Değerlendirmenin kapsamı belirlenirken, Projenin potansiyel sonuçları olarak aşağıdaki etki türleri tespit edilmiştir:

Transkript

1 5 ARAZİ KULLANIMI VE MÜLKİYET ÜZERİNDEKİ ETKİLER 5.1 GİRİŞ Bu bölüm, önerilen Otoyolun Faz 1 ve Faz 2 güzergâhları boyunca yer alan arazilerin ve arazi varlıklarının kullanımlarının etkilerini ele almaktadır. Bu arazilere ve varlıklara öncelikli olarak tarım arazileri (ağaçlar, mahsuller, meralar/otlaklar), ormanlar ve üzerinde yapılaşma olmayan alanlar dâhildir. Bunlar ayrıca, özel sektör ya da kamuya ait, resmi ya da gayri resmi haklarla sahiplenilmiş olan, üzerinde ikamet edilen veya ticari amaçla kullanılan arazileri, binaları ve altyapı tesislerini de içermektedir. Değerlendirmenin kapsamı belirlenirken, Projenin potansiyel sonuçları olarak aşağıdaki etki türleri tespit edilmiştir: Otoyol ile yardımcı tesislerin inşa edileceği arazinin kullanımındaki doğrudan değişiklikler nedeniyle, varlıkların ya da varlıklara erişiminin kaybından, iş kaybından veya başka geçim kaynaklarının ve refah ve/veya hayatı kolaylaştıran tesislerin kaybından kaynaklanan ekonomik nedenlerle yer değiştirmenin insanlar, haneler ve topluluklar üzerinde yarattığı etkiler; Otoyolun inşasına ve işletilmesine olanak sağlamak için gerçekleşebilecek fiziksel yer değiştirmelerin insanlar, haneler ve topluluklar üzerindeki etkileri; Bölünme etkileri; Otoyolun kaynaklara genel erişim ve sosyal ve ekonomik ilişkilerin mekânsal koşulları üzerindeki etkileri; Planlanan gelişim projeleri üzerindeki etkiler ve Otoyolun işletilmesinden kaynaklanabilecek arazi kullanımı üzerindeki dolaylı değişiklikler (Otoyol güzergâhı çevresindeki imar ya da gelişim planlarının değişmesi gibi). 5.2 BİLGİ KAYNAKLARI Proje alanındaki arazi örtüsü, mevcut veri kaynakları kullanılarak ve daha özel olarak ERM Ekibi tarafından gerçekleştirilen ekolojik habitat araştırmalarıyla (bkz. 9. Bölüm) tespit edilmiştir. The Corine Land Cover Classification (1) (Corine Arazi Örtüsü Sınıflandırması) veri grubu, araştırma için temel bilgi kaynağı olarak kullanılmıştır. Bu veri grubu, arazi örtüsüne ilişkin uydu aracılığıyla uzaktan algılama yöntemiyle elde edilen bilgilerden oluşmaktadır; tüm Avrupa yı kapsar ve arazi kullanımı ile habitat tipini gösterir. Türkiye için en yakın tarihli veri grubu 2006 da yayınlanmıştır. Bu arazi örtüsü veri grubu, hava fotoğrafları kullanılarak ERM tarafından daha da detaylandırılmıştır. ERM, Kasım 2010 ve Ocak 2011 arasında, masa çalışmalarıyla derlenmiş (1) Corine Land Cover (CLC): dijital bir Avrupa çevresel peyzaj haritasıdır ve uydu görüntülerinin yorumlanması ile verilerin arazi örtüsü sınıflandırmaları olarak kategorize edilmesine dayalıdır

2 olan mevcut bilgileri doğrulamak amacıyla saha ziyaretleri/araştırmaları gerçekleştirmiştir. Bu çalışmaların takibi de Eylül ve Ekim 2011 de yürütülmüştür. Arazi örtüsü veri grubu, bu çerçevede güncellenmiştir ve Kısım 5.4 de mevcut durum bilgileri kapsamında sunulmaktadır. Arazi örtüsünün ilgili haritası 1: ölçekli olarak Ek M-2 de sunulmaktadır. Ek olarak, Kocaeli, Yalova, Bursa ve Manisa-Kütahya-İzmir planlama bölgeleri için bölgesel alan planlaması verileri temin edilmiştir (1). Balıkesir için ise şu anda bölgeye ait alan planlaması mevcut değildir. Otoyol boyunca arazi kullanımı üzerindeki etkilere ilişkin destekleyici bilgiler Ağustos 2011 de gerçekleştirilen Sosyal Saha Araştırmaları (SSA) ndan elde edilmiştir. SSA, Proje bölgesindeki 41 köy ve yerleşim alanında düzenlenen toplantıları ve veri toplama çalışmalarını kapsamıştır. Bu çalışmalar, sosyal etkileşim değerlendirme çalışmaları çerçevesinde yürütülmüştür. SSA çalışmalarından, diğer bilgilerin yanısıra, arazi kullanımı, arazi mülkiyeti ve köylerin genel sosyo-ekonomik özellikleri hakkında faydalı bilgiler edinilmiştir. 5.3 DEĞERLENDİRME METODOLOJİSİ VE KRİTERLERİ Genel Bakış Arazi kullanımı ve mülkiyet üzerindeki etkilerin değerlendirilmesi, Proje bölgesindeki mevcut koşullar ve Proje ile ilgili diğer ek bilgilerle ilişkilidir. Bu değerlendirme, arazi kullanımı ve mülkiyet üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkilerin tespit edilmesini ve nin mal sahipleri ve kullanıcılar üzerindeki bu etkilerin azaltılmasına yönelik en yüksek uluslararası uygulamalara uygunluğu sağlamak için alacağı önlemlerin belirlenmesini içerir. Arazi kullanımı ve mülkiyet açısından duyarlı alıcılar, yasayla belirlenmiş haklarla ya da zilyetlikle ya da resmi olmayan şekilde, etkiye maruz arazileri (kamu ya da özel mülkiyet arazisi) sahiplenen ve kullanan kişilerdir. Proje nin arazi alımından kaynaklanabilecek etkiler, inşaat aşamasının yanısıra işletme aşaması için de değerlendirilmiştir Etki Önemi Kriterleri Projenin arazi kullanımı ve mülkiyet üzerindeki etkilerinin öneminin belirlenmesinde, alıcıların büyüklüğünün ve değerinin/duyarlılığının değerlendirilmesine ilişkin ölçütler temel alınmıştır (bkz. 1. Bölüm). Değerlendirme, olumsuz etkilerin önemine dair, arazi sahipleri/kullanıcıları ve yerel topluluklar üzerinde az önemli, orta derecede önemli ve büyük ölçüde önemli etkiler şeklinde bir ayrım yapmaktadır. (1) 2025 yılı Kocaeli Çevre Düzeni Planı, 1: ölçekli, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, İmar ve Şehircilik Daire Başkanlığı, 2006; Yalova Çevre Düzeni Planı, 1: ölçekli, Yalova İl Özel İdaresi, 2006; 2020 yılı Bursa Çevre Düzeni Planı, 1: ölçekli, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğü, Bursa Valiliği Bayındırlık ve İskan İl Müdürlüğü ve Bursa Büyükşehir Belediyesi Nazım Plan Bürosu yayını, 1998; Manisa-Kütahya-İzmir Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı, 1: ölçekli, Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevresel Etki Değerlendirme ve Planlama Genel Müdürlüğü, 2009 yayını. 5-2

3 Arazi sahipleri/kullanıcıları Etkinin Tanım Önemi Az önemli Tüm tarımsal üretimin/hayvancılığın ya da etkilenen araziden gelen başka yararların azalmasının etkilenen hanelerinin geçimlerini tehlikeye atmadığı ve bu hanelerin geçim biçimlerinde herhangi bir önemli değişime neden olmadığı durumlarda ve Kamulaştırmanın etkilenen hanelerin fiziksel olarak yer değiştirmesine neden olmadığı durumlarda. Orta Derecede Önemli Tüm tarımsal üretimin/hayvancılığın ya da etkilenen araziden gelen başka yararların azalmasının etkilenen hanelerinin geçimlerini tehlikeye atmadığı ve bu hanelerin geçim biçimlerinde fark edilir değişimlere neden olduğu durumlarda ve Kamulaştırmanın etkilenen hanelerin fiziksel olarak yer değiştirmesine neden olmadığı durumlarda. Büyük Ölçüde Önemli Tüm tarımsal üretimin/hayvancılığın ya da etkilenen araziden gelen başka yararların azalmasının etkilenen hanelerinin geçimlerini tehlikeye attığı ve bu hanelerin geçim biçimlerinde büyük değişime neden olduğu ve hanelerin bu etkileri önemli dış yardımlar olmaksızın atlatamadığı durumlarda, ya da Kamulaştırmanın etkilenen hanelerin evlerini kaybetmelerine ve fiziksel olarak yer değiştirmelerine neden olduğu durumlarda. Yerel topluluklar (Bu bağlamda yerel topluluklar arazi sahipleri, yani kamu arazisi sahipleridir) Etkinin Tanım Önemi Az Önemli Kamu arazisi kaybının, sadece, umumi araziden ve yerleşim yerlerindeki ilgili varlık ve hizmetlerden kaynaklanan genel faydaları ufak miktarda azaltması ve kamu arazisinin kaybının kültürel mirasın ve toplumun kültürel kimliğinin bir parçası olan varlıkların kaybına neden olmaması durumunda. Orta Derecede Önemli Kamu arazisi kaybının, sadece, umumi araziden ve yerleşim yerlerindeki ilgili varlık ve hizmetlerden kaynaklanan genel faydaları orta ölçekte azaltması ve kamu arazisinin kaybının kültürel mirasın ve toplumun kültürel kimliğinin bir parçası olan varlıkların kaybına neden olmaması durumunda ve Kamu arazisi kaybının tüm toplumun genel sosyo-ekonomik dokusunda önemli etkilere neden olmaması durumunda. 5-3

4 Etkinin Önemi Büyük Ölçüde Önemli Tanım Kamu arazisi kaybının, umumi araziden ve yerleşim yerlerindeki ilgili varlık ve hizmetlerden kaynaklanan genel faydaları önemli ölçüde azaltması durumunda, ya da Kamu arazisinin kaybının, kültürel mirasın ve toplumun kültürel kimliğinin bir parçası olan varlıkların kaybına neden olması halinde, ya da Kamu arazisi kaybının, tüm toplumun genel sosyo-ekonomik dokusunda önemli etkilere neden olması durumunda. Yukarıdaki etki önemi sınıflandırması, münferit arazi sahipleri ve kullanıcıları için olduğu kadar, kamu arazisi sahipleri için de geçerlidir. Kısım 5.5 de sunulan etki değerlendirmesinde, genel etkiler açıklanırken etki önemi büyüklüğü de belirtilmektedir. Kalıcı arazi alımından kaynaklanan etkilerin önem aralığı az önemli, orta derecede önemli ve/veya büyük ölçüde önemli arasınde değişecektir; çünkü bu tür etkiler, etkilenen kişiler için münferit vakalara göre oldukça değişkendir (örneğin, belirli bir etki bir çiftçi için önemsiz olabilir, ancak bir diğeri için geçim sıkıntısı oluşturabilir) Ulusal ve Uluslararası Standartlar ve Prensipler Arazi kullanımı üzerindeki etkilerin değerlendirilmesinde ve ilgili etki azaltma önlemlerinin geliştirilmesinde, uluslararası standartların [IFC Performans Standardı (PS5) ve Kamulaştırma hakkındaki EBRD Performans Gerekliliği 5 (PR5)] gereklilikleri göz önüne alınmıştır. 5.4 MEVCUT DURUM Güzergâha Genel Bakış 1. Bölüm deki harita, İzmir Otoyolu güzergâhına genel bir bakış sunmakta ve Otoyolun geçtiği illeri göstermektedir. Otoyol güzergâhı boyunca yer alan arazi kullanımları ağırlıklı olarak kırsal ve yarı kırsal karakterde ve sulamayla yapılan tarımdan, yağmur suyundan faydalanan meyve bahçeciliğine, zeytinciliğe ve meralara uzanan geniş yelpazeli tarımsal amaçlara yöneliktir. Otoyol boyunca uzanan arazi örtüsü (1) Ek M-2 de 1: ölçeğinde gösterilmektedir. Aşağıda Tablo 5.1, Otoyol boyunca yapılan saha araştırmaları ve masa çalışmaları temel alınarak güzergâh boyunca tespit edilmiş arazi örtüsü sınıflandırmalarını sunmaktadır Arazi Dokusu Tablo 5.1 de verilen arazi dağılımından da anlaşılabileceği gibi, önerilen Otoyolun çevresindeki başlıca arazi kullanımı tarım amaçlıdır. Google Earth görüntüleri temel alındığında, güzergâhın önemli bir bölümü boyunca tarımsal arazi dokusunun nispeten homojen olduğu, etkiye maruz kalan tarlaların (1) Bu mevcut durum araştırmasında tarif edilen arazi örtüsü Otoyolun etrafındaki 500 metrelik tampon alanı referans almaktadır ve temel olarak, uydu görüntüleriyle doğrulanan CORINE arazi örtüsü verilerine dayalıdır 5-4

5 yaklaşık yarısının 1 ha dan daha ufak bir alan kapladığı ve %90 ından daha fazlasının 2 ha dan daha ufak bir alan kapladığı söylenebilir. Bir başka deyişle, büyük, tek tip ürün yetiştirilen/endüstriyel ölçekli arsalardan ziyade, genel olarak birbirine komşu, ufak, ürün çeşitliliği sergileyen arsalar söz konusudur. Türkiye de sahip olunan arsaların ortalama büyüklüğü 6 ha dır (Tarımsal Sayım, 2001). Uzman deneyimi çerçevesinde, Proje Alanında sahip olunan ortalama arazi alanının bu ortalamanın altında olması beklenmektedir; çünkü bu bölgede tarım Türkiye nin diğer bölgelerine oranla daha verimlidir (örn. toprak koşullarının daha iyi olması ve daha fazla sulamalı tarım yapılması nedeniyle). Bu nedenle Türkiye nin batısı için, sahip olunan ortalama arazi büyüklüğünün 4-5 ha olduğu varsayılmaktadır. Bunun sonucu olarak da, yukarıdaki bilgiler ışığında, Proje bölgesinde yaşayan tipik bir çiftçinin herbiri 1 ha lık 4 ila 5 farklı, ufak arsaya sahip olduğu düşünülmektedir. Ayrıca, mülklerin miras nedeniyle bölünmesi nedeniyle, bir çiftçinin sahip olduğu araziler mutlaka birbirine komşu olmak zorunda değildir; köyün etrafında farklı konumlara dağılmış olabilir Arazi Piyasası Proje için yapılmış olan saha çalışmalarının (1) sonuçlarına göre, Otoyol boyunca yer alan bölgenin bütünü aktif piyasa değeri olan, ekilmeye uygun araziler, meyve bahçeleri, zeytinlikler, ev arsaları, v.s. den oluşmaktadır. Bir başka deyişle, çiftçilerin bölgede genellikle arazi alım satımı yapması mümkündür Arazi Kullanımı Tablo 5.1, tarım alanlarının (%61), meraların (%4), meyve bahçelerinin (%13) ve zeytinliklerin (%4) toplamda neredeyse %82 lik bir oranla Otoyol boyunca yer alan arazi örtüsünün en büyük bölümünü oluşturmakta olduğunu göstermektedir. Bu nedenle, başlıca arazi kullanım şeklinin tarım amaçlı olduğu söylenebilir (2). Ormanlar toplam arazi örtüsünün yaklaşık %7 sini oluşturmaktadır. %2 lik step, %4 lük maki, akarsular (%1 den az) ve sulak alanlarla (%1 den az), %4 lük kentsel doku, Otoyol güzergâhı boyunca yer alan diğer arazi örtüsü tipleridir. Tablo 5.1 Otoyol Boyunca Arazi Örtüsü Habitat Toplam Tarım Arazisi %61 Meyve Bahçeleri %13 Karışık Orman %5 (1), proje bölgesindeki pazar fiyatlarına ilişkin bağımsız ikinci bir görüş elde etmek amacıyla kamulaştırmadan etkilenen yerleşim birimleri boyunca bir piyasa araştırması yapmaları için saygın danışmanlar görevlendirmiştir. Bilgilerin hassas doğası nedeniyle, bu belge yayınlanamaz; ancak bir iç rapor olarak kullanılacaktır. Özetle, özel satıcıların/ticaretle uğraşanların ve aracıların faaliyet halinde olduğu aktif bir piyasanın var olduğu söylenebilir. (2) Bu mevcut durum değerlendirmesinde, tarım amaçlı arazi kullanımı ifadesi, tarım alanları, mera ve meyve yetiştirme alanlarını/zeytinlikleri içine almaktadır. 5-5

6 Meralar %4 Makilik %4 Kentsel Doku %4 Zeytinlik %4 Step %2 Fidanlık %1 Mineral Sahaları %1 Doğal Ormanlar %1 Akarsular <%1 Sulak Alanlar <%1 Toplam %100 Rakamlar Corine Arazi Örtüsünü ve Otoyolun yaklaşık kapladığı alanı (80 m koridor)temel almaktadır Her İl için Proje Alanındaki Arazi Kullanımı Aşağıdaki alt-kısımlarda her bir Proje Fazı, Kesimi ve her İl için arazi kullanım şekilleri ve etkiye maruz kaldığı tahmin edilen yapılar yer almaktadır. İlgili bilgiler aşağıda açıklanan beş farklı kaynaktan sağlanmıştır: (i) Wikipedia Türkiye: (ii) Otoyol A.Ş. kamulaştırma tablosu, Ekim 2011 ve Nisan 2012 tarihlerindeki durum (iii) İllerin Çevre Düzeni Raporları (Kocaeli: 2008; Yalova: 2007; Bursa: 2008; Balıkesir: 2008; Manisa: 2008; İzmir: 2008) ve TÜİK: Tarımsal Üretim, 2007 ( (iv) GIS (Coğrafi Bilgi Sistemi) Proje Alanı için Corine Verileri (güzergâh değişiklikleri dikkate alınmıştır, Kasım 2011) (v) Google Earth Görüntüleri ( ) Not: Aşağıdaki dilim grafikler, en üstten başlayarak saat yönünde okunmalı ve solda verilen yüzdesel oranlar referans alınmalıdır ( Arazi Örtüsü: 80 m yol koridoru ) Faz 1 ve Faz 2: Kesim I Kocaelive Yalova İlleri - Kesim II: Bursa İli Kocaeli İli: KM Genel Bakış İlin Toplam Yüzölçümü (i) Proje için Toplam Arazi Kullanımı (ii) Kocaeli İlindeki Arazi Kullanımına Genel Bakış (iii) km² ya da ha 99 ha, ilin toplam yüzölçümünün yaklaşık % 0,03 ü. Türkiye nin en ufak illerinden biri olmasına karşın, Kocaeli sanayileşme açısından en ileri olan 4 ilden biridir ve Türkiye nin tüm sanayi üretiminin %15 ini gerçekleştirmektedir. Kocaeli nde ekonomik faaliyetin yaklaşık %75 i sanayi kaynaklı ve sadece %2,3 ü tarım kaynaklıdır. Öte yandan tarım arazileri ilin 909 km² sini kaplamaktadır (Durum: 2007). Bu tarım arazilerinin büyük bir bölümü tarım ürünleriyle kaplıdır. 5-6

7 Arazi Örtüsü (iv) : 80 m yol koridoru %75 Step %23 Kentsel Doku %2 Karışık Orman Yoldan Etkilenen başlıca Arazi Kullanım Türleri Step (iv) Köprünün kuzeydeki kara bağlantısındaki stepler, arazi alımının önemli bir bölümünü oluşturacaktır. Endüstriyel Arazi Bir taş ocağı alanının bir bölümünü oluşturmaktadır. (kentsel doku) (iv) İkamet Edilen Arazi Dilovası nın dış mahalleleri, potansiyel olarak ikamet edilen 6 (kentsel doku) (iv) binayı kapsamaktadır. Kamusal/Özel Mülkiyet ( ii) Arazi alımının %30 u özel mülkiyet altındaki araziler ve %70 i kamu arazileridir. Yolun Geçiş Hakkı dâhilindeki Yapılar (Google Earth (v) ile gözlemlenmiştir) Mesken Binalar 6 (2 adedinin çok katlı bina olduğu görülmektedir) Yalova İli: KM Genel Bakış İlin Toplam Yüzölçümü (i) Proje için Toplam Arazi Kullanımı (ii) Yalova İlindeki Arazi Kullanımına Genel bakış (iii) 847 km² ya da ha ~ 508 ha, ilin toplam alanının yaklaşık % 0,6 sı. Türkiye nin kesme çiçek üretiminin üçte birini gerçekleştiren Yalova ilinin gelir kaynakları genellikle meyve bahçeleri, çiçekçilik ve seracılıktır. Hayvancılık da ormanlık olmayan arazilerde sıkça yapılmaktadır. İşletmelerin %98 i aile girişimidir ve hayvancılık ürünlerinin hemen hepsi Yalova içerisinde tüketilmektedir de tarım arazilerinin yüzölçümü yaklaşık 115 km² olarak ölçülmüştür. Yalova da birkaç sanayi tesisi bulunmaktadır; ama bunlar genellikle büyük, özel kuruluşlardır ve yerel istihdam açısından önem taşımaktadırlar. Arazi örtüsü (iv) : 80 m yok koridoru %66 Tarım Arazisi %16 Karışık Orman %11 Meyve Bahçeleri (Tarım) %3 Kentsel Doku %2 Step %1 Mineral Sahaları %1 Makilik <%1 Akarsu Yoldan Etkilenen Başlıca Arazi Kullanım Türleri Tarım Arazileri (iv) Tarım arazileri, %77 lik bir oranla ( ~ 390 ha), toplam arazi alımının önemli bir kısmını oluşturmaktadır; alınan arazi miktarı Yalova daki toplam tarımsal arazi kullanımının %3 üne karşılık gelmektedir. Yalova çiçek endüstrisiyle tanınan bir ildir ve otoyolun geçiş hakkı dâhilinde çok sayıda sera bulunmaktadır (aşağıya bakınız). Ormanlar (iv) Yalova daki arazi alımının yaklaşık %16 sını ormanlık alanlar Kamusal/Özel Mülkiyet (ii) oluşturmaktadır. Arazi alımının %55 i özel mülkiyet altındaki ve %45 i kamu arazileridir. 5-7

8 Yolun Geçiş Hakkı Dâhilindeki Yapılar (Google Earth (v) ile gözlemlenmiştir). Mesken 23 Seralar 22 Tanımlanmamış Küçük (genellikle tarlaların ortasında yer alan ufak binalar) Yapılar Bursa İli: KM Genel Bakış İlin Toplam Yüzölçümü (i) Proje için Toplam Arazi Alımı (ii) Bursa İlindeki Arazi Kullanımına Genel Bakış (iii) km² ya da ha ~ 139 ha, ilin toplam yüzölçümünün yaklaşık %0,01 i. Bursa, sanayisi nedeniyle, Türkiye nin ekonomik açıdan en gelişmiş illerinden biridir. İlin yüzölçümünün yaklaşık %30 unun (2007 de km²) tarım amaçlı kullanılmasına (ağırlıklı olarak şeftali ve zeytin üretimi) karşın, tarım Bursa ekonomisinde çok önemli bir yer tutmamaktadır. İlin yüzölçümünün yaklaşık %2 sini oluşturan (~230 km²) yetersiz mera alanı nedeniyle Bursa da en sık rastlanan hayvancılık uygulaması entansif yetiştiriciliktir. Arazi Örtüsü (iv) : 80 m yol koridoru %89 Tarım Arazileri %7 Karışık orman %4 Meyve bahçeleri(tarım) <%1 Akarsu Yoldan Etkilenen Başlıca Arazi Kullanım Türleri Tarım Arazileri (iv) Tarım arazileri, %93 lük bir oranla ( ~ 130 ha), toplam arazi alımının önemli bir kısmını oluşturmaktadır; alınan arazi miktarı Bursa daki toplam tarım arazisi kullanımının %0,04 üne karşılık gelmektedir. Ormanlar (iv) Bursa da Kesim I dâhilinde toplam arazi alımının yaklaşık %7 si ormanlarla örtülüdür. Arazi alımının %85 i özel mülkiyet altındaki ve %15 i kamu arazileridir. Kamusal/Özel Mülkiyet (ii) Yolun Geçiş Hakkı Dahilindeki Yapılar (Google Earth (v) ile gözlemlenmiş) Bursa nın Kesim I de kalan bölümlerinde etkiye maruz yapı gözükmemektedir Faz 2: Kesim II (devam) Bursa İli Bursa İli: KM Genel Bakış İlin Toplam Yüzölçümü (i) Proje için Toplam (ii) ve (iii) Arazi Alımı Bursa İlindeki Arazi Kullanımına Genel Bakış (iii) km² ya da ha Kamulaştırma verilerine göre [eski güzergâh] ~ 483 ha (ii) GIS proje alanı verilerine göre [güzergâh değişikliğinden sonra~ 580 ha; aşağıdaki hesaplamalar için kullanılacaktır] (iii), bu alan toplam il yüzölçümünün yaklaşık % 0,04-0,05 ine tekabül etmektedir. Yukarıda yer alan Bursa İlindeki Arazi Kullanımı açıklamasına bakınız. 5-8

9 Arazi Örtüsü (iv) : 80 m yol koridoru %35 Meyve Bahçeleri (Tarım) %17 Zeytinlikler %15 Tarım Arazileri %10 Makilik %8 Kentsel Doku %8 Karışık Orman %3 Mineral Sahaları %2 İğne Yapraklı Ormanlar %1 Fidanlık %1 Çayırlar (Meralar) <%1 Step <%1 Akarsu Yoldan Etkilenen Başlıca Arazi Kullanım Türleri Tarım Arazileri (iv) Alınan arazilerin önemli bir bölümünü (%67) ~380 ha lık tarım arazileri oluşturacaktır ve buralarda ağırlıklı olarak meyve bahçeleri ile zeytinlikler yer almaktadır. Bu araziler Bursa da tarım amaçlı kullanılan arazilerin toplamının yaklaşık %0,1 idir. Orman (iv) Ormanlık arazinin toplamdaki oranı yaklaşık %11 dir. Kentsel Doku (iv) Burada kentsel doku genellikle endüstriyel alan anlamını taşımaktadır; ancak Gedelek çevresindeki ikamet alanları da kentsel doku sayılabilir; bu durum yol geçiş hakkı dâhilindeki yapıların sayısına da yansımaktadır (aşağıya bakınız). Kamusal/Özel Arazi alımının %63 ü özel mülkiyet altındaki ve %37 si kamu arazileridir. Mülkiyet (ii) Yolun Geçiş Hakkı Dâhilindeki Yapılar (Google Earth (v) ile gözlemlenmiştir). Mesken Bina 10 Seralar 3 Endüstriyel Bina 10 Tanımlanmamış Ufak 14 (genellikle tarlaların ortasında bulunan ufak yapılar) Yapılar Faz 2: Kesim III Bursa ve Balıkesir İlleri Bursa İli: KM Genel Bakış İlin Toplam Yüzölçümü (i) Proje için Toplam (ii) ve (iii) Arazi Alımı Bursa İlindeki Arazi Kullanımına Genel Bakış (iii) km² ya da ha Kamulaştırma verilerine göre [eski güzergâh] ~ 982 ha (ii) GIS proje alanına göre [değiştirilmiş güzergâh, aşağıdaki hesaplamalar için kullanılacaktır] (iii), ~787 ha; bu alan toplam il yüzölçümünün yaklaşık %0,09-0,07 dir. Yukarıda yer alan Bursa İlindeki Arazi Kullanımı açıklamasına bakınız. Arazi Örtüsü (iv) : 80 m yol koridoru %77 Tarım Arazileri %15 Çayırlar (Meralar) %4 Makilik %2 Kentsel Doku %1 Akarsu %1 Meyve Bahçeleri (Tarım) <%1 Karışık Orman <%1 Sulak Alanlar <%1 Zeytinlikler Yoldan Etkilenen Başlıca Arazi Kullanım Türleri Tarım Arazileri (iv) Alınan arazilerin önemli bir bölümünü (%77), ~606 ha lık tarım arazileri oluşturacaktır; bu da Bursa ilindeki toplam tarımsal arazi 5-9

10 kullanımının yaklaşık %0,2 sine tekabül etmektedir. Meralar (iv) Alınan arazilerin içerisinde ikinci en büyük bölümü (%15) oluşturan arazi kullanım türü meralardır. Proje için alınan meralar Bursa nın toplam meralarının sadece %0,5 ine karşılık gelmektedir. Kamusal/Özel Mülkiyet (ii) Bursa nın Kesim III dâhilinde kalan kısmının tamamı Uluabat Gölü nün kuzeyindeki yeni güzergahın içerisinde olduğundan dağılım bilinmemektedir. Yolun Geçiş Hakkı Dahilindeki Yapılar (Google Earth (v) ile gözlemlenmiştir.) Mesken Bina 1 Seralar 1 Endüstriyel Bina 2 Tanımlanmamış ufak yapılar Balıkesir İli: KM (genellikle tarlaların ortasında yer alan ufak binalar) Genel Bakış İlin Toplam Yüzölçümü (i) km² ya da ha Proje için Toplam Arazi İlin toplam yüzölçümünün yaklaşık % 0,09 una karşılık gelen ~ Alımı (ii) ha. Balıkesir İlindeki Arazi Kullanımına Genel Bakış (iii) Arazi Örtüsü (iv) : 80 m yol koridoru %66 Tarım Arazileri %13 Çayırlar(Meralar) %8 Makilik %5 Kentsel Doku %4 Karışık Ormanlar %3 Stepler %1 Meyve bahçeleri (Tarım) <%1 Akarsular <%1 Fidanlıklar <%1 Sulak Alanlar Balıkesir ili hem zeytincilik hem de hayvancılık (meralar toplam il yüzölçümünün %15 ini kaplamaktadır) açısından en önemli il olduğu için, Türkiye tarımında kaydadeğer bir yer tutmaktadır de tarım arazilerinin yüzölçümü yaklaşık km² olarak ölçülmüştür. Bu nedenle, tarıma dayalı endüstri (un ve zeytinyağı üretimi gibi), Türkiye nin uluslararası ticari faaliyetlerinde önemli bir rol oynayan cevher madenciliğinin yanı sıra en baskın endüstriyel sektördür. Yoldan Etkilenen Başlıca Arazi Kullanım Türleri Tarım Arazileri (iv) Alınan arazilerin önemli bir bölümünü (%67), ~823 ha lık tarım arazileri oluşturacaktır; bu da Balıkesir ilindeki toplam tarımsal arazi kullanımının yaklaşık %0,2 sine tekabül etmektedir. Meralar (iv) Alınan arazilerde ikinci en büyük bölümü %13 lük dilimle meralar oluşturmaktadır. Bu araziler, Balıkesir ilindeki toplam mera Kamusal/özel Mülkiyet (ii) alanlarının sadece %0,08 ine karşılık gelmektedir. Kamuya ait ve özel mülkiyet altındaki araziler hemen hemen eşit oranlardadır. Yolun Geçiş Hakkı Dâhilindeki Yapılar (Google Earth (v) ile gözlemlenmiştir.) Mesken Bina 3 Seralar 2 Endüstriyel Bina 1 Tanımlanmamış Ufak Yapılar 1 (tarlaların ortasında ufak binalar) 5-10

11 Faz 2: Kesim IV Balıkesir, Manisa ve İzmir İlleri Balıkesir İli: KM Genel Bakış İlin Toplam Yüzölçümü (i) Proje için Alınan Toplam Arazi (ii) Balıkesir İlindeki Arazi Kullanımına Genel Bakış (iii) km² ya da ha Toplam il yüzölçümünün yaklaşık % 0,03 ünü oluşturan ~ 434 ha. Yukarıda yer alan Balıkesir İlindeki Arazi Kullanımı açıklamasına bakınız. Arazi Örtüsü (iv) : 80 m yok koridoru %67 Tarım Arazileri %17 Karışık ormanlar %6 Makilik %4 Çayırlar (Meralar) %3 Step %1 Kentsel Doku %1 İğne Yapraklı Ormanlar %1 Fidanlıklar <%1 Akarsular <%1 Meyve Bahçeleri(Tarım) Yoldan Etkilenen Başlıca Arazi Kullanım Türleri Tarım Arazileri (iv) Alınan arazilerin önemli bir bölümünü (%67), ~290 ha lık tarım arazileri oluşturacaktır; bu da Balıkesir ilindeki toplam tarımsal arazi kullanımının yaklaşık %0,07 sine tekabül etmektedir. Ormanlar (iv) Kamusal/Özel Mülkiyet (ii) Balıkesir ilinde Kesim IV dâhilinde alınan arazilerin yaklaşık %19 u ormanlardan oluşmaktadır. Alınan arazilerin %55 i özel mülkiyet altında ve %45 i kamuya aittir. Yolun Geçiş Hakkı Dâhilindeki Yapılar (Google Earth (v) ile gözlemlenmiştir.) Mesken Bina 3 Tanımlanmamış Ufak Yapılar Manisa İli: KM Genel Bakış İlin Toplam Yüzölçümü (i) Proje için Toplam Arazi Alımı (ii) Manisa İlinde Arazi Kullanımına Genel Bakış (iii) Arazi Örtüsü (iv) : 80 m yol koridoru %65 Tarım Arazileri %25 Meyve Bahçeleri (Tarım) %2 Zeytinlikler %2 Makiler %2 Karışık Ormanlar %2 Fidanlıklar %1 İğne Yapraklı Ormanlar %1 Akarsular <%1 Sulak Alanlar <%1 Step <%1 Kentsel Doku <%1 Mineral Sahaları 1 (tarlaların ortasında ufak bir bina) km² ya da ha İlin toplam yüzölçümünün yaklaşık %0,09 unu oluşturan ha. Manisa Türkiye nin önemli bir tarımsal üretim merkezidir (örn. tütün ve üzüm üretiminde liderdir). Tarım alanları yaklaşık km² lik bir alanı kaplamaktadır ( 2007). Son yirmi-otuz yıldır sanayinin hızla gelişmiş olmasına karşın, ekonomisi hala, yerel tarıma dayalıdır. Meralık arazilerin yetersizliğine karşın, hayvancılık entansif yetiştiricilik uygulamalarıyla gelişmiştir. 5-11

12 Yoldan Etkilenen Başlıca Arazi Türleri Tarım Arazileri (iv) Alınan arazilerin önemli bir bölümünü (%92), ~1.190 ha lık tarım arazileri oluşturacaktır; bu da Manisa ilindeki toplam tarımsal arazi kullanımının yaklaşık %0,2 sine tekabül etmektedir. Kamusal/özel Mülkiyet (ii) Alınan arazilerin %88 i özel mülkiyet altında ve %12 si kamuya ait arazilerdir. Yol Geçiş Hakkı Dâhilindeki Yapılar (Google Earth (v) ile gözlemlenmiştir) Mesken Bina 6 Tanımlanmamış Ufak Yapılar 10 (tarlaların ortasında genellikle ufak binalar) İzmir İli: KM Genel Bakış İlin Toplam Yüzölçümü (i) Proje için Toplam Arazi Alımı (ii) İzmir İlindeki Arazi Kullanımına Genel Bakış (iii) m² ya da ha İlin toplam yüzölçümünün yaklaşık %0,03 ünü oluşturan ~ 382 ha. İzmir Türkiye nin sanayi açısından en gelişmiş üç ilinden birisidir; ekonomisinin %31 i sanayiye ve sadece %7,8 i tarıma dayalıdır. Bununla birlikte il genelinde arazi kullanımının %29 u tarım amaçlıdır; zeytin, pamuk ve tütün en yaygın tarım ürünleridir ve 2007 de tarımsal üretim yapılan alanlar km² olarak tespit edilmiştir. Arazi Örtüsü (iv) : 80 m yol koridoru %52 Tarım Arazileri %15 Kentsel Doku %14 Zeytinlikler %5 Mineral Sahaları %4 Makilik %3 Step %3 Fidanlıklar %1 Meyve Bahçeleri (Tarım) %1 İğne Yapraklı Ormanlar %1 Karışık ormanlar <%1 Akarsular <%1 Sulak Alanlar Yoldan Etkilenen Başlıca Arazi Kullanım Türleri Tarım Arazileri (iv) Alınan arazilerin önemli bir bölümünü (%67), ~2.563 ha lık tarım arazileri oluşturacaktır; bu da İzmir ilindeki toplam tarımsal arazi Kamusal/Özel Mülkiyet (ii) kullanımının yaklaşık %0,08 ine tekabül etmektedir. Kentsel özellik taşıyan arazi alımı en fazla İzmir de gerçekleşecektir; aşağıda verilen yapı sayıları da bu durumu yansıtmaktadır. Yolun Geçiş Hakkı Dâhilindeki yapılar (Google Earth (v) ile gözlemlenmiştir.) Mesken Bina 60 Endüstriyel Bina 32 Tanımlanmamış Ufak yapılar 14 (genellikle tarlaların ortasındaki ufak binalar) Gelecekte Proje Güzergâhı Üzerinde Öngörülen Gelişimler Otoyol güzergâhı boyunca gelecekteki arazi kullanım planlaması ve gelişmelere dair bilgi edinmek için aşağıdaki Bölgesel Planlar gözden geçirilmiştir: Kocaeli Çevre Düzeni Planı (2006) [Faz 1] Yalova Çevre Düzeni Planı (2006) [Faz 1] Bursa Çevre Düzeni Planı (1998) [Faz 1 ve 2] 5-12

13 Manisa Kütahya İzmir Planlama Bölgesi Çevre Düzeni Planı (2009) [Faz 2] Önerilen Otoyolun güzergâhının da gösterildiği tüm mevcut Bölgesel Plan Haritaları (1: ve 1: ölçeğinde), Ek I de sunulmaktadır. Mevcut koşullarda Faz 2 de Balıkesir için bölgesel bir planın olmadığına dikkat edilmelidir. Mevcut bölgesel planların temel özellikleri aşağıda açıklanmaktadır: Faz 1 Kocaeli Çevre Düzeni Planı, ileride kentsel yerleşim alanlarının geliştirilmesine ve sanayi bölgelerine erişimin iyileştirilmesi için banliyö taşımacılığının altyapısının geliştirilmesine odaklanılacağını göstermektedir. Otoyol plana dâhildir ve güzergâhın mevcut kentsel ve endüstriyel alanlardan geçtiği ve birkaç planlanmış kentsel yerleşim bölgesine ve ayrıca planlanmış sanayi bölgelerine oldukça yakın ilerlediği görülmektedir. Yalova Çevre Düzeni Planı, Otoyol güzergâhı boyunca ilerideki gelişmelerin temel olarak kentleşme/yerleşim alanlarının, tersanelerin ve ilgili hizmet alanlarının genişletilmesi; Armutlu daki Marina ve Denizcali deki bisiklet yolları gibi dinlenme alanlarının altyapı çalışmalarının yapılması; Denizcali de bir katı atık depolama sahası gibi atık yönetimi altyapı unsurlarının gerçekleştirilmesi şeklinde olacağını göstermektedir. Ayrıca, çeşitli yerleşimlerde sanayi bölgelerinin geliştirilmesi de Yalova için yapılan alan planlamasının bir parçasıdır. Faz 1 / tarihli Bursa Çevre Düzeni Planı Faz 1 in bir bölümünü ve çoğunlukla Faz 2 yi etkilemektedir. Orijinal Otoyol güzergâhı bu Plana dâhil edilmiştir; ancak Uluabat Gölü nün kuzeyinde yeni yapılan güzergâh değişikliği (Faz 2 içerisinde) Plan dâhilinde değildir. Yeni güzergâh yaklaşık KM arasında, Planda da yer alan, önerilen bir sanayi ve yerleşim alanından geçmektedir (bkz. Ek I Bölgesel Planlar). Güzergâh değişikliği KGM tarafından onaylanmıştır ve OTOYOL detaylı tasarım çalışması için zemin araştırmalarına başlamıştır. Detaylı zemin araştırmalarının tamamlanmasından sonra, 1/5.000 ölçekli planlar hazırlanacak ve KGM ne sunulacaktır. KGM görüşlerini almak için bu planları diğer kurumlarla paylaşacak ve onların da kendi planlarına değişikliği dâhil etmesini sağlayacaktır. Yorum ve görüşlerin KGM tarafından planlara dâhil edilmesinden sonra, bu planlar Bursa Çevre Düzeni Planı na eklenecektir. Faz 2 Manisa-Kütahya-İzmir Bölgesel Planı, planlanmış olan İzmir-İstanbul Otoyolunun tasarlanmakta olan Otoyol güzergâhına kısmen paralel ilerlediğini göstermektedir. Bölgesel Plan beklenen nüfus artışı nedeniyle Manisa daki kentsel yerleşim alanında planlanan genişlemeyi, Otoyol boyunca sanayi bölgelerindeki planlanan gelişmeyi, birkaç yol altyapı projesini, demiryolu altyapısının iyileştirilmesini ve Otoyolun yakınlarında atık bertaraf tesislerinin yapılanmasını göstermektedir. 5-13

14 Genelde, tüm bölgelerde beklenen nüfus artışı nedeniyle, tüm bölgesel gelişim planlamalarının odaklandığı konulardan biri, ek yerleşim alanlarının kurulmasıdır. Otoyol güzergâhının bazı planlanmış yerleşim alanlarına olan fiziksel yakınlığının, gelecekte olabilecek anlaşmazlıkları engellemek amacıyla daha detaylı ele alınması gerekecektir. Önümüzdeki günlerde, Paydaş Katılım Planı çerçevesinde, yerleşim birimlerinin planlamasında rol alan paydaşlarla katılım faaliyetleri gerçekleştirilecektir. Bu bağlamda, görüşmeler Otoyolun işletilmesinden kaynaklanabilecek potansiyel olumsuz etkileri engellemek ya da en aza indirmek ve Otoyola yakın alanlarda gelecekte oluşacak yerleşim birimlerine yönelik faydalar sağlamak için uygun önlemlere odaklanacaktır. Diğer yol ve demiryolu altyapılarının geliştirilmesi ve sanayi bölgelerini iyileştirme çalışmaları, erişimde iyileşme sağlayacağı ve pazara ulaşım süresini azaltacağı için, muhtemelen Otoyoldan yarar sağlayacaklardır. Dinlenme mekânları ve turizm altyapısının geliştirilmesinin planlandığı bölgelerde (örneğin Yalova da), Otoyolun inşası ve işletilmesinden kaynaklanabilecek rahatsızlık nedeniyle olası anlaşmazlıklar yaşanabilir. Öte yandan, Otoyol sayesinde bölgedeki turizm alanlarının erişebilirliğinin genel anlamda artacak olması, ilgili tuzim alanları için de muhtemelen faydalı olacaktır. 5.5 ARAZİ KULLANIMI VE MÜLKİYET ÜZERİNDEKİ ETKİLER Bu kısım, Projenin, mevcut arazi kullanımlarının kalıcı olarak yer değiştirmesinden ve üzerlerinde yapı bulunan arsaların alımından kaynaklanabilecek etkilerini tespit etmektedir. Mal sahipleri ve kullanıcılar ile onların bu varlıklardan yararlanma şekilleri üzerindeki etkiler özetlenmektedir. Otoyol boyunca yer alan etkiye maruz yerleşim birimleri ve onları çevreleyen bölge üzerindeki sosyo-ekonomik etkilere daha geniş bir bakış açısı 15. Bölüm de verilmektedir. Bu etkileri azaltıcı önlemlerin kapsamı da Kısım 15.5 de ele alınmıştır. Proje, 232 yerleşim birimini etkileyecek olup, bunların 10 u önerilen taş ocaklarına komşu ve 32 si güzergâha yeni dâhil edilmiş olan Dürdane ve Uluabat Gölü civarındadır. Güzergâha yeni dâhil edilen bölümlerdeki arazi mülkiyeti ve kullanımlarıyla ilgili detaylı bilgi OTOYOL tarafından halen toplanmaktadır ve bu nedenle henüz bu ÇSED raporu kapsamına alınmaya hazır değildir. Benzer şekilde, bu kesimlere ait genel mevcut durum verileri de hala bir önceki/orijinal güzergâhı yansıtıyor olabilir (ki bu da metinde belirtilecektir). Öte yandan, ERM, Otoyol arazi kullanımları ile ilgili varılan genel sonuçların mevcut veriler ışığında kabul edilebilir bir belirlilik ölçüsünde geçerli olduğunu düşünmektedir. Yeni veriler ışığında yapılacak değerlendirmelerin, genel açıklama ve sonuçları ileride önemli ölçüde değiştirmesi beklenmemektedir Kalıcı Arazi Alımı Proje Bölgesinde Arazi Alımına ve Yapı Kaybına tahmini Genel Bakış 2. Bölüm de açıklandığı üzere, Otoyol güzergâhında gerçekleştirilecek arazi alımları, yerel topoğrafyaya ve bununla bağlantılı olan yarma/dolgu ihtiyacı ile Otoyol tasarım hususlarına bağlı olarak değişecektir. Böylece, arazi alım 5-14

15 koridorunun genişliği minimum 45 m den yaklaşık 130 m ye kadar (örneğin derin yarma gereken durumlarda) uzanacaktır ve tüm güzergâh için ortalama 80 m civarında olacaktır. Ana Otoyol ve yardımcı tesisleri için öngörülen tahmini arazi alımı, yaklaşık ha (bkz.tablo 5.2) lık bir alanı kapsamaktadır; bunun yaklaşık ha lık kısmı özel mülkiyet altındadır ve ha lık kısmı kamu arazisidir. Tablo 5.2, dört Otoyol kesiminin herbiri için, arazi alımına ilişkin dökümü göstermektedir (1). Tablo 5.2 Proje için gerekli olan Kamu/Özel Mülkiyet Alanlarına Genel Bakış* Mülk Sahipliği Kesim Arsa Sayısı Özel mülkiyet arazisi (ha) Kamu Arazisi (ha) Toplam (ha) Faz 1 I Gebze İznik Güney Kavşağı Faz 2 II İznik Güney Kavşağı Bursa III Bursa Balıkesir IV Balıkesir Izmir Toplam Kaynak: Otoyol A.Ş. nin kamulaştırma verileri (Durum: Nisan 2012) Otoyolun yapımı, genellikle (yukarıda gösterilmekte olduğu gibi) tarım amaçlı kullanılan ve yaklaşık ha lık tarım alanlarından, 700 ha lık meyve bahçelerinden ve 250 ha lık meralardan oluşan arazilerde fiziksel ve işlevsel bölünmelere neden olacaktır (2). Kısım nin alt başlıklarında da ifade edildiği gibi, Otoyolun yapımıyla oluşacak genel tarım arazisi kaybı, il bazında tarım amaçlı kullanılan toplam arazinin %1 inden çok daha azını yansıtmaktadır ve önemsiz sayılabilir (en ufak il olan Yalova hariç; bu ilde tarım arazilerinin %2 si etkiye maruz kalacaktır). Ancak, Otoyoldan doğrudan etkilenen haneler açısından etkinin önemi, hiç etki olmaması ila büyük ölçüde önemli etki olması arasında değişecektir (bkz. Kısım ). Google Earth görüntülerinin incelenmesine istinaden, 400 kilometrelik güzergâh boyunca 245 yapının (ikamet edilen ve edilmeyen binalar, daha küçük ve niteliği belirsiz kulübe, baraka v.b. yapılar) arazi alımı kaynaklı etkiye maruz kalacağı öngörülmektedir. Kamulaştırmaya maruz kalacak olan den fazla arsa olduğu düşünüldüğünde, bu miktar %2 ik bir oranı temsil etmektedir ve toplamda çok az önem taşımaktadır. Öte yandan, doğrudan etkilenen mülk sahipleri ve ikamet edenler için, yapının tipine bağlı olarak, orta derecede önemli ila büyük ölçüde önemli arasında değişen etkiler söz konusu olacaktır. Aşağıdaki tablo, hava fotoğrafları ve görüntülerinden elde edilen değerlendirme sonuçlarını göstermektedir (bkz.kısım ). Güzergâhın (1) Kamulaştırma sürecinde kamulaştırılacak arazilere ilişkin edinilen bilgiler (Eylül 2011) (2) Otoyolun kapladığı alan GIS (Coğrafi Bilgi Sistemi) ile oluşturulmuştur. Bu alan Otoyolun merkez hattının her iki tarafında 40 ar m lik birer tampon bölge (bağlantı yolları ve kavşaklar dahil olacak şekilde) anlamına gelmektedir. 5-15

16 başlangıcı olan ve I. Kesim de yeralan Gebze/Kocaeli civarında ve son nokta olan İzmir yakınlarında tespit edilmiş olan yapıların çoğunun kentsel özellik taşıyan alanlarda bulunduğunu belirtmek gerekir. Tablo 5.3 Projenin Yol Geçiş Hakkı Dâhilinde Kalan Yapılara Genel Bir Bakış Kesim Faz1 I Gebze İznik Güney Kavşağı Mesken Bina 33 Endüstriyel Bina Sera Tanımlanmamış Toplam Yapı Faz 2 II İznik Güney Kavşağı Bursa III Bursa - Balikesir IV Balikesir - Izmir Toplam Kaynak: Google Earth gözlemleri. Görüntüler 2009 ila 2012 yılları arasından alınmıştır. * Not: Bu rakamlar görüntülerin yorumlanması çerçevesinde tahminlere dayanmaktadır Arazi Kullanımında Doğrudan Değişikliklerin ve Arazi Varlığı Kayıplarının Etkileri Tarımsal Arazi Kullanımı Üzerindeki Etkiler Güzergâh boyunca uzanan alanlar, çeşitlilik içeren ve yoğun olarak kullanılan tarım arazisi dokusu içerisinde yer almaktadır. Başlıca arazi alımı, özellikle tarım alanları ve meralardan oluşan verimli topraklarda gerçekleştirilecektir (toplam arazi alımının %82 si, bkz. Tablo 5.1). Bu arazi alımının, Kısım nin alt kısımlarında da açıklandığı gibi, tarım amaçlı kullanılan toplam arazinin sadece çok ufak bir bölümü (ortalamada %1 den çok daha azı) için gerçekleştiriliyor olması nedeniyle, bölgenin ve etkilenen illerin genel tarım potansiyeli ve kaynakları üzerinde büyük ölçüde önem taşıyan bir etki yaratması beklenmemektedir. Öte yandan, tarımsal arazilerin alımı, bireysel mal sahipleri ve kullanıcıların elindeki mevcut verimli arazinin azalmasına neden olarak, bu kişileri etkileyecektir. Tarım arazilerinde gerçekleşen kayıplar, genellikle yetişen mahsül ve ağaçlarda da kayıplara neden olur. Etki azaltma önlemleri alınmadığı takdirde; etkilenen arazinin etkilenen hane için ekonomik bir kaynak olarak büyüklüğüne ve önemine bağlı olarak, etkinin az önemli ile orta derecede önemli arasında değişmesi beklenmektedir. Kısım de tarif edildiği üzere, tipik bir çiftçinin, tarımsal gelirinin kaynağı olarak, 4 ila 5 ufak, ayrı arazi parçasına sahip olduğu varsayılmaktadır (miras uygulamaları nedeniyle). Bunun anlamı, bir ya da iki arsanın kısmen kamulaştırılması halinde, etkinin orta derecede önemli ya da az önemli (etki azaltılmazsa) olacağıdır; çünkü verimli alanda sadece kısmi kayıp söz konusudur. Projeden kaynaklanan arazi kaybının (örn. tüm arazilerin hepsinin ya da çoğunun kaybı) arazi kullanıcılarının geçimlerinin önemli bir bölümünü ya da tamamını tehlikeye atması durumunda (ekonomik yer değiştirme ve en kötü 5-16

17 senaryoda fiziksel yer değiştirme), etkilerin büyük ölçüde önemli olarak değerlendirilmesi gerekecektir. Ayrıca, arazi sahiplerinin büyük bir bölümü için, tarım birincil gelir kaynağı değildir. SSA nın sonuçlarından biri olarak, ziyaret edilen köylerin yaklaşık %22 sinde hanelerin birincil gelir kaynağı olarak yağmur suyuyla yapılan tarımı ifade ettiği görülmektedir. Bu çiftçiler için, arazilerin bir parçasının kaybı, etki azaltıcı önlemler uygulanmadığı takdirde, orta derecede önemli bir etki doğuracaktır (Sulamalı tarım için aşağıda Kısım e bakınız). Arazi kaybı nedeniyle fiziksel yer değiştirme ve bu nedenle de gelir kaybı oluşması muhtemel gözükmemektedir. Projeden etkilenecek toplam insan sayısının ve arasında değişeceği ve bunların büyük bir çoğunluğunun önemli ölçüde etkilenmeyeceği tahmin edilmektedir. Otlak Arazilerinin Kullanımı üzerindeki Etki Proje için toplam arazi alımının yaklaşık %4 ü (bkz.tablo 5.1) otlak arazilerinde gerçekleştirilecektir. Otlak arazi kaybının neden olacağı etkilerin çok önemli olmayacağı düşünülmektedir; çünkü illerdeki toplam otlak alanlarının %1 inden çok daha azı etkilenecektir. Başka deyişle, yeterli miktarda başka otlak alanlar yine de mevcut olacaktır. SSA na göre, kişi (~1.300 hane) hayvancılık faaliyetleri ile uğraşmaktadır; ama bunların %5 den azı hayvancılığı başlıca gelir kaynağı olarak ifade etmektedir. Ortaya çıkacak etki, arazinin kaybından dolayı (ki bunun en düşük seviyede olacağı öngörülmektedir) değil, daha ziyade araziye erişimde ortaya çıkacak değişimden kaynaklanacaktır (Ocak/Şubat 2011 tarihlerinde halkla yapılan toplantılarda bu kaygı ayrıca dile getirilmiştir). Erişim kaybı/erişimde bölünme nedeniyle ortaya çıkacak etkinin (etki azaltma önlemleri uygulanmazsa) orta derecede önemli olması beklenmektedir. Bir köyde (Yeniköy/Merkez/Balıkesir) yapılan SSA sırasında, Muhtar köylerinin çevresindeki arazileri mevsimlik çobanların (1) ziyaret ettiğini belirtmiştir. Mevsimlik çobanlar yaşamlarını tamamen hayvan güderek kazanmakta olduğundan, bu insanlar tarafından kullanılan otlakların üzerindeki etkiler, azaltılmadıkları takdirde, büyük ölçüde önemli olarak değerlendirilebilir. Orman Arazilerinin Kullanımı üzerindeki Etkiler Proje güzergâhı için arazi alımının yaklaşık %7 si ormanlık alanlarda gerçekleşecektir. Av sahaları ya da orman toplanma bölgeleriyle ilgili etkilerin Proje açısından az önem taşıdığı düşünülmektedir; çünkü bu tür orman kullanımları SSA sırasında bildirilmemiştir. İlgili mülk sahibi için kaybın önemine ve ilgili etki azaltma önlemlerine bağlı olarak, kereste kaybının az önemli olacağı düşünülmektedir; çünkü orman tamamen ortadan kalkmayacaktır. SSA sonuçları araştırma yapılan 41 köyün 13 ünde (%32), ormancılıkla uğraşıldığını; ancak ormancılık kaynaklı gelirlerin bu köylerin (1) SSA sırasında muhtarlardan alınan bilgilere göre, mevsimlik çobanlar Yeniköy e sonbahar sonlarında gelmekte ve ilkbaharın başlarında oradan ayrılmaktadırlar. Köylüler ve çobanlar arasında herhangi bir gerilim işareti gözlemlenmemiştir. Yeniköy, mevsimlik çobanların tespit edildiği tek yerleşim birimidir. 5-17

18 hiçbirisinde önemli bir gelir kaynağı olmadığını göstermektedir. 10 köyde (%25), orman ürünleri günlük yaşamdaki ihtiyaçlar doğrultusunda kullanılırken, 2 köyde (%5) orman ürünleri yerel pazarda satılmaktadır Bina Kayıplarının İkamet Edenler ve diğer Kullanıcılar üzerindeki Etkileri Tablo 5.2 de gösterildiği gibi, Otoyol güzergâhı toplam yaklaşık mülkün arsasından geçmektedir; mevcut koşullarda bunların sadece 245 i üzerinde aşağıdaki kullanım şekilleri doğrultusunda binalar olduğu bilinmektedir: 117 mesken olarak kullanılan bina; 45 ticari/endüstriyel amaçlı kullanılan bina; 28 arsada sera kümesi bulunmaktadır. Hava fotoğraflarının incelenmesine istinaden, yaklaşık 55 yapı tanımlanamamıştır; ama bunların genellikle tarım arazileri üzerindeki ufak ağıllar ya da kulübeler oldukları sanılmaktadır. Etkilenen bina yapıları doğrudan Projenin kapladığı alan içerisinde kalıyorsa, yıkılmaları gerekecektir. Diğer binalar, arazisinin sadece bir bölümü kamulaştırılmak zorunda olan arsaların üzerindedir. Bu durum, sahibiyle yapılacak olan müzakerelere bağlı olarak, tüm arsa ve üzerindeki binanın/binaların kamulaştırılabileceği anlamını taşıyabilir. Otoyolun Faz 1 bölümü için, etkilenen bina sayısının 101 e kadar çıkabileceği öngörülmektedir. Bunların 43 ü ikamet edilen binalardır. Faz 2 de toplam 144 yapının etkiye maruz kalacağı öngörülmektedir; bunların da 74 ü ikamet edilen binalardır ve yaklaşık 50 si İzmir e yakın, Otoyolun son beş kilometrelik bölümü dâhilindedir. Etki azaltma önlemleri alınmazsa, etkilenen binaların (tarım binaları ve iş yapıları) sahipleri ve kullanıcıları üzerindeki etki seviyelerinin, az önemli ile orta derecede önemli arasında değişeceği, sınırlı sayıda durumda ise etkinin büyük ölçüde önemli olacağı düşünülmektedir. İkamet amaçlı kullanılan binaların yıkım yoluyla etkilenmesi halinde, etki azaltma önlemleri alınmadığı takdirde, binada yaşayanlar, mal sahipleri ve diğer kullanıcılar üzerindeki etki büyük ölçüde önemli olarak değerlendirilir; çünkü arazinin alımı etkiye maruz kalan insanların evlerini kaybetmelerine ve fiziksel olarak yer değiştirmelerine neden olacaktır. Üzerinde ikamet edilen bina bulunan ve etkiye maruz toplam arsa sayısının nispeten azlığı nedeniyle (toplam adet etkilenen arsa içerisinde sadece 117 adet, yani %1 den daha ufak bir orandır), bu tür vakaların sınırlı sayıda olması beklenmektedir. Tahmini 117 adet ikamet amaçlı kullanılan binanın kaybı, en azından 177 hanenin fiziksel olarak yer değişimine neden olacaktır. Bölgedeki ortalama hane büyüklüğü 3,8 olarak kabul edilirse (kaynak: Türkiye İstatistik Yıllığı, 2010), yaklaşık 450 etkiye maruz insanın fiziksel olarak yer değiştireceği belirtilebilir. Arazi alımı sürecinde etki azaltma önlemleri uygulanmadığı takdirde; ibadet yerleri, okullar hastaneler ve iş yerleri gibi hassas binaların etkiye maruz kalması durumunda orta derecede önemli ila büyük ölçüde önemli etkiler ortaya çıkabilir. 5-18

19 Yukarıda ifade edilmiş olduğu gibi, yol geçiş hakkı dâhilinde yaklaşık 45 adet ticari bina ve 28 adet sera kümesi konumlanmıştır; eğer etki azaltma önlemleri uygulanmazsa, ilgili iş yerleri etkilenecektir. Eldeki bilgiler temel alınarak, doğrudan arazi alımının başka hassas binaları etkilemeyeceği söylenebilir. Münferit vaka bazında, yakından geçen Otoyolun etkilerini azaltmak için, binanın başka bir yere taşınması veya başka etki azaltma önlemlerinin uygulanması (gürültü bariyerleri gibi) gerekebilir. Bu aşamada, Hersek teki tarihi bir mezarlığın yerinin değiştirilmesi için sorumlu yetkililerden gerekli izin alınmıştır. Bu ÇSED çalışmasının hazırlığı sırasında, saha incelemelerini de içeren detaylı bir arkeolojik çalışma başlamıştır. Başka hassas alanların tespit edilmesi halinde, bunlar işaretlenecek ve koruma altına alınacaktır. Elde edilen bulgulara ilişkin uygulamalara Kültür ve Turizm Bakanlığı ile birlikte karar verilecektir. Etki azaltma önlemleri, Kısım 5.6 de açıklandığı gibi, önemli etkileri ilgili Türk mevzuatına göre ele alacak ve uluslararası standartlara uygunluğu sağlayacak ek önlemleri de içerecektir (bkz. Kısım 5.6.2) Arazi üzerindeki diğer Varlıkların Kaybından kaynaklanan Etkiler (sulu tarım dâhil) Sulama Kanalları Devlet Su İşleri (DSİ) nin talep etmiş olduğu ve Otoyolun kestiği tüm işlevsel sulama kanallarının korunacağı şeklindeki koşul nedeniyle nin yerine getirmeyi taahhüt ettiği etki azaltma önlemleri, 8. Bölüm de paylaşılmaktadır. 8. Bölüm de, ayrıca, işlevselliklerinin korunması veya yeniden sağlanması için Proje nedeniyle yataklarının değiştirilmesi/onarılması gereken tüm sulama kanallarının bir listesi yer almaktadır. ve DSİ bu önlemler üzerinde hemfikir olmuşlardır. Bu nedenle, sulama kanalları üzerinde orta ve uzun vadede hiçbir etki öngörülmemektedir. Sulama Sistemleri (özel mülkiyet altındaki yağmurlama sistemleri, damlatmalı hortumlar, v.s.) SSA ya göre, köylerin %63 ünde sulamalı tarım yapılmaktadır ve ziyaret edilen köylerin %17 sinde sulamalı tarım haneler için birincil geçim kaynağıdır. Sulama sistemleri genellikle sulama birlikleri ya da kooperatifler tarafından işletilmektedir. Proje nedeniyle arazi alımı sonucunda bir sulama sisteminin kesintiye uğraması, sadece ilgili arsanın sahibini/kullanıcısını değil, ama sistemi kullanan daha büyük bir topluluğu da etkileyecektir. Sulu tarımdan kaynaklanan gelirin ilgili hane gelirinin önemli bir bölümünü oluşturduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, sulama yapılarının kaybından kaynaklanacak gelir kaybı, eğer etkileri azaltıcı önlemler uygulanmazsa, az önemli ila orta derecede önemli arasında seyredecek etkilere neden olabilir. Sulama yapılarının Proje nedeniyle kaybının, etkilenen arazi kullanıcılarının geçim kaynaklarının önemli bir bölümünü etkilemesi halinde (ekonomik yer değiştirme) etkilerin büyük ölçüde önemli olarak değerlendirilmesi gerekecektir. SSA kapsamındaki hedef-grup toplantıları sırasında, bölge sakinleri Projenin sulama sistemleri üzerindeki etkileriyle ilgili kaygılarını dile getirmişlerdir; bu nedenle bu konu ÇSED de değerlendirilmesi açısından önemlidir. Otoyolun 5-19

20 sulama amaçlı su temini ve sulama sistemlerinin işlevselliği üzerindeki öngörülen etkileriyle ilgili olarak görüşülen 31 Muhtarın 15 inin, potansiyel etkiler konusunda emin olmadığı ve 15 inin potansiyel hasar öngördüğü ve bir kişinin de olumsuz etkiler beklemediği anlaşılmıştır Araziye Erişimde Değişiklikten Kaynaklanabilecek Etkiler (Bölünme Etkileri) Otoyol, tarımsal ve muhtemelen başka arazilerde bölünme ve parçalanmaya neden olacaktır; bu da erişimlerinin sınırlanması nedeniyle arazilerin kullanılabilirliğini azaltacaktır. Şu örnekler verilebilir; bir arsa Otoyol tarafından bölünürse, arazi/arsa sahibinin (ya da kullanıcısının) arsanın diğer kısmına erişim için Otoyolu geçmesi gerekebilir ya da bir meyve bahçesi ya da zeytinlik, Otoyol nedeniyle potansiyel olarak işletme tesisinden ayrılmak zorunda kalabilir (bkz. Şekil 5.1). SSA kapsamında yapılan hedef-grup toplantılarında, öncelikle çiftçi toplulukları ve ayrıca bazı kadınlar bölünme sorunuyla ilgili kaygılarını dile getirmişlerdir. Belirtilen kaygılar sadece tarım arazilerine erişimde değişiklik ve arazi kaybı ile ilgilidir; fiziksel bağlantıların kopmasından dolayı komşu köylerle ilişkilerin kesilmesine ilişkin herhangi bir kaygı bildirilmemiştir. SSA sırasında hedef-gruplarla yapılan görüşmeleri temel alan tahminlere göre, verimli arazilere erişimdeki azalmadan potansiyel olarak yaklaşık kişi etkilenebilir. Şekil 5.1 Bölünme Etkisinin Şematik Gösterimi Etki azaltma önlemleri alınmadığı takdirde, erişimde değişiklikten kaynaklanan etkiler orta derecede önemli olarak değerlendirilmektedir. Tasarım aracılığıyla geliştirilecek etki azaltma önlemleri (örneğin, alt geçitlerin uygun noktalarda konumlandırılması), erişimde değişiklik hususunu ele alacaktır Gelecekteki Gelişimler Üzerindeki Etkiler Otoyolun yapımı, muhtemelen ulusal, bölgesel, il ve ilçe bazında gelişim planlaması ve imar çalışmalarında değişikliğe neden olacaktır. Otoyol ulusal ve bölgesel erişilebilirlikte önemli ölçüde iyileşmelere neden olacaktır ve ilgili yetkililerin arazi kullanımı ve geliştirme politikalarını, bu iyileşmelerden 5-20