin ithalatta en önemli ülke olarak dikkati çekmektedir. Zaman zaman Mısır ve İran dan da az miktarlarda kuru sarımsak ithalatı yapılmaktadır (çizelge 3.). Türkiye nin yıllara göre değişmekle birlikte son altı yılda ( ) kuru sarımsak ithalatı milyo n dolar arasındadır. Türkiye son altı yılda ( ) birim ithal fiyatı ortalama $/ton karşılığında ortalama 5 milyon 530 bin dolarlık kuru sarımsak ithalatı gerçekleştirilmiştir. Çizelge 3.. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Önemli e Göre Kuru Sarımsak İthalatı* Çin Mısır ,03 0, Romanya İran Toplam Diğerleri Gen. Top Türkiye son altı yılda ( ) ortalama 2 milyon 6 bin dolarlık kurutulmuş sarımsak ithalatı gerçekleştirmektedir. Türkiye nin kurutulmuş sarımsak ithalatında Çin ilk sırada yer almakta olup; ABD, Mısır, Hindistan ve Singapur ithalat yapılan diğer ülkeler arasındadır (çizelge 3. 8). Türkiye 2013 yılında birim ithal fiyatı 3.24 $/ton karşılığında 3 milyon 1 bin dolarlık kurutulmuş sarımsak ithalatı gerçekleştirmiştir. Çizelge 3.8. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Önemli e Göre Kurutulmuş Sarımsak İthalatı* Çin ABD Mısır Singapur Hindistan İngiltere , İtalya 0,2 5 0,2 4 0,3 6 0,1 2 0,1 2 0, 2 Fransa ,8 2 İspanya ,6 2 Almanya ,4 1 Toplam Diğerleri Gen. Top Türkiye nin yıllar itibariyle önemli ülkelere göre taze sarımsak ithalatı çizelge 3. da verilmiştir. Türkiye nin taze sarımsak ithalatı önemli düzeylerde olmayıp, yıllara göre değişmekle birlikte, 200, 2010 ve 2012 yıllarınd a 1485

6 Tarımsal Pazarlama taze sarımsak ithalatı yapılmamış iken, 2008, 2011 ve 2013 yıllarında birim ithal fiyatı $/ton karşılığında Çin den milyon dolarlık taze sarımsak ithalatı yapıldığı dikkati çekmektedir. (çizelge 3.). Çizelge 3.. Türkiye nin Yıllar İtibariyle Önemli e Göre Taze Sarımsak İthalatı* Çin Toplam Diğerleri Gen. Top Aralık 2013 tarih ve sayılı (2. Mükerrer) Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 2013/525 Karar Sayılı İthalat Rejimi Kararına Ek Karar başlıklı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında taze sarımsak (GTİP: ) ve kuru sarımsak (GTİP: ) için gümrük vergisi oranı %4.5 olarak, kurutulmuş sarımsak (GTİP: ) için ise %1.5 olarak uygulanmaktadır (Anonim 2014f). Bahse konu oranlar Dünya Ticaret Örgütüne bulunduğumuz taahhütlerimizin üst limitidir. Bunun daha fazla artırılması mümkün değildir tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İthalatta Gözetim Uygulanmasına İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2006/1) kapsamında; gümrük tarife pozisyonu altında sınıflandırılan taze ve kuru sarımsak ithalatında CIF Kıymeti brüt ağırlıkta ton başına 2000 ABD Dolarının altında olanlar ile, gümrük tarife istatistik pozisyonunda sınıflandırılan kurutulmuş sarımsak ithalatında CIF kıymeti brüt ağırlıkta ton başına 3000 ABD Dolarının altında olanlar ülke ayrımı yapılmaksızın gözetim uygulamasına tabi tutulmaktadır (Anonim 2014g). Diğer bir ifadeyle taze ve kuru sarımsakta ton başına ABD doları, kurutulmuş sarımsakta ise ton başına ABD dolarının altında ithal edilen sarımsaklar ülkemize girememektedir. Bu ürünler Ekonomi Bakanlığı nca (İthalat Genel Müdürlüğü) düzenlenecek gözetim belgesi ile ithal edilebilmektedir. Bir gümrük beyannamesi kapsamında ilgili g ümrük tarife pozisyonlarından brüt 50 kilogramdan daha az miktarda yapılacak olan ithalat, CIF kıymetine bakılmaksızın gözetim uygulamasından muaf bulunmaktadır (Anonim 2014g). Türkiye nin kuru sarımsak ihracatı yıllara göre dalgalanmalar göstermekte olup, 2012 yılında 243 ton karşılığında 18 bin dolar olarak gerçekleşen kuru sarımsak ihracatı, 2013 yılında 14 ton karşılığında 24 bin dolar seviyelerinde gerçekleşmiştir. Almanya, Irak, Moldova ve Polonya kuru sarımsak ihracatı yaptığımız önemli ülkeler arasındadır (Anonim 2014e). Türkiye nin kurutulmuş sarımsak ihracatı yıllara göre dalgalanmalar göstermekte olup, 2012 yılında 22 ton karşılığında 1 bin dolar olarak gerçekleşen kurutulmuş sarımsak ihracatı, 2013 yılında 35 ton karşılığında 116 bin dolar seviyelerinde gerçekleşmiştir. Ege Serbest Bölgesi, Almanya, KKTC, Hollanda ve Irak kurutulmuş sarımsak ihracatı yaptığımız önemli ülkeler arasında bulunmaktadır (Anonim 2014e). Türkiye nin taze sarımsak ihracatı kuru ve kurtulmuş sarımsak ihracatlarında olduğu gibi yıllara göre dalgalanmalar göstermektedir yılında 114 ton karşılığında 258 bin ton, 2012 yılında 6 ton karşılığında 123 bin dolar olarak gerçekleşen taze sarımsak ihracatı, 2013 yılında 12 ton karşılığında 31 bin dolar seviyelerinde gerçekleşmiştir. Almanya, Avusturya, Rusya ve Norveç taze sarımsak ihracatı yaptığımız önemli ülkeler arasındadır (Anonim 2014e). Türkiye taze sarımsakta 2013 yılı hariç ihracatçı, kuru ve kurtulmuş sarımsakta ise net ithalatçı ülke konumunda bulunmaktadır. Türkiye son altı yılda ( ) ortalama 5 milyon 530 bin dolarlık kuru sarımsak, 2 milyon 6 bin dolarlık kurutulmuş sarımsak olmak üzere yılda ortalama 8 milyon 233 bin dolarlık sarımsak ithalatı gerçekleştirmektedir (çizelge 3.10, 3.11, 3.12). Türkiye nin yıllara göre kuru sarımsak dış ticareti çizelge 3.10 da, kurutulmuş sarımsak dış ticareti çizelge 3.11 de verilmiştir. Çizelgeler incelendiğinde; yıllarında kuru ve kurtulmuş sarımsak ithalatının ihracattan daha fazla olması nedeniyle, söz konusu ürünlerde dış ticaret açığının olduğu görülmektedir (çizelge 3.10, 3.11) yılında kuru sarımsak dış ticaretinde ithalat lehine 6.5 milyon dolar, kurutulmuş sarımsakta 3.1 milyon dolar olmak üzere, toplam.6 milyon dolarlık dış ticaret açığı bulunmaktadır. Türkiye nin yıllara göre taze sarımsak dış ticaretinin verildiği çizelge 3.12 incelendiğinde 2008 yılında ihracat ve ithalatının dengede olduğu, yılları arasında ihracat lehine, 2013 yılında ise ithalat lehine dengesizliğin olduğu dikkati çekmektedir (çizelge 3.12). 1486

7 Çizelge Türkiye nin Yıllara Göre Kuru Sarımsak Dış Ticareti* (1000 Y ı l l a r İhracat İthalat Fark Çizelge Türkiye nin yıllara göre kurutulmuş sarımsak dış ticareti* (1000 Y ı l l a r İhracat İthalat Fark Çizelge Türkiye nin yıllara göre taze sarımsak dış ticareti* (1000 Y ı l l a r İhracat İthalat Fark SONUÇ Türkiye; 8 bin ton kuru, 28 bin ton taze sarımsak üretim miktarı ile dünya sarımsak üretiminde 18. sırada olmasına rağmen, üretim iç tüketime yetmemektedir. Türkiye, 2013 yılında yaklaşık, 6.6 milyon dolar kuru, 3.2 milyon dolar kurutulmuş ve 50 bin dolar taze sarımsak olmak üzere toplam.8 milyon dolarlık sarımsak ithalatı yapan bir ülke konumunda bulunmaktadır. Türkiye nin sahip olduğu ekoloji ve üretim potansiyeli ile ithalatı ve artan talebi karşılayarak, ihracat imkânlarını geliştirecek üretim seviyesine ulaşmak bu suretle dünya sarımsak piyasasında söz sahibi olmak ana hedefi olmalıdır. 5. KAYNAKLAR Anonim 2014a. [Ulaşım: ]. Anonim 2014b. [Ulaşım: ]. Anonim 2014c. [Ulaşım: ]. Anonim 2014d. [Ulaşım: ]. Anonim, 2014e. Türkiye İstatistik Kurumu Kayıtları, Ankara. Anonim 2014f. eskiler/2013/12/ m2.htm&main= migazete.gov.tr/eskiler/2013/12/ m2. htm, [Ulaşım: ]. Anonim 2014g. eskiler/2006/01/ htm&main= [Ulaşım: ]. Koyuncu, M Sarımsağın Tarihçesi, Kullanım Alanları, Sarımsağın Faydaları Taşköprü Sarımsak Paneli, Kuzey Anadolu Kalkınma Ajansı, 6 Şubat, Kastamonu. 148