BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠ'NDE UZAKTAN EĞĠTĠM: ĠRAN VE TÜRKĠYE MĠLLĠ KÜTÜPHANELERĠ'NĠN ROLÜ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA VE KAVRAMSAL MODEL ÖNERĠSĠ

Transkript

1 T.C. ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠ ANA BĠLĠM DALI BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠ'NDE UZAKTAN EĞĠTĠM: ĠRAN VE TÜRKĠYE MĠLLĠ KÜTÜPHANELERĠ'NĠN ROLÜ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA VE KAVRAMSAL MODEL ÖNERĠSĠ DOKTORA TEZĠ AZĠZ HEDAYATĠ KHOSHEMEHR ANKARA 2013 I

2 T.C. ANKARA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠ ANA BĠLĠM DALI BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠ'NDE UZAKTAN EĞĠTĠM: ĠRAN VE TÜRKĠYE MĠLLĠ KÜTÜPHANELERĠ'NĠN ROLÜ ÜZERĠNE BĠR ARAġTIRMA VE KAVRAMSAL MODEL ÖNERĠSĠ DOKTORA TEZĠ AZĠZ HEDAYATĠ KHOSHEMEHR TEZ DANIġMANI: PROF. DR. H. SEKĠNE KARAKAġ Ankara 2013 II

3 III

4 ÖNSÖZ Nüfus artışı ve endüstriyel gelişmelere cevap verebilmek için yaşamın her döneminde toplumun büyük kesimine eğitim verme gereği doğmuştur. Çağdaş dünyada yaşanan gelişmeler, değişmeler, dönüşümler ve küreselleşme, eğitimde öğrenme - öğretme süreçlerinde verim ve etkililik tartışmalarını gündeme getirirken, eğitim teknolojisi kavramını öne çıkarmıştır. Eğitim teknolojisi kavramıyla birlikte günümüzde yaşanan sanayileşme, hızlı nüfus artışı ve ekonomik sorunlar eğitime olan talebi arttırmış, örgün eğitimin yanında uzaktan eğitime de gereksinim duyulmasına neden olmuştur. Ülkeler, bu gereksinmelerini karşılayabilmek amacıyla çok çeşitli girişimlerde bulunmuşlardır. Bunlar, genellikle, «daha çok okul açma, daha çok öğretmen yetiştirme, eğitim kurum ve donatımlarını etkili kullanma, öğrenim süresini uzatma» (Hızal, 1983, s. 7) biçimindeki çalışmaları kapsamıştır. Geleneksel nitelik taşıyan bu girişimler, eğitim olanaklarında önemli sayılabilecek bir artış sağlamışsa da, bütün dünyada var olan ekonomik bunalım sonucu eğitime ayrılan kaynakların yetmemesi nedeniyle, gereksinmeleri karşılamaktan uzak kalmıştır. Bu durum, ülkeleri eğitimde yeni arayışlara yöneltmiştir. Ülkeler, geleneksel eğitim yapılarının dışına çıkarak çabalarını daha çok kişiye daha iyi ve daha ucuz eğitim sağlama yollarını bulmada yoğunlaşmıştır. Bu çabaların ürünü olarak eğitimde yeni bir yaklaşım olan uzaktan eğitim yaklaşımı geliştirilmiştir. Uzaktan eğitim, büyük bir kesime eğitimi çabuk, ucuz ve kaliteli olarak götürebilmenin yollarından biridir. Uzaktan eğitim sistemine dâhil edilen her IV

5 yeni teknoloji, eğitimin etkisini daha da artırmaktadır. Her alanda olduğu gibi, uzaktan eğitim de gelişmekte ve evrim geçirmektedir. Mektupla başlayan uzaktan eğitim uygulamaları, Radyo ve filmlerle devam etmiş, Televizyonun bulunmasıyla daha yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. Ancak tek yönlü iletişim zamanla ihtiyaçları karşılayamaz hale getirmiştir. Bilgisayarların özellikle de kişisel bilgisayarın (PC) icadıyla, bilgisayar destekli eğitim bir dönem için uzaktan eğitimin önemli unsuru haline gelmiş, ancak yine de bir takım teknolojik yetersizlikler nedeniyle (yetersiz donanım ve yazılımlar, sade grafik tasarımları vb.) eğitimde etkileşim ve tek yönlü iletişim problemlerini çözme konusunda yeterli olamamıştır. İnternetin işe koşulmasıyla uzaktan eğitimde yeni bir süreç başlamıştır. İnternet sunduğu imkânlar ve sürekli gelişen yapısıyla, uzaktan eğitimi, şimdiye kadar görülmemiş bir süratle geliştirmekte ve cazip hale getirmektedir. Bu değişimin ve gelişimin farkında olan birçok eğitim kurumu bu alanda ciddi araştırmalar ve yatırımlar yaparak kurumlarına eğitim alanındaki bu gelişmeleri dâhil etme çabasındadırlar. Bu çaba, diğer birçok buluşta olduğu üzere sadece yenilikleri takip etme çabası değildir. Bu çaba, kurumların ayakta kalma çabalarıdır. Çünkü bu kurumlar, bu gelişmenin getireceği sonuçların farkındadırlar. Uzaktan eğitim alanına Bilgi İletişim Teknolojileri (BİT) ile gelen yenilikleri kurumlarına uyarlayarak kaliteli ve esnek eğitim ortamları geliştiremeyen kurumlar ulusal ve uluslararası ölçekte rekabet güçlerini zamanla yitireceklerdir. Eğitimdeki bu olumlu gelişmeleri göz önüne alarak, bu gelişim ve değişimi kendi alanımıza adapte edebilmek için bu çalışmada, bilgi ve belge yönetimi ders içeriklerinin çoklu ortam materyalleri ile hazırlandığı ve sunulduğu örnek bir Öğrenme Yönetim Sistemi V

6 (ÖYS) geliştirilecektir. Geliştireceğimiz uzaktan eğitim sisteminde, başarılı ÖYS lerde kullanılan bütün teknolojileri kullanılacaktır. Böylece bilgi ve belge yönetimi öğrencilerine etkileşimli bir eğitim ortamı hazırlamak amaçlanmıştır. Uzaktan eğitim uygulamalarında amaç sadece ders içeriğinin aktarılması olmadığı için öğrenciler arasında iletişimi arttırmayı sağlayacak bir takım uygulamaların sistemle uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir. Bilişim teknolojisinin içinde ise daha yaygın, ulaşılabilirliği daha yüksek, daha hızlı, daha az zaman harcanan ve daha kolay olan İnternet (web) tabanlı uzaktan eğitimin kullanılmasının uygunluğu söz konusudur. Uzaktan eğitim, eğitimdeki tüm sınırlılıkları, duvarları ortadan kaldırmıştır. Diğer bir deyişle, uzaktan eğitim, isteyene, istediği yaşta, istediği yer ve zamanda, istediği hızla, istediği ortamı kullanarak öğrenme olanağı sağlamaktadır. Yapılan araştırmalar; uzaktan eğitimin kütüphanecilerin çeşitli kurslar, sertifika programları kadar, lisans tamamlama, lisans ve lisansüstü eğitimlerinin sürdürülmesinde de başarılı sonuçlar verdiğini göstermektedir. Ayrıca gelişen bilgi ve iletişim teknolojisi ve kişisel bilgisayar kullanımının artması, kütüphanecilere çok çeşitli seçenekler sunarak gelişmelerini izleme fırsatı vermektedir. Bu yolla kütüphaneciler, zaman ve coğrafi engelleri aşarak uzaktaki bir programa, üniversiteye ulaşabilmekte, böylece çok sayıda kütüphanecinin aynı anda kısa bir zaman diliminde eğitilmesi ve kütüphaneciliğe hazırlanması, mesleki niteliklerinin arttırılması, eğitim düzeylerinin yükseltilmesi, esnek bir çerçeve içinde mesleki ve bireysel rollerini rahatlıkla yerine getirebilmeleri sağlanabilmektedir. Bu çalışmada İran ve Türkiye genelinde, Bilgi ve Belge Yönetimi alanında uzaktan eğitimin uygulanması ve yaşam süreci milli kütüphaneler bağlamında incelenecektir. VI

7 Yapılacak olan bu çalışmanın, Bilgi ve Belge Yönetimi alanın 'da eğitim programı hazırlayan ve dijital yayıncılığı kullanmak isteyen akademisyen, öğrenci, kişi, kurum ve kuruluşlara yol göstereceği düşünülmektedir. Bu çalışmada hazırlanacak olan kavramsal model ile Türkiye'de Bilgi ve Belge Yönetiminde uzaktan yükseköğretim ve planlı öğretim veren, öğretimin sunulmasında İnternetten yararlanılan kurum ve kuruluşlara dijital İnternet yayıncılığı ile yapılacak olan eğitim yayınlarının hazırlanmasına yönelik olarak bir başvuru kaynağı sunulacaktır. Ayrıca İran Milli Kütüphanesinde uygulanan Bilgi ve Belge Yönetimi'nde uzaktan eğitim programı incelenecek ve daha iyice yöneltmek için bir kavramsal model önerilecektir. Türkiye Milli Kütüphanesi görev tanıtımında böyle bir bulgu yoktur. Bunun önemi vurgulanarak Türkiye Milli Kütüphanesine böyle bir görev önerilecek ve model sunulacaktır. Tez çalışmamın her aşaması ve sürecinde değerli öngörü ve yönlendirmeleriyle ufukumu açan ve yardımlarını esirgemeyen, fikir ve önerileriyle bana farklı bakış açıları kazandıran tez danışmanım sayın Prof. Dr. H. Sekine Karakaş ve ayrıca benimle birlikte bu çalışmaya ciddi emek veren, gayretleriyle beni sürekli teşvik eden ve cesaretlendiren hocalarıma Prof. Dr. Mürsel Öztürk, Doç. Dr. Fatih Rukancı, Doç. Dr. Hakan Anameriç, Yar. Doç. Dr. Mustafa Bayter ve diğer Bilgi ve Belge Yönetimi'nde çalışan değerli hocalarıma teşekkür ederim. Sürekli yanımda olduklarını hissettiren Aile'me ve gösterdiği sabır ve anlayıştan dolayı, sabır taşı eşim Maryam ve sekiz yaşındaki kızım Helya'ya da teşekkür ederim. Aziz HEDAYATĠ KHOSHEMEHR ANKARA, 2013 VII

8 ĠÇĠNDEKĠLER... Sayfa No ÖNSÖZ... I ġekġller... XII KISALTMALAR... XVI I. BÖLÜM: GĠRĠġ... 1 I. 1. Konunun Amacı... 1 I. 2. Konunun Önemi... 5 I. 3. Araştırma Soruları/ Hipotez... 7 I. 4. Kapsam... 8 I. 5. Yöntem... 9 I.5.1. Araştırma Evreni Ve Örneklem... 9 I.5.2. Veri Toplama Teknikleri I. 6. Düzen I. 7. Terimler I. 8. Kaynaklar II. BÖLÜM: UZAKTAN EĞĠTĠM II. 1. Eğitim II.2. Uzaktan Eğitim II.3. Uzaktan Eğitimin Tarihçesi II Dünya'da Uzaktan Eğitim II Bilgi ve Belge Yönetimi'nde Uzaktan Eğitim II Türkiye'de Uzaktan Eğitim II Türkiye Cumhuriyeti Milli Kütüphanesi nin değerlendirilmesi 63 II.3.3. İran'da Uzaktan Eğitim II İran'da Yüksek Öğretim II İran'da Uzaktan Eğitim II İran'da Bilgi ve Belge Yönetimi Eğitimi II Bilgi ve Belge Yönetimi'nde Uzaktan Eğitim II Milli Kütüphanede Uzaktan Eğitim II. 4. Uzaktan Eğitimin Türleri VIII

9 II. 5. Uzaktan Eğitim Teorileri... II Bağımsızlık Teorisi... II Öğretimin Endüstrileşmesi Teorisi... II Etkileşim ve İletişim Teorisi... II Yetişkin Eğitimi Teorisi... II Mevcut Teorilerin Birleşimi... II Eşitlik Teorisi... II Araştırma Toplum Teorisi... II İşbirlikçi Özgürlük Teorisi... II. 6. Uzaktan Eğitim Modelleri... II. 7. Uzaktan Eğitimin Özellikleri Ve Bileşenleri... II. 8. Uzaktan Eğitimin Tercih Edilme Nedenleri... II. 9. Uzaktan Eğitimin Faydaları ve Sınırlılıkları... II. 9.1.Uzaktan Eğitimin Faydaları... II Uzaktan Eğitimin Sınırlılıkları... II. 10. Uzaktan Eğitimin Geleneksel Eğitimden Farklılıkları... II. 11. Uzaktan Eğitimin Avantajları Ve Dezavantajları... II Uzaktan Eğitimin Avantajları... II Uzaktan Eğitimin Dezavantajları... II. 12. Uzaktan Eğitim Etkinliği... II. 13. Uzaktan Eğitim Ortamları (Teknolojileri)... II Bilgi İletişim Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Eğitim... II Elektronik Öğrenme (E-Learning). II Çevrimiçi Öğrenme (Online Learning)... II Web Tabanlı Eğitim... II Mobil Öğrenme... II İnternet Destekli Eğitim... II. 14. Uzaktan Eğitimi Yönlendiren Standartlar... II. 15. Eğitim Yönetim Sistemleri (Learning Management Sistemse). II.15.1.EğitimYönetim Sistemlerinin Sahip Olması Gereken Özellikler.. II E-Öğrenme Sayfası... II Makaleler Sayfası IX

10 II Projeler Sayfası... II İletişim Sayfası... II Örnek Ders... II Duyurular Sayfası... II Sıkça Sorulanlar Sayfası... II Anket Uygulaması... II Öğrenme Yönetim Sisteminin Geliştirilmesi... II. 16. Modüllerin Özellikleri... II Portal Yetenekler... II Modüler Yetenekler... II Ders Modülü... II Öğrenci Modülü... II Öğrenci girişi... II Öğrenci Paneli... II Öğrenci Bilgileri... II Raporlama Modülü... II Forum Modülü... II Ölçme ve Değerlendirme Modülü... II Yönetici Modülü... II Yönetici Girişi... II Yönetim Paneli... II Öğrenci Bilgileri Yönetimi... II Sınav Yönetimi... II İlan Tahtası Yönetimi... II Forum Yönetimi... II Sohbet Yönetimi... II Anket Yönetimi... II Haber Yönetimi... II Log Bilgileri Raporu... II. 17. Uzaktan Eğitimde Ders Hazırlama... II Text... II Ders Anlatımı X

11 II Animasyon ve Şekiller... II Sınav... II Değerlendirme... II Ders Videoları... II Konferans Sistemi... II Ders Notları... II Duyuru ve Mesajlaşma Sistemi... II Forum... II.18. Uzaktan Eğitimde Öğrenme -Öğretme Süreci... II. 19. Uzaktan Eğitimde Kullanılan İletişim Araçları ve Ortamları... II Basılı Materyaller... II Ses Kasetleri ve Radyo... II Telefon ve Fax... II.19.4.Televizyon... II Sesli Konferans (Audio Conferencing)... II Sesli Grafik Konferans (Audio Graphic Conferencing)... II Video Kasetleri... II.19.8.Video Konferans... II Masaüstü Video Telekonferans... II Bilgisayar Destekli İletişim... II CD-ROM... II Sanal Gerçeklik... II VCD... II DVD (Digital Video Disc)... II İnternet... II Cep Telefonu ve WAP... II Akademik Danışmanlık... II Sınav Hizmetleri... II Uzaktan Eğitim Öğrenci İrtibat Buroları... III. BÖLÜM: WEB TABANLI EĞĠTĠM... III.1. Giriş... III.2. İnternet Nedir? XI

12 III.3. İnternet ve Uzaktan Eğitim... III.3.1. Elektronik Posta (E-Posta)... III.3.2. Online Forumlar... III.3.3. Haber Grupları ve E-Posta Listeleri(listserve)... III.3.4. İnternet Tabanlı Konferans... III.3.5. World Wide Web (WWW)... III.4. İnternet Avantajları ve Uzaktan Eğitim... III. 5. Web tarayıcıları, Html ve Hiper metin Aktarım Protokolü... III. 6. Web Sitesi Tasarımında Kullanılan Programlar... III.6.1. HTML(Hypertext Markup Language)... III.6.2. Front Page... III.6.3. PHP (Personal Home Page)... III.6.4. MYSQL... III.6.5. Adobe Photoshop... III.6.6. Javascript... III.6.7. HTML Dosyalarının İçine PHP Kodlarını Ekleme... III.6.8 Fireworks... III.6.9.Swish. III PHP Myadmin... III.7. Web sitesi geliştirme... III.7.1.Web Tabanlı Eğitimde Ders Materyalı... III Hazırlık Aşamaşı... III Tasarım Aşaması... III Uygulama Aşaması... III Değerlendirme ve Geliştirme Aşaması... III Dağıtım Aşaması... III.7.2. Web Tabanlı Eğitimde Ders Materyalının Tasarımı... III.7.3.Ders Materyalı Hazırlanırken Kullanılabilecek Çoklu Ortamlar III Efektlerin Kullanılması... III Şekil - Şekil Ve Grafikler... III Animasyonlar... III Ses ve Muzik XII

13 III Film / Video Gorüntüleri... III Diğer Çoklu Ortam Aracları... III.8. Web Tabanlı Eğitim... III Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Nedir?... III.8.2.Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemlerinin Özellikler. III.8.3. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sisteminin Elemanları... III.9. Web Tabanlı Eğitim Avantajları ve Dezavantajları... III.9.1. Web Tabanlı Eğitim, Avantajları... III.9.2. Web Tabanlı Eğitim, Dezavantajları... IV. BÖLÜM: UZAKTAN EĞĠTĠM YAZILIMLARI... IV.1. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Yazılımları... IV.2. Açık Kaynak Kodlu ve Ticari Yazılımlar... IV.2.1. Açık Kaynak Kodlu Yazılımlar... IV Dokeos... IV Claroline... IV Olat... IV Atutor... IV İlias... IV Dot.Lrn... IV Moodle... IV Fle3... IV Sakai Project... IV Kewl-Nextgen... IV Drupal... IV Estudy... IV Efront Öğrenme Yönetim Sistemi... IV Docebo... IV.2.2. Ticari Yazılımlar... IV First Class... IV Angel Learning... IV Blackboard... IV Adobe Authorware XIII

14 IV Webct... IV Learning Space... IV Saba Software... IV Topclass... V. BÖLÜM: BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠNDE UZAKTAN EĞĠTĠM ĠÇĠN ÖNERĠLEN KAVRAMSAL MODEL... V. 1. Öğretim Tasarımı... V. 2. Web Tabanlı Eğitimin Öğretimsel Tasarım Geliştirme Ekibi... V. 3. Web Tabanlı Eğitimde Öğretimsel Geliştirme Süreci... V Analiz Aşaması... V Geliştirme Aşaması... V Değerlendirme Aşaması... V Düzeltme Aşaması... V. 4. WTE Ders Sayfalarında Bulunması Gereken Özellikler... V Grafik Tasarımı ve Stil... V Genel Yapı ve Format... V. 5. Sonuç Bir Model Önerisi... V. 6. Öneriler... KAYNAKÇA..... ÖZET..... SUMMARY XIV

15 ġekġller Sayfa No Şekil.2.1. Sanayi Toplumunun Bilgi Toplumu İle Çeşitli Toplumsal Sistemler Açısından Karşılaştırılması... Şekil 2.2. Uzaktan Öğretim Ve Uzaktan Öğrenme Arasındaki İlişki... Şekil 2.3. Uzaktan Öğretim Teknikleri... Şekil 2.4. Uzaktan Eğitimin Tarihsel Gelişim Süreci... Şekil 2.5. Türkiye'de İnternet / Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Yapan Bazı Yükseköğretim Kurumları... Şekil 2.6. Enformatik Bölümü Bulunan Üniversiteler... Şekil 2.7. İran'da Üniversite, Enstitü Ve Yüksek Öğretim Kurumları... Şekil 2.8. İran'da Uzaktan Eğitim Yapan Üniversiteler Ve Yüksek Öğretim Kurumları... Şekil 2.9. İran'da Bazı Kütüphanecilik Ve Bilgi Bilimi Eğitim Bölümleri Şekil İran Milli Kütüphane Personelinin Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı... Şekil İran Milli Kütüphane Personelin Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı (%)... Şekil Uzaktan Eğitim Türleri... Şekil Uzaktan Eğitim Modelleri... Şekil E-Öğrenme Evrelerinin Özellikleri Ve Bileşenleri... Şekil E-Öğrenme Yapısının Boyutları... Şekil Eğitimin Bugünkü Eğilim Ve Yönünü... Şekil Geleneksel Öğretim İle E-Öğrenimin Karşılaştırılması... Şekil E-Öğrenme Sayfası... Şekil Projeler Sayfası... Şekil İletişim Sayfası... Şekil Örnek Ders... Şekil Duyurular Sayfası... Şekil 2.23.Sıkça Sorulanlar Sayfası... Şekil Öğrenme Yönetim Sisteminin Tasarım Süreci... Şekil Öys'nin Hazırlanma Aşaması XV

16 Şekil Ders Modülü... Şekil Öğrenci Giriş Sayfası... Şekil Öğrenci Paneli... Şekil Öğrenci Bilgileri... Şekil Eys Forum Görünüşü... Şekil Forum Sayfası... Şekil Yönetici Girişi... Şekil Yönetim Paneli... Şekil Öğrenci Bilgileri Yönetim Sayfası... Şekil Öğrenci Listesi... Şekil Öğrenci Kayıt Sayfası... Şekil Onay Bekleyenler Sayfası... Şekil Test Yönetim Ana Sayfası... Şekil İlan Tahtası Ana Sayfası... Şekil Forum Yönetim Sayfası... Şekil Mesajlar Bölümünün Görünüşü... Şekil Uzaktan Eğitim Faaliyetindeki İletişim Ortamları... Şekil Uzaktan Eğitimde Kullanılan Öğrenme Ve Öğretme Yardımcı Araç Ve Gereçleri... Şekil Sesli Konferans Sisteminde Gerçekleşen Öğrenci - Öğretici İletişimi... Şekil 3.1. Dünyada İnternet Kullanıcı Sayısının Ayrıntılarını... Şekil 3.2. Dünya Çapında İnternet Kullanıcılarının Ülkelere Göre Dağılımı Şekil 3.3. Eğitimde Yeni Eğilimler... Şekil 4.1. Açık Kaynak Kodlu Öğrenme Yönetim Sistemleri... Şekil 4.2. Açık Kaynak Kodlu Ve Ticari Yazılımların Karşılaştırılması... Şekil 4.3. Dokeos Yazılımı Özellikler Paneli... Şekil 4.4. Dokeos Yazılımı Kullanan Bazi Üniversite Ve Kurumlar... Şekil 4.5. Ghent Üniversitesi... Şekil 4.6. Claroline Yazılımı Yönetim Paneli... Şekil 4.7. Claroline Yazılımı Online Kurs Paneli... Şekil 4.8. Amerika Katolik Üniversitesi XVI

17 Şekil 4.9. Olat Yazılımı... Şekil Olat Yazılımı... Şekil 4.11.Olat Yazılımı Araçlar Paneli... Şekil Honolulu Üniversitesi E-Öğrenme Sayfası... Şekil Atutor Öğrenci Araçları... Şekil Atutor Yönetim Paneli... Şekil Ilias Yazılımı Kullanıcı Paneli... Şekil Cologne Üniversitesi... Şekil Dot.Lrn Yazılımı Özellikler Paneli... Şekil İran,Zanjan Üniversitesi Kurs Paneli... Şekil Kocaeli Üniversitesi Uzaktan Eğitim Platformu... Şekil Modele Yazılımı Çoktan Seçmeli Soru Paneli... Şekil Fle3 Yazılımı Tasarım Paneli... Şekil Fle3 Yazılımı... Şekil Helsinki Üniversitesi... Şekil Sabancı Üniversitesi... Şekil Sabancı Üniversitesi Özellikler&Araçlar Paneli... Şekil Kewl-Nextgen Yazılımı... Şekil Western Cape Üniversitesi... Şekil Symantek Durpal Sayfas... Şekil Docebo Yazılımı... Şekil Valley College... Şekil New York State Üniversitesi... Şekil Santa Clara Üniversitesi... Şekil 4.33: Oregon Üniversitesi... Şekil Northeastern Üniversitesi... Şekil Adobe Authorware Yazılımı... Şekil Purdue Üniversitesi... Şekil Hong Kong Baptist Üniversitesi... Şekil Hong Kong Baptist Üniversitesi Öğrenci Paneli... Şekil Art Üniversitesi Online Sınıf Program Paneli... Şekil Aberdeen Üniversitesi XVII

18 Şekil Sakarya Üniversitesi Uzaktan Öğretim Programı... Şekil 4.42.Yıldız Teknik Üniversitesi E-Kampüs Projesi... Şekil HHS Üniversitesi... Şekil Saba Software Yazılımı... Şekil Melbourne Üniversitesi... Şekil 5.1. Sistem Tasarımı... Şekil 5.2. WTE de Öğretimsel Geliştirme Süreci... Şekil 5.3. Sistem Analizi... Şekil 5.4. WTE Modeli Değerlendirme Süreci XVIII

19 Bu çalışmada kullanılmış bazı kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sıralanır. ADDIE ADL AICC ASP BĠT CMS CSS FTP GNU GPL GUI HSBC HTML HTML IBM ID IEEE IRC ISD J2EE LMS LMS LTSC MEB ODTÜ ÖYS PC PHP SCORM SQL Analysis Design Development Implement Evaluation Advanced Distributed Learning Aviation Industry Cbt (Computer-Based Active Server Page Bilgi İletişim Teknolojileri İçerik Yönetim Sistemi Cascding Style Sheets File Transfer Protocol Genel Kamu Lisansı General Public Licence Graphical User Interface Hongkong And Shangai Banking Corporation Hyper Text Markup Language Hypertext Transfer Protokol International Business Machines Instructional Development Institute Of Electrical And Electronics Engineers İnternet Relay Chat İnstructional Systems Design Java 2 Enterprise Edition Eğitim Yönetim Sistemi Learning Management System Learning Technologies Standards Committee Milli Eğitim Bakanlığı Orta Doğu Teknik Üniversitesi Öğrenme Yönetim Sistemi Personal Computer Personel Home Page Sharable Content Object Reference Model Structured Query Language XIX

20 TOEFL URL USENET WAP WTE WWW XML Test Of English As A Foreign Language Resource Label User Network Wireless Application Protocol Web Tabanlı Eğitim World Wide Web Extensible Markup Language XX

21 XXI

22 I. BÖLÜM GĠRĠġ I. 1. Konunun Amacı Her sosyal sistemin en önemli unsurlarından biri de eğitimidir. Gelişmiş ülkelerde, gerekli ve güncel eğitim olmadan, yaşam mümkün olmayacaktır. Milli Kütüphaneler bir sosyal kurum olduğundan dolayı, bilgiyle var olan, bilginin nitelik ve nicelik özelliklerine göre gelişim-değişim gösteren kurumlardır. Bilgi toplumunun yapı taşları olan bilişim teknolojileri, kütüphanelerin hizmet ve politikalarında da değişimlere neden olan önemli faktörler olarak göze çarpmaktadır. Ancak bu hızlı ve köklü değişim, kütüphaneleri ve kütüphanecileri değişime iterek ulusal çapta tüm bilgi merkezlerinde ve Milli Kütüphanelerde yeniden yapılanma gerekliliğini de beraberinde getirmiştir. Milli Kütüphaneler, son yıllarda özellikleri, değişkenleri ve dinamikleri belirlenen bilgi toplumu kavramı ile bilgi toplumunun bilgiye dayalı üretim, üretilen bilginin depolanması ve üretim için yeni bilgi üretilmesi temel ilkeleriyle doğru orantılı kurumlar olarak ön plana çıkmıştır. Milli Kütüphanelerin etki alanını genişleten en önemli unsurların başında teknoloji gelmektedir. Özellikle bilgi ve iletişim teknolojileri, kütüphane hizmetlerinin daha büyük kitlelere ulaştırılmasını zaman ve mekândan bağımsız olarak sürdürülebilmesini, kullanıcılardan bilgi taleplerinin daha etkin bir biçimde alınabilmesini ve kendini daha çarpıcı bir şekilde tanıtabilmesini sağlamaktadır. 1

23 Milli Kütüphaneler eğitim sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır. Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçiş süreci, ulusal çapta bilginin depolanması ve kullanımı sorumluluğunu üstlenmiş olan Milli Kütüphanelere'de birtakım ek görevler getirmektedir. Aşağıdakiler okuryazarlığın, bilgi okuryazarlığının, öğretimin, öğrenmenin ve kültürel gelişimin temeli olarak, Milli Kütüphane hizmetlerinin özünü temsil eder: Öğretim programında belirtilen eğitimsel amaçları desteklemek ve ilerletmek; Öğrencilere okuma, öğrenme, yaşamları boyunca kütüphane kullanma alışkanlığını ve zevkini geliştirmek ve sürdürmek; Bilgi edinme, anlama, hayal kurma ve eğlenme amacıyla bilgiyi kullanma ve yaratıcılığı sağlama deneyimlerini oluşturacak fırsatlar sunmak; Toplumdaki iletişim yöntemlerine duyarlı olarak yapıya, biçime veya ortama bakılmaksızın bilgiyi değerlendirmeleri ve kullanmaları için bütün öğrencileri eğiterek beceri kazanmalarını desteklemek; Yerel, bölgesel, ulusal ve evrensel kaynaklara erişimi sağlayarak kullanıcıların farklı görüşleri, deneyimleri ve düşünceleri üretebilmelerinde gerekli olanakları tanımak; Sosyal ve kültürel olayların farkında olmayı ve bunlara önem vermeyi sağlayan faaliyetler düzenlemek; Sistemin görevlerini başarıyla yerine getirmesi için öğrenciler, öğretmenler, yöneticilerle birlikte çalışmak; 2

24 Etkin ve sorumlu vatandaş olarak demokrasiye katılmak için düşünce ve bilgiye erişim özgürlüğünün gerekliliğini benimsetmek; Kütüphane kaynaklarını, hizmetlerini ve okumanın gerekliliğini ilgili olabilecek herkese anlatmak. Milli Kütüphane bu görevleri politika ve hizmetler geliştirerek, kaynakları seçip elde ederek, uygun bilgi kaynaklarına fiziksel ve düşünsel erişim sağlayarak, eğitimsel olanaklar sunarak ve eğitilmiş personel çalıştırarak yerine getirir. Milli Kütüphane, eğitim ve kültür hayatının vazgeçilmez bir kurumu olma niteliğini de taşımaktadır. Milli Kütüphane kültürel bir varlık olan insanların eğitiminde, bir toplumun kültürünün oluşmasında, aktarılmasında ve ilgili toplumun çağdaş bir nitelik kazanmasında büyük pay sahibidir. Dolayısıyla bu temel göreviyle Milli Kütüphane; binasıyla, personeliyle, dermesiyle, kullanıcısıyla ve hizmetleriyle ülkenin en gelişmiş bilgi merkezi olarak hizmet vermek ve diğer bilgi merkezlerine örnek olmak durumundadır. Milli Kütüphane günümüzde tecrübeli ve eğitimli personel ile bilimsel, kültürel ve sanatsal ürünlerin: derlenmesi, düzenlenmesi, korunması, tanıtılması ve hizmete sunulması görevlerini sürdürmektedir. Ancak tüm bu hizmetler, içinde bulunduğumuz çağın gelişmişlik düzeyi göz önüne alındığında asla yeterli görülemez. Milli Kütüphane kullanım oranları ve teknolojik olanakları çerçevesinde önem kazanan ve yeni görevler üstlenen, sürekli kendini yenilemek ve geliştirmek zorunda olan kurumlardır. 3

25 Sanayi ve bilgi toplumu dönemlerinde, bilgilenmesini sağlayan kurumlar olan kütüphanelerin rolü gözden kaçırılmamalıdır. Kütüphaneler bu görevlerinin yanı sıra, üretilen bilginin paylaşılmasına da aracılık eden ve halkla sürekli etkileşim halinde bulunan sosyal kurumlardır. Kütüphaneler bir kavram değişikliğiyle karşı karşıya kalmışlardır. Bu kavram değişikliği mekânı ve mesleği ifade eden bir değişikliktir. Bu kavram değişikliği içerisinde Milli Kütüphane kendisinin ve diğer kütüphanelerin görev ve faaliyet alanlarını yeniden şekillendirmelidir. Milli Kütüphane, temel kütüphane hizmetlerinin geliştirilmesinde üniversiteler, enstitüler ve diğer araştırma kurumlarının yanı sıra sivil toplum örgütleri ile de işbirliğine yönelik girişimlerde bulunulmalı, mesleki derneklerin ve sivil toplum örgütlerinin hedef kitlelerinden, etki alanlarından da faydalanarak bilgi hizmetlerinin tanıtılmasında ve yaygınlaştırılmasında özendirici destekleyici faaliyetler yürütmelidir. Kütüphanecilerin ve kullanıcıların özellikle enformasyon okuryazarlığı konusunda hizmet içi eğitim ve kullanıcı eğitimi program bilgi toplumuna geçiş sürecinde olduğu kadar gelişmiş birçok ülkede de kütüphaneler ve kütüphanecilerin yeniden yapılanma sürecine uyum sorunları yaşadığı görülmektedir. Başta Milli Kütüphane olmak üzere tüm kütüphaneler ve kütüphaneciler bu sürekli değişimin yaşandığı toplum yapısı içerisinde yaşanan köklü ve hızlı değişime ayak uydurarak etkinliklerini sürdürmelidirler. Bilgi değişiminde önemli rol oynayan Milli Kütüphanelerin temel ve yeni eklenmiş gö revleri'nden biri eğitimdir. Milli Kütüphanelerin eğitim konusunda yapdığı hizmetler 2 ana başlık altında sıralanır. İş başında mesleki eğitim vermek ve 4

26 Kütüphane teknikleri alanında diğer kütüphanelere yardım etmek. Milli Kütüphanelere yüklenilen bu gö revlerden de anlaşılacağı gibi, kütüphanecilik alanında liderlik görevinin Milli Kütüphanelerce yapılması istenmektedir. Tezin temel amacı, Bilgi ve Belge Yönetimi eğitiminde uzaktan eğitimin uygulanması ve ikinci hedef olarak İran ve Türkiye Milli Kütüphanelerinde Bilgi ve Belge Yönetiminde bunun yapılma ve değerlendirmesi ve ugulama süreci ve bu süreçte karşılanan problemlerin incelenmesi ve çözüm önerileridir. Ayrıca bu araştırma ilgili araştırmalara kaynak oluşturmak amacıyla planlanmıştır. I.2. Konunun Önemi Günümüzde ise, eğitime olan inancın büyümesine, demokrasi düşüncesinin yaygınlaşmasına ve ileri teknolojinin oluşmasına koşut olarak, uzaktan eğitim; bütün dünyada önemli ölçüde gelişmiş ve yaygın biçimde uygulanır duruma gelmiştir. Uzaktan eğitim yaklaşımının bütün dünyada ilgi görerek yaygınlaşması ve gelişmesi çeşitli nedenlere dayanmaktadır. Bunların başlıcalarını şu noktalarda toplamak olanaklıdır: Uzaktan eğitim, çeşitli sınırlılıklara sahip çocuk ve yetişkinlerin oluşturduğu büyük kitlelere ekonomik bir biçimde ve etkili olarak eğitim götürme olanağı sağlar. Uzaktan eğitim, bireylere, yaşamlarının her döneminde, gereksinme duydukları değişik nitelikte eğitim görme olanakları sunar ve eğitimin demokratikleşmesine katkılarda bulunur. Uzaktan eğitim, bireylere iş yaşamı ile öğrenimi birlikte yürütme olanağı 5

27 sağlar. Uzaktan eğitim, geleneksel öğretim yöntemlerinin sınırlılıklarını belirli ölçüde aşarak, her bireye, kendisi için uygun olan hızda ve yöntemle, bulunduğu yerde öğrenme olanağı sunar. Uzaktan eğitim için hazırlanan nitelikli öğretim gereçleri, geleneksel eğitimde kullanılan öğretim gereçlerinin de yenileşmesine ve niteliğinin artmasına neden olur. Uzaktan eğitimin ülkelerde yaygın hale gelmesi eğitimin temel noktalarından biri olan ulusal bilgi merkezleri ve Milli Kütüphanelerinin uzaktan eğitim verme ve uzaktan öğrenci yetiştirme noktasındaki önemini arttırmıştır. Bu hususda, eğitim ve gelişiminin günceleşmesine ihtiyac duyulan bilimsel dallardan biri olan Bilgi ve Belge Yönetimi anabilim dalıdır. Bu da söz konusu kurumların kütüphanecilik ve Bilgi ve Belge Yönetimi alanında görev ve sorumluluklarına yeni bir halka eklemiştir. Bu sayede bu merkezlerin uzaktan öğrenme ve özellikle Bilgi ve Belge Yönetimi alanında akademik eğitim almak istiyenlere, bu eğitimin ne şekilde verileceği, önemle durulan bir husus haline gelmiştir. Bu hizmetin temel amacı; uzaktan öğrencilerin diğer öğrenciler gibi eşit bir eğitim hizmeti almalarını sağlamak ve uzaktan öğrenenlerin bilgi ihtiyaçlarını etkin bir şekilde giderebilmek ve onları akademik bir şekilde yetiştirmektir. Çoklu ülkelerde gerçekleştirilen uzaktan eğitime ilişkin uygulamaların, özellikle ve öncelikle ekonomik, politik, fiziksel olanaklar, öğretim elemanı yetersizligi vb. sorunlar nedeniyle eğitimlerinde sorunlar yaşanan mesleklerin eğitimlerinde kullanılması da bir zorunluluk haline gelmektedir. Bu mesleklerden 6

28 birisi de kütüphanecilik ve Bilgi ve Belge yönetimiidir. Bilgi ve Belge Yönetimi eğitimi diğer eğitimlerden oldukça farklıdır. Bunun en önemli sebebi ise diğer eğitimlerde, öğrenci verilen derslere çalışır, ödevleri ve raporları yazar ve imtihan alarak mezun olur. Öğrencinin üniversiteye veya derse katılmasına bir gerek yoktur. Ama Bilgi ve Belge Yönetimii eğitiminin en önemli bir özelliği ise uygulamalı ve bilhassa laboratuvar çalışmalarının başarılı, kütüphaneci eğitiminde son derece önem taşımasıdır. Bilgi ve Belge Yönetiminde öğrenciler üniversite hayatlarının büyük bir kısmını laboratuvarda deney yapmakla ve rapor yazmakla harcarlar. Bilgi ve Belge Yönetiminin uzaktan eğitiminde laboratuvar kullanımı ve öğrencilere uygulamaları öğretme her zaman için bir problem olmuştur. Bilgi ve Belge Yönetiminde uzaktan eğitim bir yükseköğretim programıdır. Ancak klasik programdan tek farkı uzaktan öğretim metoduyla yapılmasıdır. Bu bakımdan klasik metotla verilen öğretim ile arasında kalite, bitirme süreleri ve tahmin edilemeyen bazı farklı hususlar olabilir. Bu bakımdan konu araştırmaya değer bir konudur. I. 3. AraĢtırma Soruları / Hipotezler Tezin Ana Hipotezi: Türkiye Milli Kütüphanesinde Amerika Birleşik Devletleri ile Avrupa ülkeleri ve diğer gelişmiş ülkelerle İran Milli Kütüphanesi gibi büyük Milli Kütüphanelerde Bilgi ve Belge Yönetimi alanında verilen İnternete dayalı uzaktan eğitim hizmeti için gerekli şartlar oluşturulmamıştır. Alt hipotezler: İnternete dayalı uzaktan eğitimin en önemli ögelerinden biri ders verecek öğretim elemanlarının yeni teknolojiler yanında alan 7

29 bilgisi konusunda da yetkin olmaları gerekir. Milli Kütüphanelerin birer eğitim kurumu olarak yapılandırılması gerekir. Uzaktan Eğitim programlarının verimli biçimde sürdürülmesi, altyapının iyi kurulmasına bağlıdır. Uzaktan eğitim yapan kütüphanelerin, mali ve insani kaynaklar açısından değerlendirmesi en dikkat çekici konulardan biridir. Bu Araştırma aşağıdaki sorulara da yanıt vermektedir: Uzaktan eğitim nedir? Uzaktan eğitim ne için gereklidir? Uzaktan eğitimin faydaları nelerdir? Uzaktan eğitim için ihtiyaç duyulan teknoloji, malzeme ve imkânlar nelerdir? Bilgi ve Belge Yönetimi alanında, uzaktan eğitim hangi hususları içeriyor? Bilgi ve Belge Yönetimi alanında, uzaktan eğitimin yapılması hangi problemlerle karşı karşıyadır? İran Milli Kütüphanesinde Bilgi ve Belge Yönetiminin uzaktan eğitimi hangi aşamadadır? Türkiye Milli Kütüphanesinde Bilgi ve Belge Yönetimi nin uzaktan eğitimi hangi aşamadadır? 8

30 I.4. Kapsam Çalışmada eğitim, uzaktan eğitim, uzaktan eğitim merkezleri, uzaktan eğitimin türleri ve uygulamaları ve bunun İran ve Türkiye'de süreçleri incelenecek ve elde edilen bilgilerle karşılanan soru ve sorunlara yanıt verilecek. Araştırmada Bilgi ve Belge Yönetimi eğitiminin uzaktan eğitim yöntemi ile yapılmasının gerekçeleri ve çeşitli yönleri tartılaşacaktır. Ayrıca araştırmada İran'daki ve Türkiye'deki Milli Kütüphanelerin Bilgi ve Belge Yönetimi eğitimindeki rolü üzerine bilgiler verilecek ve sonra bu eğitimin yeni teknolojilere bağlı uzaktan eğitim yöntemi ile yapılması konusunda bir kavramsal model sunulacak. I.5. Yöntem Araştırmada betimleme yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntem şu şekilde tanımlanmaktadır: "...olayların, objelerin, varlıkların, kurumların, grupların ve çeşitli anların ne olduğunu açıklamaya çalışır. Mevcut olayların daha önceki olay ve koşullarla ilişkilerini de dikkate alarak, durumlar arasındaki etkileşimi açıklamayı hedef alır... " (Kaptan, 1998: 59). I AraĢtırma Evreni ve Örneklem Araştırmanın evrenini Türkiye'de ve İran'da bulunan Kütüphanecilik, Bilge ve Belge Yönetiminde uzaktan eğitim yapan yüksekokullar ve kurumlar oluşturmuştur. Araştırmanın verileri, araştırma konusu çerçevesinde, araştırmacı tarafından kaynak taramasından ve uzman görüşlerinden elde edilen bilgilerden oluşuyor. Veriler, basılı kaynakların saptanması, belgelerin incelenmesi, başka araştırmaların taranıp bütünleştirilmesi ve kullanıcı araştırması ile de sağlanmıştır. 9

31 Bu çalışmada İran ve Türkiye Milli Kütüphanelerinde Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalında uzaktan eğitim programının uygulama platformunun Milli Kütüphaneler bağlamında geliştirilerek bundan sonra yapılacak çalışma ve uygulamalara yol gösterici olabileceği düşünülmektedir. I Veri Toplama Teknikleri Çalışmada betimleme yönteminin yanı sıra, mevcut durumu analiz edebilmek için sistem analizinden yararlanılmaktadır. Yapılacak olan araştırma üç aşamadan oluşmaktadır. Birinci aşamada literatür taraması yapılarak uzaktan öğretim sistemi, ideal öğrenme-öğretme süreci ve uzaktan eğitimle ilgili kitap, dergi, tez, makale ve tebliğler incelenmiştir. Günümüzde özellikle uzaktan eğitimde en etkili yöntem olan İnternet imkânları bu araştırmada da ön planda tutulmuştur. Çünkü uzaktan eğitim konusunda program hazırlayan birçok üniversite ve kuruluş tanıtımını İnternet üzerinden web sayfası aracılığı ile yapmaktadır. Ayrıca uzaktan eğitim konusunda yayın yapan dergiler de yayınlarını elektronik ortama taşımışlardır. İkinci aşama araştırmamızın uygulama kısmı olup bu kısımda veri toplama teknikleri (Anket ve Görüşeler) kullanılacaktır. Ayrıca bu çalışmada Bilgi ve Belge Yönetimi öğretim elemanlarından ve konuyla ilgili bazı uzmanlarla yüz yüze yapılan görüşülmeler sonucu öne çıkan hususlara da yer verilmiştir. Son aşamada ise elde edilen bilgiler ışığında Bilgi ve Belge Yönetiminde uzaktan eğitim sisteminin nasıl kullanılabileceğine dair bir kavramsal model önerisi geliştirilecektir. I.6. Düzen 10

32 Bu çalışma beş bölümden oluşmaktadır: Çalışmanın birinci bölümü giriş bölümüdür. Bu bölümde araştırmanın amacı, önemi, soruları ve hipotezi, kapsamı, yöntemi, düzeni ve ayrıca kaynaklar hakkında bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde eğitim, uzaktan eğitim ve uzaktan eğitimin, Dünya'da, Türkiye de ve İran'da uzaktan eğitim, İran ve Türkiye'de Bilgi ve Belge Yönetimi alanında uzaktan eğitim durum anlatılmıştır. Bilge ve Belge yönetiminde uzaktan eğitim, İran ve Türkiye Milli Kütüphanelerinin bu konudaki rolü uzerinde bir çalışma yapılmıştır. Uzaktan eğitimin belirleyici özellikleri, tercih edilme nedenleri, faydaları, olumsuzlukları, geleneksel eğitim farklılıkları, avantajları ve dezavantajları, etkinliği, ortamları (teknolojileri), uzaktan eğitimi yönlendiren standartlar, eğitim yönetim sistemleri, modüllerin özellikleri uzaktan eğitimde ders, uzaktan eğitim sistemlerinde öğrenme ve öğretme faaliyetleri, öğrenme-öğretme, kullanılan iletişim araçları ve ortamları tartışılan konulardır. Çalışmanın üçüncü bölümünde tam olarak web tabanlı eğitim ve yanı sıra İnternetin ne olduğu ve İnternetin uzaktan eğitimde ki rolü ve web tabanlı uzaktan eğitimde kullanılan araç ve gereçler ve web tabanlı uzaktan eğitim avantajları ve dezavantajlarından söz ediliyor. Web tarayıcıları, HTML ve Hiper Metin Aktarım Protokolü, web sitesi tasarımında kullanılan programlar ve web sitesi geliştirme konusunada göz atılır. Dördüncü bölümde web tabanlı uzaktan eğitim yazılımları, açık kaynak kodlu ve ticari yazılımlarla ilgili bilgi verilecek. 11

33 Beşinci yani son bölümde araştırmanın sonucunda önerilen Bilgi ve Belge Yönetimi'nde uzaktan eğitim için kavramsal model sunulacak. Bundan sonra da kanyakça kısmı eklenecek. I.7. Terimler Eğitim: "Eğitim, bireyin yaşadığı toplumda yeteneğini, tutumlarını ve olumlu değerdeki diğer davranış biçimlerini geliştirdiği süreçler toplamıdır." Başka bir biçimdeki tanıma göre eğitim, "Bireyin toplumsal yeteneğinin ve en elverişli düzeyde kişisel gelişmesinin elde edilmesi için seçilmiş ve denetimli bir çevreyi (özellikle okulu) içine alan toplum sal bir süreçtir. Bu çalışmada akademik ve bilimsel eğitim söz konusudur. Uzaktan Eğitim: Uzaktan Eğitim, geleneksel öğrenme-öğretme yöntemlerindeki sınırlılıklar nedeniyle sınıf içi etkinliklerin yürütülme olanağı bulunmadığı durumlarda eğitim çalışmalarını planlayanlar ve uygulayanlar ile öğrenenler arasında iletişim ve etkileşimin özel olarak hazırlanmış öğretim üniteleri ve çeşitli ortamlar yoluyla belli bir merkezden sağlandığı bir öğretim yöntemidir. Yine uzaktan eğitimi şu şekilde tanımlayabiliriz; Farklı mekânlardaki öğrenci, öğretmen ve öğretim materyallerinin iletişim teknolojileri aracılığıyla bir araya getirildiği kurumsal bir eğitim faaliyetidir. Bilgi ve Belge Yönetimi: ''Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü nün amacı; yazılı, basılı veya elektronik her tür ortamdaki bilginin düzenlenmesi, erişimi, yayımlanması ve yeniden kullanılması aşamalarında görev yapacak, çağdaş bilgi hizmetlerinin gelişimine paralel olarak en 12

34 ekonomik ve etkili çözümlerin oluşturulmasına katkı sağlayacak bilgi profesyonellerini yetiştirmektir. Kütüphaneler, müzeler ve arşivler de dâhil olmak üzere her tür bilgi merkezinde, bilgi yönetimiyle ilgili işlemlerini tasarlayan, yöneten, örgütün diğer iş süreçleriyle bütünleştiren ve hizmetlerin geliştirilmesinde çalışabilen bilgi profesyonelleri geniş bir sorumluluk ve iş alanına sahiptir''. 1 İran Milli Kütüphane: İran Milli Kütüphanesi (Farsça: هلی (کتابخا İran ın başkenti Tahran da yer almaktadır. İran ın Milli Kütüphanesi Yılında resmi olarak açılmıştır. Türkiye Milli Kütüphane: Türkiye Milli Kütüphanesi Türkiye'nin başkenti Ankara'da yer almaktadır. Kuruluş çalışmaları 1946 başlatılmış ve 1950'de kabul edilen kuruluş kanunu ile yasal kimlik kazanmıştır. I.8. kaynaklar Araştırma kapsamında yerli ve yabancı, basılı ve elektronik enformasyon kaynaklar taranmıştır. İran'da ve Türkiye de yer alan üniversitelerin web siteleri ve elektronik kaynaklara erişim için konuyla ilgili veri tabanları kullanılmıştır. Bunun dışında uzaktan eğitim, Bilgi ve Belge Yönetiminin uzaktan eğitimi ile ilgili düzenlenmiş kongre, konferans, toplantı vb. bildirilerinin toplandığı kaynaklar da taranmıştır. Araştırma ile ilgili aşağıda sıralanan tarama motorları, basılı ve elektronik kaynaklar kullanılmıştır. Bilgi Dünyası Dergisi 1. Bu tanıtım Yıldırım Beyazit Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü web sayfasından alınmıştır. 13

35 Encyclopedia Of Library And Infomation Science(in Persian) Eric, Academic Search, E-Print Arxiv Veri Tabanları İRANDOC (Tez, Araştırma ve Makale Veri Tabanı) ISI, LISA, Microsoft Academic Search Nemaye (İran da Yayınlanan Dergilerin Tam Metin Veri Tabanı) Türk Kütüphaneciliği Dergisi YÖK Ulusal Tez Veri Tabanı 14

36 II. BÖLÜM UZAKTAN EĞĠTĠM Sanayi toplumundan, bilgi toplumuna geçiş sürecinin başladığı 20. Yüzyılın son çeyreğinde, küresel bir ekonomik yapı oluşmaya başlamıştır. Gelişmiş ülkelerde ön plana çıkan ekonomik yapılanma süreci zamanla bilgi ekonomisi adını almıştır. Sanayi devriminden sonra buhar makinesi ve demiryolları aracılığıyla ulaşım maliyetleri en aza inmiş ve küreselleşme süreci ekonomik pazarlar ve insan gücü boyutunda ön plana çıkmaya başlamıştır. Telgraf, telefonlar ve kişisel bilgisayarların önem kazanması, daha sonraki dönemlerde fiber optik kablolar ve İnternet teknolojisinin yaygınlaşmasıyla birlikte küreselleşme süreci; küresel işbirlikleri, küresel bütünleşme ve küresel ekonomi formlarında ön plana çıkmıştır (Friedman, 2006, ss.18-21). Bilgi toplumu, bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen değişimlerin bir yansıması olarak bilgi üretiminin artmasına bağlı olarak bilgi sektörünün kurumsallaştığı, yetişmiş insan gücünün ön plana çıktığı ve eğitimin sürekli hale geldiği bir toplumsal gelişme aşaması olarak tanımlanmaktadır. Bilgi toplumundaki 15

37 en büyük yapısal dönüşüm, geliştirilmesi gereken bir değer olarak kabul edilen bilgi ve insan boyutlarında gerçekleşmektedir. Küresel rekabet gücünün artması, dünyanın gittikçe küçülmeye başlaması, geliştirilmesi gereken bir değer olan insanı ön plana çıkartmıştır (Friedman, 2006, ss.18-21). Küresel bilgi ekonomisinin yeni bir uzmanlaşma alanı olarak ortaya çıkmasıyla, ülkelerin tümü bilginin üretimine ve kullanımına daha fazla bağımlı hale gelmişlerdir. Bu nedenle eğitim ve yetiştirme kavramları, ülkelerin ve kişilerin gelişmelerinde yeniden ele alınması gereken temel ögeler olarak ön plana çıkmaktadır. Hızlı değişim sürecinin bir yansıması olan teknolojik gelişmelerin örgütler üzerindeki etkilerini iyi analiz eden gelişmiş ülkeler, eğitim sistemlerini yeniden yapılandırırken tüm bireylerin yaşam boyu öğrenmesini temel başlangıç noktası olarak belirlemişlerdir. Tüm örgütlerde olduğu gibi günümüzde bilgi ve iletişim teknolojileri eğitim örgütleri içinde yaşamsal önem taşımaktadır. Bu gerçek eğitim örgütlerindeki tüm eğitim iş görenlerinin belirlenen amaca ulaşma sürecinde bilgi ve iletişim teknolojilerini etkili olarak kullanabilmelerini gerektirmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin hızla değiştiği bir dönemde örgütlerin amaçlarını gerçekleştirebilmeleri, değişim sürecinin çok ayrıntılı olarak analiz edilmesini gerektirmektedir. Örgütler için hızlı değişim sürecinde ayakta kalabilmek, değişim liderlerinin başlatacağı sürekli örgütsel gelişim çabalarıyla olanaklıdır. Değişim sürecinin her boyutuyla analizi, örgütsel gelişim çabalarının eşgüdümlemesi, değişim sürecini algılayabilen liderlerle olanaklıdır. 16

38 Tüm örgütlerde olduğu gibi, eğitim örgütlerinde de değişim sürecinin Yönetimi, uzun vadeli ve karmaşık bir süreçtir. Değişim sürecinin eğitim örgütleri için Yönetimi dört temel aşamayı içermektedir. Birinci aşama değişim sürecinin planlanması, ikinci aşama değişimin yaşama geçirilmesi, üçüncü aşama değişimi örgütün vazgeçilmez ve yaşamsal bir ögesi haline getirmek ve dördüncü aşama da değişim sürecinin sonuçlarının ve ürünlerinin değerlendirilmesidir. Değişim sürecinde verilen kararlar, alınan riskler, yapısal dönüşümler ön plana çıkmaktadır. Değişim sürecinde örgütlerin ayakta kalabilmesi, bu süreci içselleştirebilmelerine bağlıdır. Örgütsel değişim sürecinin yönlendirilmesi, değişim liderlerine olan ihtiyacı artırmaktadır. Değişim sürecini örgütlerin amaçlarını gerçekleştirmeleri yolunda bir fırsat olarak gören değişim liderleri, örgütsel değişim politikalarını uygulamaya geçirerek örgütün geleceğine yön vermektedirler. Toplumsal yaşamda, ekonomide, Bilginin artış ve değişim hızıyla birlikte bireylerin öğrenmeleri gereken yeni Bilgilerinde giderek artması, öğrenme sürecini sürekli ve dinamik bir gerçeklik olarak ön plana çıkartmıştır. Öğrenme sürecinin dinamizmi, Bilgiyi elde etme yollarında da değişimi zorunlu kılmaktadır. Bilgi temelli uzmanlaşma, yaşam boyu öğrenmeyi Bilgi toplumunda bir ihtiyaç haline getirmiştir (Öğüt, 2001, s.2). Yaşam boyu öğrenme kavramı, örgün eğitim, yaygın eğitim ve enformel eğitimi içine alan geniş bir kavramdır. Yaşam boyu öğrenme sürecinde sosyo-ekonomik statülerin, yaş durumunun ve eğitim düzeyleri açısından bireyler için bir kısıtlama bulunmamaktadır. Yaşam boyu öğrenme sürecinde, öğrenme yalnızca okullarda yapılandırılan bir süreç değildir. Öğrenme, yaşamın tüm alanlarına yayılmıştır. 17

39 Gelişen yeni teknolojiler, nüfusun artış hızı, artan rekabet koşulları, yükseköğretime olan talebin artması, Bilgi toplumuna geçiş sürecinde tüm ülkeleri yeni politikalar üretmeye zorlamaktadır (Aktan, 2007, ss.11-13). Bilgi ve iletişim teknolojilerinin 21. yüzyılda toplum genelinde etkin olarak kullanılmaya başlaması, insan kaynaklarının yetiştirilme ve geliştirilme yaklaşımlarının gelişen teknolojiler kapsamında yaşam boyu öğrenme bakış açısından yeniden ele alınmasını gerektirmektedir. Değişim sürecinin eğitim örgütlerini hızlı bir biçimde etkilemeye başlamasıyla yaşam boyu öğrenme, eğitim sistemleri için en temel politikalardan biri haline gelecektir. Yaşam boyu öğrenmenin merkeze alındığı ve eğitim politikalarının bu temel yaklaşım ile oluşturulduğu eğitim sistemlerinde, uzaktan eğitim, önem kazanan stratejik bir kavram olarak ön plana çıkmaktadır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen hızlı değişimler, ekonomik ve toplumsal yaşamı yeniden yapılandırmaktadır. Bu yapılandırma sürecinde ülkeler, sanayi toplumundan Bilgi toplumuna doğru bir geçis süreci yaşamaktadırlar. Siyasal, toplumsal ve ekonomik kurumlar Bilgi toplumunun gerektirdiği örgütsel yapılara kavuşmaktadırlar. Bu süreçte diğer toplumsal kurumlar gibi eğitim kurumunda da yeniden yapılanma süreci yoğun olarak hissedilmeye başlanmıştır (İşman, 2005, s.129). Bilgi devrimi olarak adlandırılan ve dünyadaki tüm ülkeleri derinden etkileyen geçiş süreci, son çeyrek yüzyılda kendisini yoğun olarak hissettirmeye başlamıştır. Tarihsel süreç açısından toplumların gelişimi, tarım toplumundan sanayi toplumuna, sanayi toplumundan da Bilgi toplumuna doğru dinamik bir çizgi izleyerek ortaya çıkmıştır. Sanayi toplumundan Bilgi toplumuna geçiş süreci, Bilgi 18

40 Teknolojik Sistem Siyasal sistem Toplumsal Sistem Ekonomik sistem ve iletişim teknolojilerinin de gelişmesiyle birlikte, tarım toplumundan sanayi toplumuna geçişe göre daha kısa sürmüştür. Sanayi toplumunun Bilgi toplumu ile çeşitli toplumsal sistemler açısından karşılaştırılmasını (Öğüt 2001, s.26) Şekil 2. 1'de ki şekilde sınıflamıştır: Şekil.2. 1:Sanayi toplumunun Bilgi toplumu ile çeşitli toplumsal sistemler açısından karşılaştırılması Ulusal ekonomi Sanayi toplumu Fiziksel sermayeye dayalı ekonomi Endüstriyel örgütler Sembolik kâğıt para hâkimiyeti Çekirdek aile Güvenlik sağlayıcı kurumsallaşmalar Uyumluluk, seçkinlik, toplumsal Sınıf gibi değerler Kitleselleşmiş dönemsel eğitim Uluslararası çatışmalar Merkeziyetçilik Ulus devlet Güvenlik odaklı yönetim Mekanik teknoloji devrimi İşgücünün yerine geçen makinalar Montaj hattına dayalı üretim Teknikleri Görsel ve yazılı basın- yayım Araçlarına dayalı iletişim sistemleri Küresel ekonomi Bilgi toplumu İnsan kaynaklarına ve Bilgi Sermayesine dayalı ekonomi Bilgi tabanlı örgütler Dijital para hâkimiyeti Birey merkezli farklı aile biçimleri Bireysel yetenekleri geliştiren Kurumsallaşmalar Bireysellik, çeşitlilik, katılımcılık Gibi değerler Bireyselleştirilmiş yaşam boyu eğitim Uluslararası uyum ve küresel boyutta siyasi bütünleşmeler Âdem-ı merkeziyetçilik Küresel bölgesel örgütler Vatandaş odaklı yönetim Bilgi teknolojileri devrimi Beyin gücünü geliştiren Bilgisayarlar Bilgi ve yönetim teknolojilerine Dayalı üretim teknikleri İnternet ve dijital teknolojilere dayalı iletişim sistemleri Kaynak: Öğüt, 2001, s.26. Şekil 2. 1 incelendiğinde, sanayi toplumunun temel sistemlerinin Bilgi toplumunda yeniden yapılandırıldığı ortaya çıkmaktadır. Özellikle toplumsal sistemde yaşanan dönüşüm Bilgi toplumunun temel özelliklerini yansıtmaktadır. Bilgi toplumunda kitleselleşmiş dönemsel eğitimden bireyselleştirilmiş yaşam boyu 19

41 eğitime doğru bir dönüşüm yaşanmaktadır (Öğüt, 2001, s.26). Bu nedenle toplumsal yapıyı yönlendiren en temel kurum olan eğitim kurumunda yaşam boyu öğrenme ile ilgili temel politikaların oluşturulması, bir zorunluluk haline gelmiştir. II. 1. Eğitim Eğitim kavramı, tek tanım altında toplanmasının güç olmasına rağmen, genel anlamıyla, insanları belli amaçlara göre yetiştirme ve bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla değişim süreci (Ertürk, 1994, s.512) olarak bilinmektedir. Buna göre, eğitim sürecinden geçen bireyin davranışlarında bir değişiklik olması beklenmektedir. Diğer bir ifadeyle eğitim, bireyde kendi yaşantısı ve kasıtlı kültürlenme yoluyla istenilen davranış değişikliğini meydana getirme sürecidir (Demirel, 1999, s.5). Dünyadaki bütün ülkeler eğitim sistemlerinde ya kısmen ya da bütünüyle bir yenileşme çabası içinde bulunmaktadır. Bu yenileşme çabalarında Türkiye ve İran'ın da önemli bir yeri vardır. Günümüzde bilim ve teknolojideki gelişmeler ekonomik, sosyal ve bireysel içerikli olgular eğitim teknolojisinin gelişmesine neden olmuştur. Eğitimi oluşturan ögelerin yapısal ve işlevsel değişimi sonucu, değişim ve yeniliğe uygun bir kavramsal çerçeve gereksinimi, hep birlikte eğitimde verim ve etkinliği artırma gereksinimi, hep birlikte eğitimde yeni bir disiplinin oluşumunu gündeme getirmiştir (Alkan, 1996:17). Fırsat eşitsizliğine çözüm getiren, isteyen herkese yaşam boyu eğitim sağlayan ve bunların yanı sıra eğitimin bir dizi bireysel ve toplumsal amaçlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunabilen, eğitim teknolojilerinden 20

42 yararlanmaya ve daha çok kendi kendine öğrenmeye dayalı olan bu disiplin, uzaktan eğitimdir. II. 2.Uzaktan Eğitim Yirmi birinci yüzyılda, bilgi patlaması ile birlikte bütün toplumların eğitime olan gereksiniminin arttığı görülmektedir. Geleneksel eğitim kuruluşları, artan eğitim talebini karşılayamamaktadırlar. Ortaya çıkan eğitim açığı her geçen gün giderek artmaktadır. Bu gereksinim, toplumları geleneksel eğitime alternatif arama çabasına itmiş, uzaktan eğitim kavramı ortaya çıkmıştır. Uzaktan eğitim; geleneksel öğrenme-öğretme yöntemlerinin sınırlılıkları nedeniyle sınıf içi etkinliklerini yürütme olanağının bulunmadığı durumlarda, eğitim etkinliklerini planlayıcılar ile öğrenciler arası, iletişim ve etkileşimin özel olarak hazırlanmış öğretim üniteleri ve çeşitli ortamlar yoluyla belirli bir merkezden bir öğretme yöntemidir. Uzaktan eğitimin temel hatta vazgeçilmez özelliğinin belirlemesini hedefleyen bazı kuramsal yaklaşımlar vardır. Bu yaklaşımlar uzaktan eğitimin temel özelliğine ve çeşitli uygulamalarına ışık tutmaktadır. Ne var ki bu yaklaşımlar ancak uzaktan eğitimle ilgili iyi temellendirilmiş gereksinimleri karşılayabilmektedirler. İyi bir biçimde temellendirilmiş bir uzaktan eğitim kuramı, politik, finansal, eğitsel ve sosyal kararların gerektiğinde dikkatlice alınması için bir ölçüt oluşturur. Uzaktan eğitimde öğrenciler ve öğretmenler: Farklı yerlerdedirler. Kendi hızlarında öğrenebilirler, 21

43 Öğrendikleri yolu kontrol edebilirler, Öğrendiklerinin içeriğini ve ağırlığını kontrol edebilirler, Amaçları ve ölçütleri kontrol edebilir. Ya da şekillendirebilirler ve öğrendiklerini değerlendirebilirler. Öğretmenler ayrıntılı düşünmek için zaman bulabilirler ve Sınıfta ulaşılamayan kaynakları kullanabilirler. Uzaktan eğitim öğretme ve öğrenme ögelerini bir araya getiren bir kavramdır. Uzaktan öğretim ve uzaktan öğrenme arasındaki ilişki şekil 2,2'de gösterilmektedir. Şekil 2. 2: Uzaktan Öğretim ve Uzaktan Öğrenme Arasındaki İlişki Uzaktan Öğretim UZAKTAN EĞĠTĠM Uzaktan Öğrenme Kaynak: Keegan, 1996: 38 Uzaktan eğitimi açıklamak için, bu eğitimin geleneksel yüz yüze eğitimden hangi yönlerden farklı olduğunu ortaya koymak gerekir. Uzaktan eğitim şu yönlerden yüz yüze eğitimden farklılaşmaktadır (Verdiun ve Clark,1994: 10): 22

44 Öğrenim süresi boyunca öğrenci ve öğretmenin birbirlerinden ara/sıra sürekli olarak ayrı oluşu. Öğrenme araç-gereçlerinin planlanması, hazırlanması, öğrenci destek hizmetlerinin sağlanması ve düzenlenmesi. Öğretmen ve öğrenciyi bir araya getirmede ve dersin içeriğini sunmada, iletişim araçlarından, bilgisayardan ve ses ile görüntü kasetlerinden yararlanma. Teknolojiden uzaktan eğitime özgü yararlanma. Öğrenme sürecinde ara/sıra ya da sürekli ayrı olma nedeniyle insanların genellikle bireysel olarak eğitilmesi. Uzaktan eğitim sistemleri oldukça dağınık bir alana yayılmış olarak bulunan ve değişik yaşam koşullarının etkisinde olan öğrenci topluluklarına hizmet vermektedir. Söz konusu tanımlardan, uzaktan eğitimi eğitim sorunlarının çözümünde kullanılan önemli bir yaklaşım olarak değerlendirmek olanaklıdır. Uzaktan eğitimle birlikte kullanılan birçok kavram vardır. Bunlardan bazıları; açık ilköğretim, açık lise ve açık üniversitedir. Açık öğretim, temelde uzaktan eğitim modeli olarak okulların kapalı alanlarını kullanmadan ya da az kullanarak eğitimi gerçekleştiren bir modeldir. Açık öğretimin temelinde kişinin kendi kendine çalışarak öğrenebilmesini kolaylaştıran ve sağlayan teknolojilerin birlikte kullanımı yatmaktadır. Alandaki ilgili kaynaklarda uzaktan öğretimle, açık öğretim kavramlarının aynı anlamda kullanıldığı görülmektedir. Ancak, az da olsa bu iki kavram arasında fark vardır. Her uzaktan eğitim uygulaması her zaman açık olmayabilir. Çok sıkı bir yapıya sahip ve öğretmenlerce kontrol edilebilir uzaktan eğitim uygulamaları da olabilir. Ancak, genelde uzaktan eğitim 23

45 uygulamaları öğretmenlerce kontrol edilebilir nitelikte değildir. Uzaktan eğitim uygulamasının sürekli öğretmen denetiminde olmasının neredeyse tek bir istisna dışında zararı vardır. O da eğer öğrenci dersi ya da konuyu soru sormadan başka şekilde çalışamayacaksa bunu olanaklı kılacak bir düzenlemenin olumlu yanının olabilmesidir. Uzaktan eğitimde uzaklık ile gelen açıklık da birçok seçenek sunmaktadır. Öğrenciler uzaklığın olanaklı kıldığı özgürlüğü keşfederken neye çalışacaklarını, neyi ne kadar öğreneceklerini ve ne kadar çalışmaları gerektiğini de fark ederler. Öğrenciler dersin kendilerini sıkan, anlayamadıkları ya da herhangi bir yarar görmedikleri kısmını ya da en azından kendileri için yararlı görmedikleri kısmını ya da iyi bildikleri kısımlarını bir kere daha düşünmeksizin o bölümü atlayabilirler ve zamanlarını dersin dikkatlerini daha çok çeken bölümlerine ayırabilirler. Buraya kadar olan açıklamalara göre uzaktan eğitimin farklı bir eğitim olarak betimlemek gerektiği söylenebilir. Yüz yüze eğitim veren kurumlar sınıf ortamları ya da grup etkinlikleri olarak yalnızca sınırlı bir şekilde betimlenebilmektedir. Bu da uzaktan eğitimin farklı bir eğitim biçimi olarak betimlenmesi gerektiği sonucunu doğurmaktadır. Bir üniversite disiplini olabilmenin ölçütleri, etrafını çevreleyen bir araştırma yapısının olması ve bir üniversite konusu olarak algılanmasıdır. Uzaktan eğitim ile ilgili araştırmalarda daha çok, kendisinden önce ortaya çıkmış disiplinlerden ve disiplinlerle ilgili kuramlardan yararlanılmaktadır. Örneğin; eğitim, antropoloji, felsefe, psikoloji, sosyoloji, tarih ve ekonomi uzaktan eğitimden önce ortaya çıkmış disiplinlerdendir. Bu disiplinlerin uzaktan eğitimin içeriğine uyarlanması ve yeni bir disiplin olarak uzaktan eğitim ortaya çıkması uzmanlaşmayı 24

46 da yanında getirmiştir. Bazı üniversitelerde uzaktan eğitim üzerine düzenli olarak lisans ve lisansüstü düzeyde dersler verilmekte ve seminerler düzenlemektedirler. Üniversitelerde verilen dersler genelde uzaktan eğitimin; kuram, felsefe, psikoloji, içerik, öğrenci, ders planlama ve geliştirme, iletişim ve destek stratejileri, Bilgi teknolojisi, yetişkin eğitimi, yapı ve işleyiş ile değerlendirme boyutlarını kapsamaktadır. Hem kuramsal, uygulamalı ya da teknolojiye dayalı öğrenmeyi geliştirici bir bakış açısıyla ilkelerin uygulanması, hem de uzaktan eğitimi geliştirici kanıtların ortaya konulmuş olması uzaktan eğitimi bir disiplin olarak betimlemek için önemli gerekçelerdir. Ayrıca, 1950 yılından bu yana uzaktan eğitim tüm yanlarıyla da büyümektedir. Bunun yanında, uzaktan eğitim kuram ve uygulamayı birleştiren bir yapı oluşturan araştırma ve akademik ilgi alanıdır. Bu durum uzaktan eğitimin bir disiplin olarak tanınması için kanıtlayıcı olurken, uzaktan eğitimcilerin uzmanlaşmasını da göz önünde bulundurmak gerekir. Buraya kadar olan açıklamalara göre uzaktan eğitimin, disiplin olmanın ölçütlerine uyduğunu ve akademik bir disiplin olarak betimlenmesi gerektiği söylenebilir (Kaya, 2002: 17). Uzaktan eğitim, farklı mekânlardaki öğrenci, öğretim elemanı ve eğitim araçlarının, iletişim ve bilgi teknolojileri aracılığıyla buluşturulmasını içeren eğitim modellerini kapsamaktadır. Eğitim öğretim faaliyetlerinin uzaktan eğitim kurumları aracılığıyla sürdürülmesinin çok farklı amaçları bulunmaktadır. Yüksek eğitim görme olanağı bulamamış bireylere yüksek eğitim sağlamanın yanı sıra mesleki alanda Bilgi 25

47 tazeleme kursları ve geleneksel yükseköğretim çerçevesinde uygulanan sınavlara hazırlayıcı nitelikte kurslar da verilebilmektedir. Bunların dışında çalışmakta olan ve mesleğinde ilerlemek isteyen bireylere gelişme programları uzaktan eğitim yöntemleriyle verilmektedir. Birbirinden fiziksel olarak uzakta ve dağınık olarak bulunan çok büyük bir öğrenci kitlesinin eğitim ihtiyacını gidermek amacıyla sürdürülen uzaktan eğitim faaliyetleriyle eğitimde fırsat eşitliği de sağlanmaktadır. Eğitim modelleri ve bu konuda ortaya çıkan kavramlara açıklık getirmek, konunun daha iyi anlaşılması açısından yararlı olacaktır. Uzaktan öğretim eş zamanlı (senkron) ve eş zamanlı olmayan (asenkron) olmak üzere iki ana başlık altındadır. Bu ana başlıklar şekil 2. 3'de gösterilmektedir. Şekil Uzaktan öğretim teknikleri Senkron öğretim denildiğinde belirli bir zamanda ve belirli bir mekânda genellikle aynı anda interaktif olarak sürdürülen öğretim türü düşünülebilir. Video 26

48 konferans sistemini kullanarak yapılan uzaktan öğretim, senkron öğretim modeline örnek teşkil eder. Aynı mekanda ve yüz yüze verilen öğretim şekli senkron öğretim çatısı altında yer almaktadır. Asenkron öğretim modeli ise zamana ve mekâna bağlı olmaksızın verilen öğretim sistemidir. II. 3. Uzaktan Eğitimin Tarihçesi Uzaktan eğitim kavramını önemli kılan en temel özelliği, çevrimiçi eğitim sürecinin tüm boyutlarını yapısında barındırmasıdır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinde meydana gelen hızlı değişimler coğrafi sınırları aşmış, bireylerin öğrenme sürecindeki zaman kısıtlamalarını azaltmış ve bireylere öğrenme sürecinde önemli esneklikler sağlamıştır. Uzaktan eğitimin 150 yıla varan köklü geçmişi, dijital çağda çevrimiçi eğitim olanaklarıyla birleşmiş ve bireylerin gelecekteki eğitim ihtiyaçlarının karşılanmasında uzaktan eğitimi bir çözüm aracı haline getirmiştir. (Moore ve Kearsley, 2005, s.25), uzaktan eğitimin tarihsel gelişim sürecini şekil 2. 4'te beş temel dönemde sınıflandırmışlardır: Şekil 2. 4:Uzaktan Eğitimin Tarihsel Gelişim Süreci 27

49 II Dünya'da Uzaktan Eğitim 20 Mart 1728 yılındaki Boston Gazetesinin mektup ile stenografi dersleri uzaktan eğitim yöntemiyle verilen eğitim öğretim faaliyetinin vermesiyle başlanmıştır. Bu dersler, posta aracılığıyla gerçekleşmiştir. Ancak "uzaktan eğitim" kavramının ortaya çıkışı 1800'lü yıllara dayanmaktadır. 1800'lerin sonunda Chicago üniversitesinde değişik mekânlarda bulunan öğretmen ve öğrenci kitleleri arasında ilk mektuplaşma program kurulmuştur. Daha sonra,1833 yılına ait bir İsveç gazetesinde mektupla yazılı anlatım dersi verileceğine ilişkin bir ilana rastlanmıştır. Fakat bu iki ilanda da iki yönden iletişimden ya da not lamadan söz edilmemiştir (Verdiun ve Clark, 1994: 15). Bu ilanlarda verilmesi düşünülen derslerin verilip verilmediğinin, eğer bu dersler verildiyse, öğrenciyle öğretmen arasında iki yönlü iletişim olup olmadığının ve eğer dersler verildiyse, notlandırmanın olup olmadığının belirlenmesi, o yıllarda uzaktan eğitim uygulandığına ilişkin kesin kanıtlar ortaya koymamaktadır. Dünyadaki ilk modern uzaktan eğitim uygulamasının 1840 yılında, İngiltere'de, İsaac Pitman tarafından başlatıldığı kabul edilmektedir. Bir stenograf olan Pitman, İngiltere'deki Bath'da, mektupla steno öğretmeye başlamıştır. O, 28

50 gerçekleştirdiği uzaktan eğitim uygulamalarıyla, öğrencilere eğitim vermiştir. Bu eğitim uygulamalarında, Pitman öğrencilere İncil'de yer alan küçük parçaları steno ile yazmayı öğretmiştir. Sözü edilen uzaktan steno derslerinde, öğrencilerin başarıları da notla değerlendirilmiştir yılına gelindiğinde, uzaktan eğitim alanında örgütlü girişimlerin başladığı görülmektedir. Bu yılda Charles Toussaint ve Gustav Langenscheid Almanya'da Berlin'de, günümüzde de Langenscheid adıyla öğretim malzemeleri yayınlayan ve o yıllarda uzaktan eğitim uygulayan dil okulunu kurmuştur. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki uzaktan eğitimin izlerinin, Amerika mektuplaşma çalışmasının annesi olarak kabul edilen Anna Eliot Ticknor tarafından 1873 yılında kurulan evde çalışmayı destekleme derneğine kadar dayandığı kabul edilmektedir (Verdiun ve Clark, 1994: 16). Bu ülkedeki örgütlü uzaktan eğitim çalışmaları, 1874 yılında hem lisans, hem de yüksek lisans derecelerinin alınabildiği, İlilnois Wesleyan üniversitesinde başlamış, başlayan uygulamalar 36 yıl sürmüş, 1910 yılına gelindiğinde ise sona erdirilmiştir yılında Ethaco N.Y.'da Correspondence University kurulmuştur. Amerika birleşik devletlerinde New York İhaca'da, 1883 yılında mektupla eğitim üniversitesi kurulmuş ancak bu kurum da, bir süre sonra, İlilnois Wesleyan Üniversitesi ile aynı kaderi paylaşmıştır. Uzaktan eğitim alanındaki ilk örgütlü girişim olarak kabul edilen Langenscheid Dil Okulu'nun kurulmasının ardından 1884 yılında yine Almanya'daki berlin'de, öğrencileri üniversite giriş sınavına hazırlayan Rustinches uzaktan öğretim okulu açılmıştır.1890'da Avusturalya Queensland Üniversitesi kampüs dışına açık bir eğitim programı yürütmüştür yılına gelindiğinde, Pennsylvania'da yayınlanan 29

51 bir gazete, yayınladığı bir broşürle madencilik yöntemlerini ve maden ocaklarında kazalara karşı alınması gereken önlemleri öğretmeye başlamıştır. Bu girişimlerden sonra, 1891 yılında, Wisconsin Üniversitesi yönetim kurulu uzaktan eğitim derslerinin yaygınlaştırılması konusunda karar almıştır yılında ise, Chicago Üniversitesi'nde uzaktan eğitim bölümü oluşturulmuştur (Hızal, 1983: 21).1892'de Columbia Üniversitesinde özel bir bölüm kurulmuştur. İngiltere'deki bu uzaktan eğitim uygulamasını 1894 yılında, dışarıdan öğretmenlik sertifikası almaya hazırlanan öğrencilerin kendi aralarında yazı ile Bilgi alış-verişinde bulunmaları izlemiştir (Hızal, 1983: 21). Öğrencilere gerçekleştirilen bu etkinlik, Oxford üniversitesi dışarıdan bitirme sınavlarının, uzaktan eğitime uygun olarak yapılmasını sağlamıştır yılında İsveç'te, Hans Hermod Kendi adıyla anılan ve uzaktan eğitim uygulayan liseyi kurmuştur. Hermod şimdiki adı Hermods- Nki Skolan olan kurumu kurduğunda mektupla öğretim uygulamalarına başlamış ve uygulamayı gerçekleştirmede kendi deneyimlerinden yararlanmıştır. Fransa'da 1907 yılında atılan adımlarla Paris'te kurulan özel eğitim kurumu Ecole Universelle Par Correspondence ile 1939 yılında kurulan resmi uzaktan eğitim merkezi Centre National D'enseigment Par Correspondence örnek kuruluşlardır. Avustralya'da ilk uzaktan eğitim, 1910 yılında yükseköğretim başa mağında başlatılmıştır. Queensland Üniversitesi'nde başlatılan bu uygulamada, üniversitenin yüz yüze eğitim gören öğrencilerine uygulanan standartlar, uzaktan eğitim öğrencileri için de uygulanmıştır. 1920'lerde aynı türden bir eğitim metodu Columbia 30

52 üniversitesi tarafından gerçekleştirilmiştir. Yeni Zelanda'da uzaktan eğitim uygulamalarına, 1922 yılında başlanmıştır. Bu ülkedeki uzaktan eğitimin ilk uygulandığı kurum, Yeni Zelanda Mektupla Öğretim Okulu'dur. Türkiye'de ise, uzaktan eğitim fikri ilk kez, 1927 yılında eğitim sorunlarının görüşüldüğü bir toplantıda gündeme getirilmiştir. İran'da 1969 yılında, uzaktan eğitim çalışmaları başlatılmıştır. Japonya'da ise 1948 yılında temelleri atılıp 1986 yılında "University Of The Air" kurulmuştur yılında üniversiteye kaydolmuş uzaktan eğitim gören öğrencilerin ders programları ve yönetim işleriyle ilgilenmek üzere üniversite dışı öğretim fakültesi kurulmuştur. Bu örgütlenmenin ardından, büyük kentlerde öğrencilerin çalışmalarını ve yüz yüze öğrenim görmelerini sağlamak üzere üniversite merkezleri de kurulmuştur (Alkan, 1987: 71). Avustralya'nın uzaktan eğitim bakımından bir özelliği de ilk ve ortaöğretim başa mağında uzaktan ilk uygulayan ülke olmasıdır. 1950'lerde ABD'de askeri ara aflı uzaktan eğitim uygulamaları yapılmıştır yılları arasında bu alanda tartışma ve öneriler uzaktan eğitimin oluşturma evresini oluşturmaktadır. Bu yıllarda okuma yazmanın haberleşme yolu ile yaygınlaştırılması amaçlanmıştır. Polonya'da, gece kurslarına devam eden öğrencilere, Televizyondan öğrenme olanakları sağlamak üzere, yılları arasında deneme niteliğinde, uzaktan eğitim çalışmalarına girişilmiştir. Bu çalışmalar, teknik üniversite programlarına uygun programlarının hazırlanmasına ve uygulanmasına neden olmuş, böylece de, yükseköğretim başa mağında uzaktan eğitim başlamıştır. 31

53 İspanya'da 1972 yılında, ulusal uzaktan öğretim üniversitesi kurulmuştur. Merkezi Madrid'de bulunan bu üniversitenin, 1973 yılında öğretime başlamasıyla, İspanya'da da uzaktan eğitim uygulamalarına geçilmiştir. Uzaktan eğitim programları, özellikle 2. Dünya Savaşı sonrasında daha çok gündeme gelmiş ve asıl ilerleme bu dönemde kaydedilmiştir 'lar arasında Televizyon yayıncılığı medyası olarak kullanılmaya başlandı. 1980'lerde videoların kullanımı ve yaygınlaştırılması ile öğrencilerin derslere daha fazla katılması sağlanmıştır. Telekonferans ve video konferans gibi gerçek zamanlı, çift yönlü senkronize teknolojilerin gelişimi ile coğrafik olarak dağınık yerlerde bulunan öğretmen ve öğrencilerin birbirleriyle kolayca iletişim kurmaları sağlanmıştır. Devry ( Phoenix ( Western Guvernörse ( ve Kentucky ( üniversiteleri dünyadaki uzaktan eğitim yapan üniversitelerindendirler. Uzaktan eğitim terimi ilk olarak Wisconsin Üniversitesinin 1892 kataloğunda geçmiş ve Wisconsin Üniversitesinin direktörü William Lighty tarafından 1906'da bir yazıda kullanılmıştır. Moore'un seçtiği "uzaktan eğitim" teriminin tanımı "öğrenci ve öğretmenin birbirinden ayrı olarak öğretme-öğrenme ilişkisini sürdürmesi" şeklinde ilk kez İsveçli bir eğitimci olan Borje Holmberg ile olan sohbeti sırasında duyulmuştur. Araştırmalar uzaktan eğitim kavramının kökeninin Almanya'ya dayandığını göstermektedir. Uzaktan eğitim çalışmalarının ilk uygulaması pek çok ülkede mektupla iletişim modeline dayandığı için mektupla çalışma veya öğretim gibi kavramlar varken Almanya'da "Fernstudium" (uzaktan eğitim) veya "Fernunterricht" 32

54 (uzaktan öğretim) kavramları kullanılmıştır. Farklı araştırmacılara göre "uzaktan eğitim" veya "uzaktan öğrenme" terimleri programların, izleyicilerin, eğitim sağlayıcılarının, iletişim ortamlarının farklılıklarına göre değişiklik ve çeşitlilik gösterebilmektedir. Perraton'a (1988) göre bu, öğrenci ve öğretmen arasındaki zaman/mekân farklılığından, Jonassen'e (1992) göre öğrenmenin kontrolünün eğitimciden çok öğrencide olmasından, Keegan (1986) göre ise öğrenci ve öğretmen arasında devamlı olmayan iletişimin basılı materyal veya bir teknoloji çeşidi aracılığıyla gerçekleşmesinden kaynaklanmaktadır. Moore ve Kearsley'e (1996) göre "uzaktan eğitim, özel organizasyonların ve uygulamaların yapılması yanında, ayrıca özel bir ders planı yapma tekniği, özel öğretme teknikleri, elektronik veya elektronik olmayan sistemlerin kullanıldığı, özel iletişim metotları olan, normal olarak öğretme faaliyetlerini farklı ortamlarda oluşturan planlı bir öğrenmedir''. Şüphesiz uzaktan eğitimdeki en önemli sorunlardan biri verilerin iletilmesidir. Tarih boyunca verilerin iletilmesi amacıyla posta, telgraf, telefon, teleks, Radyo ve Televizyon gibi iletişim araçları uzaktan eğitim için kullanılmışlardır. Son olarak ortaya çıkan İnternet de uzaktan eğitimde yerini almaya başlamıştır. The Federal Networking Council (FNC)'nin tanımına göre İnternet, mantıksal olarak birbirine bağlanmış, birbirinden ayrı ve benzersiz adreslere sahip, iletişim için İP ve TCP/IP protokollerini kullanan bilgisayarlar ile isteğe bağlı olarak, herkese açık veya kişiye özel gizlilik seviyelerinde bilgi alış veriş olanakları sunan evrensel bilgi paylaşım sistemidir (NİTRD, National Coordination Office For Networking And İnformation Technology Research And Development, 1995). 33

55 İnternet'in ortaya çıkması ise 1960lı yıllara rastlar. İnternet'in köklerini 1962 yılında J.C.R. Licklider'in ABD'nin en büyük üniversitelerinden biri olan Massachusetts İnstitute Of Tecnology' de (MİT) tartışmaya açtığı "Galiktik Ağ" kavramında bulabiliriz. Licklider, bu kavramla küresel olarak bağlanmış bir sistemde isteyen herkesin herhangi bir yerden veri ve programlara erişebilmesini ifade etmişti. Licklider 1962 Ekim ayında Amerikan askeri araştırma projesi olan ileri savunma araştırma Projesi'nin (Darpa - Defense Advensed Research Project Agency) Bilgisayar araştırma bölümünün başına geçti. MİT'te araştırmacı olarak çalışan Lawrance Roberts ile Thomas Merrill, Bilgisayarların ilk kez birbirleri ile 'konuşmasını' ise 1965 yılında gerçekleştirdi (TC Milli Eğitim Bakanlığı, 2003) yılı sonunda Roberts Dara'da çalışmaya başladı ve "ARPANET" isimli projesi önerisini yaptı. ARPANET çerçevesinde ilk bağlantı 1969 yılında dört merkezle yapıldı ve ana bilgisayarlar arası bağlantılar ile İnternetin ilk şekli ortaya çıktı. ARPANET'i oluşturan ilk dört merkez, University Of California At Los Angeles (UCLA), Stanford Research İnstitute (SRİ), University Of Utah ve son olarak University Of California At Santa Barbara (UCSB) idi. Kısa süre içerisinde birçok merkezdeki Bilgisayarlar ARPANET ağına bağlandı yılında ağ kontrol protokolü (NCP-Network Control Protokol)ismi verilen bir protokol ile çalışmaya başladı yılı ekim ayında gerçekleştirilen uluslararası Bilgisayar iletişim konferansı (İCCC- İnternational Computer Communications Conference) isimli konferansta, ARPANET'in NCP ile başarılı bir Demontrasyonu gerçekleştirildi. Yine bu yıl içinde elektronik posta ( ) ilk defa ARPANET içinde kullanılmaya başladı. NCP'den daha fazla yeni olanaklar getiren yeni bir protokol, 1 ocak 1983 tarihinde iletişim kontrol protokolü (Transmission Control Protokol/ İnternet 34

56 Protokol - TCP/İP) adıyla ARPANET içinde kullanılmaya başladı. TCP/IP bugün var olan İnternet ağının ana halkası olarak yerini aldı yılların ortasında savunma Bakanlığı'na bağlı (DOD) Amerikan askeri Bilgisayar ağı, ARPA Net'ten ayrıldı ve Military net adı ile kendi ağını kurdu yılında Amerikan bilimsel araştırma kurumu 'ulusal bilim kuruluşu' (NSF), ARPANET için ülke çapında beş büyük süper Bilgisayar merkezi kurulmasını içeren kapsamlı bir öneri paketi öne sürdü. ARPANET Amerikan hükümetinin sübvansiyonu ile NSFNET olarak düzenlendi. NSFNET Merit olarak adlandırılan Michigan eyaletindeki üniversitelerin organizasyonu ile NSF'in yaptığı bir anlaşma doğrultusunda işletilmeye başlandı. NSFNET'in işletilmesine bir süre sonra Merit'in yanında ABD'nin dev Bilgisayar firması İBM ve haberleşme firması MCI dâhil oldu. NSFNET'in işletilmesine yönelik 1990 yılında oluşturulan bu birlik 'ileri ağ hizmetleri' (Ans-Advance Network Services)olarak adlandırıldı. ANS'nin kuruluşu süreci ABD'de 1990'lara kadar devlet desteğinde gelişen İnternet omurgasının özelleştirilmesi sürecinin de başlangıcı olmuştur yılında NSFNET ile özel şirketlerin ortak işletmesi ile başlayan özelleştirme süreci, 1995 yılı mayıs ayında NSF'nin İnternet omurga işletmeciliğinden tamamen çekilmesi ile tamamlandı yılından itibaren ABD İnternet omurga işletimi tamamen özel işleticilerinin elindedir (TC Milli Eğitim Bakanlığı, 2003). Özelleştirilip günlük hayatta kullanılmaya başlamasından itibaren İnternet 1990'dan bu yana, tüm dünyada hızla yaygınlaşmaya başlamıştır. Ortaya çıkıp yaygınlaşmasıyla ve iletişime getirdiği kolaylıklar nedeniyle İnternet'in uzaktan eğitimde kullanılması fikri ortaya çıkmıştır. İnternet ortaya çıkmadan önce, uzaktan eğitimin gelişme sürecinde kitaplar, posta servisleri, Radyo ve Televizyon gibi 35

57 araçlar kullanılmış, eğitim kalitesi ve yöntemleri tartışılabilecek sistemler ortaya konmuştur. Ancak uzaktan eğitimin istenilen eğitim ulaşabilmesi, yeterli öğrenci öğretmen, öğrenci eğitim materyali etkileşiminin sağlanabilmesi, İnternet'in ortaya çıkış ve eğitim platformu olarak da İnternet'in kullanılmaya başlanması ile mümkün olmuştur. İnternet'in yaygınlaşması, ucuzlaması ile İnternet'e tabanlı uzaktan eğitim 'in ortaya çıkmasına ve İnternet'in uzaktan eğitim için uygun bir araç olarak kabul görmesine neden olmuştur (Al ve Mardan, 2004). 1990'lı yıllarda üniversiteler tarafından İnternet tabanlı uzaktan eğitimin ilk örnekleri uygulamaya geçirilmiştir. İnternet tabanlı uzaktan eğitim, uzaktan eğitimde her türlü İnternet imkânlarının kullanılmasıyla verilen eğitim olarak tanımlanabilir (Özdil ve Çelik, 2000). Ancak, İnternet unsurlarının yüz yüze eğitime destek olması amacıyla, geleneksel derslerle birlikte kullanılması, İnternet tabanlı uzaktan eğitim tanımına girmemektedir (Bonk ve Wisher, 2000). İnternet tabanlı uzaktan eğitim, İnternet altyapısını kullanan tüm eğitim modellerini kapsayan genel bir yaklaşımdır. İnternet ağını kullanan tele konferans görüşmeleri, geleneksel postanın yerini alan elektronik postalar, basılı kaynaklara alternatif oluşturan elektronik kitap ve süreli yayınlar, İnternet tabanlı uzaktan eğitimin birer parçası olarak kullanılmaktadır. İnternet tabanlı uzaktan eğitim zamandan bağımsız olma, çoklu ortam adı verilen ses, görüntü ve yazılı verilerin birlikte kullanılabilmesi, kaynaklara hızlı erişim ve kolay depolama yapabilme gibi özellikleri ile uzaktan eğitim alanında önemli bir unsur olarak hızla yaygınlaşıp kabul görmüştür. 36

58 İnternet teknolojilerinin uzaktan eğitim aracı olarak düzenli ve sistemli olarak kullanılması ancak eğitim platformlarıyla mümkün olmuştur. İlk zamanlarda eldeki İnternet teknolojileri birbirinden ayrık ve düzensiz şekilde kullanılmaktayken, artık bu teknolojilerin uzaktan eğitimin gereksinimlerini giderecek şekilde birlikte kullanılmasını sağlayan programlar üretilmiştir. Bir başka deyişle, İnternet tabanlı uzaktan eğitim platformunu, uzaktan eğitim derslerinin verilmesi ve öğrencilerin değerlendirilmesi için gereken işlevleri paket halinde sunan ve İnternet üzerinden çalışan çok gelişmiş bir bilgisayar yazılımı olarak tanımlamak mümkündür. Artık İnternet tabanlı uzaktan eğitim veren kurumlar, genellikle ya var olan uzaktan eğitim platformlarını satın alıp kullanmakta veya kendi bünyesinde aynı gereksinimleri karşılamak üzere yazılımlar üretmektedir. Ancak satın alınsa da üretilse de genellikle İnternet tabanlı uzaktan eğitim artık bu paket halinde hizmet veren platformlar aracılığıyla yürütülmektedir. II Bilgi ve Belge Yönetimi'nde Uzaktan Eğitim Bilimsel ve teknolojik gelişmeler, eğitimde talep artışı, maliyet, etkinlik ve verimlilik uzaktan eğitimin gelişimine neden olarak gösterilebilir. Eğitim konusu da bütün alanlarda olduğu gibi değişen koşullar, gelişen yöntem ve tekniklerin en çok uygulandığı alanlardan biridir. Birçok ülkede toplumun bütün kesimlerine yönelik olarak uzaktan eğitimin yaygınlaştırılmasının üç temel nedeni bulunmaktadır. Bunlar; coğrafi uzaklık, sosyal dengesizlik ve bireysel sorunlar şeklinde sıralanabilir. İnsanlar, uzaklık, coğrafi engeller veya yetersiz iletişim sistemleri nedeniyle birbirlerinden uzak yaşamak zorunda kalabilmektedirler. (Ruksasuk, 1999: 1). 37

59 Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin eğitim alanında kullanımı, eğitimde kalite ve etkinliğin artışına neden olurken, aynı zamanda Bilgisayar ve iletişim alt yapısının gelişmesini de sağlamıştır. Ama fırsat eşitsizlikleri, kaynakların verimli kullanılamaması, istem-sunu dengesizliği, hizmette işlevselliğin, yaygınlığın ve niteliğin düşüklüğü eğitim sistemlerinde bulunan sorunlardandır. Bilgisayar ve iletişim alt yapısının gelişmesini tamamlayan bölümlerin uzaktan eğitim programı oluşturmalarına teknik bir engel bulunmamaktadır. Bilgisayar teknolojisi Bilgi merkezlerinde yaygın ve aktif olarak kullanılmaya başlamıştır. Bilgisayar sistem tasarımı, kataloglama, sipariş verme, tarama, ödünç verme vb. kütüphane hizmetleri bu alanda belli bir eğitim alt yapısına sahip olmayı zorunlu kılmıştır. 1990'lı yıllardan önce eğitimlerini tamamlayan meslek bireyleri Bilgisayar teknolojisi ve bu teknolojinin Bilgi merkezlerinde kullanımı konularında yeterince eğitim alamamışlardır. Bununla birlikte Bilgisayar teknolojisi ve söz konusu teknolojilerin Bilgi merkezlerindeki işlevi her geçen gün gelişmekte ve bu güne kadar edinilmiş Bilgiyi yetersiz kılmaktadır. Bu nedenle Bilgi ve Belge Yöneticilerinin Bilgi merkezlerinden talep edilen hizmeti etkin bir şekilde karşılayabilmeleri için kendilerini sürekli yenilemeleri kaçınılmaz bir zorunluluktur. Bilgiyi elde etme ve yayınlama aracı olarak İnternet'in oluşturulması ve web sayfalarının adeta patlayarak büyümesi, günümüzde uzaktan eğitimi bir yayıncılık biçiminden interaktif biçime dönüştürmüştür. Video konferans, haber grupları ve FTP gibi ağ gereçleri ile birleştirildiğinde web, interaktif eğitim görmek isteyenler için uygun bir sanal sınıf ortamı oluşturmaktadır. 38

60 İnternet tabanlı uzaktan eğitim veya çevrimiçi eğitim, gerek Bilgi merkezlerinde daha iyi bir hizmet vermek, gerekse Bilgi Yönetimi bölümlerinde eğitimin çağın koşullarına göre yapılmasını sağlamak için değerlendirilmesi geren popüler eğitim modellerinden biridir (Odabaş,2003). Uzaktan eğitim, öğrenci ve öğretmenin birbirlerinden ayrı yerlerde, aynı anda veya farklı zamanlarda iletişim kurması yoluyla oluşturulan eğitimdir. Genel olarak İnternet tabanlı uzaktan eğitim, gelişmiş teknolojik gereçlerle birbirinden uzak öğrenciler ve eğitim kadrosunun etkileşimli olarak veri alış verişinde bulunması şeklinde tanımlanabilir. Dünya'da Kütüphanecilik ve Bilgi Bilimi Eğitimi veren bölümlerin de İnternet tabanlı eğitim alanında önemli adımlar atmış olduğu görülmektedir. Kütüphanecilik ve Bilgi bilimi eğitimi veren bölümlerin bir kısmı İnternet'i örgün ders programlarına katkı sağlamak için kullanırken, diğer bir kısmı senkron ya da asenkron yöntemlerle uzaktan eğitim vermek için kullanmaktadırlar. (Odabaş,2003) Günümüzde uzaktan eğitim yapan bölümlerden biride kütüphanecilik, bilge ve Belge yönetim bölümüdür. Kütüphanecilik ve Bilgi bilimi bölümlerin bir kısmı ders ve sınavlarını bütünüyle İnternet üzerinden grafik, video, telekonferans, klip, slayt gibi yardımcı unsurları da kullanarak yürütürken, diğer bir kısmı yalnızca dersleri asenkron biçimde vermekte ve öğrencileri geleneksel yöntemlerle sınav yapmaktadırlar. Bu bölümlerin bazılarında lisans, lisansüstü ya da sertifika programlarından biri bulunurken, bazılarında bu programların hepsi bulunmaktadır. Uzaktan eğitim konusunda önemli ilerlemeler özellikle Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa ülkelerinde kaydedilmiştir. Illinois Üniversitesi Kütüphane ve 39

61 Bilgi Bilimi senkronize bir biçimde lisansüstü Okulu'nda yüksek lisans ve ileri düzeyli sertifika programları sunulmaktadır. Bu programlar, öğrencilerin hocaları ve kendi aralarında rahatça iletişim kurabildikleri, slayt, grafik, müzik veya kliplerle desteklenmiş uygun bir İnternet tabanlı uzaktan eğitime örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca burada program ücretleri ve öğrencinin ihtiyaç duyacağı yazılım donanımlar, söz konusu eğitim için öğrencide aranan nitelikler gibi çok çeşitli ve ayrıntılı Bilgilere yer verilmektedir (The Graduate..., 2002; Odabaş, 2003). Pittsburgh üniversitesi Bilgi bilimi Okulu'nda İnternet tabanlı uzaktan eğitim ile yüksek lisans, doktora ve sertifika programları düzenlenmektedir. Bu programlarda ağ tasarımı, iletişim sistemleri, Bilgisayar iletişimi, iletişim yöntemleri, insan iletişimi, kablosuz iletişim gibi çok farklı alanlarla ilgili dersler verilmektedir (School Of İnformation..., 2002). Rutgers Üniversitesi İletişim, Enformasyon ve Kütüphane Bilimi Okulu'nda da lisansüstü düzeyde uzaktan eğitim programı düzenlenmektedir. Kütüphaneciler, iletişim uzmanları ve öğretmenler için düzenlenen söz konusu eğitim programı toplam 11 dersin 5'ı alınmak kaydıyla 3 yılda tamamlanmaktadır (School Of Communication..., 2002). İnternet tabanlı uzaktan eğitimde TV yayıncılığını kullanan bölümler de bulunmaktadır. Örneğin güney Carolina üniversitesi kütüphane ve Bilgi bilimi Okulu'nda verilen bazı lisans dersleri TV'den yayınlanarak İnternet tabanlı eğitim programları yürütülmektedir (School Of Library..., 2002; Odabaş,2003) yılında ilk uzaktan kütüphanecilik okulu Amerika Birleşik Devletleri'nde kuruldu (Ruksasuk, 1999: 6). ABD'de uzaktan kütüphanecilik eğitimi 40

62 veren çok sayıda program bulunmaktadır. ALA'ya kayıtlı fakültelerin çoğu, uzaktan eğitimin geleneksel eğitime alternatif olabilecek bir sistem olduğu görüşünü savunmaktadır. İletişimde oluşan teknolojik gelişmeler ve öğrencilerin önünü kapatan çeşitli engeller nedeniyle uzaktan eğitimin, kütüphane ve enformasyon bilimi eğitimi üzerinde önemli roller üstleneceği beklenmektedir (Ruksasuk,1999: 1). 1990'lardan itibaren bilgi merkezlerinde bilgisayar teknolojisi yaygın ve aktif olarak kullanılmaya başlamıştır. Bilgisayar sistem tasarımı, kataloglama, sipariş verme, tarama, ödünç verme vb. Kütüphane hizmetleri bu alanda belli bir eğitim alt yapısına sahip olmayı zorunlu kılmıştır. Ancak 1990'lı yıllardan önce eğitimlerini tamamlayan meslek bireyleri bilgisayar teknolojisi ve bu teknolojinin bilgi merkezlerinde kullanımı konularında yeterince eğitim alamamışlardır. Bilgisayar teknolojisi ve söz konusu teknolojilerin bilgi merkezlerindeki işlevi her geçen gün gelişmekte ve bu güne kadar edinilmiş bilgiyi yetersiz kılmaktadır. Bu nedenle bilgi ve belge yöneticilerinin bilgi merkezlerinden talep edilen hizmeti etkin bir şekilde karşılayabilmeleri için kendilerini sürekli yenilemeleri kaçınılmaz bir zorunluluktur (Odabaş,2003). Bilgi ve Belge Yönetimi bölümlerinde İnternet tabanlı uzaktan eğitimi değerlendirebilmek için öncelikle söz konusu bölümlerde var olan alt yapıya bakılmalıdır. Eğitim kadrosu, bütçe, ders programı, bilgisayar donanım ve yazılımı konuları değerlendirme bağlamında ele alınması gereken başlıca unsurlardır. Eğitim kadrosu, İnternet tabanlı uzaktan eğitim programının tasarımı ve uygulanması sırasında teknik bilgi-becerilerinden yararlanılan kişiler ve dersleri sunan kişiler olmak üzeri iki farklı şekilde değerlendirilmelidir. 41

63 Bilgi ve Belge Yönetimi bölümlerinde verilen derslere bakıldığında, sosyal bilimler alanında eğitim sunan diğer bölümlerin birçoğundan daha çok bilgisayar ve İnternet içerikli derslerin bulunduğu görülmektedir. Teorik derslerin yanı sıra veri tabanları, İnternet'te bilgi erişim, web sayfası tasarımı gibi uygulamalı derslerin birçoğunun bilgisayar üzerinde yapılıyor olması, İnternet tabanlı eğitimi kolaylaştıracak bir etken olarak değerlendirilebilir. Dünyada kütüphanecilik alanında eğitim veren köklü bölümlerin uzaktan eğitim konusunda yeterince ilerleyememiş olmasına (Ruksasuk 1999: 6), ders materyali, eğitim teknolojisi ve medyası konusunda bilgi ve tecrübe eksikliği, yazılım ve donanım için finansal yetersizlik ile bu alanda atılacak adımların teşvik edilememesini gerekçe olarak göstermektedir. İnternet tabanlı uzaktan eğitim programı oluşturmak öncelikle belli bir bütçe, öğretim kadrosu, teknik alt yapı, bilgi birikimi, arz-talep araştırması, mevzuat çalışması gibi konularda hazırlıklar yapmayı gerektirmektedir. Bilgi ve Belge Yönetimi bölümlerinde bütün olumsuzluklara rağmen artık eğitimin kaçınılmaz bir modeli olarak karşımızda duran uzaktan eğitim programlarının kısmen de olsa başlatılması gerekmektedir. Söz konusu program, gerek lisans, lisansüstü ve mezun öğrencilerin, gerekse meslek dışından katılan kişilerin meslek edinmeleri veya mesleki deneyimlerini artırmaları amacıyla oluşturulmalıdır. Çalışmanın bu kısmında bilgi bilimi ve kütüphane hizmetlerine yönelik İnternet tabanlı lisans, yüksek lisans ve sertifika programlarıyla faaliyet gösteren toplam sekiz bölüm incelenmiştir. Bu bölümlerden biri İngiltere'de, biri yeni 42

64 Zelanda'da ve altısı da Amerika Birleşik Devletleri'nin farklı eyaletlerine bağlı çeşitli üniversitelerde bulunmaktadır. Syracuse University The School Of Information Studies: bu okul, yüksek lisans programları, ''kütüphane ve bilgi bilimi'', ''bilgi yönetimi ve iletişim'' ve ''ağ yönetimi ''; sertifika programları ise ''bilgi sistemleri ve iletişim yönetimi '', ''bilgi güvenliği yönetimi '' ve ''okul medyası'' olmak üzere üç değişik alandan oluşmaktadır yılından beri uzaktan öğrenim modeli ile kütüphane ve bilgi bilimi yüksek lisans programı'na öğrenci kabul etmektedir. Programlara kayıt yaptıran öğrencilerin yaş profiline bakıldığında, öğrencilerin 20 ile 60 yaş arasında farklı kategorilerden oluştuğu görülmektedir. Söz konusu program, gerek akademik kariyer ve diploma yönüyle, gerekse verilen eğitimin niteliği yönüyle kampus içinde verilen programdan farklı değildir. Bu programda WEBCT uzaktan öğrenim yazılımı kullanılmaktadır. Söz konusu yazılımı rahatça kullanabilmek, öğretim elemanları ile tanışmak ve çeşitli konularda bilgi almak için programa kayıt yaptıran öğrencilere, üniversitede yedi günlük kısa bir eğitim programı verilmektedir. Bilgi hizmetleri okulu'nda verilen uzaktan öğrenim programları yüksek lisans ve sertifika programları olmak üzere iki düzeyde sunulmaktadır. Yurt dışından öğrencilerin de öğrenim gördüğü programa katılanların büyük bir çoğunluğu bilgi hizmetlerinin farklı disiplinlerinde çalışan bireylerden oluşmaktadır. Dersler, metin tabanlı kaynaklardan, sesli ve görüntülü web sayfalarından, öğrenci ve öğretim elemanlarının belirli periyotlarla bir araya geldikleri interaktif tartışma platformlarından oluşmaktadır. Toplam 36 kredilik ders 43

65 yükü ile bitirilen çevrimiçi yüksek lisans programı, 15 ile 30 ay arasında bir sürede tamamlanabilmektedir. İilinois University School Of Library & Information Science: bu bölüm 'de uygulanmakta olan çevrimiçi öğrenim programı, kısaca leep olarak da ifade edilmektedir. Ala tarafından akredite edilmiş olan bu Program'da, Çevrimiçi Yüksek Lisans Programı (Ms) ve Çevrimiçi Sertifika Programı (CAS) olmak üzere iki düzeyde eğitim verilmektedir. On-line yüksek lisans programı, 'kütüphaneler, bilgi ve toplum' ve 'bilginin Düzenlenmesi Ve Erişimi' adında iki temel kurstan oluşmakta ve toplam on ünite ile bitirilmektedir. Öğrenciler, bu on ünitenin yedisini program içinde sunulan derslerden, diğerlerini ise ALA'nın akredite ettiği farklı bir programdan tamamlayabilmektedir. Haftada iki saat interaktif ders ortamı sunulan programın diğer dersleri, asenkron eğitim modeli ile verilmektedir. İnteraktif öğrenim, çarşamba günleri akşam saatleri arasında yapılmaktadır. Öğrenciler, ders saatine on dakika kala eğitim platformunda hazır halde beklemektedirler. Ders sonrasında öğrenciler aralarında gruplara ayrılarak, günün konusunu kendilerine ayrılan platformda tartışmaktadırlar. Her grubun yaptığı çalışma, sisteme kaydedilerek arşivlenmekte ve böylece diğer grupların ve daha sonra programa kayıt yaptıran öğrencilerin bu çalışmalardan yararlanmaları olanaklı hale gelmektedir. Asenkron öğrenim, video görüntüleri, sunumlar ve e-kitaplar ile yapılmakta, ayrıca bunun dışında öğrenciler kendilerine yakın yerlerdeki kütüphane kaynaklarına yönlendirilmektedir. Drexel University College Of Information Science & Technology: Bilgi Bilimi ve Teknolojisi Okulu'nda verilmekte olan çevrimiçi Kütüphane ve Bilgi 44

66 Bilimi Yüksek Lisans programında üç alanda uzmanlık eğitimi sunulmaktadır. Bunlar 'dijital bilgi Yönetimi ' (Management Of Diğital İnformation - MDI), 'bilgi/kütüphane Hizmetleri' (İnformation/Library Services I/LS) ve 'bilgi sistemleri' (information systems IS)'dir. Dijital bilgi yönetimi, bilgi teknolojileri alanında yaşanan gelişmeler konusunda kariyer edinmek isteyenlere; Bilgi/kütüphane hizmetleri ise halk, üniversite veya özel kütüphanelerde verilen hizmetler konusunda öğrenim görmek isteyenlere yönelik sunulan yüksek lisans programlarıdır. Online kütüphane ve bilgi bilimi yüksek lisans programı, Drexel üniversitesi on-line programı adında bir yazılım ve ara yüz ile hizmet vermektedir. Burada sunulan yüksek lisans dersleri, üniversitede verilen programlara içerik ve nitelik yönünden tamamen benzerlik göstermektedir. Ayrıca verilen destek hizmeti ve diploma yönüyle on-line programlar, örgün eğitim modelindeki programlardan farklı değildir. Dijital bilgi yönetimi veya bilgi/kütüphane hizmetleri on-line yüksek lisans programına katılan öğrenciler, bu programları 60 kredilik derslerle tamamlamaktadırlar. Kütüphane ve bilgi bilimi yüksek lisans programı'nda verilen derslerin bu alanda türkiye'de verilen derslerle oldukça benzerlik gösterdiği görülmektedir. 'Bilgi sistemleri analizi', ' bilgi kaynakları ve hizmetleri', bilgi merkezlerinin yönetimi ', 'veri tabanı yönetimi ', 'derme geliştirme', 'bilgi erişim sistemleri' ve 'kütüphane otomasyonu' bu derslerden bazılarıdır. Southern connecticut state university; school of communication, information and library science: kütüphane bilimi on-line yüksek lisans programı, iletişim, bilgi ve kütüphane bilimleri okulu tarafından sunulmaktadır. Söz konusu bölüm, 45

67 kütüphane ve bilgi bilimini teknolojik eğitim modeli ile aynı program altında birleştirerek, akademik, halk, özel ve okul kütüphaneciliğine yönelik kariyer imkânı sağlamaktadır. En az 36 kredilik ders mecburiyeti bulunan kütüphane bilimi on-line yüksek lisans programı'nda verilen ana dersler şunlardır: Bilgi bilimi ve teknolojilerine giriş Kütüphaneciliğin gelişimi Bilgi kaynakları ve referans hizmetleri Bilginin analizi ve düzenlenmesi Değerlendirme ve araştırma Bu üniversitede de, Syracuse Üniversitesi on-line programlarının sunumunda kullanılan WEBCT yazılımı kullanılmaktadır. Kütüphane Bilimi On-line Yüksek Lisans Programına kayıt yaptırmak isteyenlerden, ALA tarafından akredite edilmiş ve 4 üzerinden 3 ortalamaya sahip mezuniyet Belge si ve TOEFL sınavından en az 550 puan alınması önkoşul olarak aranmaktadır. Texas Woman's University School of Library and Information Studies: Bu bölüm 'de sunulan Uzaktan Kütüphane Bilimi Yüksek Lisans Program'ından (MLS) mezun olabilmek için öğrencilerin toplam 36 kredilik ders alması zorunlu tutulmaktadır. Söz konusu programda dersler, hem senkron hem de asenkron ortamlarda yürütülmektedir. Uzaktan öğrenim programları, Blackboard adında webtabanlı öğrenim platformunda sunulmaktadır. Uzaktan öğrenim programı içindeki interaktif oturumlar, her Cumartesi günü, günün üç farklı saatinde yapılmaktadır. 46

68 Ders materyalleri, sıkıştırılmış video kayıtları, kütüphane veri tabanları, tam metin elektronik dergiler ve elektronik kitaplardan oluşmaktadır. Bu programı avantajlı kılan özellikler, genel olarak şu dört başlık altında ifade edilmeye çalışılmıştır: Esneklik: Seyahat masraflarını en aza indirmekte ve günün 24 saatinde öğrenim fırsatı sunmaktadır. Gelişme: Öğrenciye bulunduğu yerde son teknolojik imkânların kullanıldığı yüz yüze on-line öğrenim imkânı sunulmaktadır. Seçenek: Uzaktan yüksek lisans programı kampus içinde verilen program ile denk tutulmaktadır ve birbirlerinin yerini tamamlayacak şekilde tasarlanmıştır. Bu nedenle uzaktan öğrenim öğrencileri aynı zamanda kampusta verilen derslerden de yararlanabilmektedirler. Kalite: Bu programlarda tam zamanlı çalışan öğretim elemanları ile yoğun uygulama çalışmaları yapılmaktadır. Aynı zamanda bu program, ALA tarafından akredite olmuş bir programdır. Victoria University School of Information Management: Yeni Zellanda'nın Victoria Üniversitesi Bilgi Yönetimi Okulu'nda okutulmakta olan Uzaktan Kütüphane ve Bilgi Hizmetleri Yüksek Lisans Programı, web tabanlı senkron ve asenkron derslerle sürdürülmektedir. Ancak eğitim programına bakıldığında derslerin çok genel konular üzerinde yoğunlaştığı ve öğrencilerin farklı alanlara yönelik ders seçme olanağının bulunmadığı görülmektedir. Program, toplam 3 ya da 4 yılda tamamlanabilmektedir. Genellikle asenkron ortamda verilen derslerin yanı sıra programda, haftada bir gün senkron öğrenime de yer verilmektedir. Senkron 47

69 öğrenim, webde bütün öğrencilerin aynı platformda buluştuğu konferanslar (net meeting) şeklinde yapılmaktadır. Programda bulunan dersler, Blackboard uzaktan öğrenim platformu tarafından sunulmaktadır. İsteyen uzaktan öğrenim programı öğrencisi aynı zamanda kampus içinde akşamları ve Cumartesi günü öğleden sonra verilen derslere de katılabilmektedir. University of South Carolina School of Library and Information Science: kütüphane ve bilgi bilimi bölümü uzaktan lisans ve yüksek lisans programları, ala ve öğretmen eğitim akreditasyon ulusal kurulu tarafından tanınmaktadır. Bu programlarda web tabanlı interaktif öğrenimin yanı sıra interaktif televizyon yayını, video, cd, ilan tahtası ve çalışma grupları portali gibi eğitimi destekleyen farklı araçlar da bulunmaktadır. Kütüphane ve bilgi bilimi yüksek lisans programı için en az 36 kredilik ders alınmak zorundadır. Alınması zorunlu olan beş ders haricinde en fazla on beş kredilik ders de başka programlardan tamamlanabilmektedir. Zorunlu olarak alınması gereken dersler şunlardır: bilgi bilimi ve teknolojisine giriş, kütüphaneciliğin doğuşu ve gelişimi, bilgi kaynakları ve hizmetleri, bilgi analizi ve organizasyonu, değerlendirme ve araştırma. Bu programı diğerlerinden ayıran en belirgin özellik hem ders ve tartışmaların hem de sınavların web üzerinden on-line olarak yapılmasıdır. Sanal sınıflarda, sohbet odaları, tartışma platformları, önemli web bağlantıları, eğitimi doğrudan ilgilendiren zengin kaynaklar ve yardımcı araçlar bulunmaktadır. Uzaktan öğrenim programına kayıtlı olan öğrenciler, her cumartesi günü interaktif bir ortamda bir araya gelerek hocalarının gözetiminde birbirleriyle fikir alışverişinde bulunmakta ve bu doğrultuda tartışma grupları oluşturmaktadırlar. 48

70 Ayrıca uzaktan öğrenim öğrencileri, bölüm öğretim elemanlarından destek hizmeti alabilecekleri bedava telefon hattından da yararlanabilmektedirler. Northumbria University The Division of Information and Communication Studies: İngiltere'de bu bölümde bilgi ve iletişim hizmetleri alanında beş ayrı alanda uzaktan öğrenim programı düzenlenmektedir. Bu programlardan beşi de toplam iki yılda tamamlanmaktadır. Söz konusu programlar şu alanlardan oluşmaktadır: Bilgi ve kütüphane yönetimi, Belge yönetimi, Bilgi hizmetleri, Uluslararası bilgi hizmetleri, Web bilgi yönetimi. Dersler, web ortamında kayıtlı bulunan metin tabanlı kaynaklar, ses ve video kayıtları ile verildiği gibi, interaktif oturumlarla da sunulmaktadır. Uzaktan öğrenim programlarında yer alan dersler, üniversitedeki Blackboard öğrenim platformu aracılığı ile verilmektedir. Programların hiç birinde yazılı ya da sözlü sınav bulunmamakta, öğrencilere verilen projeler, sunumlar ve ödevler üzerinden değerlendirme yapılmaktadır. Uzaktan öğrenim programlarından alınan diplomalar, kütüphane hizmetlerinde önemli yeri olan kuruluş Chartered Institute of Library and Information Professional (CILIP) tarafından tanınmaktadır. Söz konusu programlardan mezun olanlar hastane ve okullar gibi devlet kurumlarına ait arşivlerde, sağlık, hukuk, sanat ve ticari amaçlı kütüphane ve bilgi merkezleri gibi yerlerde çalışabilmektedirler. Ayrıca web bilgisi yöneticiliği programından mezun 49

71 olanlar ise, web tasarımı, web sitesi yöneticiliği, içerik analizi ve yönetimi, intranet ve İnternet hizmetlerinin verildiği sektörlerde çalışma alanı bulabilmektedirler. Web tabanlı kütüphane ve bilgi bilimi yüksek lisans veya sertifika programlarına genel olarak bakıldığında, söz konusu programlara kayıt yaptırmak isteyen adaylardan özellikle bilgisayar okuryazarlığı alanında çeşitli niteliklerin istendiği görülmektedir. Bu nitelikler; Orta düzeyli bilgisayar işletmenliği becerisi Bilgi erişim becerisi E-posta ve ilan tahtası kullanımı Temel HTML kodlama becerisi Web browserların kullanımı Sunu ve çizim programların kullanımı Bu programlarda web tabanlı interaktif öğrenim, gelişmiş teknolojilerin kullanıldığı sanal sınıf ortamında yapılmaktadır. Bu ortamda öğrenciler, derslerle ilgili slayt ve grafik gibi yardımcı kaynakları görebilmekte, video ve müziklerden yararlanabilmekte, kendi aralarında ve öğretim elemanları ile klasik sınıf ortamına benzer şekilde tartışabilmektedirler. Yüksek lisans ve sertifika programlarına kayıtlı olan öğrenciler, çok çeşitli alanlarda çalışmaktadırlar. Örneğin İllinois üniversitesi kütüphane ve bilgi bilimi yüksek lisans programı'na kayıtlı öğrenciler arasında İntel firmasının ara yüz tasarımcısı, Arizona devlet kütüphane ve arşivinin dijital devlet bilgi yöneticisi, Pennsylvania'da tarih kütüphanecisi, Florida'da banka kütüphanecisi, İndonesia'da okul kütüphanecisi, Alaska'da halk kütüphanecisi, Michigan'da kolej kütüphanecisi 50

72 ve Coca-Cola şirketinin intranet sorumlusu gibi çok farklı bölge ve farklı çalışma alanlarından öğrenciler bulunmaktadır. Sonuç olarak web tabanlı kütüphane ve bilgi bilimi uzaktan öğrenim programlarının birçoğunda bilgisayar teknolojisi, şu aktivitelerin yerine getirilmesi için kullanılmaktadır: Öğrenci, öğretim elemanı veya derse konuk olarak katılanlar tarafından yapılan interaktif sunumlar, grup çalışmaları ve tartışmalar, Metin, ses, şekil ve video belgelerinden oluşan arşiv kayıtlarının kullanımı, Elektronik ilan tahtası aracılığıyla asenkron tartışmalar, Çalışma grupları ile ortak yayın hazırlama ve kullanıma açma. Uzaktan öğrenim programları, senkron, asenkron, üniversite içi ve dışı, ön lisan, lisans, yüksek lisans ve sertifika programları olmak üzere çok farklı model ve platformlar üzerinde uygulanmaktadır. II Türkiye'de Uzaktan Eğitim Uzaktan eğitim, farklı yaş ve düzeydeki öğrenci eğitiminden uluslararası iletişim ağlarının sağlanmasına kadar uzanan kitleye hizmet verme açısından ve değişen eğitim anlayışıyla bütünleşerek bilgi toplumunu oluşturmada diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye'de en büyük önem taşıyor. Türkiye'de, uzaktan eğitim fikri ilk kez, 1927 yılında eğitim sorunlarının görüşüldüğü bir toplantıda gündeme getirilmiştir. Bu toplantıda halkın okuryazar hale getirilmesinde uzaktan eğitimden yararlanılması gerektiği vurgulanmıştır. O yıllarda mektupla öğretim şeklinde önerilen uzaktan uygulaması başlatılamamıştır (Alkan, 1987: 91). Bu uygulamamanın başlatılamamasının en önemli nedeni, 51

73 halkının %90'ı okuryazar olmayan bir ülkede öğretmensiz okuma yazma öğretilemeyeceği kanısı idi yılına gelinceye kadar, Türkiye'de uzaktan eğitim uygulamasının başlatılıp başlatılmaması gerektiği tartışılmış bu nedenle de yılları arasındaki dönem Türkiye'de uzaktan eğitim bir düşünce olarak tartışıldığı dönem olarak kabul edilmektedir (Kaya ve Odabaşı, 1996: 31). Türkiye'deki ilk uzaktan eğitim uygulamasını, 1956 yılında Ankara üniversitesi hukuk fakültesi banka ve ticaret hukuku araştırma enstitüsü başlatmıştır. Bu uygulamada, bankalarda çalışanlar mektupla öğrenim görmüşlerdir. Milli eğitim Bakanlığı bünyesinde uzaktan eğitim uygulamaları ilk kez tarihinde mektupla öğretim adı altında ve deneme öğretimi olarak başlamıştır. Bu denemeden sonra tarihinde mektupla öğretim ve teknik yayınlar genel müdürlüğü kurulmuştur. Bir süre 7. Akşam sanat okulu ve mektupla öğretim merkezince yürütülen mektupla öğretimin kapsamı tarih ve sayılı Bakanlık onayı ile her düzeyde mektupla öğretim etkinliklerini içerecek biçimde genişletilerek mektupla öğretim merkezi kurulmuştur tarih ve sayılı Bakanlık onayı ile de bu merkeze bağlı olarak mesleki ve teknik öğretim mektupla öğretim okulu adı ile bir okul açılmıştır. Mektupla Öğretim Okulu'nda mesleki-teknik kursların yanı sıra, üç yıllık eğitim enstitüleri ile kız teknik yüksek öğretmen okulu, erkek teknik yüksek öğretmen okulu ve ticaret turizm yüksek öğretmen okulunun bütün bölümlerinin programları uygulanmaya konulmuştur. Bu programlara öğretim yılında yaklaşık 50 bin öğrenci kaydedilmiştir. Mektupla öğretim merkezi gün ve 01/

74 sayılı Bakanlık onayı ile kurulan yaygın yükseköğretim kurumuna bağlanmıştır (TC MEB, 1982:1). Yaygın Yükseköğretim Kurumu, (YAYKUR) lise ve dengi okullardan mezun olarak bir üniversite ya da yüksekokula girmek olanağı bulamayan öğrencilere, toplumumuzun gereksinim duyduğu alanlarda eğitim teknolojisinin bütün gereklerini kullanarak, hükümet programlarında ve kalkınma planlarında yer alan hedefler doğrultusunda öğretim olanağı hazırlamak amacıyla gün ve 01/3475 sayılı bakanlık onayına dayalı olarak kurulmuştur. Yaykur'da, açık öğretim dairesi başkanlığına bağlı olarak açık öğretim, örgün yükseköğretim dairesi başkanlığına bağlı olarak da örgün öğretim programları uygulanmıştır(kaya, 2002: 31). Açık öğretim programları: bu programlar; mesleki ve teknik kurslar, mektupla öğretim programları, ara insan gücü yetiştirmeye yönelik programlar ve dışarıdan bitirme programlarından oluşmaktadır. Mesleki ve teknik kurslar: bunlar; I., II., III. Sınıf yetkili elektrikçilik, besin beslenme, daktilografi, teknik şekil, TV onarım ve Radyo onarım kurslarıdır. Mektupla öğretim programları: bu programlar mektupla öğretim merkezinden devralınan üç yıllık eğitim enstitüleri, kız teknik yüksek öğretmen okulu, erkek teknik yüksek öğretmen okulu, ticaret ve turizm yüksek öğretmen okulu öğretim programlarıdır (Tc Meb, 1982:2). 53

75 Üç yıllık eğitim enstitüleri programları dışındaki programlara kayıtlı öğrenciler, öğretim yılında ilgili okullara devredilmişlerdir. Üç yıllık eğitim enstitüleri programlarının uygulanmasına da öğretim yılında son verilmiş ve bu programları tamamlayamayan öğrenciler, Ankara gazi eğitim enstitüsüne (gazi yüksek öğretmen okulu) aktarılmışlardır. Ara insan gücü yetiştirmeye yönelik programlar: bunlar, teknik bilimler, sosyal bilimler ve hayati bilimler bölümü öğretim programlarıdır. Bu programlara ön lisans düzeyinde öğrenim görmek üzere lise ve dengi okul çıkışlılar ve öğretim yıllarında kaydedilmişlerdir. Bu öğrenciler birinci yıl öğrenimlerini uzaktan eğitim sistemiyle sürdürmüşlerdir. Bunlardan birinci sınıf programlarını başaranlar, ikinci yıl öğrenimlerini örgün Yükseköğretim Dairesi'ne Bağlı Meslek Yüksek Okullarında sürdürmüşlerdir. Ara insan gücü yetiştirmeye yönelik programların uygulanmasına öğretim yılında son verilmiş ve bu programları tamamlayamayan öğrenciler de meslek yüksekokullarına aktarılmışlardır. Dışardan bitirme programları: bunlar, iki yıllık eğitim enstitüleri, yüksek İslam enstitüleri, ticaret ve turizm yüksek öğretmen okulu programlarıdır. İki yıllık eğitim enstitüleri programlarına ilk öğretmen okulu çıkışlılar, ticaret ve turizm yüksek öğretmen okulu programlarına ticaret lisesi çıkışlılar, yüksek İslam enstitüleri programlarına ise imam hatip okulu çıkışlılar öğretmen yetiştirmek amacıyla öğretim yılında kaydedilmişlerdir. İki yıllık eğitim enstitüleri programlarına kayıtlı öğrenciler için yaz uygulamaları düzenlenmiş; bu öğrenciler, 54

76 daha sonraki öğretim yıllarında bursa ve kayseri eğitim enstitülerine devredilmişlerdir. Ticaret Ve Turizm Yüksek Öğretmen Okulu ile Yüksek İslam Enstitüleri programlarına kayıtlı öğrenciler ise öğretim yılından sonra okullarına devredilmişlerdir. Tüm programlarla ilgili eğitim öğretim hizmetlerini, 1978 yılına kadar mesleki ve teknik kurslar ile eğitim enstitüleri programları dışındaki programları 1978 yılında kurulan açık yüksekokul müdürlüğü yürütmüştür. 22 Kasım 1978 gün ve sayılı Bakanlık onayı gereğince öğretmen okulları genel müdürlüğü organizatörlüğünde YAYKUR, ilköğretim genel müdürlüğü ve özlük işleri genel müdürlüğünce ortaklaşa hazırlanan orta öğrenimli ilkokul öğretmenleri yükseköğrenime kavuşturma projesi doğrultusunda iki yıllık eğitim enstitüsü tamamlama programlarına kaydedilen yaklaşık ilkokul öğretmeni ile ilgili hizmetlerin yürütülmesini açık yüksekokul müdürlüğü yüklenmiştir. Açık yüksekokul gün ve 209/301 sayılı Bakanlık onayı ile kapatılmış; gün ve 1154 sayılı Bakanlar onay ile de mesleki ve teknik mektupla öğretim Okulu'nun adı mesleki ve teknik açık öğretim okulu olarak değiştirilmiştir (TC MEB, 1982:3). Örgün öğretim programları: YAYKUR bünyesinde iki kümede toplanabilecek örgün öğretim programları uygulanmıştır. Bunlar, yabancı diller yüksekokulları ve meslek yüksekokulları programlarıdır. Yabancı diller yüksekokulları programları: sanayi ve turizm kesiminde tercüman ve büro elemanı yetiştirmeyi amaçlayan programlardır. Bu 55

77 programlar öğretim yılından itibaren İngilizce, Fransızca ve Almanca olmak üzere üç dilde uygulamaya konulmuştur. Meslek yüksekokulları programları: bunlar; teknik, sosyal ve hayati bilimler alanlarında ara insan gücü yetiştirmeyi amaçlayan programlardır ve öğretim yıllarında bu programlara öğrenci kaydedilmiştir öğretim yılına kadar yeni öğrenci alımı durdurulmuştur ve öğretim yıllarında ise, ikinci sınıf programlarına, açık yükseköğretim birinci sınıf programlarını tamamlayan öğrencilerin kayıtları yapılmıştır. Ayrıca, öğretim yılında açık yükseköğretim programlarının tüm öğrencileri, birinci ve ikinci sınıf öğrenimlerini tamamlamak üzere meslek yüksekokullarına aktarılmışlardır (TC MEB, 1982:3). Ancak, çağdaş teknolojinin eğitimde kullanılması girişimleri sürdürülmüştür yılında ülke çapında okuma yazma seferberliği başlatılmıştır. Televizyon okulu programları yayınlanmış, yayınlanan bu programların da, okumayazma öğretimine önemli katkıları olmuştur. Aynı yıl Türkiye'de, uzaktan eğitim bakımından önemli bir gelişme daha olmuştur. Bu yılda, yükseköğretimi yeniden düzenleyen 2547 sayılı yasa yürürlüğe girmiş, bu yasayla da, yükseköğretim başa mağında uzaktan eğitim yapma görevi üniversitelere verilmiştir yılında da bu görev, 20 Temmuz 1982 tarih ve sayılı resmi gazetede yayınlanan yükseköğretim kurumlarının teşkilatı hakkındaki 41 sayılı kanun hükmündeki kararnameyle kurulan Anadolu üniversitesi 'ne verilmiştir yılında yürürlüğe giren 2547 sayılı yükseköğretim yasası ile Anadolu üniversitesi bünyesinde bir açık öğretim fakültesi açılmıştır. Bu fakülte, uzaktan eğitim 56

78 konusunda öğretim, araştırma, yayın hizmetleri vermektedir. İzleyen yıllarda bu üniversite bünyesindeki iktisat ve işletme fakültelerinde de uzaktan eğitim uygulamasına devam edilmiştir yılında Fırat Üniversitesinde, 1996 yılında Ortadoğu Teknik Ve Bilkent Üniversitelerinde, 1997 yılında Sakarya Üniversitesinde, 1988 yılında Selçuk Üniversitesinde izleyen yıllarda Ahmet Yesevi Üniversitesinde, Bilgi Üniversitesinde ve diğer üniversitelerin bazılarında uzaktan eğitim çalışmalarına başlanmıştır Türkiye'deki üniversitelerde İnternete dayalı uzaktan eğitim çalışmaları 1997 yılında sertifika programları ve kampüs içi dersler olarak başlamıştır. Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Bilgisayar Mühendisliği Bölümü mayıs 1998'de İnternete dayalı eğitim asenkron (İDEA) bilgi teknolojileri sertifika programı, web tabanlı eğitim yönetim sistemi Net-Class geliştirilerek Metu-online sistemi üzerinden kampüs bazlı dersler verilmeye başlanmıştır. Sakarya üniversitesinde İnternet destekli öğretim çalışmaları 1998'de başlamış olup, 1999'da kampüsü dersler verilmeye başlamıştır. Sakarya üniversitesi ve Milli Eğitim Bakanlığı işbirliği ile Bilgi Yönetimi ve Bilgisayar programcılığı sertifika programları 2003 Ekim ayında başlatılmış ve E-MBA programı açılacağı duyurulmuştur. İstanbul teknik üniversitesinde asenkron uzaktan eğitim uygulamaları 2001 yılından başlayarak ders geliştirme faaliyetleri halen sürmekte olup 2003 güz döneminde İTÜ lisans öğrencilerine dönük olarak web-tabanlı ders alma uygulaması planlanmıştır. Boğaziçi Üniversitesi 2002'de büzme uzaktan eğitim merkezini kurarak ders ve program geliştirme altyapısı ve sürelerini oluşturma çalışmalarını sürdürmektedir. 57

79 Gerek devlet gerekse özel sektördeki değişik kurum ve kuruluşlar ağırlıklı olarak mesleki gelişim ile ilgili olarak uzaktan eğitim uygulamaları geliştirmekte ve uygulamaktadır. Türkiye'de diğer web tabanlı uzaktan eğitim çalışmaları şunlardır: Bahçe şehir üniversitesinin Estam bünyesindeki dersleri, Doğu Akdeniz Üniversitesinin uzaktan eğitimi, bir sanal dershane olan üniversite uygulaması, İş Bankası'nın, Garanti Bankası'nın, HSBC Bank'ın, Ziraat Bankası'nın meslek içi eğitimleri, bazı üniversite ve özel kuruluşların Microsoft ürünleri eğitimleri, online TOEFL sınavları bunlara birer örnektir. Ankara üniversitesinde uzaktan eğitim alanındaki çalışmalar 2001 yılında uygulamaya konulan uzaktan eğitim yöntemleri geliştirilmesi ve uygulanması Projesi'yle başlamıştır. Söz konusu proje çerçevesinde uzaktan eğitim altyapısının bileşenlerinden olan kayıt ve yayın stüdyosu oluşturulmuş; yayıncılık ile ilgili çeşitli denemeler yapılmıştır. Bu proje çerçevesinde ise, geliştirilen uzaktan eğitim sisteminin üniversitenin kampüsleri arasında karşılıklı olarak uygulamaya geçirilmesi ve diğer üniversitelere ve kurumlara eğitim çözümlerinin sunulabilmesi için gerekli olan sistem geliştirme (improving) bütünleşme çalışmaları yürütülmüştür. Uzaktan eğitim sistem bütünleşme çalışması, yakalama (capturing), depolama ve dağıtım (senkron ve asenkron) sistemlerinin entegre olarak geliştirilmesini ve uygulamaya konmasını hedeflemiştir. 58

80 Proje kapsamında; Ankuzem ile üniversite içi birden fazla uzak sınıf arasında, Üniversite içi birden fazla sınıf ile diğer birden fazla uzak sınıf arasında, Üniversite içi birden fazla sınıf ile üniversite dışı birden fazla uzak sınıf arasında, tam etkileşimli senkron ders yayımı ve bu yayımların; Yakalanması: çok noktadan çok noktaya aynı anda yayımların merkezi olarak yakalanabilmesi, Depolanması: yayımların ders/oturum tekrarı, arşivleme, Video-on- Demand gibi uygulamalara talep vermek amacıyla merkezi olarak depolanabilmesi, Dağıtılması: yayımların ve depolanan materyalin senkron ve asenkron olarak dağıtılması, gerçekleştirilmiştir. Şekil 2. 5'de belirtilen yükseköğretim kurumları da bazı ön lisans, lisans, yüksek lisans, doktora ve sertifika programlarını İnternet/web tabanlı uzaktan eğitim yöntemi ile vermektedirler. Ayrıca Pamukkale Üniversitesi ve Süleyman Demirel üniversitesi arasında da biyoloji, fizik ve kimya dersleri on-line, offline ve uydu-tv bağlantıları ile web tabanlı olarak gerçekleştirilmektedir. Şekil 2. 5: Türkiye'de İnternet/web tabanlı uzaktan eğitim yapan bazı yükseköğretim kurumları Üniversiteler Ġlgili bölüm/birim/merkez Site adresi Anadolu üniversitesi E-mba Anadolu üniversitesi Açık öğretim fakültesi Bilgi yönetimi ön lisans programı 59

81 Anadolu üniversitesi Bilgisayar destekli eğitim birimi Ankara üniversitesi Uzaktan eğitim merkezi Ankara üniversitesi Balıkesir üniversitesi Enformatik bölümü hp?s=iltd&n=2 Boğaziçi üniversitesi Uzaktan eğitim merkezi Cumhuriyet üniversitesi Çukurova üniversitesi Dumlupınar üniversitesi Ege üniversitesi Gazi üniversitesi Gaziantep üniversitesi GaziosmanpaĢa üniv. Hacettepe üniversitesi Harran üniversitesi IĢık üniversitesi Ġnönü üniversitesi Ġstanbul üniversitesi B.b.u.a.m & enformatik bölümü Enformatik bölümü Enformatik bölümü Enformatik bölümü Enformatik uygulama ve araştırma merkezi Enformatik bölümü Enformatik bölümü Ġstanbul teknik üniversitesi Uzaktan eğitim merkezi Karadeniz teknik üniversitesi Kocaeli üniversitesi Enformatik bölümü Uzaktan eğitim araştırma ve uygulama merkezi Mersin üniversitesi Uzaktan eğitim merkezi er.php?fak=43 Mimar sinan üniversitesi Muğla üniversitesi Odtü O.g.ü. Sakarya üniversitesi Süleyman demirel Sütçü imam üniversitesi Selçuk üniversitesi Yıldız üniversitesi Enformatik bölümü Enformatik bölümü Enformatik bölümü Çevrimiçi e-öğrenme ortamlarında içerik hazırlama ve sunma işini üniversitelerin enformatik araştırma bölümleri, uzaktan eğitim merkezleri, bilgisayar 60

82 araştırma uygulama merkezleri, bilgisayar destekli eğitim birimleri, bilgisayar mühendisliği, bilgisayar ve öğretim teknolojileri öğretmenliği bölümleri ile ilgili bölümler gerçekleştirmektedir. Şekil 2. 6 'da üniversite web sitelerinden bağlantısı olan 30 üniversitenin e-öğrenme ve uzaktan eğitim ortamları listelenmiştir. Şekil Enformatik Bölümü Bulunan Üniversiteler Adnan Menderes Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Afyon Kocatepe Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Ankara Üniversitesi Balıkesir Üniversitesi Cumhuriyet Üniversitesi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Çukurova Üniversitesi Dumlupınar Üniversitesi Ege Üniversitesi Fatih Üniversitesi Fırat Üniversitesi Gazi Üniversitesi Gaziantep Üniversitesi GaziosmanpaĢa Üniversitesi Harran Üniversitesi IĢık Üniversitesi Ġnönü Üniversitesi Ġstanbul Üniversitesi KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Karadeniz Teknik Üniversitesi Kocaeli Üniversitesi Marmara Üniversitesi Mimar Sinan Üniversitesi Muğla Üniversitesi Orta Doğu Teknik Üniversitesi OGÜ Üniversitesi Süleyman Demirel Üniversitesi Uludağ Üniversitesi Enformatik Bölümü Bulunan Üniversiteler rmatik.html

83 Web tabanlı ilk yükseköğrenim programı, Bilgi Üniversitesi tarafından hazırlanan işletme yüksek lisans programıdır. Bu programda akademik kadro tarafından hazırlanan ders notları, haftalık olarak web sitesindeki ders sayfasında yayınlanmakta ve dönem sonuna kadar güncellenerek kullanıma açık tutulmaktadır. Program, dört yıllık bir sürede öğrenciye eğitim vermektedir. Ders sayfaları görsel şema ve grafiklerle desteklendiği gibi Power Point sunuları ve Flash animasyonlarla da öğrenci için anlaşılır ve eğlenceli bir eğitim ortamı oluşturulmuştur. Ayrıca her hafta ders bitiminden sonra verilen test ve interaktif sorular, öğrencinin gelişmesine ve kendi bilgilerini sorgulamasına imkân vermektedir. Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Bilgi Yönetimi ön lisans programı da, Türkiye tasarlanan web tabanlı interaktif öğrenim modeline verilebilecek iyi bir örnektir. Bu programda gerek teorik gerekse uygulamaya yönelik derslerin daha nitelikli verilebilmesi için öğrencilere, TV programları, telefon hatları, kitaplar, kılavuzlar, web sohbet odaları, haber grupları ve interaktif sanal sınıflar aracılığıyla her gün 08:00-23:00 saatleri arasında ders ve destek hizmeti sağlanmaktadır. Her ders için her gün dört saat olmak üzere haftada yirmi saat interaktif akademik danışmanlık hizmeti verilmektedir. Akademik danışmanlık hizmetinde ise toplam elli beş öğretim elemanı görev yapmaktadır (Mutlu, 2004: 3-4). Türkiye'de oluşturulan web tabanlı uzaktan öğrenim modelinin diğer bir örneği de Pamukkale ve Süleyman Demirel üniversiteleri arasında fizik, kimya ve 62

84 biyoloji derslerinin on-line (anında/çevrimiçi), off-line (arşivlenmiş bilgi /çevrimdışı) ve uydu TV bağlantılarla sunulduğu platformdur. Bu üniversitelerde oluşturulan uzaktan öğrenim platformu, her ne kadar verilen derslere yeni bir boyut kazandırsa da, eğitimin sunulmasında çeşitli sorunlara neden olmaktadır. Çevrimdışı bağlantı yöntemiyle ders ve materyallerin sunumunda sorun yaşanmazken, interaktif derslerin sunumunda bağlantı sorunları yaşanmaktadır. Ayrıca bu üniversitelerde yapılan uzaktan öğrenim modeli, derslerle ilgi animasyon üretiminde teknik ve teknolojik güçlüklerin yaşandığını da ortaya koymaktadır (Kara, 2002: 9-10). Ayrıca çoğu uzaktan öğrenim programında görüldüğü gibi burada da örgün eğitime oranla uzaktan öğrenim derslerinin, öğrencilerin sosyalleşme sürecine daha sınırlı oranda katkı sağladığı görülmektedir. Ancak bütün bu sorunlara karşın özellikle Türkiye'de web tasarımı, bilgisayar ağ yazılımları, veri tabanları gibi bilişim ve sosyal bilimler alanında başarı sağlayan ve bu nedenle yoğun ilgi gören yüksek lisans ve sertifika programları bulunmaktadır. II Türkiye Cumhuriyeti Milli Kütüphanesi nin Değerlendirilmesi Dünyanın en genç Milli Kütüphanelerinden biri olan Türkiye Cumhuriyeti Milli Kütüphanesi, Ankara il merkezinde Çankaya ilçe sınırları içerisinde Eskişehir yolu üzerinde Bahçelievler girişinde yer almaktadır yılında, Türkiye'de ulusal kütüphane kavramına ilişkin önermelere kaynak olması açısından önemli bir girişim yaşanmıştır. Bu girişim, İstanbul da bir Millet Kütüphanesi yapımını gündeme getirmiş ve sonraları Türk Ulusal kütüphanesini oluşturma gibi bir amaca yönelik olup olmadığı tartışılmıştır. Bu tartışmalar içinde en önemli belge, Münif Paşa Layihasıdır. Cunbur a göre, 63

85 Layihadaki Millet Kütüphanesi tabirinden Milli Kütüphane'nin kastedildiği düşünülürse, Tanzimat devrinde ülkemizde bir ulusal kütüphane kurma girişiminin yaşandığı söylenebilir. Osmanlı İmparatorluğu nda aydın ve bürokratlar tarafından milliyetçiliğin ve pozitivizmin benimsenmeye başladığı dönem olan Tanzimat Dönemi nde, ülkede devlet eliyle kurulmuş ilk halk kütüphanesi sayılabilecek Kütüphane-i Umuminin Beyazıt ta 1882 de hizmete girişi ve tarihleri arasında basılı kütüphane katalogları çıkarması gibi önem taşıyan adımlar atılmıştır da İsveç ten İstanbul a gelen 1884 te Müslüman ve Osmanlı vatandaşı olarak Ali Nuri adını alan Gustaf Noring in ulusal kütüphane kurma girişimini ortaya çıkarmıştır. Bugünkü T.C. Milli Kütüphane Kuruluş çalışmaları, 15 Nisan 1946'da Milli Eğitim Bakanlığı Yayımlar Müdürlüğü'nde küçük bir büroda başlatılmış ve bu çalışmaların başında Adnan Cahit Ötüken 2 vardı. kısa bir süre içinde 8000 eseri içeren bir koleksiyon oluşturulmuştur. 1 Nisan 1947'de geçici bir süre için başka bir binaya taşınılmış ve bu dönemde koleksiyon adedi 'e ulaşmıştır. Söz konusu koleksiyonu hizmete sunabilmek için Ankara kumrular sokakta bulunan ve yılında manastır'da doğdu. İ.ü. Edebiyat fakültesini bitirdi. 1936'da almanya'ya gönderilerek dört yıl kütüphanecilik eğitimi gördü. 1941'de millî eğitim bakanlığı yayım müdürü oldu. Millî kütüphanenin kuruluşunu gerçekleştirerek 1948'den 1965 yılına kadar müdürlüğünü yürüttü. 1967'de ilk kültür müsteşarı oldu. 1967'de emekliye ayrıldı. İstanbul'da öldü. Adnan ötüken, türkiye'de modern kütüphaneciliğin kurucusu sayılır. A.ü. Dil ve tarih-coğrafya fakültesinde ve i.ü. Edebiyat fakültesinde kütüphanecilik üzerine dersler verdi. Türk kütüphaneciler derneğini kurdu (1949). Derneğin bülten'ini yönetti arasında ankara radyosunun kitap saati'ni hazırladı yılında öldü. Eserleri: Bibliyotek Bilgisi Ve Bibliyografi (1940), Üniversite Yayınları Bibliyografyası (1941), Seçme Eserler Bibliyografyası (1946), İstanbul Üniversitesi Yayınları Bibliyografyası (Türker Acaroğlu İle, 1947), Bibliyotekçi'nin El Kitabı (2 Cilt, ), Klasikler Bibliyografyası (1952), Klasikler Bibliyografyası (Heyetle, 1967), Türk Dilinin Başına Gelenler (1968), Trt İçin Türkçe Dersleri (1968), İki Yılda 600'den Fazla Yazı (Makaleler Dizini, 1968). 64

86 günümüzde Ankara il halk Kütüphanesi'ne ev sahipliği yapan bina sağlanmış ve Milli Kütüphane, 16 ağustos 1948'de kullanıcıya açılmıştır. Milli Kütüphane 29 Mart 1950 tarihinde kabul edilen kuruluş kanunu ile yasal kimlik kazanmıştır. 18 Mayıs 1955'te kabul edilen "Milli Kütüphane'nin kuruluşu hakkında Kanun'a ek kanun" ile Milli Kütüphane bünyesinde bir bibliyografya Enstitüsü'nün kurulması sağlanmıştır. İlk binanın gelecekteki gereksinimleri karşılayamayacağı öngörülerek 1965'te yeni bir binanın planlanması çalışmalarına başlanmıştır yıllarını kapsayan uzun bir planlama dönemi sonucu yapım çalışmaları başlatılmış ve bina 1982 yılında tamamlanmıştır. Milli Kütüphane, 5 ağustos 1983'te yeni binasında kullanıcılarına hizmet vermeye başlamıştır. Milli Kütüphane metrekarelik, yeni modül eklemelerine olanak tanıyacak genişlikte bir alana kurulmuştur. Modüler bir yapı tarzında üç bloktan oluşan Milli Kütüphane binası yönetim bürolarını, genel ve özel amaçlı okuma salonlarını, grup çalışma odalarını, personel bürolarını, güzel sanatlarla ilgili çalışma odalarını, havalandırma ve alarm donanımlı depoları içermektedir. Ayrıca, bir sergi salonu ile çok amaçlı kullanılabilecek iki toplantı salonu bulunmaktadır. Aynı zamanda yeni binada; Bilgi işlem merkezi, konuşan kitaplık, Atatürk Belgeliği, kitap patoloji ve restorasyon laboratuvarı, mikrofilm arşivi ile ofset basım tekniğini kullanan tam donanımlı bir basımevi, mikrofilm ve fotoğraf laboratuvarı ile yeni etkinlikler gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Milli Kütüphane nin Görevleri 65

87 Ulusal kütüphaneler bilimsel ve kültürel eserleri gelecek kuşaklara aktarmak üzere toplayıp koruyan bir köprü görevi üstlenmiştir. Bu anlayış, Milli Kütüphane'nin Kuruluş Kanunu'na da yansıtılmış ve Milli Kütüphane'nin işlevleri, kısaca; "Milli kültür araştırmalarını mümkün kılmak, bu maksada elverişli bütün eserleri ve belgeleri bir araya toplayarak esaslı bir merkez oluşturmak ve aynı zamanda yurtiçi ve yurtdışından gelen Enformasyon isteklerini karşılayarak her türlü bilim ve sanat araştırmalarını kolaylaştırmak" olarak belirtilmiştir. Sıradan bir kütüphanenin ötesinde, milli bir arşiv, müze ve araştırma merkezi niteliği taşıyan Milli Kütüphane Başkanlığı gerçekleştirdiği hizmetlerle, Türk kültür, bilim, edebiyat ve sanat hayatına katkıda bulunmaktadır. Milli Kütüphane Başkanlığı tarafından gerçekleştirilen hizmetler ana başlıklar halinde aşağıda belirtilmiştir. Kütüphanecilik Hizmetleri Milli Kütüphane Başkanlığı, çeşitli yollarla sağladığı materyalleri, gerekli teknik işlemleri tamamlandıktan sonra, okuyucu ve araştırmacıların hizmetine sunmaktadır. Ayrıca, kütüphaneler arası işbirliği uygulamaları çerçevesinde, araştırmacıların gereksinim duyduğu ve ülkemiz kütüphanelerinde bulunmayan eserleri yurtdışından getirtmektedir. Yayıncılık hizmetleri Milli Kütüphane, Kuruluş Kanunu gereğince bibliyografyalar ve toplu kataloglar hazırlamakta ve yayınlamaktadır. Bunun dışında, çeşitli bilimsel veya mesleki konularda da yayınlar yapılmaktadır yılında, Milli Kütüphane 66

88 bünyesinde bir Basımevinin kurulması ile yayıncılık faaliyetleri nicelik ve nitelik olarak artış göstermiştir. Bilimsel, Kültürel Ve Sanatsal Toplantılar İle Sergiler Milli Kütüphane, belirli dönem ve zamanlarda, çeşitli toplantı ve sergiler düzenlemektedir. Ayrıca, Toplantı salonları ve sergi salonları ile düzenlenecek etkinliklere de ev sahipliği yapmaktadır. Yazma Eserlerin Konserveysen Ve Restorasyonu Uzun yıllar, uzman personel eksikliği nedeniyle mevcut Konserveysen ve Restorasyon Merkezini işletemeyen Milli Kütüphane Başkanlığı, yetersiz de olsa, birkaç personelin istihdam edilmesiyle birlikte yıpranmış el yazması ve nadir eserlerin bakım ve onarılması çalışmalarına başlamıştır. Bu hizmetlerin yaygınlaştırılarak sürdürülmesi, teknik ve personel imkânlarının artırılmasına bağlıdır. Ülke kütüphanelerine önderlik etme, kütüphanecilik hizmetlerinde standartlaşmayı sağlama Milli Kütüphane Başkanlığı, gerçekleştirdiği çalışmalarla kütüphaneler önderlik etmektedir yılında başlayan otomasyon çalışmaları sırasında, Milli Kütüphane uluslararası kütüphanecilik uygulamalarını adapte ederek uygulamaya başlamıştır. Milli Kütüphane de gerçekleştirilen projeler, MARC (Makinaca Okunabilir Kataloglama) standartlarının ülke çapında yaygınlaşmasını sağlamıştır. Milli Kütüphane, kütüphanecilik camiası için adeta ikinci bir okul haline gelmiştir. Araştırma-Geliştirme Faaliyetleri Ve Projeler Geliştirme 67

89 Milli Kütüphane Başkanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı na bağlı birimler arasında, bilgi teknolojisi konusunda en çok proje geliştiren ve uygulayan birimdir. Günün şartları ve değişen ihtiyaçlar doğrultusunda hizmet kalitesini yükseltmek için çeşitli projeler geliştirilerek uygulamaya konulması ve yürütülmesi sağlanmaktadır. Yukarıda sayılan fonksiyonlarına bakıldığında Milli Kütüphanenin en önemli hizmetleri arasında bulunması gereken eğitim hizmetinin yer almadığı görülmektedir. Milli Kütüphanede başlangıcından itibaren görev alan personelin Türkiye koşullarında diğer kütüphanelerden daha yetkin olmaları nedeniyle eğitim faaliyetlerinin en baştan planlanması gerekirdi. Ör. Yazma eserler konusunda günümüzde halen uzman kadroların eksikliği yaşanmaktadır. Örneğin bu çalışmanın temel konusunu oluşturan İran Milli Kütüphanesi, kendi tüzüğünün 1.inci maddesinde, "bir eğitim kurumu (fakülte), araştırma ve bilimsel hizmetler..." ibaresini koyarak temel görevleri arasına eğitimi yerleştirmiş, kuruluşundan beri eğitim konusunda ciddi bir rol almıştır. Bu husus yukarıdaki bölümlerde anlatıldığı gibi diğer gelişmiş ülkelerin Milli Kütüphanelerinde de önemle yer almıştır. II Ġran'da Uzaktan Eğitim II Ġran'da Yüksek Öğretim Resmi raporlara göre bugün (Aralık 2012) İran genelinde 2390 yükseköğretim kurulu hizmet vermekte ve toplam öğrenci bu yükseköğretim kurumlarında eğitim almaktadır. Bu da İran nüfusunun yaklaşık yüzde beşinin öğrenci olduğunu göstermektedir. 1981'de öğrenci sayısı 160 bin ve üniversite sayısı 10 adettir. 2011'de Bilim ve Teknoloji Bakanlığına bağlı 119 üniversite, Tedavi Ve Tıp 68

90 Eğitim Bakanlığına bağlı 44 üniversite ve başka Bakanlıklara bağlı birçok bağımsız enstitü bulunmaktaydı. Öğrenciler üniversite, yüksekokul, yükseköğretim merkezleri ile bilim ve teknoloji Bakanlığı, tedavi ve tıp eğitim Bakanlığına bağlı enstitülerde ve vakıf üniversitelerinde yükseköğrenim görmektedirler. Şekil İran'da üniversite, enstitü ve yükseköğretim kurumları Bilim Ve Teknoloji Bakanlığına Bağlı 119 Eğitim Bakanlığına Bağlı 274 Devlete Ve Özel Kurumlara Bağlı 28 Payam Noor Üniversitesine Bağlı 550 Elmi Ve Karbordi Üniversitesine Bağlı 581 Özel Ve Vâkıf Yüksek Öğretim Kurumları 295 Azad İslami Üniversitesine Bağlı Üniversiteler 385 Tedavi Ve Tıp Eğitim Bakanlığına Bağlı Enstitülerde 44 Toplam 2276 Kaynak: Kaçarlar döneminde, 27 Aralık 1851 tarihinde Tahran'da "Darülfünun" açıldı. Darülfünunda dört bölüm vardı: Matematik, Tıp, Mühendislik ve Askeri konular. Batı üniversitelerinden örnek alınarak açılan bu üniversite Fransız ve Avusturya bilim adamları tarafından desteklendi (Ministry Of Education, 1993: 7) yılında Rıza Şah'ın verdiği bir kararla, Tahran üniversitesi açılıp darülfünun kapatıldı yılında meclisin çıkardığı yasaya göre Şiraz, meşhet ve İsfahan kentlerinde üniversite açıldı yılında İran'da beş üniversite ve sekiz yüksek eğitim kuruluşunda toplam öğrenci vardı yılında petrol fiyatlarının artışı, İran'da döviz gelirlerini kısa bir süre içinde üç kat artırdı. Bu nedenle ülkede çeşitli değişiklikler ortaya çıktı ve üniversitelerin sayısı hızla arttı yılında üniversite sayısı 17'ye yükselmişti ve öğrenci sayısı 'in üzerindeydi. 69

91 1990 yılında ülkede 61 üniversite ve 65 bağımsız enstitü bulunuyordu (Ministry Of Education, 1993: 340). Bu dönemden sonra üniversiteler tekrar öğretim üyesi kriziyle karşı karşıya kaldı. Bu sefer dış ülkelere çok sayıda öğrenci göndermek yerine "Terbit Moders Üniversitesi" kuruldu. Bu üniversitenin görevi yüksek lisans ve doktora düzeyinde öğrencilere eğitim vermektir. Aynı üniversitenin mezunları genellikle bilim ve teknoloji Bakanlığına bağlı enstitüler ve üniversitelerde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadırlar. İran'da devlet üniversiteleri iki Bakana bağlıdır: 1) Tedavi ve tıp eğitim Bakanlığına bağlı tıp üniversiteleri. 2) Bilim araştırma ve teknoloji Bakanlığına bağlı üniversiteler. II Ġran'da Uzaktan Eğitim İran'da cumhuriyet döneminden(ş1357. m.1978) önce İran Milli Azad Üniversitesi tarafından yapılan bir kısa sürede mektupla uzaktan eğitim dışında uzaktan eğitim uzun bir geçmişe sahip değildir. Bu kısa bir deneyimden sonra, İnkılap İslam'ının ilk yıllarında Payam Noor Üniversitesi tarafından mektupla uzaktan eğitim plansız bir şekilde uygulanıyordu. Ş.1370 m.1991'lerde Tahran Üniversitesi kendi programları kapsamında uzaktan eğitimi bir proje olarak planladı. Bundan sonra bir tür çeşitli projeler uzaktan eğitim adıyla başlatılmıştır. Bu kapsamda Tahran üniversitesi sanal eğitim merkezi kendi öğrencileri için 9 derslik bir program hazırladı ve bu yılın ilk yarıyılından itibaren öğrenciler ders seçmeye başladılar. 70

92 1991'de bilim, araştırma ve teknoloji Bakanlığı tarafından İnternete dayalı bir üniversite kurulacağı açıklandı. Bu üniversite özel ve vakıf olarak hizmet veriyordu. Bu açıklamadan sonra çoğu üniversite kendi programları kapsamında uzaktan eğitimin yer alacağını duyurdular. Günümüzde onlardan çoğu bazı dersleri kendi öğrencilerine İnternet üzerinden sunuyorlar. Üniversitelerin uzaktan eğitime önem vermelerinden sonra İran ın en büyük eğitim kurumu olarak milli eğitim Bakanlığı uzaktan eğitim konusunda faaliyete başladı ve kendi içinde çeşitli uzaktan eğitim projelerine imza attı. Bu kapsamda çok sayıda özel eğitim kurumu İnternete dayalı eğitim yapmaktadırlar. Resmi olarak İran'da ilk kez uzaktan eğitim konusunda faaliyete başlayan kurum Şiraz Üniversitesi'dir. Bu üniversitenin sanal eğitim merkezinde öğrenciler kayıt, ders seçme ve alma, tartışma ve benzeri işlemlerini İnternet üzerinden yapıyorlar. Laboratuvara ihtiyaç duyulan derslerde ise üniversitenin laboratuvarlarını kullanmaktadırlar.. İran'da açık ve uzaktan eğitim sistemini uygulayan iki kurum vardır. Bunlar Free University Of İran (FUİ) ve Payame Noor üniversitesi (PNU)'dur. Her iki kurum da Televizyon yayınlarından yararlanmaktadır. Devlet yayıncılığı kurumu (İRİB) ile yapılan anlaşma ile eğitim programları üretilmekte ve yayınlanmaktadır. Ancak PNU ve İRİB arasında yayın saatleri ve ücretleri konusunda ortaya çıkan anlaşmazlık sonucunda, PNU hükümetin de desteğini alarak Rusya ile bir anlaşma imzalamıştır. Bu anlaşmaya göre beş yıl içinde 50 milyon dolarlık bir yatırımla İran'a eğitim Televizyonu yayını yapacak PNU TV şebekesinin kurulmasına karar verilmiştir. 71

93 Ayrıca, şimdi Bilim ve Sanayi Üniversitesi, Uluslararası İmam Humeyni Üniversitesi, Tahran Üniversitesi, Allameh Tabatabaei Üniversitesi ve Meşhed Firdevsi Üniversitelerinde sanal eğitim merkezleri vardır. Buna ek olarak Khajeh Nasir Üniversitesi, Fen ve Teknoloji Üniversitesi, Amir Kabir, Bilim ve Hadis, Elektronik Azad da diğer üniversiteler gibi sanal eğitim almak isteyen öğrencileri çeşitli bilim ve ana bilim dallarında kabul ediyorlar. kurumları Şekil İran'da uzaktan eğitim yapan üniversiteler ve yükseköğretim مركس آموزش Web Adresi Eğitim merkezi احذ الکتر یکی دا طگا آزاد اسالهی Azad - E İslami Üniversitesi; Elektronik Bölümü دا طکذۀ هجازی عل م حذیث Hadis Bilimler Sanal Eğitim Fakültesi دا طکذۀ آه زش ای الکتر یکی دا طگا ضیراز Şiraz Üniversitesi Sanal Eğitim Merkezi هرکس آه زش ای هجازی دا طگا اهیرکبیر Amir Kabir Sanal Eğitim Fakültesi İran Bilim Ve Sanayi Üniversitesi, Elektronik Eğitim Merkezi هرکس آه زش ای الکتر یکی دا طگا علن ص عت ایراى Khajeh Nasir Toosi, Elektronik Eğitim Merkez هرکس آه زش ای الکتر یکی دا طگا خ اج صیرالذیي ط سی هرکس آه زش ای الکتر یکی دا طگا اصف اى İsfahan Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkez İsfahan Sanayi Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkez هرکس آه زش ایالکتر یکی دا طگا ص عتی اصف اى هرکس آه زش ای الکتر یکی دا طگا ت راى Tahran Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkezi دا طگا هجازی الوصطفی )ظ( Almostafa Sanal Üniversitesi دا طگا ه ر البرز Mehreh Alborz Sanal Üniversitesi دا طگا هجازی اهام خوی ی )ر ( İmam Khomeyni Sanal Üniversitesi دا طکذۀ آه زش ای الکتر یکی دا طگا قن Qom Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkezi هرکس آه زش ای الکتر یکی دا طگا س ذ Sahand Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkezi Tahran Bilgisayara Dayalı Yüksek Öğretim Müessesesi Shahid Beheshti Elektronik Eğitim Merkezi هؤسس غیرا تفاعی آه زش عالی رایا ای ت راى د ر ای الکتر یکی دا طگا ض یذ ب طتی هؤسس آه زش عالی فارابی Farabi Yüksek Öğretim Müessesesi 72

94 هرکس آه زش ای هجازی دا طگا ض یذ هذ ي Shahid Madani Üniversitesi Sanal Eğitim Merkezi دا طگا الکتر یکی فاراى Faran E-Üniversitesi هؤسس آه زش عالی غیرا تفاعی ر ط بی Noor Tuba Yüksek Öğretim Müessesesi آه زش ای هجازی دا طگا سیستاى بل چستاى Sistan Ve Beluçistan Sanal Eğitim Merkezi پایگا آه زش الکتر یکی هذرس دبیرستاى Okul Ve Lise Dersleri Elektronik Eğitim Merkezi Terbiyet Moderres Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkezi Meshhed Tıp Bilimler Üniversitesi Sanal Eğitim Merkezi هرکس آه زش الکتر یک در سط ح کارض اسی ارضذ دکتری تخصصی دا طگا تربیت هذرش ساها آه زش هجازي دا طگا عل م پسضکي هط ذ هرکس آه زش هکاتب ای کط ر س جص دا ص İranin Mektupla Uzaktan Eğitim Merkezi Shahid Mojtehedi Uzaktan Eğitim Merkezi هرکس آه زش از را د ر ض یذ هجت ذي Nouralhoda Uzaktan Eğitim Merkezi هرکس آه زش از را د ر ر ال ذي İsıran Elektronik Eğitim Merkezi هرکس آه زش الکتر یکي ا ستیت ایسایراى Tahran Üneversitesi Elektronik Eğitim Merkezi هركس آه زض اي الكتر یكي دا طگا ت راى Aut Amirkabir Teknik Üniversitesi Eletronik Yüksek Öğretim Merkezi هرکس تحصیالت تکویلي آه زش هجازي دا طگا ص عتي اهیرکبیر هركس گسترش ف ا ري اطالعات )هگفا( İran Bilgi Teknolojileri Uzaktan Eğitim Merkezi هعا ت آه زش الكتر یكي دا طگا ص عتي ضریف Sherif Teknik Üniversitesi Elektronik Eğitim Merkezi هركس آه زش الكتر یكي كتابخا هلي ایراى Milli Kütüphane Elektronik Eğitim Merkezi II Ġran'da Bilgi ve Belge Yönetimi Eğitimi İran'da sistematik kütüphanecilik (Bilgi ve Belge Yönetimi ) eğitiminin uzun bir geçmişi yoktur. Bu konuda ilk çalışmalar kısa dönem programlar olarak 1317/1938'de "Daneşserayi Alli Tehran" Tahran yükseköğretim okulu tarafından başlatılmıştır (Mezinani, 2000: 268). Daha sonra 1331/1952'de kültür Bakanlığı tarafından halk kütüphanelerinde çalışan personelin eğitimi için bir programın açılması planlandı. Programda, el yazma eserleri, kitap ve kütüphanelerin tarihi, kataloglama ve kitapçılık sanatı ile ilgili konuları ele almışlardı (İran kütüphaneciler derneği, 1970: 5). 73

95 İran'da kütüphaneciliğin akademik eğitiminin başlangıcı 1331/1952'de dir. Bu yılda UNESCO uzmanlarından olan Josef Stummvoll, Avusturya'nin Milli Kutüphanesinin müdürü ve Mary Gaver'den alti aylık bir eğitim programı yönetmek için davet etti. Bu program UNESCO tarafından desteklendi ve Tahran Üniversitesinin Edebiyat Fakültesi bu konuda yardımcı oldu. Program Kasım 1952'de başladı ve Nisan 1953'de bitti. Programda dersler, İngilizce, Fransızca Ve Almanca dillerinde verilirdi ve aynı zamanda öğrenciler için tercüme edilirdi (Ebrami, 1975: 40). Program, kütüphaneciliğe bir giriş olarak kataloglamaya önem vermekteydi. Tahran'daki kütüphanelerden programa katılan 200 kişiden sadece 81 'i başarı ile diploma alabildiler. Bu programı bitiren birçok kişi daha sonra yüksek eğitim için ABD'ye gönderildiler (Ebrami, 1975: 41) ile 1965 arasında bu tür programlar devam ederek birçok yabancı uzman bu programlara katılmıştır. Margaret Hopkins, 1965'de Tahran üniversitesinin merkezi kütüphanesinin baş müşaviri, seçildi. Kütüphanecilik bölümünün açılmasına dair bir öneri Hopkins ve yurt dışında eğitim gören birkaç kişi tarafından, verildi. Bu proje Tahran üniversitesinin rektörüne sunuldu. Fulbright tarafından uç hocanın İran'a göndermesiyle kabul edilmiş ve eğitim fakültesinin dekanının ilgisini çeken proje bu fakültede açılmıştı (Afzali,2005). Kütüphanecilik bölümü 1966'den itibaren yüksek lisans düzeyinde ilk öğrencilerini kabul etti. Kütüphanecilik bölümünün kaynaklarını hazırlamak için Hopkins'in önerisiyle "Centeral Treaty Organization" (CENTO) tarafından yaklaşık dolarlık bir yardım yapıldı. Bu yardım bir sene sonra da devam etti. Illinois Üniversitesinin 25 yılık hocası olan Prof. Dr. Alice Lohrer öğrencileri seçmek ve sınav yapmak için görevlendirildi. Yüksek lisans programına katılmak için toplam 100 kişi başvurmuş, içlerinden 35'i seçilmişti. Daha sonra 74

96 bölümün başkanlığına Prof. Dr. Lohrer Seçildi (Mortezayi, 2000; Mortezayi, 2001:454). Projeye göre yabancı hocalar 2 sene bölümü yürüterek daha sonra İranlı hocalara devredeceklerdi (Hopkins 1975: 520). 1967'de John J. Harvey bölüm başkanı oldu ve İran'da ilk defa "Bilgi bilimi" dersleri verildi (Hareye, 1989: 180). 1968'den sonra "Kehad" programına başlandı. Eğitim Bölümü veya başka bölümlerin lisans öğrencileri kendi istekleriyle bu programa katılabilirlerdi. Öğrenciler kendi bölümlerindeki seçmeli derslerinin yerine 30 kredi kütüphanecilik bölümünün lisans derslerini alarak "Kehad" mezunu olabilirdiler. Bu programın amacı halk ve okul kütüphanelerine personel yetiştirmekti (Ebrami, 1975: 42). Bilim Araştırma ve Teknoloji Bakanlığı tarafından üniversite kütüphanelerine hizmet vermek amacıyla Eylül 1968'de Tahran Kitap İşleme Merkezi (TEBROC) açıldı. Bu merkez Asya'da bu konuda açılan ilk merkezdir. Bu merkezin yansıra aynı tarihte İran Bilgi merkezi (İrandoc)'da kuruldu (Soltani Ve Rastin, 2001: 381). Bu iki merkezin görevlerinin arasında, kütüphaneciliğin yeni üsluplarını tanıtmak, kütüphane personelin eğitimini gerçekleştirmek ve kütüphanelerin yenilenmesine katkıda bulunmak yer almaktaydı (Mortezayi, 2000). 1968'de İran'da ikinci kütüphanecilik bölümü Azerabadegan (şimdiki Tebriz üniversitesi) üniversitesinde yüksek lisans düzeyinde açıldı. Bu bölümün programları Hindistanlı Prof. Dr. Pramond B. Mangla tarafından yürütülürdü. Ancak bazı problemler nedeniyle bir seneden sonra programlar lisansa çevrildi. Bu program İran'da ilk lisans programıydı (Mezinani, 2000: 269). 1969'da "İran Zamin" yüksekokulu tarafından ilk olarak ön lisans programı açıldı. Bu okulun programı 75

97 1971'den sonra lisansa çevrildi. 1971'de Dr. Ebrami tarafından kütüphanecilik bölümün açılmasıyla ilgili, Pahlevi Üniversitesinin (Şimdiki Şiraz Üniversitesi) Rektorüne bir öneri sunuldu. Yeni bölüm 1974'de yüksek lisans öğrenci almasıyla işe başladı. Bu üniversitede dersler sadece İngilizce olarak verilmekteydi ve 1977'den itibaren bu üniversitede ön lisans programı da açıldı(harvey, 1989: 183). 1976'da İran Tıp Üniversitesi ve İllinoise Üniversitesinin kütüphanecilik fakültesinin arasındaki bir anlaşmaya göre "Tıp Bilgi Hizmetleri Ve Yönetimi Fakültesi" (Management And Medical İnformation Services) kuruldu. Bu anlaşmaya göre dört yıla kadar bu programın yürütülmesi İlilnoise üniversitesine verilmişti. Bu konuda dünyada kurulan ilk fakülte olarak "dünya sağlık örgütü" (WHO) tarafından desteklenirdi ve bölgedeki çalışmaların merkezi olarak seçilmişti. Bu fakültenin amacı, tıp fakültelerinde çalışan kütüphanecilere eğitim vermekti. Bu fakültede ilk olarak "Medlars Terminal'i kullanıldı. Dünya sağlık örgütü tarafından birçok yabancı öğrenci burslu olarak bu fakültede eğitim gördüler (Harvey, 1989: 185; Mortezayi, 2001: 455). 1977'de Cündi Şahpur (Şimdiki Şahid Çemran) Üniversitesinde yüksek lisans programı açıldı. Bu bölüm Amerikalı evli bir çift tarafından desteklenmekteydi. 1978'de Prof. Dr. John J. Harvey Desteğiyle Farah (Al Zahra) Üniversitesinde yüksek lisans programı açıldı (Harvey, 1989: ; Mezinani, 2000: 269). İslam devriminden sonra bütün yabancı hocalar kendi memleketlerine döndüler yılında İran'da yaşanan siyasi çatışmalar ve 1979 ile 1980 yıllarındaki iç savaş ve öğrenci olayları nedeniyle Haziran 1980'dan itibaren bütün üniversiteler kapandı ve 1983 yılına kadar da kapalı kaldı. Bu olayların yanı sıra eylül 1980'de 76

98 İran-ırak savaşları başlanıp sekiz sene devam etti. Bu olaylar nedeniyle milyonlarca kişi göçmen veya sürgün olarak başka ülkelere göç ettiler. Maalesef bu kişilerin içinde çok sayıda üniversite öğretim üyesi ve bilim adamı da bulunmaktaydı. Bir çok elemanın göçüyle birlikte Şiraz, Dr. Çemran Ve Al-Zahra Üniversitesindeki bölümler kapandı (Mortezayi, 2000; Mezinani, 2000: ). 1982'de "kültürel devrimin yüksek şurası" inin kütüphanecilik komitesi işe başladı. Ancak 1984'de kadar öğrenciler için herhangi bir faaliyette bulunamadı. Söz konusu yılda derslerini bitirmemiş toplam 120 yüksek lisans öğrencisinden sadece 65'i derslerini dört senelik bir aradan sonra devam ettirip mezun oldular. Şiraz, Dr. (Çemran Ve Al-Zahra Üniversitelerindeki kapatılan bölümlerin öğrencileri derslerine Tahran Üniversitesinde devam ettiler (Deyani, 1994: 47). Şiraz Üniversitesi 1994'de, Dr. Çemran Üniversitesi 1996'da tekrar yüksek lisans programlarını açtılar. Ancak günümüzde Al-Zahra Üniversitesi sadece lisansa öğrenci almaktadır. 1985'den itibaren bütün tıp ve sağlık fakülteleri, bilim Bakanlığından ayrılarak tıp ve sağlık Bakanlığına bağlandılar ve yeni tıp üniversitelerini oluşturdular (Mortezayi, 2000). 1988'den sonra üniversitelerdeki bütün bolümler (kütüphanecilik bölümleri de dâhil) öğretim üyeleri açığını kapatmak amacıyla çok sayıda öğrenciyi başka ülkelere gönderdiler (Mortezayi, 2000). 1988'de Tarbiat Modares Üniversitesi, 1990'da Azad İslam Universitesi ve 1997'de Ferdowsi Universitesinde yüksek lisans programları açıldı. Ilk doktora programı 1990'da, özel üniversite Olan Azad İslam Universitesinde (Kutüphanecilik Ve Bilgi Bilimi Anabilim Dalı) ve devlet üniversitelerinde ilk olarak 1998'de İran tıp 77

99 Sıra Ön lisans Lisans Yüksek lisans Doktora üniversitelerinde (Tıp Bilgi Yönetimi Anabilim Dalı) açıldı (Deyani, 1994: 48; Mezinani, 2000: ). Şu anda İran üniversitelerinde ve yüksekokullarda yaklaşık 75 kütüphanecilik bölümü bulunmaktadır. Söz konusu bölümlerin içinde on üniversite normal derslerin yanı sıra akşam okulları da vardır. Akşam okulları, üniversitenin boş zamanından yararlanarak çalışan öğrencilere eğitim vermektedir. Bu programın süresi ön lisans için en az üç ve lisanslar için altı yıldır. Söz konusu 80 bölümden sadece yedisinde doktora programları yer alır. Tıp ve sağlık Bakanlığına bağlı toplam 14 üniversitede "Tıp Belgelerin Arşivi Anabilim Dalında ön lisans, lisans v yüksek lisans düzeyinde öğrenci almaktadırlar. Şekil.2. 9: İran'da bazı kütüphanecilik ve Bilgi bilimi eğitim bölümleri ġehir Üniversite دانشگاه 1 دا طگا اصف اى Isfahan üniversitesi İsfahan دا طگا بیرج ذ Birjand üniversitesi Birjand دا طگا بیيالوللياهامخوی Ghazvin Uluslar arası imam ي khomeyni üniversitesi 4 دا طگا پیام ر Tehran üniversitesi Peyam noor دا طگا تربیتهعلن)ض یذ Tabriz üniversitesi Terbiyet mollem هذ ي( (şehit medni) 6 دا طگا ت راى Tehran üniversitesi Tehran -- 7 دا طگا خلیجفارش Booshehr üniversitesi Khalij fars دا طگا رازي Kermanshah üniversitesi Razi دا طگا ض ركرد Shahre kord üniversitesi Shhrekord دا طگا ض یذ با ر Kerman üniversitesi Ba honar دا طگا ض یذ چوراى Ahvaz üniversitesi Chamran دا طگا ضیراز Shiraz üniversitesi Shiraz دا طگا عاله طباطبایي Tehran Allame tabatabaii üniversitesi 14 دا طگا فرد سي Mashhad üniversitesi Ferdevsi دا طگا یسد Yazd üniversitesi Yazd دا طگا تبریس Tabriz tabriz Üniversitesi دا طگا تربیت هذرش Tehran Terbiyet modarres üniversitesi

100 18 دا طگا عل م پسضكي Tehran üniversitesi İran tıp bilimler ایراى 19 دا طگا الس را Tehran üniversitesi Alzahra دا طگا تربیت هعلن Tehran Terbiyet mollem üniversitesi 21 دا طگا ضا ذ Tehran shahed Üniversitesi دا طگا عل م پسضكي Kerman bilimler Üniversitesi tıp دا طگا ب علي سی ا Hamadan sina Üniversitesi bu ali (دا طگا اهام رضا)ع Mashhad üniversitesi Emam reza كتابخا هلي Tehran Kütüphane Milli دا طگا عل م پسضكي Tehran bilimler Shahid beheshti tıp ض یذ ب طتي üniversitesi 27 دا طگا قن Qom üniversitesi Qom دا طگا عل م پسضكي İsfahan üniversitesi Tıp bilimler دا طگا پیام ر Tonekabon noor Üniversitesi peyam دا طگا علوي كاربردي Sari üniversitesi Elmi karbordi دا طگا پیام ر Mashhad üniversitesi Peyam noor دا طگا پیام ر Sari üniversitesi Peyam noor دا طگا آزاد اسالهي Tonekabo üniversitesi Azad İslami دا طگا آزاد اسالهي Babol üniversitesi Azad İslami دا طگا آزاد اسالهي Tehran üniversitesi Azad İslami دا طگا آزاد اسالهي Ahvaz üniversitesi Azad İslami "Şurayı Allı Bernamerizyi Amozeşi" Eğitim Planlamanın Yüksek Şurası tarafından doktora programının süresi en çok 5 yıl olarak belirlenmiştir. Doktora programından mezuniyet için gerekli kredi toplam 45'dir (14 kredi zorunlu ders, 10 kredi seçmeli ders ve 20 kredi tez). "Eğitim planlamanın yüksek şurası" tarafından yüksek lisans programlarının açılması için aşağıdaki şartlar ön görülmüştür. Bölüm başkanı en az doçent olmalıdır. Her altı yüksek lisans öğrencisine bölümde bir doçent düşmelidir. Yeterince teçhizat ve bilgisayar laboratuvarı yer almalıdır; Staj için yeterince kütüphanenin ve Bilgi merkezinin olması gereklidir; Yeterince kaynak (Dergi ve Kitap) olmalıdır. 79

101 Bilim Bakanlığına bağlı üniversitelerdeki bütün kütüphanecilik bölümleri eğitim fakültelerine bağlıdır. İran'da yüksek lisans sınavları, lisans sınavları gibi her sene bir kere "Sazeman Senceşe Amozeş Keşver" ülkede Eğitimin Değerlendirme Kurumu tarafından yapılmaktadır ve öğrenciler aldıkları puanlara göre üniversitelere yerleştirilmektedir. Ancak üniversiteler doktora öğrencilerinin seçiminde özgürdür. II Bilgi ve Belge Yönetimi (Kütüphanecilik)'nde Uzaktan Eğitim Günümüzde ise, İran'da kütüphanecilik alanında uzaktan eğitime ilişkin var olan durum genel olarak değerlendirildiğinde; kütüphanecilikte uzaktan eğitim programlarının büyük çoğunluğunun İnternet/web yoluyla Milli Kütüphanenin kütüphanecilikte yükseköğretim merkezi ve basılı materyaller, TV yayınları ve video yoluyla Peyam Noor Üniversitesi tarafından, sürdürüldüğü ve giderek gelişip önem kazandığı görülmektedir. İran'da uzaktan eğitim veren üniversiteler ve kurumlar arasında gösterilen Milli Kütüphane kütüphanecilikte yükseköğretim merkezi ön lisans, lisans ve sertifika programlarının yanı sıra başka eğitim programlarını da sürdürmektedir. İran'da yükseköğretim kurumları da bazı ön lisans, lisans, yüksek lisans, doktora ve sertifika programlarını İnternet/web tabanlı uzaktan eğitim yöntemi ile vermektedirler. II Milli Kütüphanede Uzaktan Eğitim Milli Kütüphane Kurumu'nun oluşturulması ilk defa ş.1290/ m.1912 yılında onaylanmıştır. Ancak o yıllarda bütçenin az olmasından dolayı Milli Kütüphanenin yapımı sonraki yıllara ertelenmiştir. 80

102 Maarif ve Vakıflar Bakanlığı Yayımlar İdaresi'nin ş.1312 yılının Behmen ayında / m.1934 yılının şubat ayında onaylanan iç tüzüğünde Milli Kütüphane ve Bilgi Bankalarının kurulması yer aldı. Bu iç tüzüğe göre, kütüphanede mevcut kitapların düzenlenmesi ve korunması, gerekli katalogların hazırlanması ve basımı, kütüphaneye ulaşan yurt içindeki ve yurt dışındaki dergi ve kitapların toplanması, alınması gereken yazma ve matbu kitapların satın alınması ve yine iç tüzükten ayrı olarak belirlenen kararların icrası kütüphane başkanlığının sorumluluğundaydı. 27 madde ve bir tebsereden oluşan ve Milli Kütüphane'nin kuruluşu ve görevlerini içeren kütüphanenin iç tüzüğü ş.1312/m.1934 yılında onaylandı. Daha sonra ş.1313 yılının Dey ayında /m.1935 yılının ocak ayında hazırlanan yeni bir tüzük ile maarif genel kütüphanesi ismini aldı ve ş.1316/m.1938 yılına kadar resmi olarak Milli Kütüphane olarak isimlendirilen bu kütüphane defalarca isim değişikliğine uğradı; Darülfünun Kütüphanesi, Maarif Kütüphanesi, Maarif Genel Kütüphanesi, Milli Kültür Kütüphanesi, Firdevs'sin Kütüphanesi, Tahran Milli Kütüphanesi, Milli Kütüphane ve benzeri adlar aldı. Kütüphane ş.1316 yılının Şehriver Ayı /m.1965 yılının eylül ayından itibaren Milli Kütüphane arkeoloji Müdürlüğü'nün başkanlığa alınmış ve bu kurumun müdürlüklerinden birisi sayılıyordu. Ş.1343/m.1965 yılına kadar milli eğitim Bakanlığına bağlı kalan kütüphane bu yıldan sonra Kültür Ve Sanat Bakanlığı'nın birimlerinden biri olan kütüphaneler genel Müdürlüğü'nün idaresi altına girdi. Ş.1353/m.1975 yılından sonra Kültür ve Sanat Bakanlığı'na bağlı bir birim oldu. İslami inkılabından sonra İnkılabı Şûrası'nın ş.1358/m.1980 yılında onayı ile eski Pehlevi Kütüphanesi bir kaç çalışanı ve bütün kaynakları ile birlikte bu kütüphaneye geçirildi. Daha sonra kültür ve sanat Bakanlığı'nın irşat Bakanlığı'na 81

103 dönüşmesiyle Milli Kütüphane de kültür ve yükseköğretim Bakanlığı'na bağlandı. Kültür ve yükseköğretim Bakanlığının Genel Müdürlükleri'nden biri olan ve Milli Kütüphane'nin görevine benzeyen bir görevi olan kitap hizmetleri merkezi ş.1362/m.1984 yılında bu kütüphanenin içine alındı. Bu merkezin Milli Kütüphane bünyesine alınmasından sonra Milli Kütüphane'nin bağımsızlığı düşüncesi kuvvetlendi, sonunda ş.1369/m.1991 yılında İslam şurası Meclisi'nin onayıyla Cumhurbaşkanlığı'nın gözetiminde bağımsız bir kurum oldu. Ş.1378/m.2000 yılında İslam inkılabı kültürel Belgeler Kurumu da kültür ve İslami irşat Bakanlığı'ndan ayrılarak İran İslam cumhuriyeti Milli Kütüphane 'sine bağlandı. Milli Kütüphanenin dört yardımcılığı varıdır: 1. Milli Belgeler yardımcılığı 2. Milli Kütüphane yardımcılığı 3. Araştırma, tasarım, program ve teknoloji yardımcılığı 4. Mali ve idari yardımcılığı Ş.1378/m.2000 yılına kadar Milli Kütüphane şehrin çeşitli bölgelerinde yer alan 5 binaya sahipti.. Bu binaların her biri özel işlere özgüdür. Kütüphanenin yeni binası Himmet Otobanının Kuzeyinde Abbasabad'da metrekarelik bir alanda yapıldı. Bu bina İslam inkılabından sonra yapılan en önemli genel binalardan sayılır. Kütüphane binası metrekarelik bir alana sahip olup, bu bina sekiz birim oluşturulması düşünülmüştür. Birinci kat, genel faaliyetler için düşünülmüştür, İkinci katı araştırma kütüphanesini kapsayacaktır. 82

104 Üçüncü kat uygulama hizmetleri müdürlüğü birimidir. Dördüncü kat, daire başkanlığı idari hizmetler müdürlüğü ve iç hizmetler müdürlüğü. Beşinci kat, koruyuculuk hizmetleri müdürlüğü Altıncı kat, kapalı depolar Yedinci kat, İslamoloji ve İranoloji araştırma merkezi Sekizinci kat okuyucuların arabalarıyla rahatça gidip gelmeleri için otoparktan oluşmaktadır. Yeni bina normal şartlarda 4 milyon ila 7 milyon cilt kitabı ve süreli yayını alabilme kapasitesine sahiptir. Genel müracaatlar zemin katta, zemin katın alt ve üstündeki katlarda yapılacaktır. Merkezi kapalı depolar en ağır alanlar olduğu için diğer alanlardan daha aşağıda bulunacaktır. Işıktan ve muhtemel sel baskınından korunması için binanın diğer bölümlerinden ayrılmıştır. Binanın inşaat çalışmaları ş.1375/m.1997 yılında başlamıştır. Milli Kütüphane'nin Mütevelli Heyeti 1- Milli Kütüphane'nin en yüksek başkanlığını üstlenen Cumhurbaşkanı 2- Bililer(Bilim adamları), araştırmalar ve Teknoloji Bakan'ı (Önceki Kültür ve Yüksek Öğretim Bakanı) 3- Eğitim-öğretim Bakanı 4- Kültür ve İslami İrşat Bakanı 5- Kitap ve kütüphanecilik konusunda görüş sahibi iki kişi 83

105 Mütevelli heyetinin görevleri: 1- Milli Kütüphane'nin idari teşkilatını onaylamak 2- Milli Kütüphane başkanının önerisiyle kütüphanenin ekonomik, idari, istihdam ve yapısal tüzüğünü hazırlamak ve onaylamak 3- Milli Kütüphane'nin bütçesini onaylamak ve ilgili makamlara önermek 4- Hediyelerin ve gerçek veya tüzel kişilerin ekonomik yardımlarının nasıl olacağını belirlemek 5- Oturum, konferans, kongre, sergi ve fuar düzenlemek, uluslararası ve devletlerarası çalışmalarda veya kitap ve kütüphane ile ilgili bölgelere giderek Milli Kütüphane temsilcilerini seçmek 6- Milli Kütüphane Başkanı'nın yıllık çalışma raporunu dinlemek, onunla ilgili karar almak ve Milli Kütüphane'nin çalışma planını belirlemek 7- Milli Kütüphane'nin ihtiyaç duyduğu iç tüzüğü onaylamak 8- Tüzük maddelerindeki her türlü değişiklik ve düzeltmeyi ilgili makamlara önermek 9- Bütün kütüphanelerde (kamu ve özel) ve Bilgi bankalarındaki ileri düzeyde bilimsel yöntemlerden yararlanarak istatistiksel çalışmalar yapmak, kitapların, Belgelerin, el yazması ve tarihi dokümanları koruma olanaklarını arttırmak üzere taslak sunmak 10- Milli Kütüphane'nin Gereksinim duyduğu kitap, süreli yayın, katalog, broşür, bilimsel araştırma raporları, pul ve benzerleri tüm yazılı ve kitap gibi materyallerden iki nüsha almak üzere program hazırlamak. 84

106 11- Tüm ülke kütüphaneleri (kamu veya özel vasıtasıyla satın alma, hediye alma, mükerrer nüshaların değiş-tokuşu, kopyalama, mikrofilm ve mikro fiş vb. yollarıyla Milli Kütüphane'nin mevcut eksikliklerini gidermek üzere gereken çalışmaları yapmak 12- Kütüphane başkanını atamak ve görevden almak İran Milli Kütüphane, kendi tüzüğünün madde 1'e göre, "bir eğitim kurumu (fakülte), araştırma ve bilimsel hizmetler..." kuruluşundan beri eğitim konusunda ciddi bir rol almıştır. Milli Kütüphane kurumunun dört yardımcılığından birisi Milli Kütüphane yardımcılığıdır. Kütüphanelerin eğitim ve öğretime etkin bir şekilde katılmasında ve işlevlerini en iyi şekilde yerine getirmesinde çalışan personel son derece önemlidir. Bir araştırmaya göre İran Milli Kütüphane Yardımcılığı'nda toplam 273 kişi çalışıyor. Bu personelin %78.61'ini kadın personel, %18,5'ini erkek personel oluşturur ve araştırma 'ya katılan personelin %3'de cinsiyetini beyan etmemişlerdir. Milli Kütüphane personelinden 32'isi öğretim üyesi olarak görev yapıyorlar. Personelin öğrenim durumuna göre dağılımı şekil 2.10'de gösteriliyor. Şekil Personelin Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı 85

107 Şekil Personelin Öğrenim Durumuna Göre Dağılımı (%) Milli Kütüphane eğitim faaliyetlerinin temeli, her yıl bir ya iki dönemlik kurslarla kütüphanecilik öğrencilerinin eğitimidir. Milli Kütüphanenin örgütsel bağımsızlığı bir taraftan ve başka taraftan kütüphanecilik hizmetleri işletme merkezinin milli kütüphane ile entegre çalışması ve sonuçta Milli Kütüphanenin bilimsel kapasitesinin artmayı nedeniyle kütüphanecileri ve Milli Kütüphane personeli eğitmek ve yetiştirmek ve ayrıca kursları ileri sürdürmek için bir eğitim merkezinin oluşumu ve kurlumu gerekiyordur. Milli Kütüphane mütevelli heyeti, Milli Kütüphanenin 3 düzeyde (ön lisans, lisans ve yüksek lisans)'de ve özellikle dünya Milli Kütüphanelerinin İran ve İslam'ın tanıma ve tanıtma konusunda uzman ve konuyla ilgili personel ihtiyaçlarını gidermek için öğrenci alma ve yetiştirmesini onayladı. 86

108 Mütevelli heyetin onaylaması ardından, kütüphanecilik yükseköğretim merkezi, kültür ve yükseköğretim Bakanlığından izin alındıktan sonra resmi olarak ş1371/1992 'de ön lisans ve lisans düzeyde öğrenci almağa başladı. Bu merkezde genel eğitim kursları ve mevcut eğitim programları yanı sıra, uzun ve kısa süreli düzeyde hizmet içi eğitim, kütüphaneci ve akademik personel yetiştirme kursları de bölünür. Milli Kütüphanenin Kütüphanecilikte hizmet içi eğitim kurslarının hedefleri: İşe yeni giren kişi, işe başladığı tarihten işten ayrılacağı zamana kadar geçen süre içerisinde işinin gelişimine yönelik her türlü gelişme ve değişmelere uyum sağlayabilmesi için sürekli olarak eğitilmek zorundadır. İş görenlerin işe yakınlaşmasını sağlamak, verimliliği arttırmak, gelecekteki görevleri ve sorumlulukları yerine getirebilmek için eğitilmesi gerekmektedir. Bu da hizmet içi eğitimle mümkün olmaktadır. Hizmet içi eğitim, kişiye işi ile kesin hukuki ilişkisinin kurulduğu tarihten, işten ayrıldığı tarihe kadar geçen süre içinde, işin gerektirdiği performans düzeyine ulaşması için gereken bilgi, beceri ve davranışların sistemli bir şekilde öğretilmesidir. Hizmet içi eğitimin amacı şu şekilde sıralanabilir; İşe başlayan çalışanın kuruma uyumunu sağlamak ve kurumun amaç ve politikalarını öğretmek, Mevcut ve/veya değişen iş akışını çalışan personelin mümkün olan en kısa sürede öğrenmesini sağlamak, Çalışan personelin işyerine olan aidiyet duygusunu geliştirmek, 87

109 Bilim, teknoloji, ekonomi ve iş hayatında meydana gelen gelişmelere ve değişimlere uyum sağlayarak, yeni metot ve tekniklerin geliştirilmesine katkıda bulunmak, Ofiste gerçekleştirilen işlerin nitelik, nicelik ve verimliliğini artırmak, Çalışan personelin görev, yetki ve sorumlulukları konusunda Bilgileri artırılarak ofiste gerçekleştirilen işlerin zamanında gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak ve hataların en aza indirilmesini sağlamak, Malzeme ve enerji tasarrufunun gerekliliği verilerek, minimum maliyetlerle kaliteli mal ve hizmet üretimini sağlamak, İş kazalarını ve meslek hastalıklarını önleyici bilgiler vermek, iş güvenliğini sağlamak, İşin gerektirdiği temel mesleki bilgi ve becerileri öğretilerek, çalışan personelin kendine güvenini sağlayarak Moralını yükseltmek, Ofis ortamında çalışan kişiler ve departmanlar arasında iletişimi sağlamak, Çalışan personele kariyer yapma imkânı sağlayarak, üst kadrolar için eleman ihtiyacını örgüt içerisinden sağlamak, Örgüte dinamizm ve saygınlık kazandırarak çalışan personelinde işinde başarı ve saygınlık kazanmasını sağlamak. Milli Kütüphane eğitim merkezi, eğitim kurslarını genelde iki şekilde planlıyor. Bunlar: 88

110 1. Hizmet içi eğitim kursları: Özellikle kütüphanecilerin iş bilgilerini artırmak ve ayrıca kütüphanecilik ve bilgi ve belge yönetimi alanında bilgi okuryazarlığının genişlemesi ve konuyla ilgili yeni teknolojileri kütüphanecilere ve kütüphane alanında çalışan personele aktarma amacıyla planlanıyor. 2. Kısa Süreli Eğitim Kursları: Bu kurslar genel kütüphanecilik eğitimi ve genel kütüphaneci eğitim kursları adıyla faaliyet yapıyor. Bu kurslar bilgi ve belge yönetimi ve kütüphanecilikte akademik eğitim almayan kütüphaneciler ve kütüphanelerde çalışan ve çalışmayan personel için tasarlanmıştır. Bu kurslarda kayıt yapmak isteyenler en az lise mezunu olmaları gerekiyor. Kurumlarda çalışan personel çalıştığı kurumdan tavsiye mektubuyla ve çalışmayan adaylar ise öz istekleri ve dilekçeleriyle bu kurslarda kayıt yapabilirler. Milli Kütüphane eğitim merkezi kısa eğitim kurslarını 45 günlük bir sürede ve 150 saatlik bir program halinde öğrencilere sunuyor. Bu yüzeli saatlik eğitim kursunun bazı ders başlıkları şunlardır: - Kütüphanecilikte ilkler - Kütüphane kaynaklarının seçimi ve organize etmesi - Kataloglama - Sınıflama sistemleri (DDC, LC, NLM) - Referans kaynakları tanıma - Bilgi Yönetimi 89

111 - Belge Yönetimi - Elektronik Belge Yönetimi - Arşivcilikte ilkler vb. Milli Kütüphanede Akademik eğitim, Milli Kütüphane ve Tahran üniversitesi eğitim fakültesi aralarında imzalanan eğitimsel anlaşma ardından başlatıldı. Bu anlaşmaya göre Milli Kütüphanenin 13 burslu öğrencisi Tahran üniversitesinde yüksek lisans düzeyde eğitim almağa başlamışlardır. Bu söz konusu öğrenciler Bilgi ve Belge ve Yazma Eserler Yönetimi ana bilim dalında eğitim almışlardır. Ş.1370/m.1991'de Milli Kütüphane bağımsız bir eğitim merkezi kurmak için yoğun çaba gösterdi ve bu telaşın sonucunda 1 yıl sonra Milli Kütüphanenin personel ihtiyacını giderilmesi için kütüphanecilikte ön lisans düzeyinde öğrenci almasına izin verildi. Aynı yılda Milli Kütüphane, yükseköğretim kurulu yüksek şurasından aldığı izinle kütüphanecilikte yükseköğretim merkezi adlı bir kendine bağlı bir akademik eğitim merkezi kurdu. Söz konusu yükseköğretim merkezinde öğrenci seçme iki tür yapılıyor. 1. Milli öğrenci seçim ve yerleştirme sınavı kazanan adaylardan, demeliyiz ki bu sınav Sazeman Senceş Amozeş Keşver tarafından her yıl bir kez yapılıyor. 2. Milli Kütüphanenin kendine ait iç sınavdan geçen adaylar burslu öğrenci olarak seçiliyorlar. Günümüzde ise değişim o kadar hızlıdır ki, eğitim sisteminin yapısında köklü değişiklikler kaçınılmaz görülmektedir. Bu nedenle, bir süredir çeşitli mesleklerde, 90

112 meslek elemanlarının bilgileri belli aralıklarla sınava tabi tutulmakta, gelişmeleri izleyemeyen kişilerin mesleklerini sürdürmeleri güçleşmektedir. Eğitim sistemi içinde önemli bir yeri olan kütüphaneler ve doğal olarak kütüphaneciler bu gelişmelerden etkilenmektedir. Bu etkilenmeyi iki boyutta inceleyebiliriz: Bir yanda yeterince deneyimi olmayan yeni mezunlar; diğer tarafta da yenilikleri yeterince izleyememiş, deneyimi eskiye dayalı personelin bu eksikliklerinin nasıl giderileceği mesleğin geleceği açısından önemlidir. Yoksa ne kütüphaneler teknolojik gelişmelere uyum sağlayabilir ve eğitim sistemi içindeki yerlerini koruyabilirler, ne de kütüphanecilik mesleğini sürdüren kişilerin varlık nedenlerinden söz edilebilir. Belirli bir mekân ve süreye dayalı geleneksel eğitim sisteminin, bilgi toplumunun gereksinimlerine karşılık veremeyeceği görülmektedir. Meslek mensuplarının sürekli değişen Bilgi ve becerilere uyum sağlamaları, mesleklerini sürdürebilmeleri açısından büyük önem taşıdığına göre, bunun için neler yapılabilir? İran'da mevcut duruma bakıldığında görülen şudur: milli kütüphanenin Tahranda bulunduğu nedeniyle ve kütüphanecilikte eğitim alan öğrencilerin çok az bir kısmı, Tahran'da oturmaları kaydıyla, uzmanlıklarını geliştirmek için Tahran'da uygulanan programlara katılmak zorundadırlar. Formel eğitim açısından başka bir seçenek yoktur. Çünkü sadece bu şehirde bulunan Milli Kütüphane kütüphanecilik bolümü söz konusu programlara öğrenci kabul etmektedir. Ne kadar istekli ve yetenekli olursa olsun başka bir kentte bulunan bir kütüphanecinin bu programlardan yararlanması olanaklı değildir. Kaldı ki başka bölgelerde oturan kütüphanecilerin büyük çoğunluğunun çeşitli nedenlerle bu programlara katılamadıkları bilinmektedir. 91

113 Kısacası, başka şehirlerde oturan meslek elemanları için bile bu eğitim programlarına katılmak çeşitli güçlükler içermektedir. Öte yandan bu programları bitiren öğrenciler için de kısa bir süre sonra "güncelleşme" gereksinimi ortaya çıkacaktır. Çalışmakta olan kütüphanecilerin bilgi ve becerilerini geliştirmenin diğer bir yolu da çeşitli konferans, seminer, kurs ve toplantılara katılmaktır. Kurum içinde hizmetçi eğitim yöntemi ise, kuruma ilişkin bazı uygulamaların yeni gelenlere tanıtılması ile sınırlı kalmaktadır ki, yeni gelişmelere bu şekilde uyum sağlamak kuşkusuz olanaklı değildir. Görülmektedir ki gerek lisans, yüksek lisans ve doktora programlarına katılım biçimindeki biçimsel eğitim programlarından, gerekse yurt içi ve dışı etkinliklere katılma ya da kurum içinde hizmetçi eğitim yöntemlerinden çok sınırlı bir kesim yararlanabilmektedir. Öyle ise ne yapılmalıdır? Konunun önemini kavrayan kütüphaneciler İFLA'nın 1997'de Human Development: Competencies For The Twenty-First Century konulu uluslararası bir toplantıda durumu tartışmışlar ve çözümün sürekli eğitim olduğu sonucuna varmışlardır. Kütüphanecilik açısından bakıldığında sürekli eğitim, hizmetçi eğitim biçiminde işyerinde; toplantılar, konferanslar, kurslar, yurt içi ve dışı geziler, eleman değişimi şeklinde de işyeri dışında gerçekleştirilebilir. Bilgi teknolojisindeki gelişmeler sürekli eğitimi ve bu arada kütüphanecilikteki sürekli eğitimi destekler niteliktedir. Teknolojik gelişmelerin sürekli eğitim ile ilgili en ilgi çekici uygulamaları, Milli Kütüphane 1990'larda önemli bir eğitim stratejisi olarak ortaya çıkan uzaktan eğitim kavramını göz önüne alarak ve yeni teknolojik gelişmelerin topluma sunduğu 92

114 İnternet'le 4 senedir kütüphanecilikte eğitim kursları yanında web tabanlı uzaktan eğitim kurslarına da yer vermiştir. Uzaktan eğitim anlayışının gerçekleşmesini sağlayan video teknolojisindeki ve İnternet'teki gelişmelerdir. Video konferans yöntemiyle, kişi kendi seçeceği bir yerden, eğitici ile yüz yüze gelmesine gerek kalmadan eğitimini sürdürebilmektedir. Bu teknolojinin eğitimle ilgili bazı uygulamaları şunlardır. Kütüphanecilik Bölümleri için: Farklı mekânlardaki öğrencilerin eğitimini destekleme, Okul içindeki eğitim faaliyetlerini destekleme, Uzak mesafedeki uzmanlarla ortak seminerler yapma. Akademik kütüphaneler için: Kullanıcı eğitimi, Danışmanlık ve referans hizmetleri, Öğrenci ve öğretim üyeleriyle iletişim. Halk kütüphaneleri için: Merkez kütüphane ile bağlı kütüphaneler arasında iletişim, Çevredeki okullarla bağlantı. Günümüzde ise, İran Milli Kütüphane Yüksek Öğretim Merkezi tarafından 149 kısa süreli kurs ve kütüphanecilikte 2 yıllık ön lisans ve 4 yıllık lisans programı yürütülmektedir. Milli Kütüphane yükseköğretim merkezi bir halk üniversite anlamını taşıdığından dolayı halk için çeşitli eğitim kursları yürütüyor. Bu merkez kısa süreli kursları çeşitli alanlarda sunuyor. Söz konusu kurslardan bazileri bunlardır. İşletme Fakültesine Ait İşletme Bölümü, İktisat Fakültesine Ait İktisat, Kamu Yönetimi, Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri ve Maliye Bölümleri, Sosyal Bilimler, Ev İdaresi, Dış Ticaret, Muhasebe, Turizm ve Otel İşletmeciliği, Bankacılık 93

115 Ve Sigortacılık, Büro Yönetimi, Halkla İlişkiler, Yerel Yönetimler, Perakende Satış Ve Mağaza Yönetimi ve Bilgi Yönetimi (Web Tabanlı), yaygın eğitim olarak sürdürülen İlahiyat programları bulunmaktadır. Günümüzde bu programlara ilişkin dersler, ders kitapları, Televizyon programları akademik danışmanlık hizmetleri, video konferans yoluyla ve Bilgisayar/İnternet destekli olarak yürütülmektedir. Büyük bir kitlenin, uzman eğitimci tarafından fiziksel sınıf ortamında eğitilmesi hem eğitim zamanını uzatmakta, hem de eğitimin maliyetini yükseltmektedir. Uzaktan eğitim, bu koşullarda en hızlı ve en etkin öğretim yöntemi olarak kabul edilmekte ve tüm dünyada yaygın bir şekilde uygulanmaktadır. Gelişmiş ülkelerde bireyler değişen iş yaşamına kendilerini uydurmak, daha nitelikli hale gelebilmek için eğitim talebinde bulunmaktadırlar. Çoğunluğu çalışmakta ve yetişkin olan bu bireyler, gereksinim duydukları eğitimi geleneksel eğitim kurumlarında karşılayamadıkları için uzaktan eğitimi seçmektedirler. Araştırmacılar Kütüphanecilik, Bilgi ve Belge Yönetimi profesyonellerinin eğitiminde Bilgisayar temelli teknolojik araç-gereçlerin kullanımının giderek arttığını, öğretim üyeleri ve öğrencilerin sürekli eğitim etkinliklerinde, iş uygulamalarda İnterneti yaygın olarak kullandıklarını, bu nedenle kampüs temelli geleneksel derslerin uzaktan eğitim yöntemi doğrultusunda yeniden düzenlenmesinin önemli olduğunu belirtmişlerdir. Günümüz dünyasında hızla değişen, gelişen ve giderek karmaşık bir hal alan kütüphane hizmetleri, kütüphanecilik eğitimi veren kurumlardan, gelişmiş insan ve gelişmiş meslek üyesi özellikleri taşıyan ve yaşam boyu gelişmeyi benimsemiş 94

116 kütüphanecilerin mezun olmasını zorunlu kılmaktadır /gerektirmektedir. Kaynaklar bu doğrultuda incelendiğinde; uzaktan eğitimin kütüphanecilerin mezuniyet sonrası çeşitli mesleki kurslar, sertifika programları kadar, lisans tamamlama ve lisansüstü (yüksek lisans, doktora) eğitimlerinin sürdürülmesinde de başarılı sonuçlar verdiğini göstermektedir. Ayrıca gelişen Bilgi ve iletişim teknolojileri, kişisel bilgisayar kullanımının artması kütüphanecilere çeşitli seçenekler sunarak, gelişmeleri izleme fırsatı vermektedir. Bu yolla kütüphaneciler zaman ve coğrafi engelleri aşarak uzaktaki bir programa, üniversiteye ulaşabilmekte, böylece çok sayıda kütüphanecinin aynı anda, kısa bir zaman diliminde eğitilmesi ve mesleki niteliklerinin arttırılması, eğitim düzeylerinin yükseltilmesi sağlanabilmektedir. Çalışan kütüphanecilerde, esnek bir çerçeve içinde mesleki ve bireysel rollerini rahatlıkla yerine getirebilmektedirler. Ayrıca kütüphaneciler uzaktan eğitimi, aile ve işlerine ait farklı roller kolaylıkla üstlenmelerini sağlaması, esnek olması (Full Time, Part Time) nedeniyle de tercih etmektedirler. Uluslararası ve ulusal kütüphanecilikle ilgili mesleki kuruluşlar da, kütüphanecilerin yaşam boyu bireysel ve mesleki gelişimlerini sağlamaları, çalışarak eğitimlerini sürdürmeleri açısından yeni gelişen uzaktan eğitim teknolojilerinin yaşamsal/vazgeçilmez olduğunu vurgulamaktadırlar. Kaynaklarda yer alan araştırmalarda da; kütüphaneci eğitimcilerin uzaktan eğitimi son birkaç on yıl içinde özellikle üniversite kampüsünden uzakta bulunan kütüphanecilik öğrencilerinin eğitiminde kullandıkları, bu nedenle de kanada ve ABD'de uzaktan eğitim yoluyla verilen lisans programlarına katılan çalışan 95

117 kütüphanecilerin sayısının arttığı vurgulanmıştır. İran'da mezuniyet sonrası uzaktan eğitim programlarına katılan kütüphanecilerin sayısının %50,0'nin üzerinde arttığı, Milli Kütüphane uzaktan eğitim programlarına kayıt yaptırmak için bekleyen kütüphaneci sayısının da aynı oranda arttığı belirlenmiştir. Kütüphanecilik öğrencilerinin ve öğretim elemanlarının, Bilginin küreselleşmesi, Bilgiye ulaşmanın anlam kazanması ve yaşam boyu eğitime verilen önemin artması nedeniyle günümüzde farklı coğrafi bölgelerde yaşayan ve çalışan kütüphanecilerin lisans ve lisansüstü eğitimlerinde web tabanlı uzaktan eğitimin kullanılması önemlidir. Bir araştırmaya göre çalışan/çalışarak eğitimlerini sürdürmek, ileri yaslarda eğitim almak isteyen, ailesi ile bir arada olmak isteyen kütüphaneciler için web tabanlı uzaktan eğitimin çok önemli olduğunu vurgulanmıştır. İnternet, web, Bilgisayar temelli ortamların artmasıyla beraber, kütüphanecilik lisans tamamlama ve lisansüstü (yüksek lisans, doktora) eğitiminin bu değişimlere göre değerlendirilmesi, geliştirilmesi ve düzenlenmesi gerekmektedir. Bir araştırmada, kütüphanecilerin web tabanlı uzaktan eğitime karşı olumlu tutum içinde oldukları ve hizmetçi eğitimde web tabanlı uzaktan eğitimin kullanılabileceği sonucuna ulaşmışlar, özellikle bilgi merkezlerinde çalışan kütüphanecilerin şehir merkezinde çalışan kütüphanecilere oranla web tabanlı eğitimin gerekliliği konusunda daha olumlu bir tutum içinde olduklarını, Bilgi merkezlerinde çalışan kütüphanecilerin dergi, kitap vb. Kaynaklara yeterince ulaşamamaları nedeniyle web tabanlı olarak sunulan hizmetiçi eğitime olan taleplerinin çok daha fazla olduğunu belirlemişlerdir (Morrison, 2000). 96

118 Kütüphaneci akademisyenlerce zaman zaman yoğun eleştiriler alan bu programların tüm sorunlara karşın, büyük bir gruba eğitim fırsatı verdiği ve kütüphanecilik eğitiminin üniversite düzeyine yükseltilmesini hızlandırdığı, kütüphanecilik eğitiminde yaşanan nitelik ve nicelik sorunlarının çözümüne katkılar sağlayacağı vurgulanmaktadır. Mevcut durum yerli ve yabancı kaynaklar doğrultusunda genel olarak değerlendirildiğinde; kütüphanecilik yüksekokullarının mevcut durumları ve günümüz dünyasında yaşanan değişmeler ve gelişmeler dikkate alındığında; nitelikli, alanında uzman öğretim üyelerinden destek alınmasının, gerekli alt yapıya sahip üniversitelerin kütüphanecilikte uzaktan eğitim konusunda etkin rol üstlenmelerinin, uzaktan eğitim merkezleri olarak hizmet sunmalarının gerekliliği vurgulanmaktadır. Ayrıca kaynaklarda, bilimsel ve çağdaş yaklaşım, ulusal ve bölgesel gereksinimler doğrultusunda titizlikle hazırlanan uzaktan eğitim programlarının, herhangi bir coğrafi sınırlama olmaksızın, eğitim almak isteyen herkese istediği yer ve zamanda eğitim fırsatı verdiği, kütüphanecilik eğitiminin üniversite düzeyine yükseltilmesini hızlandırdığı, kütüphanecilik eğitiminde yaşanan nitelik-nicelik sorunlarının çözümüne, kütüphanecilik eğitiminin sürekliliğine ve profesyonelleşmesine olduğu kadar ülke bilgi seviyesinin yükseltilmesine de katkılar sağlayacağı ve gerekli olduğu belirtilmektedir. Ayrica kaynaklarda, kütüphanecilik eğitimde uzaktan eğitimden yararlanılması durumunda teknolojinin sürükleyip biçimlendirdiği günümüz dünyasında, kütüphaneciliğin hümanist ve bütüncü özünü, değerlerini nasıl koruyup, 97

119 nasıl zenginleştireceği üzerinde önemle durulan/durulması gereken temel öge olarak vurgulanmaktadır. Kursların hafta içi ve hafta sonu günlük çalışma faaliyetleri, ile saatleri arasında yapılır. Ancak, kursiyerlere, öğretim programlarında günlük ve haftalık olarak belirtilen ders saati sayısı kadar ders verilir. Bir ders saati süresi 2 kırk beş dakikadır. Uygulamalı dersler blok halinde doksan dakikadan fazla olarak yapılabilir. Kurslarda, ulusal bayram ve genel tatiller hakkında kanunda belirlenen genel tatil günlerinde eğitim ve öğretim yapılmaz. Sınavlar ve Değerlendirme Kurs programı sonunda, kursiyerlerin başarısını belirlemek amacıyla kurs bitirme sınavı yapılır. Değerlendirme, 100 puan üzerinden, aşağıdaki ölçütlere göre yapılır ve değerlendirilir Puan Alanlar Pekiyi Puan Alanlar İyi Puan Alanlar Orta 0-50 Puan Alanlar Başarısız Kurs bitirme sınavlarıyla ilgili esaslar, merkez başkanı çıkarılacak yönergeyle belirlenir. Sınava gireceklerin listesi, sınavdan önce eğitim müdürlüğüne verilir. Kurs bitirme sınavında başarı gösterenlere kurs bitirme Belge si verilir. 98

120 Kurs bitirme Belge si, müdür ile millî eğitim müdürü tarafından onaylanır. Kurs bitirme sınavına girmeyen, eğitimi tamamlamayan veya devamsızlık nedeniyle kurstan ayrılanlara, kurs müdürlüğünce kursa katılım Belge si verilir. II. 4. Uzaktan Eğitimin Türleri Uzaktan eğitimde yazılı-basılı materyaller dönemi, yayın yolu ile görsel işitsel teknolojilerin kullanıldığı dönem ve bilişim teknolojilerinin kullanılmaya başladığı dönem şeklindeki sınıflandırmadan farklı olarak eğitimin yer ve zaman bakımından bağımsız veya bağımlı olması şeklinde bir sınıflandırma daha yapılmıştır. Uzaktan eğitimin türleri diye yapılan bu sınıflandırmayı ertem şöyle açıklar: 1. Eğitmen ve öğrencinin hiçbir şekilde karşılaşmadığı, bir başka deyişle eğitimin yer ve zamandan bağımsız olarak yürütüldüğü durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde ders içeriğinin dağıtılması için dünya çapında ağ, iletişim için ise elektronik posta kullanılır. 2. Eğitimin tamamen yerden bağımsız fakat zamana yarı bağımlı olarak yürütüldüğü durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde, karşılaşılan özel bir sorunu çözmek ya da ders kapsamında yer alan bir soruyu yanıtlandırmak için İnternet bağlantılı sohbet gibi etkileşimli web araçları kullanılır. 3. Eğitimin tamamen yerden bağımsız, ancak zamana tam bağımlı olarak yürütüldüğü durumdur. Karşılıklı olarak soruların sorulduğu ve yanıtlandığı 99

121 video konferans sistemi, bu tür uzaktan eğitim çalışmalarında kullanılabilir. 4. Eğitimin bir yerleşke içinde elektronik tartışma destekli olarak yüz yüze sınıf ortamında yürütüldüğü durumdur. 5. Eğitimin bir kısmının yüz yüze gerçekleştirildiği(yer/zaman tam bağımlı), bir kısmının ise tamamen uzaktan verildiği (yer/zaman bağımsız) durumdur. Genel olarak, programın başlangıç kısmı ve sonunda yer alan sınav aşamaları yüz yüze gerçekleştirilirken, ara aşamalar bağımsız olarak yürütülmektedir. Şekil Uzaktan eğitim türleri ZAMAN Zamandan Bağımsız Zamandan Yarı Bağımsız Zaman Bağımlı Aynı Mekânda EĞĠTMEN / ÖĞRENCĠ Bir Kısmı Aynı Bir Tamamen Farklı Bir Kısmı Farklı Mekânda Mekânda A D E B C Kaynak: Lawhead, 1997, s. 25. Şekil 2.12'e göre: "A", eğitimin yer ve zamandan bağımsız olarak yürütüldüğü ya bir başka deyişle eğitmen ve öğrencinin hiçbir şekilde karşılaşmadığı, durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde ders içeriğinin dağıtılması için Dünya Çapında Ağ (World Wide Web - WWW), iletişim için ise e-posta kullanılabilir. "B", eğitimin tamamen yerden bağımsız, fakat zamana ise yarı bağımlı olarak yürütüldüğü durumdur. Bu tür uzaktan eğitimde, karşılaşılan özel 100

122 bir problemi çözmek ya da ders kapsamında yer alan bir soruyu cevaplandırmak için İnternet Bağlantılı Sohbet (İnternet Relay Chat - IRC) gibi etkileşimli Web araçları kullanılabilir. "C", eğitimin tamamen yerden bağımsız, ancak zamana tam bağımlı olarak yürütüldüğü durumdur. Karşılıklı olarak soruların sorulduğu ve cevaplandığı video konferans sistemi bu tür uzaktan eğitim çalışmalarında kullanılabilir. "D", eğitimin bir kampus içinde elektronik tartışma destekli olarak yüz yüze sınıf ortamında yürütüldüğü durumdur. "E", eğitimin bir kısmının yüz yüze gerçekleştirildiği (yer/zaman tam bağımlı), bir kısmının ise tamamen uzaktan verildiği (yer/zaman bağımsız) durumdur. Genel olarak, programın başlangıç kısmı ve sonunda yer alan sınav aşamaları yüz yüze gerçekleştirilirken, ara aşamalar "A" durumundaki gibi yürütülmektedir. II. 5. Uzaktan Eğitim Teorileri Uzaktan eğitimin ortaya çıkışı uzun yıllar olmuş ve birçok alanda kullanılmış olmasına rağmen teoriler üzerinde fazla durulmamıştır ve 70 lerde kuram ın gerekliliği üzerine konuşulmaya başlanmış; onun uzaktan eğitime ve eğitimciye neler kazandıracağı ifade edilmeye çalışılmıştır. II Bağımsızlık Teorisi A) Charles Wedemeyer: Wedemeyer e göre uzaktan eğitimin esası 101

123 öğrencinin bağımsızlığıdır. O 10 özelliği olan bir sistem kurmuştur. Bu sistem öğrenenin bağımsızlığını ve bu bağımsızlığı uygulama yolu olarak teknolojiye ayak uydurulmasını vurgular. Wedemeyer uzaktan eğitim sürecinde 4 ögeye dikkat çekmiştir: 1-öğretmen, 2-öğrenen, 3-iletişim sistemi(içeriğin aktarılışı) 4-içerik. Ona göre uzaktan eğitimin başarısının anahtarı öğretmen ile öğrenci arasındaki ilişkinin geliştirilmesidir. B) Michael Moore: bağımsız çalışma uzaktan eğitimde bir tasnif metodudur. Eğitim programlarında iki değişkeni inceler. Biri öğrenenin ne kadar özerk olduğu, diğeri de öğretmen ve öğrenci arasındaki mesafedir. Uzaktan eğitim iki ögeden oluşmaktadır. Bu iki ögeden bir tanesi iki yönlü iletişimi sağlamak, diğeri programın hangi ölçüde bireysel öğrencinin ihtiyaçlarına yanıt verdiğidir. Öğrenen kişi uzaktan eğitimdeki öğrenme faaliyetinde daha fazla sorumluluk taşımaktadır. Geleneksel eğitimde öğretmen aktif kendisi pasif iken burada kendisi aktif durumdadır ve öğretmenden çok az yardım almalıdır. II Öğretimin EndüstrileĢmesi Teorisi Alman eğitimci Otto Peters'e göre geleneksel, sözlü ve grup tabanlı eğitim sanayileşme öncesi eğitim formlarıdır. Yani uzaktan eğitim sanayileşme sonrası ortaya çıkan bir sistemdir. Peters uzaktan eğitimin etkili olması için iş bölümü prensibinin uzaktan eğitimin kurucu bir elementi olması gerektiğini vurgular. Peters şunları ifade etmiştir: Uzaktan eğitim kurslarının gelişmesi üretim sürecinden önceki hazırlık 102

124 çalışması kadar önemlidir. Öğretme sürecinin etkililiği özellikle planlama ve organizasyona bağlıdır. Kurslar resmileştirilmeli ve öğrencilerin beklentileri standartlaştırılmalı. Öğretim süreci geniş ölçüde somutlaştırılmalı. Uzaktan eğitimdeki akademik öğretimin işlevi geleneksel eğitimdeki yüz yüze ders veren üniversite öğretmeninin rolünü önemli ölçüde değiştirmiştir. Uzaktan eğitim ancak uygun kaynaklara yoğunlaşma ve merkezi yönetim sayesinde ekonomik olabilir. II EtkileĢim ve ĠletiĢim Teorisi 1995 te Holmberg uzaktan eğitim konusundaki teorisini önemli bir şekilde genişletti ve 8 parçaya ayırdı. Buna göre: 1) Uzaktan eğitim yüz yüze eğitimi istemeyen bireysel öğrencilere hizmet eder. Bu öğrenciler çok heterojendirler. 2) Uzaktan eğitim öğrencilere seçme hakkı ve bağımsızlık tanır. Çünkü bu sistemde öğrenci belli bir yerde ve zamanda başkaları tarafından ders yapmaya zorlanmazlar. 3) Bir taraftan toplum uzaktan eğitimden istifade ederken diğer yandan uzaktan eğitim mesleki eğitime destek olur. 4) Uzaktan eğitim yenilenen ve hayat boyu eğitim için bir araçtır. Aynı zamanda öğrenme imkânlarına ve tarafsızlığa sınırsız erişim sağlar. 103

125 5) Uzaktan eğitimde tüm bilişsel bilgi edinme ile ilgili öğrenme ve bilişsel kabiliyetler duyuş sal öğrenme ve iradi öğrenme kadar etkilidir. 6) Bireysel bir aktivite olarak uzaktan eğitim derin öğrenme üzerine kurulmuştur. Öğretme ve öğrenme iletişim ve önceden hazırlanmış kurslar sayesindedir. 7) Uzaktan eğitim, davranışçı, bilişselci, yapılandırmacı ve diğer öğrenme kodlarına açıktır. 8) Kişisel ilişkiler, çalışma memnuniyeti, öğrenciler ve onları destekleyen asistan ve danışmanlar arasındaki hoşgörü uzaktan eğitim ile öğrenmenin merkezindedir. II YetiĢkin Eğitimi Teorisi Yetişkinlerin sıklıkla uzaktan eğitime dâhil olmaları nedeniyle Malcolm Knowles yetişkinlerin öğrenmesiyle ilgili bir teori geliştirmiştir. Bu teori yedi elementten oluşmaktadır. Yetişkinlerin öğrenmesi için uygun bir ortam oluşturulması ki, bu ortam hem fiziksel hem de ruhsal açıdan onların tabu ortamda olmaları hissini verecek özellikler taşımalı. Katılımcı öğrenim için organize bir yapı oluşturulmalı. Bunun içinde öğrenenlerin neler öğrenmesi gerektiği ve öğrenme aktiviteleriyle ilgili opsiyonlar hakkında katkıda bulunan bir planlama grubu olsun. Hissedilen ve olması gereken ihtiyaçlar arasındaki farklılığı da içeren öğrenme ihtiyaçlarının teşhis edilmesi. 104

126 Kabiliyetlerin geliştirilmesi ve istenen davranışların başarılması amaçlarını içeren öğrenme yönlendirmelerinin oluşturulması. Amaçlara ulaşmak için kaynakları ve stratejileri de açıklayan etkinliklere ilişkin tasarımların geliştirilmesi. Amaçların ne zaman gerçekleştirileceğini içeren bir planın geliştirilmesi. Öğrenme ihtiyaçlarını yeniden tanımlayan nicel ve nitel değerlendirmelerin kullanılması. II Mevcut Teorilerin BirleĢimi Hillary Perraton a ait bu uzaktan eğitim teorisi, eğitim felsefelerinde olduğu gibi mevcut iletişim ve yayılma teorilerin unsurlarından oluşmaktadır. Perraton teorisini 14 madde halinde ifade eder. Bunların ilk 5 tanesi eğitimi en üst düzeye çıkarmakla ilgilidir. Buna göre: 1) Bir şey öğretmen için herhangi bir vasıta kullanılabilir. 2) Uzaktan eğitim öğrenci ve öğretmenlerin aynı çatı altında bulunduğu ortamlardaki sınırlılıkları aşabilir. 3) Uzaktan eğitimin geleneksel eğitimden daha ucuz olabilmektedir. 4) Uzaktan eğitim tarafından başarılabilen ekonomiler, eğitim sevilerinde, üretim geliştirilmesinde, vasıtaların seçiminde ve geniş kitlelere ulaşmada işlevseldirler. 5) Uzaktan eğitim geleneksel yöntemlerle ulaşılamayan kitlelere ulaşabilir. Dört tanesi diyalog "un artırılması vurgu yapar. Buna göre: 105

127 1) Uzaktan eğitimi diyalog şeklinde organize etmek mümkündür. 2) Öğrencilerle yüz yüze ders için bir araya gelen öğreticinin rolü değişmiştir. Bu halde öğretici sadece bilgiyi iletici olmayacak, öğrenmeyi kolaylaştırıcı olacaktır. 3) Uzaktan eğitimde Bilgiler öğrenici gruba ulaştığında grup tartışması öğrenmede etkili bir yöntem olur. 4) Birçok toplumda kaynaklar hem eğitimin gerçekleştirilmesi hem de ekonomik avantajlar elde etme açısından uzaktan eğitimi desteklemeye müsaittir. Diğer beş tanesi de metot ile ilgilidir. 1) Çoklu ortam programları tek vasıtanın kullanıldığı programlara oranla daha etkilidir. 2) Bir sistem yaklaşımı uzaktan eğitim planlamalarında yardımcı olur. 3) Uzaktan eğitim sisteminde geri bildirimlerin önemli bir yeri vardır. 4) Daha etkili olabilmek için uzaktan eğitim materyalleri öğrencilerin ayrıca okuma, izleme ve dinleme gibi aktiviteleri üstlenmelerini sağlamalıdır. 5) Vasıta seçiminde diğer endişelere bağlı olarak önemli karar yüz yüze eğitimin kullanılmasıdır. II EĢitlik Teorisi Michael Simonson ve Charles Schlosser in savunduğu bu teoriye göre uzaktan eğitim eşitlik ilkesi üzerine kurulmalıdır. Uzaktan eğitim öğrencilerinin 106

128 öğrenme deneyimleri, yüz yüze öğrenen öğrencilerin öğrenme deneyimlerine ne kadar eşit olursa, öğrenme sonuçları da o kadar eşit olur. Eğer öğrencilere eşit öğrenme deneyimleri sunulabilirse, onların öğrendikleri de bir birine eşit olur. Bu yaklaşım Shale tarafından da desteklenmiştir. O da uzaktan eğitimin, eğitim alanının farklı olması manasına gelmediğini iddia etmiştir. Öğretmenlerle öğrencilerin yüz yüze olduğu durumlarla, onların ayrı mekânlarda olduğu durumlardaki eğitim süreci aynıdır. II AraĢtırma Toplum Teorisi D. Randy Garrison ve Walter Archer tarafından geliştirilen bu teoriye göre Bilgisayar aracılığı ile (özellikle bilgisayar konferansları) iyice kolaylaşan online öğrenme eğitimi kökten değiştirmektedir. Bu teknolojilerin eğitim üzerindeki etkilerini tartışmak sadece geleceğin ne getireceği hakkındaki spekülasyonlar değildir. Bu değişiklikler çok hızlı bir şekilde modern eğitim sisteminin bütün seviyelerinin bir parçası haline gelmektedir. Bazı araştırmacılar bu değişikliklerinin etkisinin çok iyi olabileceğini ve geleneksel eğitim kurumlarının yaşayamayacağını düşünmektedir. Online öğretimi gittikçe artan bir şekilde benimseme sonucu uzaktan eğitim ile yerleşke tabanlı eğitim arasında açık, belli bir yakınlaşma vardır. Online öğrenme uzaktan eğitim ve yerleşke tabanlı eğitim kurumları arasındaki erozyonun kaynağındadır. Yani yakınlaşmanın kalbidir. II ĠĢbirlikçi Özgürlük Teorisi Bu teori Morten Flate Paulsen tarafından 1992 yılında uzaktan eğitimi 107

129 desteklemek için özerklik ve bağımsızlık teorisi adı altında bir makale olarak yayımlandı. Bu teorinin temel amacı bireysel özgürlüğü grup dayanışmasıyla birleştiren uzaktan eğitim sistemini geliştirmektir. O özgürlük kavramının, kişisel öğrenme sürecinde olan öğrencilere esneklik sağlayan işbirlikçi özgürlük altıgeni bağlamında değerlendirilmesi gerektiğini savunur. İşbirlikçi özgürlük altıgeni 6 unsura dayanır. Zaman, Mekân, Tempo(İlerleme Hızı), Vasıta, Erişim ve İçerik. Bu unsurlar bizim öğrencinin karşılaştığı koşulların bir grup aktivitesinde ona bağlılık veya ondan ayrılma duygularını nasıl geliştirdiğini anlamamıza yardımcı olur. İyi tasarlanmış e-öğrenme programları öğrenmeye davet eder. Bu özellikler öğrenme aşmalarının başarılı olması için program içerisinde anlamlı bir şekilde birleştirilmelidir. Program ne kadar çok öğrenme bileşeni ile birleştirilirse o kadar çok öğrenme özelliği sağlar. İşbirlikçi öğrenme; öğrenme araçları ile etkileşim olduğu gibi, öğrencilerin, içeriği geliştirenler, içerik uzmanları ve diğer öğrenenler ile de senkron ve asenkron iletişim teknikleri aracılığı ile iletişim kurmaları mümkündür. Zamanında öğrenme; e-öğrenme, kullanıcıların öğrenmeye, özel problemleri çözmeye, Bilgiyi geliştirmeye ihtiyaç oldukları her zaman kullanılabilir. Çoklu öğretici stilleri; e-öğrenme, zengin öğrenme çevreleri önerir. Bu öğrenme evrelerinin kullanımının içerik geliştirme ve içeriğin çekici olmasına katkıda bulunması gibi avantajları vardır. Kendi kendine yönetim; kullanıcılar öğrenme sürecini kendi kendilerine yönetebilirler. Kullanıcılar, içeriği geliştirenler tarafından kurulan yapıyı izler. 108

130 Geribildirim; öğrenciler, eğitmenleri tarafından geri bildirimi zamanında alırlar. II. 6. Uzaktan Eğitim Modelleri Uzaktan eğitim modellerinde üç koşul söz konusudur. Bunlar; kullanılan modelin yapısı, teknolojik boyutu ve ekonomik özelliğidir. Modeller arasındaki temel fark: Öğretim materyalinin hedef kitleye sunum şekli ve Öğrenenin zaman ve mekâna bağlılık durumudur. Bu farklardan dolayı modeller üç şekilde sınıflanmıştır: 1) Eş zamansız(asenkron) 2) Eş zamanlı (senkron) 3) Karma (blended) 1) EĢ zamansız (Asenkron) Eğitim Asenkron eğitimde, öğrenci istediği zaman istediği yerden web üzerindeki derslere girebilir, test yapabilir ve aktivitelere katılabilir. İstediği dersi istediği kadar tekrar edebilir. Bu öğretim modelinde katılımcılar istedikleri zaman istedikleri yerden eğitimlerini alabilirler. Eş zamansız etkileşimin kullanıldığı ortamlarda eğitmen, eğitim materyallerini, öğrenme aktivitesi gerçekleşmeden önce hazırlamış ve stoklamış olmalıdır. Öğrenci ise stoklanmış eğitim materyallerine ne zaman ve nereden ulaşacağına kendisi karar vermekte ve kendi hızına göre öğrenmektedir. Etkileşimli sayfalar, birçok kavramın daha iyi öğrenilmesinde etkendir. Bunun yanı sıra, çoklu ortam uygulamaları içeren derslerin öğrenmeyi desteklediği ve konuların kavranmasında büyük kolaylıklar getirdiği gözlenmiştir. 2) EĢ Zamanlı (Senkron) Eğitim 109

131 Senkron eğitimde, sınıf ortamında canlı bağlantı yoluyla (İnternet, Uydu vb.), eş zamanlı olarak, kullanıcılar ve sunucu (öğrenciler ve eğitimci) etkileşimli olarak uygulama içindedirler. Bu uygulamada öğrenciler soru sorabilir, birbirleri ile tartışabilir veya test çözebilirler. Burada içerik doğal olarak öğrenmeyi etkileyecek en önemli faktör olup öğretmen tarafından sınıfta anlatılan yüz yüze eğitim içeriğinden değişiklik göstermesi gerekmektedir. Eğitimin kalıcı olması için içerikte bol görsel malzeme olması gerekmektedir. Bu çalışmada yapılan uygulamalarda, video konferans yoluyla senkron eğitim yapılmış olup öğretim elemanı ve öğrenciler birbirlerini ders sırasında görüp etkileşimde bulunabilmişlerdir. Ayrıca anlatılan dersleri video olarak İnternet ortamına yerleştirdiğinizde ve materyalleri öğrencilerin kullanmasını sağladığınız da asenkron eğitim yapılmış olacaktır. 3) Karma (Blended) Eğitim Yaygın olarak kullanılan tanımlamalardan birisi karma eğitimi; çevrimiçi eğitimin geleneksel eğitim yöntemiyle birleştirildiği bir eğitsel sunum modeli olarak tanımlamaktadır (Colis ve Moonen, 2001). Yine benzer şekilde Rasmussen (2003) karma eğitimi teknolojiyi (Televizyon, İnternet gibi yüksek teknolojinin ya da sesli e-posta, konferanslar gibi düşük teknolojinin) geleneksel eğitim ve öğretimle birleştirerek kullanan bir uzaktan eğitim metodu şeklinde tanımlamaktadır. Bir başka tanım ise; Kerres ve Witt (2003) tarafından yapılmış ve karma eğitim, yüz yüze öğrenmeyle teknoloji destekli öğrenmenin birleştirilmesidir şeklinde tanımlanmıştır. Öğrenmede hem öğrenci-öğrenci hem de öğrenci-öğretmen etkileşimiyle beraber, çevrimiçi öğrenmenin faydalı yanlarının alınarak öğrenmenin 110

132 gerçekleştirilmesi olarak ortaya konan bu öğrenmede, bazı dersler veya konular eş zamanlı verilirken, diğerlerinin farklı zamanlı verilmesi söz konusudur. Şekil Uzaktan Eğitim Modelleri Uzaktan Eğitim Teknolojileri ve EriĢim (dağıtım) Teknolojilerinin BirleĢimi Zama n EriĢim (dağıtım) teknolojilerinin karakteristliği Esneklik Yer EriĢim Hızı Yüksek kaliteli materyal Ġleri düzeyde interaktif eriģim Kurumsal değiģken maliyet yaklaģımı BĠRĠNCĠ KUġAK Mektupla Öğretim Basım ĠKĠNCĠ KUġAK Çoklu Medya Modeli Basım Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır Ses kaseti Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır Görsel/kaset Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır Bilgisayar Temelli Öğrenim (Örneğin: CML/CAL/IMM) Evet Evet Evet Evet Evet Hayır İnteraktif Video (disk ve teyp) Evet Evet Evet Evet Evet Hayır ÜÇÜNCÜ KUġAK Tele Öğrenim Modeli Sesli Telekonferans Hayır Hayır Hayır Hayır Evet Hayır Video konferans Hayır Hayır Hayır Hayır Evet Hayır Sesli Grafik İletişimi Hayır Hayır Hayır Evet Evet Hayır Eğitsel TV/Radyo Yayını ve Sesli Telekonferans Hayır Hayır Hayır Evet Evet Hayır DÖRDÜNCÜ KUġAK Esnek Öğrenme Modeli Online etkileşimli Çoklu Medya (IMM) İnternet Temelli www erişimli Kaynaklar Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Bilgisayar Temelli İletişim Evet Evet Evet Evet Evet Evet BEġĠNCĠ KUġAK İleri Esnek Öğrenme Modeli On-line İnteraktif Çoklu Medya (IMM) Evet Evet Evet Evet Evet Evet İnternet Temelli www Erişimli Kaynaklar Evet Evet Evet Evet Evet Evet Otomatik Cevaplamalı 111

133 Bilgisayar Temelli İletişim Sistemlerinin Kullanımı Evet Evet Evet Evet Evet Evet Kampüs Girişinden Kurumsal Süreç ve Kaynaklara Erişim Evet Evet Evet Evet Evet Evet II. 7. Uzaktan Eğitimin Özellikleri Ve BileĢenleri Uzaktan eğitim, diğer eğitim yöntemlerinden belirleyici bazı özellikler ile ayrılır. Bu belirleyici özellikler aşağıda sıralanmıştır. Eğitimin gerçekleştirildiği zaman diliminin büyük bir kısmında öğrenci ve öğretmenin ayrı fiziksel mekânlarda bulunmaları, Öğrenci ve öğretmen arasında ders esnasında iletişimi sağlamak amacıyla eğitsel medyanın kullanılması (Bilgisayar, Telefon, Faks, Teyp, Video vb. Gibi) ve kurs içeriğinin bu materyaller aracılığıyla öğrenciye ulaştırılması. Geleneksel eğitimin kendine mahsus özellikleri olduğu gibi uzaktan eğitimin de kendine mahsus bazı özellikleri vardır. Onun bu özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir: Küreselleşme: uzaktan eğitim imkânı sağlayan kurumlar sadece kendi ülkelerinde değil, komşu ülkelerde ve hatta dünya üzerinde iletişimin sağlanabildiği her yerde eğitim verebilmektedirler. Kişiselleştirme: uzaktan eğitim sisteminde öğrencilerin kişisel özellikleri dikkate alınarak ders içerikleri hazırlanır. Böylece geleneksel eğitim sistemde yapılamayan kişiselleştirme bu sayede başarılmış olur. Özelleştirme: uzaktan eğitim sistemi, öğrenciyi sınıf ortamından alarak 112

134 bireysel olarak eğitilebileceği bir konuma taşır. Bu sistemde, kurumsal öğrenmenin yerini bireylere göre özelleştirilmiş öğrenme alır. Endüstrileşme: İnsanların ihtiyaçlarını karşılamak için endüstriler kurulmaktadır. Eğer bu endüstriler kurulmazsa bu ihtiyaçta yeteri kadar ve zamanında karşılanamayabilir. Geleneksel eğitime uygun olmayan öğrencilere hizmet verme: Uzaktan eğitim, dünya çapında her yıl milyonlarca kişi tarafından tercih edilen bir eğitim sistemidir. Bununla beraber ilgili eğitim kurumundaki ders saatlerine yer ve zaman açısından katılma olanağı olmayanlar (tam zamanlı olarak çalışanlar, memurlar, askerler, farklı şehir veya ülkede yaşayanlar) için beklenilen bir seçimdir. Bu eğitim sistemi hasta, özürlü ve suçlu insanlar için ise tek seçenek olabilmektedir. Hareketlilik: 1980'li yıllarda, uzak mesafeler arasında iletişim kurmak amacıyla sabit Bilgisayar konferans sistemleri ve iki yönlü görüntü konferans sistemleri kullanılmakta iken, günümüzde bunlara ilave olarak portatif Bilgisayar ve cep telefonları önemli düzeyde kullanılmaya başlanmıştır. Hızlı geri besleme: günümüzde uzaktan eğitim sayesinde öğrenciler, e-posta yolu ile dünyanın herhangi bir yerinden günün herhangi bir saatinde ödevlerini görebilmekte ve bu çalışmalarının değerlendirme sonuçlarını hemen aynı şekilde dünya çapında www üzerinden alabilmektedirler. Diğer eğitim sistemlerine göre ucuz olması: altyapıya yönelik yatırımın çok yüksek düzeyde olması, öğrenci başına düşen ücretlendirmenin geleneksel eğitime göre daha yüksek olması ve yapılan yatırım maliyetini karşılayacak sayıda öğrencinin bulunamaması durumları hariç, genel anlamda uzaktan eğitim, eğitim 113

135 sistemleri arasında en ucuzudur. Teknoloji ve eğitim: sanal sınıflar uydu veya sıkıştırılmış görüntü kodlama ya da tam bant genişliği kullanılarak birbirlerine bağlanabilmekte ve bu sayede eğitilen uzakta olsa da yüz yüze eğitim alabilmektedir. Vergi yükümlülerine eğitim: ulusal eğitim bütçeleri kullanılarak, ilköğretim, lise ve üniversite düzeyinde vatandaşların eğitim görmeleri sağlanmaktadır. Devlet bu bütçeyi, çalışan kesimden topladığı vergiler ile oluşturmaktadır. Günümüzde profesyonel iş yaşamı sürekli yenilenmeyi bir başka değişle yaşam boyu eğitimi gerektirdiğinden, uzaktan eğitim bu kişilerin işlerini devam ettirebilmeleri için vazgeçilmez olanaklardan biri haline gelmektedir. Bu sayede ulusal eğitim bütçesi için daima kaynak bulmak mümkün olabilmektedir. Şekil E-Öğrenme Evrelerinin Özellikleri ve Bileşenleri E-öğrenme özellikleri Kullanım kolaylığı EtkileĢim Ok yönlü uzmanlık ĠĢbirlikçi öğrenme E-öğrenme bileģenleri Arama Sistemleri, Yaygın Kullanıcı Ara Yüzü, Tarayıcılar, Bağlantılar İnternet Araçları, Bağlantılar, Sunucular, Programlar, Eğitim Tasarımı İnternet ve Www İnternet Araçları, Eğitim Tasarımı Açık, esnek ve dağılan öğrenme evrelerinde iliģkiler Sezgisel ara yüzler ile iyi tasarlanmış e-öğrenme, bilinmeyenleri incelemek için öğrencilere gerekli olan ve meraklarını tatmin eder. Bu kapasite, öğrencilerin engellenme seviyelerini azaltır ve öğrenme evrelerinin kullanımını kolaylaştırır. Hiper medya öğrenme evreleri, öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarını en iyi karşılayan kaynakları incelemeye izin verir. Fakat bazen bağlantı olmaması gibi problemlerden dolayı Bilgiler kabul edilmeyebilir. Eğitimdeki etkileşim en önemli eğitim aktivitesidir. E-öğrenme öğrencileri, birbirleri ile, eğiticileri ile ve online kaynaklarla etkileşim içinde olurlar. Eğitmenler öğrencilere destek, geribildirim, senkron ve asenkron iletişim aralarıyla rehberlik sağlarlar. Senkron iletişim, gerek zamanlı etkileşime izin verirken, asenkron iletişim, zamandan bağımsız etkileşime izin verir. E-öğrenme dersleri, dünyanın her yerinden eşitli alanlardaki eğitmenlerle yapılabilir. Uzmanlardan gelecek deneyimler ve eğitimler, öğrencilere büyük yararlar sağlar. E-Öğrenme, fikirlerin iletişimini, konuşma, tartışma işbirliğini yaratır. İşbirliği öğrenciye yaygın eğitim amacının başarısı için birlikte öğrenme ve alışma için izin verir. İşbirliği öğrenme evreleri sayesinde, öğrencilerin 114

136 sosyal yönleri gelişir, kritik düşünürler, her problem ve her konu üzerinde işbirlikçi grup üyelerinin deneyimlerinden yararlanırlar. Kaynak: Khan, 2005; S.11. E-öğrenmenin bileşenlerinin en önemlilerini yedi kategoride aşağıdaki gibi toplamak mümkündür (khan, 2005: 8). 1) Öğrenme teorileri içinden tasarıma uygun öğrenme ve eğitim teorileri seçilerek eğitimsel tasarım ortaya konur ve eğitim stratejileri, teknikleri belirlenir. 2) Çoklu ortam uygulamaları, ses, video, görüntü, yazılı metinlerin bir konuyu açıklamak için birlikte kullanılması ile oluşur. 3) İnternet araçları, iletişim, uzaktan erişim, İnternette dolaşma, arama ve diğer araçlar olarak belirtilmektedir. İletişim araçları, senkron (eşzamanlı) ve asenkron (eşzamanlı olmayan) iletişim aracı olmak üzere ikiye ayrılır. 4) Bilgisayarlar, Unix, Windows, Macintosh, Linux, DOS gibi platformlar üzerinde çalışmaktadır. CD ROM, DVD, sabit diskler gibi depolama yöntemlerini kullanmaktadırlar. 5) Hızlı ve güvenli Bilgi alışverişini sağlamak amacıyla, birçok kullanıcı yüksek hızlı veri transferi için kolay uygulanabilir ortamlara gereksinim duymaktadır. 6) Yazılımın planlanması için CSS, XML, HTML gibi Script dillerine, öğrenme ve öğrenme içerik yönetim sistemlerine ve işbirliği sağlayan yönetim programlarına gereksinim duyulmaktadır. 7) PHP, ASP gibi Script diller ve ilişkili uygulamalar kullanılır. Anlamlı öğrenme evrelerinin yaratılması için gerekli olan faktörler 8 boyutta toplanır. 115

137 Şekil E-öğrenme yapısının boyutları E-öğrenmenin boyutları KuruluĢ Yönetim Teknoloji Pedagojik Etik Ara yüz tasarımı Kaynak desteği Değerlendirme Tanımları Yönetimsel, akademik sorunlarla ve e-öğrenme ün ilişkili öğrenci hizmetleri ile ilgilenir. E-öğrenmenin Yönetimi, Bilginin dağılımı ve öğrenme evrelerinin devamını sürdürür. E-öğrenme evreleri ünde teknoloji altyapı konularını inceler. Öğrenme ve öğretmeyi inceler. İçerik analizi, amaç analizi, tasarım yaklaşımı, organizasyon ve öğrenme stratejilerini gösterir. Sosyal ve politik etkiler, kültürel farklılıklar, önyargılar, coğrafik farklılıklar, görgü kuralları ve resmi konularla ilişkilidir. E-öğrenme programlarının baştanbaşa görülen ve hissedilen kısmını gösterir. Sayfa ve site tasarımını, içerik tasarımını, kabul edilebilirlik ve kullanılabilirlik testlerini kapsar. Anlamlı öğrenme ün istenen kaynaklar ve online kaynakları gözden geçirir. Öğrencilerin düşüncelerini, eğitimcilerin değerlendirmelerini ve öğrenci evrelerini inceler. Kaynak: khan, 2005, s.13. II. 8. Uzaktan Eğitimin Tercih Edilme Nedenleri Bireylerin farklı eğitim gereksinimi duymaları ve mevcut eğitim sisteminin bunu karşılayamadığı durumlarda yeni olanaklar geliştirerek; bireysel ve bağımsız öğrenme ile kitle eğitiminin sağlanması, Geleneksel eğitim uygulamalarındaki aksaklıkları giderici yeni seçenekler sunulması, Mevcut eğitimin dışında kalan bireylere yeni modellerle eğitim olanaklarının sunulması, Tüm bireylerin eğitimden eşit şekilde yararlanabilmesi, 116

138 Bilimsel ve teknolojik gelişmeler, eğitim isteğindeki artış, maliyet, etkililik ve verimlilik gibi uzaktan eğitimi gerektiren koşullar olması, Uzaktan eğitimde zaman ve mekan gerekmemesi, Uzman bir öğretim elemanından aynı anda daha çok kişinin faydalanması, Öğrencilere istedikleri yerden açılan derslere katılma imkânının sağlanması. Uzaktan eğitim öğrenenle öğretenin fiziksel olarak birbirinden uzakta olduğu bir eğitim biçimi olma özelliğiyle; isteyene, istediği yasta, istediği yer ve zamanda, istediği hızda öğrenme olanağı sağlar. Moore'a göre uzaktan eğitimde iletişimin üç elemanı vardır: öğrenen, öğreten ve iletişim metodu. İletişim metodu, öğrenen ile öğreten arasındaki bağdır. Bu bağ ya da ortam teknolojinin herhangi bir biçiminin kullanılışı ile oluşur. Bu; posta, Radyo, TV yayını, kablolu yayın, Bilgisayar ağı olabilir. Basılı materyal, ses, görüntü ve grafik uzaktan eğitim için kullanılan ürünlerdir. Bilimsel ve teknolojik gelişmeler, eğitim isteğindeki artış, maliyet, etkililik ve verimlilik, uzaktan eğitimin gelişmesini sağlayan nedenlerdir. Moore'a göre uzaktan eğitimde iletişimin üç elemanı vardır: öğrenen, öğreten ve iletişim metodu. iletişim metodu öğren ile öğreten arasındaki bağdır (Moore, 1973). Bu bağ ya da ortam teknolojinin herhangi bir biçiminin kullanılışı ile oluşur. 117

139 Bu ; posta olabilir, Radyo, TV yayını, kablolu yayın, Bilgisayar ağı olabilir. Basılı materyal, ses, gö rüntü ve grafik uzaktan eğitim için kullanılan ürünlerdir (Granger, 1990). II. 9. Uzaktan Eğitimin Faydaları ve Sınırlılıkları Uzaktan eğitimin ulusal, ekonomik, toplumsal, bireysel bazda ve eğitimöğretim süreçlerinde bir takım faydaları müşahede edilmekle beraber bir takım zorluk ve sınırlılıkları da mevcuttur. uzaktan eğitimin yararları ve sınırlılıkları aşağıdaki gibi açıklanabilir: II Uzaktan Eğitimin Faydaları Çağdaş öğrencinin değişen, gelişen ve yaşam boyu sürekli öğrenme gereksinimlerini karşılayabilmekte, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ulusal gelişimine önemli katkılar sağlayabilmektedir. Sürekli, yaşam boyu, bireysel ve bağımsız öğrenme olanağı sağlar. Öğrenme sorumluluğunun bireyde olması, bireylerin Bilgiye erişim ve girişimcilik yönlerini ve kendi kendilerine karar verme yeteneklerini geliştirir. Öğrenme ve öğretme süreçlerinde; öğrenim yaşı, öğretim amaçları, öğrenme ve öğretme ortamı, yöntem ve teknikleri vb. Açılardan esneklik ve çeşitlilik sağlar. Sistem hizmetlerinin sunumu (başlangıç yatırım ve harcamaları hariç) pahalı değildir. 118

140 Kamu veya özel kurum veya kuruluşlarda çalışan bireylere, görevlerini bırakmadan eğitimlerini sürdürebilme, kendilerini geliştirebilme ve meslekte yükselme olanağı sağlar. Kolay güncellenebilir ölçme ve değerlendirme araç ve yöntemleri sunar. Alternatif ve çok çeşitli (yazılı ve basılı, görsel-işitsel, çok ortamlı ve etkileşimli) öğrenme-öğretme imkânları sunar. Mesajların birinci elden alıcılara gönderilmesini ve alıcıların da fırsat eşitliği ile bu mesajlardan yararlanabilmelerini sağlar. Demokratik eğitim ve küreselleşme gibi amaçlara da hizmet eder. Eğitim programlarının (hedef, içerik, eğitim durumu ve değerlendirme ögeleri açısından) standardizasyonunu sağlar. Gereksinimlere göre şekillendirilmiş, göreve özgü eğitim olanakları sunar. Geleneksel eğitim süreçleri ile bütünleşmek suretiyle, bu süreçlerin zenginleşmesine katkıda bulunur. Örgün ve yaygın eğitim kademelerinde ve çok çeşitli ve değişik türde disiplinlerin öğretiminde kullanılabilir. Özel eğitime muhtaç bireylerin eğitiminde de etkili olarak kullanılabilir. II Uzaktan Eğitimin Sınırlılıkları Bilişsel alandaki davranışların kazandırılmasında etkili olmasına rağmen, duyuşsal ve psiko-motor davranışların kazandırılmasında ve uygulamaya dönük disiplinlerde (derslerde) etkili değildir. 119

141 Bireysel ve bağımsız çalışma ve öğrenme alışkanlığı olmayan öğrenciler açısından yeterince etkili olmayabilmektedir. Kamu veya özel kurum veya kuruluşlarında çalışıan öğrenciler, dinlenme için ayırmış oldukları zamanın önemli bir bölümünü uzaktan eğitim etkinlikleri için ayırmak zorunda kalmaktadırlar. Öğrenci-öğretmen ve öğrenci-öğrenci arasında bire bir iletişim ve etkileşimin oldukça kısıtlı olması, bireylerin sosyalleşmesini olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Öğrenci destek hizmetlerinin sağlanmasında ve sistemde kaynaklar ile alıcılar arasında etkili bir iletişim ve etkileşim sağlanmasında nicel ve nitel bazı sınırlılıklar söz konusu olabilmektedir. Öğrenme güçlükleri ya da öğrenme yetersizlikleri için gereken yardım, rehberlik ya da dönütdüzeltme işlemleri yaşanan sorunlarla eşzamanlı olarak çözülememektedir. Öğrenme ve öğretme süreçlerinde kullanılan, yazılı ve basılı materyaller, Radyo ve Televizyon yayınları ve çağdaş iletişim teknolojilerinin dağıtımı ve erişiminde bir takım teknik, mali, ulaşım vb. Sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Uzaktan eğitim süreçlerinin yüz yüze eğitim boyutunu oluşturan, akademik danışmanlık hizmetlerinin sunulması ve sağlanmasında planlama, eğitim ortamı, hizmetin etkili sunumu ve hedef kitleye erişimi vb. Bazı sorunlar ve sınırlılıklar söz konusu olabilmektedir. 120

142 Yüz yüze iletişim ve etkileşim açısından sınırlılıklar göstermektedir. Çöğu zaman öğrenen-öğrenen, öğrenen-öğretmen iletişim ve etkileşimi gerçekleşmemektedir. Bu nedenle, öğretim sürecinin sosyal bağlamında oluşan ekran etkileşimleri ya da bireyin diğerleriyle etkileşiminden döğabilecek istendik kazanımlar oluşmamaktadır. Uzaktan öğretim süreçlerinde birey, kendine güvenmek zorundadır. Genellikle fikirlerini oluşturmak için sözlü anlatımlardan daha çok basılı öğretim materyallerini incelemek zorunda kalmaktadır. Verim düşük gerçekleşmektedir. Çoklu ortam olanaklarıyla ( grafik, şekil, animasyon, simülasyon, video gibi kaliteli görsel işitsel eğitim materyali) desteklendiğinde bile verimlilik grup eğitiminde yükseltilebilmektedir. II. 10. Uzaktan Eğitimin Geleneksel Eğitimden Farklılıkları 1. Eğitim merkezleri ve yüksekokullar, İnternet aracılığıyla Bilgiyi geniş bir ölçeğe (tüm dünyaya) yaymaktadırlar. 2. İnternet, posta masraflarını azaltmaktadır. Baskı ya da ulaştırma ücreti ödemeksizin sayfaların dağıtımına olanak sağlamaktadır. II. 11. Uzaktan Eğitimin Avantajları Ve Dezavantajları II Uzaktan Eğitimin Avantajları Yaşam boyu öğrenme gerekli olduğundan, teknolojilerin hızla yayıldığından, Bilgi ve becerilerin artması, değişmesi ve çeşitlenmesi ile uzaktan eğitim kaçınılmaz olmaktadır. İnternet destekli eğitimde en önemli nokta ders materyallerini teknolojiye 121

143 uydurmaktır. Uzaktan eğitim sistemi ile öğrenci her yerden istediği Bilgiye ulaşabilir, öğrencinin öğrenme sorumluluğuna daha fazla yer verilir, öğretim elemanlarının eğitsel görevlerine daha fazla zaman ayırmaları sağlanır, öğrencilere geniş seçenekler sunulur, değişik ortam ve yöntemleri birlikte kullanırlar (Aşkar, 2003: 30). sıralanmıştır: İnternete dayalı öğretimin avantajları ile ilgili olarak aşağıdakiler Kurumlar ve bölgeler arasında belirli bir dengenin sağlanıp, Fırsat eşitsizliğinin en aza indirilmesi, Basım, kırtasiye ve bürokratik giderlerin düşürülmesi, Eğitimde kaliteli ve ileri düzeyde bir standardın oluşturulması, Ders, seminer, konferans, kurs ve benzeri eğitim materyallerinin Aktarımında minimum maliyet ile maksimum çıktıya ulaşılması, Bilgilerin kolaylıkla ve etkililikle değiştirilmesi, Bilgi ve Belgelerin herkesin kullanımına açık olması, Sadece metin tipinde bir sunumdan öte aktarıma ses, renk, interaktiflik, animasyon vb. Lerinin dahil edilebilmesi, Kontrol edilebilir bir veri tabanı oluşturulması, Taraflar arasında (öğrenci-öğretmen, öğrenci-öğrenci) çok yönlü bir haberleşmenin sağlanması, Farklı kuruluşlardaki öğretim elemanlarının karşılıklı işbirliğine yönelmeleri sonucunda, etkin bir eğitim desteği sağlanması, 122

144 Akılda tutma seviyesinin arttırılması, Zamanın daha etkin yönetimi, Geleneksel sınıf ortamında soru soramayan veya grup içinde katılım yetisine ulaşamayan adayların, elektronik ortamda özgüven kazanmaları, Öğrenmenin bireyselleşip, bireyin grup baskısından kurtulması sonucunda bireysel öğrenme sorumluluğu ve yaratıcı özgürlüğün doğması. II Uzaktan Eğitimin Dezavantajları sıralanmıştır. İnternete dayalı öğretimin dezavantajları ile ilgili olarak aşağıdakiler Öğretmenlerin doğrusal olmayan düşünce ortamında olduğunu unutmaları, Öğretmen ve öğrencilerin İnternet tabanlı eğitim araçlarının kullanımındaki bilgi eksiklikleri ile öğretmenlerin pedagojik açıdan eğitim materyallerinin hazırlanması konularında yetersiz kalmaları., Eğiticinin teknik destek elemanına ihtiyaç duyması, İletişim ve bilgi temelli bağlantılara bağımlı olunduğundan, ulaşım olanaklarının herhangi bir sebeple değişmesi veya İnternet olanaklarının iyileştirilmemesi sonrasında iletişimde etkisizlik Öğrencilerin esastan çok teknoloji üzerine yoğunlaşmaları 123

145 Çalışan öğrencilerin dinlenme veya eğlence zamanlarının alması veya grup birlikteliğinin sağlayabileceği sosyal ortamları doğuramaması sonucunda oluşabilecek yalnızlık ve uyumsuzluk, Beceri ve tutma davranışların gerçekleşmesinde etkili olamama, Kendi kendine çalışma alışkanlığı olmayan ve bu yeteneğini geliştirmemiş bireyler için sınırlılık oluşturması, Aile yaşantısını olumsuz etkileyebilme. II. 12. Uzaktan Eğitim Etkinliği Etkin bir uzaktan eğitim programı, öğrenci ihtiyaçlarına cevap verebilecek ve ders gerekliliklerini karşılayabilecek şekilde planlanmalı ve geliştirilmelidir. Uzaktan eğitimin yaygınlaştırılması ve etkinliğinin sağlanması amacıyla aşağıdaki hususların yerine getirilmesi önemlidir: 1) Uzaktan eğitime bir ütopya olarak değil hemen gerçekleştirilecek bir proje olarak bakılmalı ve ulusal ve uluslararası çevrelerin (dünya bankası ve UNESCO gibi) finansal desteği sağlanmalıdır. 2) BİT alt yapısına önemli yatırımlar yapılarak, İnternet ortamında eğitime olanak sağlanmalıdır. 3) Dünyada eğitim kurumları çok kısa bir zamanda kendi modellerini ortaya koyarak projeyi hayata geçirmelidir. Bununla birlikte, eğitim ağı sadece üniversite düzeyinde ve belirli konularla sınırlı kalmayıp, zamanla her alanda resmi ve özel kuruluşları da kapsayacak şekilde genişletilmelidir. 124

146 4) Kendisini geliştirmek ve yenilemek isteyenlerin kişisel gelişimlerine katkıda bulunacak ve günün koşullarına göre değişecek yabancı dil, Bilgisayar, vb. Birçok konuda eğitim verilebilmelidir. 5) Geniş kitlelere ulaşacak uzaktan eğitim programları geliştirilirken yüz yüze eğitimin avantajlarını yakalayacak yaratıcı tasarımlar düşünülmelidir. 6) Uzaktan eğitimin etkin olarak uygulanabilmesi için, kurum ve kuruluşların tamamına İnternet erişim olanağı sağlanmalı, İnternet erişimi bir ödül olarak sunulmamalıdır. 7) Uzaktan eğitim modellerinin yerinde kullanılmaları ve ehliyetli kişi ve kurumlar tarafından uygulanmaları önemlidir. 8) Uzaktan eğitim modeli, öğrenen bireyden öğrenen topluma ulaşabilmeyi hedeflemelidir. II. 13. Uzaktan Eğitim Ortamları (Teknolojileri) Uzaktan eğitimde öğretim ortamları, öğretimi doğrudan etkileyen önemli bir ögelidir. Çünkü uzaktan eğitimde öğretim, bu ortamlar aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Bu bakımdan, Bates'in (1983,s. 238) de belirttiği gibi, kullanılan her öğretim ortamı uzaktan eğitimin sınırlarını genişletmekte ve etkililiğini artırmaktadır. II Bilgi ĠlitiĢim Teknolojilerine Dayalı Uzaktan Eğitim Uzaktan eğitimde kullanılan öğretim ortamları, basılı gereçler, görsel-işitsel ortamlar, uygulamalı etkinlikler ve bireylerarası etkinlikler olmak üzere dört ana 125

147 kümede toplamak olanaklıdır. Her bir kümeye giren öğretim ortamları ile bunların temel özellikleri şöyle belirtilebilir (Kaye, 1981 B, SS ; Mackenzie ve ötekiler, 1975, SS ): Basılı gereçler: Yazışmalı öğretim metinleri, özel olarak yazılmış ders kitapları, özel okuma kitapları, yayınlara ilişkin notlar, ödevler, kendi kendine değerlendirmeye yönelik problemlerle alıştırma ve sorular, yönergeler, şekiller, fotoğraflar, haritalar, levhalar, dergiler, gazeteler, süreli yayınlar, okuma kılavuzları ve kaynakçalar başlıca basılı gereçleri oluşturmaktadır. Görsel-iĢitsel ortamlar: En yaygın biçimde kullanılan görsel-işitsel ortamlar, filmler, film şeritleri, slaytlar, videobantları, ses bantları, film şeritleri ya da slaytlarla eşin zamanlı kılınmış Ses Bantları, Şekiller, Televizyon ve Radyo yayınlarıdır. Görsel-işitsel ortamlar, uzaktan eğitim programlarında genellikle basılı gereçleri' destekleyici ve öğrencinin ilgisini yönlendirici nitelikte hazırlanır. Bunların, öğrencilerin güdülenmesinde büyük etkisi vardır. Özellikle Televizyon ve Radyo yayınlarının her öğrencinin evine kolayca ulaşabilmesi, onları güdülemede, onların ilgisini çekmede ve öğrenme düzeylerini yükseltmede önemli katkı sağlar. Uygulamalı etkinlikler: Fen takımlarının evde kullanılması, yerel deneylilerde yönlendirilmiş çalışmalar yapılması, yakın çevrede araştırma ve alan çalışmaları yapılması, (kendini değerlendirme, bilgi edinme, veri çözümleme gibi çeşitli amaçlarla) Bilgi-işlem aygıtlarının kullanılması, uzaktan eğitim programlarında yer verilen uygulamalı etkinliklerden kimileridir. 126

148 Uzaktan eğitim programlarında, uygulamalı etkinlikler için genellikle hafta sonlarında yerel eğitimi kurumlarının yapıları ile deneylikleri'nden yararlanılabilmektedir. Bireylerarası etkinlikler: Uzaktan eğitim programlarında, öğretim elemanlarınca yazışmalı öğretim yapılması ve öğrenci çalışmalarının değerlendirilmesi, öğretim elemanı ile öğrenci arasındaki yazılı ve telefonla iletişim, öğretim elemanı tarafından verilen yerel düzeydeki derslerle seminer ve konuşmalar, uygun Bilgi ve becerilere sahip yerel kişilerle ilişkiler, kısa süreli yüz-yüze yapıları derslere katılım, öğrencilerin kendine yardım ve tartışma kümelerindeki çalışmaları, (ders seçimi, çalışma yöntemleri, mesleki danışmanlık vb. Konulardaki) danışmanlık oturumları bireylerarası etkinliklerin başında gelmektedir. Bu etkinliklerle, öğrencilere uzaktan eğitim sistemi benimsetilebilir; öğrencilerin, çalışmalarını düzenli olarak yürütmeleri, değerlendirilen ödevleri aracılığıyla başarılarına ilişkin dönüt elde etmeleri sağlanabilir. Uzaktan eğitim programlarında öğretim ortamları, seçme yapılarak ve değişen ağırlıklarda kullanılmaktadır. Uluslararası düzeyde yapılmış bir araştırmanın (Graff ve Holmberg, 1988, s. 48) sonuçlarına göre, basılı gereçler uzaktan eğitim programlarında en çok kullanılan öğretim ortamıdır. Bunu yüz yüze öğretim etkinlikleri ile ses bantları izlemektedir. Bir başka incelemede ise, çeşitli ülkelerde uzaktan eğitimde kullanılan en yaygın öğretim ortamlarının yazışmalı öğretim metinleri, Televizyon yayınları ve danışmanlık etkinliklerinin olduğu belirlenmiştir. Bu konuda yapılan bir çalışma, eğitimin bugünkü eğilim ve yönünü, şekil 2.16'da olduğu gibi özetlemektedir. 127

149 Şekil Eğitimin bugünkü eğilim ve yönünü Endüstriyel toplumdan Teknoloji formundan Sadece eğitim sürecinden Belirli ve sınırlı programdan Eğitici merkezli olmaktan KiĢisel birikimden Bilgi toplumuna Çoklu ortam merkezlerine Ömür boyu eğitime Esnek ve açık programa Öğrenci merkezli olmaya Takım halinde öğrenmeye Uzaktan eğitim denildiğinde posta yoluyla ders materyali gönderilmesinden web tabanlı interaktif eğitime kadar çok geniş yelpazedeki modellerin söz konusu olması bir kavram ve terimler karmaşasını da beraberinde getirmiştir. II Elektronik Öğrenme (E-Learning) Öğrenmenin bireysel ve örgütsel anlamda çok önemli hale geldiği günümüz iş dünyasında; öğrenme yöntemlerinde de gelişen teknoloji ve değişen ihtiyaçlar doğrultusunda, yaygın olarak kullanılan eğitim ve öğretim metotlarında değişiklikler olmaktadır. Genelde öğrenci ve öğretmenin aynı zamanda ve aynı mekânda olmasını gerektiren ve öğretmenin hem kaynak hem de idareci rolünü üstlendiği geleneksel öğrenim biçimleri (sınıf eğitimi) bu gelişmeler karşısında artık yetersiz kalmakta, günümüzün başka sorumlulukları ya da kişisel tercihlerinden dolayı belli bir zaman ve mekânda olamayan öğrencilerin de öğrenme ihtiyaçlarını karşılamamaktadır. E-öğrenme; öğretmen ve öğrencinin aynı ortamda ve aynı anda bulunmalarına gerek kalmadan, İnternet teknolojileri aracılığı ile gerçekleştirilen eğitim ve öğrenim faaliyetleridir. Öğrenciler sunulan ders içeriklerine istedikleri 128

150 zaman ulaşabildikleri gibi, veya tartışma odaları gibi etkileşim araçları ile kendi aralarında veya eğitmen ve konu uzmanları ile iletişim kurabilirler. E-öğrenme doğru Bilginin, doğru zamanda, doğru kişiye her yerde ulaştırılabilme sanatıdır. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi her kelimenin önüne konan e harfinin eğitimde elektronik 'ten farklı olarak efektif olarak algılanması daha doğru olur. Günümüzde, işletmelerin rekabet yoğun bir ortamda, hayatta kalma savaşı vermeleri nedeniyle e-öğrenim giderek daha fazla ilgi çeken bir konu olmuştur. Özellikle, işletmeler için sunduğu, maliyet ve zaman tasarrufu, e-öğrenimi daha çekici kılmıştır. Şekil Geleneksel öğretim ile e-öğrenimin karşılaştırılması Faktör Geleneksel Öğretim E-Öğrenim Zaman Bağımlı, Süreli Bağımsız, Yaşam Boyu Mekân Bağımlı, Kısıtlı Bağımsız, Teorik Sınırsız Transfer Teknolojiye Bağımlı Değil Teknolojiye Bağımlı Hız Yavaş Hızlı Öğrenim Ortamı Yetenek-Kalite Esneklik Kontrol Altında, Kurallı, Yüz-Yüze, Süre Sınırlı Öğretmenin Öğretim Yeteneği, Bilgi Ve Beceri Düzeyine; Öğrencinin Öğrenme Hızına Bağımlı Esnek Değil, Yeniden Yapılandırılamaz Kontrolsüz, Kuralsız, Öğrenci Öğreticiden Uzakta, Süre Sınırsız Öğretim Ve Öğrenim Yeteneğine Bağımlı Değil, En Değerli Materyal Herkese Sağlanabilir Esnek, Kişiye, Zamana, Amaca Bağlı Olarak Yeniden Yapılandırılabilir. Etkinlik Durum Ve Koşula Bağlı Durum Ve Koşula Bağlı Ölçeklendirme Çoğunlukla Hayır Evet, Arasında Fark Yok Yararlanma Kısıtlı, Belirli Sayıda Öğrenci Teorik Olarak Sonsuz, Yaygın Yatırım Pahalı (Binalar, Maaşlar, Yönetim) Göreceli Ucuz (Çalışma Yapmalı) ĠĢletim Pahalı/Ucuz Ucuz (30 Öğrenci/Öğrt. Elemanı) Kaynak:(yüzüncü yıl üniversitesi, elektronik eğitim fakültesi dergisi cilt ü, sayı: ü, e-öğrenme ve Türkiye açısından sorunlar, çözüm önerileri, Yrd. Doç. Dr. İbrahim Göktaş, Öğrt. Gör. Murat Kayri 129

151 Elektronik öğrenme, elektronik uygulamaların ve süreçlerin eğitim amaçlı kullanımını içerir. Elektronik öğrenme uygulamaları ve süreçleri kapsamında; web tabanlı eğitimler, Bilgisayar tabanlı eğitimler, sanal sınıflar ve dijital işbirlikleri yer alır. Eğitim içeriği İnternet, İntranet, Extranet, Görsel Ya Da İşitsel Kaset, Mobil Cihazlar, Uydu Televizyonları Ve CD-ROM'lar aracılığıyla sunulur. Uygulanmasında ve dağıtılmasında geniş bir araç gereç imkânına sahiptir. Bazı uygulamalarda bu araç gereçlerin tamamından faydalanılırken kimi zamanda bir ya da birkaç tanesinin birleşiminden faydalanılmaktadır. E-öğrenmenin faydaları: Öğrenme zamanına e-öğrencinin karar vermesini, İnternet erişiminin olduğu her yerden eğitimlere ulaşabilmeyi, E-öğrencinin, kendi öğrenme hızında, istediği zaman, istediği kadar öğrenmesini, Eğitimlere ve Bilgiye tekrar tekrar ulaşılmasını, Eğitmenlere ve konu uzmanlarına ve forum gibi ortamlarda sürekli olarak erişimi, Eğitim masraflarından tasarrufu sağlar. İnternet ya da intranet (şirket içi yerel ağ) üzerinden çalışan belli bir zamandan ve mekândan bağımsız ağ tabanlı öğrenme programları e-öğrenme adını almaktadır. E-öğrenme aslında, İnternet teknolojileri aracılığı ile öğreten ve katılımcının aynı zamanda ve aynı ortamda bulunmalarına gerek kalmadan gerçekleştirilen eğitim faaliyetlerinin tümünü kapsar ve 1880'li yıllardan beri 130

152 toplumların gündeminde olan uzaktan eğitim Model'inin bir versiyonudur. E-learning uzaktan eğitim sisteminin başarılı olabilmesi için, eğitimin hem senkron, hem de asenkron yapıda sunulacak şekilde planlanması gerekmektedir. Peki, e-öğrenme sürecinin son yıllarda yaygınlaşmasını ve önemli bir eğitim metodolojisi olarak gelişmesini etkileyen ve şekillendiren trendler nelerdir? Bu trendlerin başında teknolojik altyapıda meydana gelen değişimler gelmektedir. Kişinin Bilgi teknolojilerine her zaman ulaşılabilirliği, elektronik öğrenmenin, küçük ölçekli ve hatta coğrafi olarak çeşitli yerlere dağılmış işletmeler için bile önemli bir alternatif olarak ön plana çıkmasına yol açmıştır. İkinci önemli gelişme, iş yaşamında yaşanan gelişmelere paralel olarak insan kaynağının gelişiminde bilginin önemli bir yer edinmesidir. Bu gelişme işletmenin beşeri kaynaklarının daha iyi yönetilmesi ihtiyacını ön plana çıkartmıştır. Bu konuda üçüncü eğilim, bilgiyi ilgilendirmektir. İşletme yönetimleri, işletmenin beşeri kaynaklarının faydası ve yerinde kullanılabilirliği ve onun öz yetenekleri üzerine odaklanmıştır. E-öğrenme ile ilgili olarak dördüncü ve son eğilim, öğrenme mimarisi ve öğrenme standartları konusunda eğitim yönetim sistemleri'nin ( learning management sistem) kullanılabilirliğini ve kurulmasının sağlanmasını teşkil etmektedir. Yukarıdaki tüm bu gelişme sağlayıcı trendlerin yanında; gizlilik(mahremiyet), maliyetler, dil sorunları, yerelleşme (bölgeselleşme) kültür farklılıkları bu süreci korkutan önemli faktörler olarak ön plana çıkmaktadır. 131

153 İşleme Yönetiminin, işletme içinde e-öğrenme yatırımına karar vermeden önce bu öğrenim sisteminin avantaj ve dezavantajlı yanlarını incelemesi gerekmektedir. II Çevrimiçi Öğrenme (Online Learning) Bilgisayarların bir ağ yoluyla başka Bilgisayarlara bağlı olmasına, çevrimiçi sistem denir. Bu tanımdan hareketle, Bilgiyi Bilgisayarlar ve iletişim hatları (İnternet, intranet, telefon) yoluyla kullanıcılara dağıtan etkileşimli elektronik öğrenme sistemlerine çevrimiçi öğrenme adı verilmektedir. Çevrimiçi herhangi bir derse giriş yapan öğrenenler, bu ortamın birçok özelliğini kullanarak gerek eğiticiler, gerekse de dersi alan diğer öğrenenlerle etkili bir iletişim kurabilmektedirler. II Web Tabanlı Eğitim İnsanoğlunun yaşamının her alanında ihtiyaç duyduğu Bilgiye ulaşması, teknolojinin günden güne değişmesi ve gelişmesi ile kolaylaşmıştır. Bu değişiklikler, Bilgisayarın ve İnternetin insan hayatına yoğun bir şekilde girmesi ile çok farklı boyutlar kazanmış ve web tabanlı uzaktan eğitim kavramını ortaya çıkarmıştır. Web tabanlı eğitim, eğitimci ile öğrencilerin aynı mekânda olmadan gerçekleştirdikleri eğitim türü olarak tanımlanmaktadır. Eğitimci bir yerden ders verirken, öğrenciler kendi evlerinden veya uygun başka ortamlardan, hatta farklı ülkelerden eğitime katılabilmektedirler. Öğrenci zamandan ve mekândan bağımsız olarak konuları öğrenebilen ve eğitici ile teknolojiyi kullanarak bağlantı kurabilen öğrenci merkezli bir eğitimdir. 132

154 Web tabanlı uzaktan eğitim sistemleri birçok fonksiyonu içinde barındıran bir eğitim yönetim sistemidir. Bu bağlamda sadece ders içeriğinin elektronik ortamda bulunması yeterli değil, ders içeriğine web üzerinden erişilebilmesi web tabanlı uzaktan eğitimin önemli unsurlarından biridir. II Mobil Öğrenme Mobil öğrenme mobil bilişim ile e-öğrenme alanlarının birlikte değerlendirilmesi sonucunda ortaya çıkan ve belirli bir yere bağlı olmadan e- öğrenme içeriğine erişebilme, dinamik olarak üretilen hizmetlerden yararlanma ve başkalarıyla iletişimde bulunmayı sağlayan bir öğrenme biçimidir. Son yıllarda mobil bilişim alanında önemli gelişmelerin kaydedildiği gözlenmektedir. Başlıca gelişmeler arasında dizüstü ve tablet bilgisayarların güçlenmesi, cep bilgisayarlarının, taşınabilir medya oynatıcılarının ve akıllı telefonların yaygınlaşması sayılabilir. Mobil teknolojinin ve 3nesil cihazların gelişim sürecine göre e-öğrenim 'in geleceği mobil öğrenimdir. Elbette ki içerik mobil içerik olacaktır, mobil cihazlara uygun olması nedeniyle yeni teknoloji tarafından desteklenecektir. Mobil internet, kablosuz uygulama kurallarını (wireless application protocol) kullanır. Bu sayede cep telefonları, kişisel sayısal yardımcılar (personal diğital assistant) ya da mobil bilgisayarlar aracılığıyla, bilgiye her an, her yerden erişme olanağı sunar. Görüldüğü gibi mobil internet de artık eğitim alanına girmiştir ve bu alandaki kullanımı ileride artacak gibi görünmektedir. Dolayısıyla, mobil internete dayalı eğitim modeli de, BİT'e dayalı uzaktan eğitim modelleri kapsamında incelenmelidir. II Ġnternet Destekli Eğitim 133

155 Uzaktan eğitim, geleneksel eğitim-öğretim yöntemlerindeki sınırlılıklar nedeniyle sınıf içi etkinliklerin yürütülemediği durumlarda eğitim çalışmalarını planlayanlar ve uygulayanlar ile öğrenenler arasında iletişim ve etkileşimin özel olarak hazırlanmış öğretim üniteleri ve çeşitli ortamlar yoluyla belli bir merkezden sağlandığı bir öğretim yöntemidir (çağıltay..., 2002). Genel olarak internet tabanlı uzaktan eğitim, gelişmiş teknolojik gereçlerle birbirinden uzak öğrenciler ve eğitim kadrosunun etkileşimli olarak veri alışverişinde bulunması şeklinde tanımlanabilir. Söz konusu eğitim sisteminin izlerinin bir yüzyıl kadar gerilere gittiğini söyleyen ruksasuk (1999: 2), uzaktan eğitim kavramının, onunla çok yakından ilgisi bulunan uzaktan öğrenim, tele kurs, ev kursları, bağımsız kurslar, açık üniversite, elektronik üniversite ve sanal sınıf gibi kavramlardan doğduğunu ifade etmektedir. Günümüze kadar hizmet içi eğitim, posta ile eğitim ve yaşam boyu öğrenim gibi çeşitli adlarla anılan eğitim yaklaşımlarının oluşumunu gerektiren nedenler, internet tabanlı eğitime de altyapı oluşturan nedenlerdendir. İnternet destekli eğitimin hazırlanması ve güncellenmesi konularındaki kolaylık, öğrencinin bilgiye istediği yerden ve istediği zaman erişebilir olması, etkileşimli veya etkileşimiz haberleşme olanakları, materyalin diğer eğitsel olguları (kitap, video vb.) sunabiliyor olması ve tüm bu araçların internet üzerinden erişiminin sağladığı avantajlar göz önüne alındığında; internet destekli eğitim, web tabanlı eğitimi de içine alan geniş bir eğitim ortamı olarak karşımıza çıkmaktadır. II. 14. Uzaktan Eğitimi Yönlendiren Standartlar E-öğrenme standartları dört ana organizasyon tarafından geliştiriliyor, AICC (Aviation İndustry Computer-Based Training Committee); IEEE (institute of 134

156 Electrical And Electronics Engineers) LTSC; IMS (İnstructional Management System) Global Learning Consortium Ve ADL (Advanced Distributed Learning). AICC, havacılık endüstrisi için eğitim teknolojileri geliştirmek için oluşturulmuş uluslararası bir organizasyondur. Bu organizasyon temel olarak birlikte işlerlikle ilgili standartlar geliştirmektedir. IEEE LTSC ; İEEE tarafından oluşturulmuş bir alt birim. Bu birim de eğitim teknolojileri standartları geliştiriyor. İlgi alanları ise eğitim sistemlerinin teknik alt yapısı. IMS 'te Aıcc gibi e-öğrenme materyallerinin birlikte işlerliğine yönelik spesifikasyonlar tanımlıyor. Bu spesifikasyonların yaygınlaşması da bu organizasyonun temel amaçları arasında. ADL ; Amerika Savunma Bakanlığı (DOD) tarafından desteklenen bir organizasyon. Bugün SCORM VE AİCC standartları en iyi bilinen 2 standarttır. AİCC standartları nispeten eskidir ve daha Windows ortamı ortaya çıkmadan önce, dos ortamında çalışmak üzere dizayn edilmiştir. SCORM, AİCC'ye göre daha uygulamalıdır. Bugün için SCORM tercih edilen bir standarttır. Uzaktan eğitim ve öğretim konseyi (Distance Education And Training Council), Eski Adıyla (National Home Study Council) Washington'da kurulan ve hiç bir kar amacı gütmeyen bir kuruluştur. Uzaktan eğitim ve öğretim konseyi, uzaktan eğitime dair Bilgilerin yer aldığı danışma ve Bilgilendirme servisi olarak işlem gördüğü gibi 'Accrediting Commission Of The Distance Education And Training 135

157 Council' adında bir akreditasyon organının da sponsorluğunu yapmaktadır. Uzaktan eğitim ve öğretim konseyi, New York'ta bulunan Carneige kuruluşu ile National Better Business Bureau'nun ortaklığı ile kurulmuştur. E-öğrenme yönetiminin çalışanlar tarafından benimsenmesi ve eğitimlerden istenen sonuçların elde edilebilmesi için, eğitim başlamadan önce, dersler sırasında ve dersler tamamlandıktan sonra bazı önlemler almak gerekir. 1-derslerin başlamasından önce: Gerçek ihtiyaçların belirlenmesi. Başlıca ilgili tarafların sürece dâhil edilmesi. İş ortamının hazırlanması. 2- dersler sırasında: Eğitimi parçalar halinde verin (eğitim materyali 20 dk.lik veya daha kısa süreli parçalar halinde sunulduğunda bunu anlaması ve öğrenmesi kolay olur. Katılımcıların geçmiş Bilgi ve tecrübeleriyle ilişkilendirin. Kişiler kendi Bilgi, tecrübe veya çalışma ortamları ile ilgili örneklerle karşılaştıklarında daha hızlı öğrenirler. Sunuşu değişken hale getirin: okuma için hazırlanmış sayfaların dışında, ses, görüntü, animasyon, interaktifte ögelilerini kullanarak sunuşun renklendirilmesi öğrenmeyi kolaylaştırır. Geribildirim sağlayın. Katılımcılara, konuyu ne kadar öğrendikleri, yeni Bilgi ve becerileri ne derece uygulayabildikleri hakkında, geribildirim vermek 136

158 motivasyonu arttırır. Sosyalliği arttırın: Chat'e-posta, elektronik görüşme saatleri, online soru-cevap gibi insana ilişkilerini ayakta tutacak bazı önlemler alınmalı. İhtiyaç duyulan anda eğitim almayı mümkün hale getirin: çalışanlar ihtiyaç duydukları Bilgiyi şirketin eğitim partalında dersler arasından seçebilmelidir. 3- derslerden sonra: Derslerin başarı ile tamamlanmasını kutlayın: (katılımcılara ile kutlama mesajı). Katılımcı işinin başına döndüğünde gerekli desteği verin: (dersteki Bilgilerin iş yaşamında nasıl kullanacağının gösterilmesi) Öğrenmeyi ödüllendirin. E-öğrenmeyi süreç olarak düşünün: çalışanlar ihtiyaç duydukları her an geri dönüp Bilgiye tekrar erişebilmektedirler. II. 15. Eğitim Yönetim Sistemleri (Learning Management Systems) EYS, eğitimsel olayları otomatik olarak yöneten bir yazılımdır. Bir EYS, kullanıcıları kayıt eder, dersleri gösterir ve öğrencilerin Bilgilerini saklayarak yönetimsel raporlamalar yapar. EYS, Tipik olarak birçok yayımcı tarafından basılan ve birçok tedarikçisi olan tasarlanmış derstir. (brandon-hall.com). Eğitim yönetim sistemleri; eğitimcilere kurslarını çevrimiçi olarak sunabilme, dokümanlarını saklayabilme ve müfredatlarını yayınlayabilme olanağı sunmaktadır. Öğrenme yönetim sistemleri, öğrenci, öğretmen ve sistem kayıtlarını tutma, içeriği 137

159 paylaşma ve tartışma, içeriği İnternet üzerinden asenkron (eş zamansız) olarak sunma, öğrencilerin derslere kayıt olmasını, sınavlara girmesini ve ödevler almasını sağlayan, ağ teknolojilerinin ve standartlarının, programlama dilleri ve veri tabanlarının kullanıldığı yazılımlardır. Başarılı bir EYS bir eğitim kurumunun, öğrenci işleri, mali işler ve insan kaynakları gibi birimleri ile koordineli çalışabilir ve bu birimlerdeki Bilgisayar sistemleri ile ağlar aracılığıyla Bilgi alış verişinde bulunabilir. Eys'nin sistematik tasarımında aşağıdaki noktalar göz önünde bulundurulmalıdır; Öğrencilerin etkili bir çalışma ortamı oluşturması nasıl sağlanabilir? Öğretmenlerin ve öğrencilerin çevrimiçi derslerin yürütülmesinde Üstlenecekleri yeni sorumluluklar nelerdir ve bunlar nasıl kazandırılabilir? Öğretmenler ve öğrenciler nasıl bir çalışma takvimi benimsemelidir? Öğrenci ve öğretmen iletişimi nasıl ve hangi sıklıkta sağlanmalıdır? Gerek ders gerekse etkinlikler nasıl değerlendirilmelidir? Derslerin yürütülmesi sırasında doğabilecek teknik sorunlar nasıl aşılmalıdır? Uluslararası ölçekte kendilerini kanıtlamış çok sayıda EYS bulunmaktadır. Farklı zamanlı veya harmanlanmış eğitimde öğrencilerin ders seçimi ve derse kaydolmasına, içeriklerin sunulmasına, ölçme ve değerlendirme yapılmasına, kullanıcı Bilgilerinin izlenip raporlanmasına olanak sağlayan bir yönetim yazılımıdır. 138

160 Eys'lerin işlevlerini basit şekilde şöyle sıralayabiliriz; E-öğrenme içeriklerini kullanıcıya sunar, Kayıt işlemlerini yürütür, Kullanıcılar ve eğitmenler arasında iletişim ve etkileşimi sağlar, Ölçme ve değerlendirme yapar, Kullanıcı eğitim Bilgilerini takip eder, Raporlar. E-öğrenme hazırlık aģaması: işletme detaylı bir hazırlık yoklaması yapmadan önce, uygulama önünde bulunması muhtemel engelleri belirleyemeye yönelik, stratejik bir değerlendirmenin yapılması, projenin sağlıklı olabilmesi için gereklidir. Yönetim desteği: öncelikle üst Yönetimi n ve yöneticilerin projeye inanması ve tam destek vermesi gerekmektedir. Desteğin sadece bütçe ile sınırlı kalmaması, tüm çalışanların, e-öğrenme projesinin ve sonuçlarının üst yönetim tarafından takip edildiğini bilmesi de gereklidir. Strateji GeliĢtirme: E-öğrenme yönteminde ancak iyi bir planlama sayesinde etkin sonuçlar elde edilebilir. Her şeyden önce, üst yönetimi n tam desteğini almış olmak önemlidir. Bu destek ayrıca tam bir finansal desteğinde göstergesi olmaktadır. Bu konuda birkaç farklı stratejiden bahsedebiliriz; İşletmenin e-öğrenme tecrübesi yok ise; daha çok problemler üzerinde yöğunlaşılan, uzmanlığa yönelik ürünlerin değerlendirilmesi gerekir. 139

161 İşletmenin iki veya daha fazla başarılı e-öğrenme projesi gerçekleştirmiş ise uygulanılacak stratejidir. Eğer işletmede problem odaklı ve simülasyonlara dayalı iki veya daha fazla e- öğrenme projesini başarı ile gerçekleşmiş ise bu durumda kuruluş çapında bir e-öğrenme projesi başlatılmalıdır. II Eğitim Yönetim Sistemlerinin Sahip Olması Gereken Özellikler Bir Eys'nin öğrencilerin, öğretmenlerin ve kurumun ihtiyaçlarını ve beklentilerini karşılayacak özelliklere haiz olması gerekir. Genel olarak Eys aşağıdaki yeteneklere sahip olmalıdır; Kayıt bölümü olmalıdır, Öğrenimsel sorumlulukları olmalıdır, Müfredat ve kurslar planlanmış olmalıdır, Testler ve değerlendirmeler olmalıdır, Öğrencilerin işlemleri ve performanslarını raporlayabilmelidir, Genel raporlaması olmalıdır. Bu özellikler, al ve Madran'a göre genel hatlarıyla aşağıdaki gibidir 1. Kullanıcıların tanımlanması ve yönetilmesi 2. Ders içeriklerinin hazırlanması 3. Derslerin yönetilmesi 4. Öğrenciye özel programların açılması 140

162 5. Ödev ve proje verilmesi/teslimi 6. Sınav ve testlerin hazırlanması ve uygulanması 7. Öğrenci davranışlarının izlenmesi ve incelenmesi 8. Öğrencilerin başarı durumlarının değerlendirilmesi 9. Etkileşimli iletişim ortamlarının oluşturulması ve yönetilmesi EYS yazılımları genel olarak ders hazırlama modülü, ders modülü, öğrenci modülü (kullanıcı Ara yüzleri, kullanıcı grupları vb.), ölçme ve değerlendirme modülü, tartışma-forum modülü, raporlama modülü ve yönetici modülü gibi eğitimsel modüllerden oluşmaktadır. II E-Öğrenme Sayfası Bu sayfada, e-öğrenmenin ne olduğuna, faydalarına, e-öğrenci olmak için gereken özelliklere ve önemli e-öğrenme terimlerine yer verilir(şekil 2.18). Şekil E-öğrenme sayfası II Makaleler Sayfası 141

163 Bu sayfada uzaktan eğitim, BİT, sanal üniversiteler ve ÖYS'ler hakkında yapılan araştırmalar ve makaleler yer almaktadır. II Projeler Sayfası Uzaktan eğitimle ilgili yürütülmekte olan projelere bu sayfada yer verilerek, projelerin amacı ve kapsamı hakkında Bilgiler verilmektedir(şekil 2.19). Şekil Projeler sayfası II ĠletiĢim Sayfası Öğretim görevlilerinin web sayfalarına bağlantılar, , telefon, adres, faks bilgileri bu sayfada yer almaktadır. Ayrıca varsa öğrencilerin bağlantı kurmaları gereken kişilerin; , telefon, adres, faks bilgileri bu sayfada yayınlanmaktadır. İletişim sayfası şekil 2.20'de görülmektedir. 142

164 Şekil İletişim Sayfası Başarılı bir ÖYS'de bulunması gereken bütün iletişim araçlarına yer verilmiştir. Bu iletişim araçları; eş zamansız tartışma olanağı sağlayan forum yazılımı, site içi mesajlaşma olarak da bilinen e-posta yazılımı, derslerle ilgili güncel duyuruların yayınlandığı ilan tahtası yazılımı ve eş zamanlı tartışma olanağı sağlayan sohbet yazılımlarıdır. Bu yazılımlar aracılığıyla, ÖYS kullanıcılarının çevrimiçi bir topluluğa ait oldukları hissi uyandırılarak öğrenme sürecinin verimli olmasına katkı sağlanacağı düşünülmektedir. II Örnek Ders Sisteme kayıtlı öğrencilerin ve öğretim görevlilerinin dışında kalan ziyaretçilerin verilen ders içeriklerini, iletişim araçlarını ve değerlendirme uygulamalarını görebilmeleri için örnek ders sayfaları hazırlanır. (şekil 2.21). 143

165 Şekil Örnek ders II Duyurular Sayfası Bu sayfada, ödev, proje, sınav soruları ve duyuruları yayınlanmaktadır. Ödevlerin ve projelerin teslim edilme süreleri, puan durumları ve hazırlandıktan sonra aracılığıyla gönderilmesinde izlenmesi gereken aşamalar ayrıntılarıyla anlatılır. Ayrıca bu sayfada, öğrencilerin aldıkları derslerle ilgili başvuracakları kitap, dergi ve ek web sayfaları gibi kaynakların bilgileri de yer almaktadır. Bu sayfada, kullanılacak bilgisayarların özellikleri, tarayıcıların sürümleri, derslerin izlenebilmesi için gerekli yazılımlar ve bunlara ulaşma yolları, derslerde gezinme ile ilgili genel bilgilere de yer verilmektedir(şekil 2.22). Şekil Duyurular sayfası 144

166 II Sıkça Sorulanlar Sayfası Derslerin, öğrenciler tarafından takip edilmeye başlamasıyla, öğretim görevlisi tarafından konular bazında gruplanmış olarak öğrencilerin ilettikleri en çok sorulan sorular ve cevapları Bu sayfada yer almaktadır(şekil 2.23). Şekil 2.23:Sıkça Sorulanlar Sayfası II Anket Uygulaması Bu uygulama sayesinde, kullanıcılar mevcut anket sorularına tercih de bulunabilmektedirler. Kullanıcılar, mevcut anket seçeneklerinin kendi düşüncelerini ifade etmediğini düşünüyorlarsa, diğer seçeneğini tercih edebildikleri gibi anketlere 145

167 yorumlarını da ekleyebilmektedirler. Kullanıcılar anket uygulamasındaki diğer anketlere, eski anketler linkine tıklayarak ulaşabilirler. II Öğrenme Yönetim Sisteminin GeliĢtirilmesi İnternet ve çoklu ortam destekli öğrenme yazılımının oluşturulması, tasarım, ilk örnek ve üretim olmak üzere üç safhadan geçmektedir. ÖYS'nin tasarım aşamasında; eğitimin yapılacağı ortam (İnternet, iç ağ, CD/DVD-ROM, laboratuar) tespit edildikten sonra bu ortama uygun platform geliştirmek için hangi programların, programlama dillerinin ve iletişim teknolojilerinin kullanılacağına karar verilmektedir. Kullanılacak araçlar tespit edildikten sonra bu araçlar vasıtasıyla oluşturulacak grafik, metin, ses, görüntü ve animasyonların eğitimin içeriğine ve ilgili standartlara (LMS, LTSC, ADL, AICC) uygun olarak nasıl hazırlanacağına karar verilmektedir. Şekil 2.24'te ÖYS'nin tasarım süreci görülmektedir. Tasarım sürecini oluşturan bu faaliyetler bitirildikten sonra ürünün denemesi için ilk örnek aşamasına geçilmektedir. Prototip aşamasında varsa gerekli revizyonlar ve güncellemeler yapılmakta, istenen sonuca ulaşmak için gerekli çalışmalar yapılmaktadır. Prototip safhasından sorunsuz geçen ÖYS'nin üretimi yapılmaktadır. 146

168 Şekil Öğrenme yönetim sisteminin tasarım süreci ÖYS yazılımının hazırlaması bir grup çalışması ile gerçekleştirilmektedir. Bu grubun başında ÖYS'yi tasarlayan ve bu çalışmalardan sorumlu bir yönetici bulunmaktadır. Bu yönetici ÖYS'yi hazırlamada görev alan, yazılım uzmanı, içerik hazırlayıcısı ve çoklu ortam hazırlayıcısından oluşan grup üyeleri ile sürekli iletişim içerisinde bulunarak, çalışmanın tamamlanmasını sağlamaktadır (Şekil 2.25). 147

169 Şekil ÖYS'nin hazırlanma aşaması ÖYS'nin hazırlanma aşamasından sonra öğrenme süreci başlamaktadır. ÖYS'nin hazırlanmasında görev alan grup üyeleri, öğrenme süreci başladıktan sonra öğrenme siteminin yönetim, bakım, onarım ve devamlılığı hususlarında yeni görevler üstlenmektedirler. Grup üyelerinin görev paylaşımları aşağıda anlatılmaktadır. 1. Proje yöneticisi: grup üyeleri ile koordinasyonu sağlamaktadır. ÖYS'nin devamlılığından ve yürütülmesinden sorumludur. Öğretim görevlilerine ders Yönetimi nde yetki vermektedir. 2. Yazılım geliştiriciler: Web site yöneticisi: öğrencilerin derslere kayıt olmasını sağlar ve öğrencilere şifrelerini verir. Ders içeriklerinin kontrolünü yapar ve bu 148

170 ders içeriklerini Öys'ye dâhil eder. Sistemde kayıtlı kullanıcıların web trafiğini kontrol eder. Web sitesinin bakımını ve devamlılığını sağlar. Veri tabanı yöneticisi: öğrencilerin ve öğretim görevlilerinin kullanıcı bilgilerini, ders içeriklerini, site yönetim bilgilerini ve öys ile ilgili bilgilerin veri tabanına kaydedilmesi için gerekli şekilların oluşturulmasını sağlar. Öys'nin sunucu bilgisayara kurulmasını sağlar. Veri tabanında oluşacak olası hataları giderir ve güvenliğini sağlar. Veri tabanın bakımını ve güncelleştirmelerini üstlenir. 3. İçerik hazırlayanlar: Farklı derslerin öğretim görevlileri: ders içeriklerini hazırlamak, işin pedagojik boyutları da düşünüldüğünde uzmanlık gerektiren bir görevdir. Bu nedenle ders içeriklerini alanında uzman öğretim görevlileri hazırlamaktadırlar. 4. Çoklu ortam materyalleri hazırlayanlar: Web ara yüz tasarımcısı: derslerin ve iletişim araçlarının öğrencilere ulaşmasında kullanılacak web sayfalarının tasarımından sorumludur. Dersler ağırlıklı olarak son kullanıcıya İnternet aracılığıyla ulaştırılacağından, dosya boyutlarını ve ara yüz tasarımlarını, bant genişliğini dikkate alarak hazırlamakla sorumludur. Görüntü, ses, animasyon ve grafik tasarımcısı: ders içeriklerini hazırlayan öğretim görevlileri ile sürekli işbirliği halinde olarak çalışmalarını 149

171 gerçekleştirir. Ders içeriklerinin görüntü, ses, grafik ve animasyonlar aracılığıyla etkileşimli hale getirmekle sorumludur. II. 16. Modüllerin Özellikleri EYS'lerin kullanımının artmasıyla Eğitim İçerik Yönetim Sistemleri (EİYS) ve Eğitim Portal Yönetim Sistemleri (EPYS) gibi birçok kullanışlı eğitim aracı da eleştirilmektedir. Dünyada bu amaçla geliştirilmiş çeşitli yazılımlar bulunmakta olup kullanımı en fazla olanlar Webct, Moodle, IBM Learning Space, Net-Class, Macromedia Breeze, Topclass, Blackboard, Firstclass, Classfronter, Tutor 2000, İDEA LMS gibi yazılımlardır. II Portal Yetenekler Yazılım üzerinde modüller istenilen alana eklenebilir veya kaldırılabilir. Ödüllere erişim de kullanıcılar veya kullanıcı grupları eklenebilir ya da kaldırılabilir. Aynı zamanda modüllerde değişiklik yapabilme yetkisi istenilen bölümlere, kullanıcı veya kullanıcı gruplarına verilebilir. II Modüler Yetenekler Yazılım üzerindeki tüm modüller üzerinde değişiklik yapıla bilinir, içerik eklene bilinir veya farklı bir modül geliştirildiğinde de sisteme dahil edile bilinir. II Ders Modülü Ders modülünde öğrenciye ait derslerin listesi, ders içerikleri derslerin kayıt tarihleri, derslerin çevrimiçi olarak başlama ve bitim tarihleri, öğrencilerin derslere en son giriş tarihleri, derslerin izlenme istatistikleri, öğrencilerin ders ve konular arasında geçirdikleri süreler, hangi konunun en son izlendiği, konularda 150

172 başlanmamış, bitirilen ve en son kalınan noktanın gösterimi gibi ders izlemek için gerekli tüm bilgilere ulaşıla bilinir. Şekil 2.26'da görüldüğü gibi ders içeriklerinde, animasyon, ses, grafik ve görüntü gibi çoklu ortam materyalleri ile hazırlanmış etkileşimli ders sayfaları bulunmaktadır. Şekil ders modülü II Öğrenci Modülü Bu modülde öğrenci giriş yaptıktan sonra, öğrencinin adı soyadı, tarih, saat, siteye giriş çıkış zamanları, sitede o an kaç kişi olduğu, site üzerinde not alabileceği sanal not alanı, özel mesajlarını okuyup ve yollayabileceği mesaj kutusu, hangi konuda kaldığını gösterir işaretçi alanı, en son yaptıklarını gösterir geçmiş alanı gibi alanlar bulunabilir. II Öğrenci giriģi Öğrenciler kayıt olmak için, öğrenci giriş sayfasında yer alan üye ol linkine tıklayarak gelen sayfadaki formu doldurmak suretiyle kayıt olabilmektedirler. Ancak sisteme belirli öğrencilerin kayıt olmasını sağlayabilmek için kayıt yaptiran 151

173 öğrencinin kayıt bilgileri ilgili dersin öğretim görevlisine çevrimiçi olarak gönderilmekte, öğretim görevlisi kaydı onaylarsa öğrenci sisteme giriş yapabilmektedir. Böylece sadece sisteme kayıt olanlar sistemden yararlanabilmektedirler. Şekil 2.27: Öğrenci Giriş Sayfası Şekil 2.27'de görüldüğü gibi öğrenciler kendilerine ait kullanıcı adı ve şifre bilgilerini ilgili anlara yazmak suretiyle sisteme giriş yapabilmektedirler.. II Öğrenci Paneli Bu sayfaya, öğrenci girişi sayfası'nda doğru bilgileri giren öğrenciler ulaşabilmektedir. Öğrenciler bu sayfadan ders içeriklerine, iletişim araçlarına, sisteme kayıtlı üyelere ve kendi kişisel bilgilerine ulaşabilmektedirler. Ayrıca bu sayfada o anda çevrimiçi olan üyeleri görebilmektedirler. Güvenli çıkış sayesinde oturum süresince tutulan kullanıcı bilgileri, tarayıcı löğlarından (kütüklerinden) silinmektedir(şekil 2.28). 152

174 Şekil Öğrenci Paneli II Öğrenci Bilgileri Şekil 2.29'da öğrenci bilgileri sayfası görülmektedir. Bu sayfada öğrenciler kişisel bilgilerini görebilmekte ve bu bilgilerini değiştirebilmektedirler. Bu değişiklikler, veri tabanına direk yansımaktadır. 153

175 Şekil Öğrenci Bilgileri II Raporlama Modülü Bu modülde önceden hazırlanmış birçok rapor olmakla beraber site yöneticisi ve yetki verilen kullanıcı veya kullanıcı grupları tarafından da raporlar geliştirilebilir. Örneğin, derslerin ve sınavların alınma yüzdesi ve başlangıç ile bitiş tarihleri, karşılaştırmalı sınav, zaman, ortalama, en fazla doğru veya yanlış cevaplanan sorular gibi raporlar alınabilir. II Forum Modülü Forum modülünde, kullanıcılar her türlü konuyu tartışabilir. Genel olarak forumlar değişik başlıklar altında toplanarak konuyla ilgili sisteme kayıtlı kişilerin görüşleri istenebilir. (Şekil 2.30.) Şekil Eys forum görünüşü Derslerle ilgili tüm kavramlar, konular ve bilgiler yazılım ile zaman sınırı olmadan tartışılabilmekte, öğrenci ve eğitmenler buraya yükledikleri dosyaları 154

176 paylaşabilmektedirler. Bu amaçla sanal bir sınıf içindeki önemli ögelerden birisi forum bölümüdür. Şekil 2.29'de görüldüğü gibi forum sayfalarında konulara ayrılmış ve tarih sırasına dizilmiş mesajlar bulunur. Şekil forum sayfası II Ölçme ve Değerlendirme Bu modül ile sınav bilgileri (kullanılan metot, süre, soru adeti vb.),sınavlarının listesi, sınav tarihleri, sınav başlama ve bitiş saatleri, sınav sonuçları, sınav raporları, öğrencilerin sınava kaçıncı girişleri olduğu, kalan süre, sınav değerlendirme raporları (toplam süre, alınan puan, soru sayısı, soru detayları, doğru-yanlış-boş bırakılan soru sayısı, öğrenciye yönelik geri dönüşüm, soru seviyesi vb.) Gibi bölümlerle beraber yöneticiler içinde soru bankası, sınav hazırlama araçları, soru seviyeleri, kaçar soru geleceğini, soru ekleme, rastlantısal soru sorma, sınav süresi belirleme, sınava kimlerin ve kaç kez girebileceği gibi bölümlere ulaşa bilinir. II Yönetici Modülü 155

177 Yönetici modülü sistem üzerinde her türlü yetkiye sahiptir ve yeni sayfa ekleyebilme, sayfa düzenleyebilme, kullanıcı gruplarını düzenleme, sayfaya duyuru, forum gibi modülleri ekleme, modülleri düzenleme, grupları düzenleme, öğrenci ekleme, ders ekleme, sayfa ekleme, sınav ekleme, rapor ekleme, öğrenci bilgilerini düzenleme, site ayarlarını düzenleme gibi tüm düzenleme işlemleri bu modülde yapılabilir. İçerik Yönetiminde ise öğretim görevlileri, sisteme, hazırladıkları dersleri, örnekleri, alıştırmaları, ödevleri ve sınav sorularını ekleyebilmektedirler. II Yönetici GiriĢi Bu sayfada kullanıcı adı ve şifre kısımlarına, veri tabanındaki kayıtlı verilere uygun bilgiler girilirse, yönetici panel sayfası açılmaktadır. Bu sayfada ilgili alanlara girilen bilgiler, öğrenci giriş sayfasında olduğu gibi, session nesneleri ile hafızada tutularak bundan sonraki sayfalarda kullanılmaktadır. Şekil 2.32: Yönetici Girişi II Yönetim Paneli ÖYS yazılımının yönetim birimlerinin yer aldığı sayfadır. Şekil 2.33'te öğrenci bilgileri yönetimi, test yönetimi, ilan tahtası yönetimi, forum yönetimi, 156

178 sohbet yönetimi, anket yönetimi, haber yönetimi ve site log bilgileri gibi yönetimsel faaliyetlere linkler görülmektedir. Öğretim görevlileri bu linklere tıklayarak kendilerine verilen yetkiler doğrultusunda sistem yönetimini gerçekleştirmektedirler. Şekil Yönetim paneli II Öğrenci Bilgileri Yönetimi Şekil 2.34'te öğrenci bilgileri yönetim sayfası görülmektedir. Yönetici bu sayfadan öğrenci kayıt sayfasına, öğrenci listelerine ve onay bekleyen kayıtlar sayfasına ulaşabilmektedir. 157

179 Şekil Öğrenci Bilgileri yönetim sayfası Şekil Öğrenci listesi görülmektedir. Şekil 2.35'de, sisteme giriş yapan öğretim görevlisinin 3 ders verdiği Şekil 2.36'da öğrenci kayıt sayfası görülmektedir. Bu sayfada öğretim görevlisi sistemde yayınladığı derslere öğrenci kayıt edebilmektedir. Şekil Öğrenci kayıt sayfası 158

180 Şekil 2.37'de kayıt yaptırmak isteyen öğrencilerin listesi görülmektedir. Bu öğrencilerin kullanıcı adlarına tıklanarak bilgileri görüntülenir. Şekil Onay bekleyenler sayfası II Sınav Yönetimi Şekil 2.38'de test yönetim ana sayfası görülmektedir. Yönetici bu sayfada mevcut testleri görebilir, test oluşturabilir, silebilir, düzenleyebilir, testlere soru ekleyebilir ve testlerin sorularını görüntüleyebilir. Aşağıda sırasıyla bu yönetimsel faaliyetler şekiller aracılığıyla anlatılmıştır. 159

181 Şekil Test Yönetim Ana Sayfası II Ġlan Tahtası Yönetimi Öğrenciler ve öğretim görevlileri, dersler hakkında ya da güncel olaylar hakkında diğer kullanıcılarla paylaşmak istedikleri haberleri ilan tahtasına bırakabilmektedirler. (şekil 2.39) Şekil İlan Tahtası Ana Sayfası Yönetici bu sayfadan, haber yayınlamak isteyen öğrencilerin haberini inceleyeceği sayfaya, yeni haber eklemek için haber ekleme sayfasına ve mevcut haberlerden istediğini silmek için haber silme sayfasına ulaşabilmektedir. II Forum Yönetimi Forum yazılımında öğrencilerin rahat tartışabilmeleri ve iletişimde prosedürlerden kaynaklanacak yavaşlamayı engellemek için forum konusu açma ve mesaj bırakma işlemleri serbest bırakılmıştır. Ancak forumla ilgili, mesajı bırakan kullanıcının ismi, mesajın başlığı ve içeriği, bırakıldığı tarih ve saat, forum konularına verilen cevaplar, cevabı veren kullanıcının ismi, cevap verdiği tarih ve 160

182 saat bilgileri kayıt altına alınmaktadır. Bu kayıt altına alınan bilgileri yönetici görebilmekte ve yayınlanan forumlardan istediğini silebilmektedir (şekil 2.40). Şekil 2.40: Forum yönetim sayfası II Sohbet Yönetimi Öğrencilerin ve öğretim görevlilerinin eş zamanlı tartışmalarını sağlayabilmek için sohbet yazılımı geliştirilir. Sohbet yazılımında sohbete dahil olan kullanıcıların, isimleri, giriş tarihleri ve saatleri, bilgisayarlarının ip numaraları, mesajlarının içerikleri, bu mesajların her birini tarih ve saatleri veri tabanına kaydedilmektedir. II Anket Yönetimi Anket yönetimi nde yönetici şunları yapabilmektedir: Mevcut anket sorularını silebilir Anket sorularının oylarını görebilir ve değiştirebilir Anketin metin ya da grafik ara yüzü arasında tercih de bulunabilir 161

183 Sorulara yapılan yorumları görebilir, yorum ekleyebilir ve yorumları silebilir Aktif sorunun hangisi olacağını belirleyebilir Ankete soru ekleyebilir ve bu sorulara diğer seçeneğini ekleyebilir Sorulara seçenek ekleyebilir II Haber Yönetimi Bu sayfa, haber yazılımının yönetim sayfasıdır. Diğer yazılım yönetimlerinde olduğu gibi yönetici giriş sayfasından ulaşılabilir. bu sayfada, yayınlamak istediği haberin bilgilerini ilgili yerlere yazarak yayınlayabilir ve mevcut haberleri silebilir. Bu sayfada haberin başlığının, kaynağın adının, kaynağın adresinin ve haberin tarihinin gözüküp gözükmeyeceği belirlenebilir. II Log Bilgileri Raporu Yönetici bu raporda, siteyi ziyaret eden kullanıcıların, hangi sayfayı hangi tarih ve zamanda ziyaret ettiğini ve bu ziyaretçilerin bilgisayarlarının İP numaralarını öğrenebilmektedir. Yönetici ayrıca ziyaret edilen tarih ve sayfa isimlerine göre kayıtları çağırabilmektedir. II. 17. Uzaktan Eğitimde Ders Hazırlama Bu kısımda bir EYS olarak planlanan uzaktan eğitim için içerik yönetim sistemli ders hazırlama ana modülünün dersin hazırlanması ile ilgili kısımları anlatılacaktır. En önemli kısımlardan birini teşkil etmektedir. iyi bir içerik sağlanması uzaktan eğitimin en önemli maddelerinden biri ders hazırlama aşamasıdır. Basit yazılımlar ile EYS'lerin en büyük farkı da iyi bir içeriğin olmasıdır. 162

184 Ancak, iyi bir EYS için sadece içeriğin iyi olması değil aynı zamanda bu içeriğin de iyi hazırlanması ve kontrol edilebilir olması gerekmektedir. II Text Bu bölüm tamamen dersin anlatımının yapılacağı bölümdür. Bu bölümler sırayla aşağıda anlatılmaktdır. II Ders Anlatımı Derslerin etkileşimli anlatımı için kullanıcıların sisteme girmesiyle kayıt altına alınan verilerden yola çıkılarak dersin en son neresinde kalındığının bilgisi öğrenci ve öğretim elemanına sistem tarafından bildirilecektir. II Animasyon ve ġekiller Dersin konularıyla ilgili animasyonların yer alacağı bu bölüme sisteme giren öğrenciler iki ayrı şekilde ulaşabileceklerdir. Hem dersin ilgili bölümünde Macromedia flaş veya benzeri animasyon yazılımları ile oluşturulan animasyonlar görülebilecek, hem de sistem üzerinde animasyonlar bölümünden ulaşılabilecektir. II Sınav Dersin öğretmeni tarafından hazırlanan konu, ünite ve ders bazlı sınavlar yer alacaktır. Bu sınavlar öğretmenin uygun gördüğü doğru yanlış, çoktan seçmeli, eşleştirmeli, düzenlemeli, kombinasyon, boşluk doldurmalı, sözcük bulmaca, sonuç yazdırma vb. Sınav teknikleri ile sistemde yer alacaktır. Sınavlar konu bitimlerimde de yapılabilecektir. Ancak, burada en önemli nokta her sınavın süresi önceden belirlenecek ve belli zamanlarda yapılması olacaktır. Böylece öğrenciler eşit koşular altında değerlendirilerek daha adaletli bir ölçme yapılabilecektir. 163

185 II Değerlendirme: Dersler ile ilgili olarak değerlendirmeler; sınavlar, testler gibi ölçme ve değerlendirme teknikleri ile anında yapılarak ve sonuçlar öğrenci ve öğretim elemanlarına geri dönüt olarak anında iletilecektir. Aynı zamanda, sistem üzerinde öğrenci ve öğretim elemanlarına yönelik istatistikî bilgiler yer alacağından öğretim elemanı öğrencisinin hangi konuda nasıl bir çalışma yaptığını, nerde kaldığını, nerelerde daha fazla çalışması gerektiğini izleyebilecektir. II Ders Videoları Dersin hazırlanması sırasında veya daha sonra öğretim elemanı tarafından hazırlanan belirli konuların veya ünitelerin anlatımının yapıldığı video görüntüleri öğrenciler tarafından kullanılabilecektir. Bu bölüme de aynı animasyonlarda olduğu gibi iki şekilde ulaşmak mümkün olacaktır. Bunlar; dersin ilgili bölümündeki video ikonuna tıklayarak veya videolar bölümünden ulaşma şeklindedir. II Konferans Sistemi Site üzerinde yer alması düşünülen web cam araçları ile (Macromedia Breeze Veya Macromedia Flash Communication Server) istenildiği zaman veya önceden belirlenen bir zamanda, öğrenciler ve öğretim elemanının aynı anda katılımıyla bir konferans sistemi oluşturulabilecektir. Öğrencilerin kendi aralarında da iletişimi sağlanarak etkileşimli bir ortam meydana getirmeye çalışılacaktır. II Ders Notları Ders notları yani dersin öğretim elemanı tarafından oluşturulacak kitap ile öğrencilerin basılı olarak da dersleri çalışabilmeleri sağlanacaktır. Böylece sisteme 164

186 İnternet üzerinden bağlı kalmadan da çevrimdışı olarak öğrenciler derse bakabilecek ve çalışma imkânı bulabileceklerdir. Bu kitap; sistem üzerinden indirilebilir olup, sadece basılı olarak değil, sayısal olarak da ulaşılır nitelikte olacaktır. II Duyuru ve MesajlaĢma Sistemi Site üzerinde ders için duyuru tahtası kullanarak öğrencilerin siteye giriş yapmaları ve sisteme girer girmez bir uyarı butonu ile gönderilen mesajlara ile karşılaşmaları sağlanacaktır. Site yöneticisi, öğretim elemanı ve bölüm başkanı tarafından kullanılan mesajlaşma sistemi sayesinde öğrencilere ve diğer kullanıcılara yetkileri doğrultusunda mesaj gönderme yetkisi verilir. Mesaj gönderildikten sonra, mesaj gönderilen kullanıcı sisteme giriş yaptığında zarf işareti yanıp sönmekte ve kullanıcının bir yeni mesajı olduğunu uyarmaktadır. Kullanıcı linke tıkladığında ise karşısına şekil 2.41'de görülen ekran çıkmaktadır. Kullanıcı mesajı okuduğu anda yönetim bölümünde mesaj için okundu ibaresi belirmektedir. 165

187 Şekil Mesajlar bölümünün görünüşü II Forum: Forum öğretim elemanıyla öğrenciler arasında dersle ilgili sorunları ve görüşleri paylaşabilecekleri tartışma ortamları açma imkânı bağlamaktadır. Forum sayesinde öğretim elemanı, öğrencilerinin belirli bir konuya ilişkin görüşlerini izleyebilmektedir. Ayrıca farklı tartışma grupları ve proje çalışma grupları oluşturulabilmekte olup böylece yeni tartışma konuları üzerinde görüşler belirtilir, soru sorulabilir, dosya paylaşımı yapılabilir. II.18. Uzaktan Eğitimde Öğrenme -Öğretme Süreci Öğrenme, şekil, grafik gibi araçlar ve görsel ve/veya işitsel bilgi iletimi sağlayan iletişim ortamları kullanıldığı takdirde daha kolaylıkla gerçekleşir ve devamlılığı artar. Görsel ve işitsel bilgi iletimi sağlayan Televizyon ve video ile sunulan öğretim programlarının öğrencilerin geniş çapta bilgi, anlayış ve kavramlar edinmesine yardımcı olabildiği; grafik materyallerin öğrencilerin kavram geliştirme sürecine, sözel açıklamalara dayalı öğretimden daha çok katkıda bulunduğu; işitsel materyallerin özellikle sosyal bilimler, dil bilimleri alanlarında güdülen hedeflerin gerçekleştirilmesine yardımcı olduğu; Televizyonun sosyal bilimler, fen bilimleri ve matematik alanlarındaki öğrenmeyi arttırdığı; modeller, Örnekler ve gerçek objelerin öğrencilerin ilişkileri ve süreçleri anlayıp kavramaları bakımından etkili olduğu; projeksiyon yoluyla gösterilen sabit görüntülerin öğrenme üzerinde önemli katkılara sahip olduğu belirtilmektedir. Uzaktan eğitim uygulamalarında ideal öğrenme öğretme sürecine erişim ise öğretimi iletecek olan iletişim ve bilgi teknolojisinin özelliklerine bağlıdır. Diana 166

188 Laurillard tarafından değişik eğitim ortamlarına dayanarak analiz edilerek bulunan ideal öğrenme - öğretme süreci dort ana çerçeveye dayanmaktadır. Tartışma (Disscusion) Etkileşim(İnteraction) Uyum (Adaptation) Yansıtma (Reflection) Laurillard'ın öğrenme-öğretme surecini kapsayan bu dört ana çerçeve birbirleriyle sürekli bir etkileşim halindedir. Tartışma olmadan etkileşim, etkileşim olmadan uyum, uyum olmadan da yansıtma gerçekleşmemektedir. Bu etkileşim sonucunda ideal öğrenme - öğretme surecine erişilmektedir. İdeal öğrenme-öğretme sürecinin temelinde ise anında geri bildirim sağlamak yatmaktadır. II. 19. Uzaktan Eğitimde Kullanılan ĠletiĢim Araçları ve Ortamları Günümüz eğitim anlayışının temel olgusu eğitime bilimsel ve teknolojik nitelikleri kazandırmaktır. Eğitimi sunmak için kullanılan teknoloji kuramsal temellere ve uygulamaya yönelik niteliklere sahip olmalıdır. Uzaktan eğitim öğretim faaliyetini iletmek için kullanılan iletişim ve bilgi teknolojisi; sanal bir çevre kurma, eğitim programı yazılımının çerçevesinin kullanıcı-dostu olmasını arttırma, teknolojiye dayalı öğrenme materyalini sunma ve depolama işlevlerine sahip olmalıdır. İletişim teknolojisinde ileriye atılan her türlü adım, var olan uzaktan eğitim sistemlerindeki öğrenme-öğretme faaliyetlerinde etkileşime olanak vermesi oldukça önemlidir. İletişim teknolojilerinin pek çoğu değişik özelliklere sahiptir. Uzaktan 167

189 eğitim faaliyetlerinin başlangıcından bu yana kullanılan iletişim teknolojilerini ses, görüntü, veri, baskı teknolojisi olmak üzere 4 ana kategoride inceleyebiliriz: Ses: işitsel öğretim araçları Telefon, sesli konferans ve kısa-dalga Radyo gibi etkileşimli teknolojiler ile tek yönlü iletişim sağlayan ses kasetleri ve Radyoyu içerir. Görüntü: görsel öğretim araçları durağan görüntü içeren Slide, önceden kayıt edilmiş hareketli görüntüler ve gerçek zamanlı hareketli görüntülerin sesli konferans ile birleşimini içerir.( çift yönlü ses ile tek yönlü veya çift yönlü görüntü iletimi) Veri: bilgisayarların elektronik olarak bilgiyi göndermesi ve alması. Baslı teknolojisi: uzaktan eğitim programlarının temel ögesidir. Çalışma kitabi, çalışma rehberi, deneysel çalışmalar, konu anlatımı kitaplarını içerir. Uzaktan eğitim sistemlerinde, teknoloji tek başına etkili olan bir faktör değildir, önemli olan nokta teknoloji ile ne yapıldığı yani eğitim ile öğretimin nasıl verildiğidir. Bu nedenle verilecek olan eğitim öğretim faaliyetinde kullanılacak teknolojinin sahip olduğu özelliklerin öğrenme öğretme surecini destekleyecek bir yapıya sahip olması gerekmektedir. Uzaktan eğitim de kullanılan iletişim ortamları tek yönlü iletişim ortamları ve çift yönlü iletişim ortamları olarak iki grupta incelenebilir; Şekil 2.42: Uzaktan Eğitim Faaliyetindeki İletişim Ortamları Tek Yönlü Basılı Materyaller Ses Kasetleri Radyo Televizyon Sesli Konferans Sesli Grafik Konferans Çift Yönlü Telefon İnternet Cep Telefonu Ve WAP Akademik Danışmanlık Uzaktan Sınav Hizmetleri Öğrenci İrtibat Büroları 168

190 CD-ROM, VCD, DVD, Video Video Kasetleri Konferans Masaüstü Bilgisayar Destekli İletişim Telekonferans Sanal Gerçeklik Kaynak: Marina Stock Mclsaac Ve Charlotte Nirmalani Gunawardena, (1996)"Distance Education", Handbook Of Research For Educational Communication And Technology. Ed.: David H. Jonassen (New York: Macmillan,) s.410 Şekil 2.42'de yer alan bazı iletişim ortamlarının hem tek yönlü hem de çift yönlü sınıflandırma içerisinde yer almaktadır. Bu iletişim teknolojileri aslında tek yönlü iletişime izin veren teknolojilerdir. Başka bir teknolojinin desteği ile bu tek yönlü teknolojiler çift yönlü iletişime imkân verebilmektedir. Bu iletişim araçları sahip olduğu özellikleri doğrultusunda, uzaktan öğrenenlerin öğrenmelerine hizmet edecek öğretim araçları olacak şekilde yapılandırılmalıdır. Bu özellik bütün eğitim amaçlı kullanılan iletişim teknolojileri için geçerlidir. Ancak her iletişim teknolojisinin farklı yapıya sahip olması, eğitim alanında kullanıldığında farklı yeterlikleri ve yetersizlikleri de yanında getirmektedir. Kullanılan ortamlar bazen öğretimi sunmak için tek başına kullanılırken, bazı durumlarda yetersizliklerinden dolayı başka bir iletişim ortamına destek olarak da kullanılabilmektedir. Aşağıda uzaktan eğitim kurumlarında kullanılan araçlar ve ortamların özellikleri kısaca tanıtılmıştır. gereçleri Şekil Uzaktan eğitimde kullanılan öğrenme ve öğretme yardımcı araç ve Yardımcı Elemanlar İşitsel İşitsel-görsel Görsel Yardımcı öğrenme elemanları Sesli Filmler Modeller Makaleler/dergiler kasetler Teypler Çizelgeler Kitaplar Sesli Slaytlar Diyagramlar Bilgisayar Temel Yazı tahtası Kumaş pano Keçeli pano Cihazlar Teknik Kamera Kaset kaydedici Kapalı devre 169

191 kayıtlar Radyo Kayıtlar Televizyon Programlar Video kayıtları Çizimler Grafikler Gösterimler Fotoğraflar Slaytlar Bildiriler Ev deney kitleri Oyunlar Medya programları Simülasyon deneyleri Çalışma ziyaretleri Çalışma kitapları Kaynak: Meral Özarslan, Betül Kubat, Ömer Faruk Bay;2007 Manyetik pano Beyaz pano Televizyon Bilgisayar Epidiyaskop Projektör Radyo Televizyon Video kaydedici II Basılı Materyaller Uzaktan eğitimde basılı materyaller yoluyla öğretim; öğretme ve öğrenme etkinliklerinin, özel olarak hazırlanırmış ve belirli aralıklarla öğrenciye gönderilen basılı gereçlerle yürütülmesidir. Basılı materyal deyimi, kitap, not, yardımcı kaynak, öğrenciden yapması istenen alıştırmalar, ödevler, çeşitli grafik gereçler içermektedir. Bugünün teknolojik gelişmeler uzaktan eğitim kurumlarına yeni olanaklar sunsa da eğitim programlarında temel öğretim materyalinin basılı materyaller özellikle de ders kitapları olması ve diğer ortamların bu ortamı desteklemek amacıyla kullanılması önemini korumaya devam etmektedir. Günümüzde halen uzaktan eğitim kurumlarında basılı materyaller yaygın olarak öğretimi sunmak amacıyla kullanılmaktadır. Ancak basılı materyallerin tek başına öğretimi iletme yetersizliğinden dolayı farklı uzaktan eğitim Arafları ile desteklenmektedir. Uzaktan eğitimi iletmek için kullanılan basılı materyallerin tasarımı etkili bir öğrenmenin gerçekleşmesi açısından önemlidir. Özellikle ders kitaplarının içeriğinin bir roman, hikâye gibi aktarılmaması gerekmektedir. Bir ders kitabının öğrenmeye 170

192 yön verici, araştırmaya yöneltici ve öğrenme sürecini kısaltıcı özellikleri taşıması gerekmektedir. II Ses Kasetleri ve Radyo Ses kasetleri ve Radyonun avantajları; Öğrenciler, öğretimcinin sunumunu değişik ayarlarda dinleyebilirler. Sunum esnasında yazılı materyaller üzerinde çalışılabilir ve öğrenciler kayıtlı bilgiyi tekrar gözden geçirebilirler. Ses kasetleri ve Radyonun sınırlılıkları; Düşük bir tamamlama hızı vardır kasetlerin gönderiminde bir zaman gecikmesi olabilir. Öğretimci ve öğrenci arasında sınırlı bir iletişim vardır. Sınırlı değerlendirme yetenekleri vardır. Öğrenci, öğretimci ve içerik Bilgi açısından sınırlı bir etkileşim vardır. Ses kasetleri, basılı materyallerden sonra en yaygın olarak kullanılan iletişim teknolojisidir. Ses kasetleri sadece öğrenci materyal etkileşimine izin vermektedir, bu sebeple tek başına ideal bir öğrenme öğretme sürecinin gerçekleşmesi için yeterli değildirler. İşitsel uzaktan eğitim araçlarında bir diğeri ise radyodur. Radyonun uzaktan eğitimde kullanılmaya başlanması 1900'lü yıllara dayanmaktadir. l900'lü yıllardaki Radyo istasyonu sayısındaki büyük patlama okur-yazar oranının az olduğu uluslarda uzaktan eğitiminde oldukça önemli bir role sahip olmuştur. Öğreticiler eğitim hizmetlerini öğrencilerine Radyo aracılığıyla ulaştırmaktadırlar. 171

193 II Telefon ve Fax Telefonun 1876 yılından beri var olmasına karşın uzaktan eğitim alanında kullanılması oldukça yenidir. Telefon doğrudan öğretimi almak amacıyla değil, öğrencilerin konuyla ilgili yorumlarını, sorularını yöneltmeleri amacıyla kullanılabilmektedir. Telefon teknolojisinin uzaktan eğitim faaliyetinde kullanılması öğretim faaliyetinde etkileşimi arttırma amacını gütmektedir. Telefon aracılığıyla iletişim kurmanın maliyetinin daha ucuz olduğunu göstermektedir. Maliyet ucuzluğunun yanı sıra telefon bağlantısıyla gerçekleştirilen uzaktan öğretim faaliyeti veya öğretim desteğinde geri bildirim hızlı bir şekilde gerçekleşmekte ve iletişim anında yönlendirilebilmektedir. Fax, yazılı sayfaları dijital data akımına dönüştüren bir doküman iletişim teknolojisidir. Yazı ve grafik içeren sayfa, dijital datayı tekrar yazı formatına dönüştüren ve bir kopyasını alan bir alıcı aygıta standart telefon devreleri yoluyla gönderilir. Fax makinaları başlıca etkileşimli TV veya yazışma biçimindeki uzaktan eğitim programlarını desteklemek için çok sık kullanılmaktadır. Fax'ın avantajları; Uzak yerlere veya uzak yerlerden yazı veya grafiği hızlı bir şekilde gönderip alabilir. Erişim kolaylığı olup, dijital görüntüler manyetik ya da optik disk ortamında saklanabilir. Fax makinaları tek birim olarak veya bir fotokopi makinasının, bilgisayarın veya mobil telefonun bir parçası gibi işletilebilir. 172

194 Fax'ın sınırlılıkları; Büyük boyutlu dokümanları göndermek için kullanımı zor ve pahalıdır. Fax'lar birçok kişiye istenildiği kadar hızlı bir şekilde dağıtılamaz. II Televizyon Toplum yaşamını etkileyen en önemli kitle iletişim araçlarından biri olan Televizyonun başta gelen işlevlerinden biri eğitimdir. Özellikle eğitim sorununu geleneksel eğitim sistemiyle çözememiş ülkeler açısından, görüntü, ses ve hareket ögelerini birlikte kullanarak geniş kitleleri eşit koşullar altında ekonomik, kaliteli, etkili ve zamanı iyi kullanarak eğitmek ancak Televizyon gibi bir araçla mümkündür. Televizyon bilgi aktarırken, hedef kitlede ilgi uyandırır, tutum, düşünce ve duyguları değiştirerek kalıcı olmalarını sağlamaktadır. Televizyon "göze ve kulağa hitap eden, bir bilginin bir alıcıda yeniden oluşturulduğu bir iletişim sistemi" olarak tanımlanabilir. Uzaktan öğretim dersleri, Broadcast TV programları, Koaksiyel Kablo TV sistemleri veya basım tabanlı materyallerle donatılmış diğer Öğretimsel Televizyon ağları aracılığıyla sunulur. Önceleri Broadcast TV veya kablolu TV, tek yönlü ses ve video iletişim yeteneğine sahip olduğu için Uzaktan öğretim için düşük teknoloji yaklaşımı olarak göz önüne alınırlardı. Günümüzde ise öğretimsel TV pasif veya etkileşimli olabilir. Pasif öğretimsel TV, tipik olarak Broadcast, Kablo veya uydu gibi videokaset veya video tabanlı teknolojiler tarafından dağıtılan ön-üretimli programları kapsar. Buna karşın etkileşimli öğretimsel TV, izleyicinin veya canlı olarak bir öğretimcinin veya paylaşımlı bir öğrenci sitesinin katılımı gibi olanaklara 173

195 sahiptir. Örneğin, iki-yönlü Televizyon (iki-yönlü sesli) tüm öğrencilerin öğretimciyi izlemesine ve katılımına imkân tanır. Öğretimsel Televizyonun avantajları: Birçok kişi TV izlediği için ortam tanıdıktır. Öğretimsel TV, öğrencileri yeni ve değişik ortamlara taşımak için etkili bir yoldur. Zaman ve mekân yok edilebilir, olaylar yakalanabilir ve geciktirilebilirler. Hareket ve görsellikler tek bir formatta birleştirilebilir, görsel simülasyon yoluyla karmaşık veya özet kavramlar gösterilebilir. Bu konuda eski bir klişe bir şekil bin söze değer gerçeği apaçık ortaya koymaktadır. Kavramları tanıtma, özetleme ve gözden geçirme için çok etkilidir. Motivasyonel bir araç olarak etkili bir şekilde kullanılabilir. Öğretimsel Televizyonun sınırlılıkları: Yayın kalitesinde etkileşimli TV elde etmek pahalıdır. Video üretimi, zaman harcama ve teknik olarak emek ister ve sık sık göreceli olarak sofistike edilmiş üretim kolaylıkları ve teçhizatı gerektirir. Etkileşimli TV programında etkileşimli bir katılım için sitelerin seçimi özelleştirilmiş teçhizat, servis ve kadroları gerektirir. Birçok ön-üretimli etv dersleri yaygın bir ortam yaklaşımı kullanılır. (ortalama öğrencide amaçlanan öğretim için). Bu nedenle hazırlanan bu programlar özel istekli öğrencilerde etkisiz olabilir. Pasif bir şekilde kullanıldığı zaman etkileşimiz ve öğretimsel verimlilikleri sınırlı olabilir. 174

196 Profesyonel olarak üretilmedikçe, hazırlanan programlar motivasyonel olmaz. Uzaktan eğitimde farklı amaçlar doğrultusunda yapılandırılan Televizyon eğitim programlarının yapılış ve sunuş biçimlerinde de farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklılıklar ise doğrudan öğretici programlar, bilgi aktarıcı programlar ve güdüleyici programlar olmak üzere uç şekilde sınıflandırılabilir (Hızal,1983; s.57). Doğrudan Öğretici (İnstructional) Programlar, herhangi bir konuyu yâda nesneyi tanımlayıcı, bilgi verici, öğretici programlardır. Aktarılacak konuyla ilgili bir uzmanın hazırlayıp sunduğu bir program formatında hazırlanırlar. Bu programlar, görüntülerle destekleniyor olsalar da, "konuşan kafalar (Talking Heads)"in egemen olduğu programlardır. Bilgi aktarıci (informational) programlar, her hangi bir konu ya da nesneyi uzun vadede ve dolaylı olarak işe yarayıp davranış, değişikliğine götürecek biçimde tanıtan programlardır. Güdüleyici (Motivational) Programlar ise, doğratan öğretici ya da bilgi aktarıcı program özelliklerini de içerebilen ve dramatik bir yapıya da sahip olabilen programlardır. Bu türden programlarda izleyici farkında olmadan eğitilmektedirler. II Sesli Konferans (Audio Conferencing) Audio konferansı, ses, gelişmiş görüntü veya veri iletimleri Audio grafik konferansla desteklenebilir. Ses konferansı tipik olarak iki veya daha fazla yerdeki kişileri birbirlerine bağlamak için kamu telefon sistemini kullanır. Daha büyük gruplar için Audio konferansını geliştirmek için, gürültü ve enterferansı ortadan kaldıran ilave aygıtla kullanılır. Sadece ses konferansının teknik komponentleri; 175

197 telefon el setleri, hoparlörler veya mikrofonlar; çoklu etkileşimleri kolaylaştırmak için bir hoparlör vb. aygıt. Ses konferansı temelde gelişmiş bir telefon çağrısıdır. Bağlantılar, telefon şirketi tarafından sağlanan bir köprü ile telefon hatları veya uydu bağlantıları üzerinden gerçekleştirilir. Köprü, kesinti kontrolleri, gürültü filtreleme, sinyal servisi eşitleme gibi önemli fonksiyonları yerine getiren bir elemandır. Ses konferansının avantajları; Ses konferansı karşılaştırmalı olarak yükleme, işletim ve bakım açısından ucuzdur. Mevcut telefon teknolojisini kullanır ve birçok öğrenciye ulaşabilir. Öğretimci ve öğrenciler için tanıdık bir teknoloji olup, kullanım kolaylığı vardır. Etkileşimli bir ortam olup, doğrudan öğrenci ve öğretimci katılımına izin verir. Öğrenciler, diğer öğrenci grupları, öğretimci ve uzmanlarla bilgi alışverişi imkânına sahiptir. Sesli telekonferans ve sesli konferans sadece ses iletişimidir. Bu sebeple görsel boyutu yoktur. İletişim telefon hatti kullanılarak bir merkezden bir merkeze veya bir merkezden çok merkeze bağlantı kurularak gerçekleştirilir. 176

198 Şekil Sesli Konferans Sisteminde Gerçekleşen Öğrenci - Öğretici İletişimi II Sesli Grafik Konferans (Audio Graphic Conferencing) Audiografik konferans, görüntü ve veri iletimi ses iletişim teknolojilerinden oluşur. Ses, temel iletişim ortamı olarak kalırken, audiografik ise görsel bir ortam sağlar. Audiografik ayğıtlar, Elektronik Blackboard, durağan video teknolojisi ve kişisel bilgisayarı içerirler. Audiografik konferansın avantajları; Öğrenciler, öğretimcilerin sunumunu dinleyebilirler ve öğretimci tarafından sunulan grafikleri görebilirler. Öğrenciler, kendi sayfalarında basılı materyaller üzerinde çalışabilirler ve öğretimcilerle gerçek-zamanlı diyalog gerçekleştirebilirler. Saklanan ses ve grafik materyalleri gözden geçirilebilir. Audiografik konferansın sınırlılıkları; 177

199 Öğrencilerin telefona ve diğer çevresel aygıtlara erişme zorunluluğu vardır. Ders süresince öğrencilerle konuşma sınırlı olabilir ve içeriğin görsel sunumu sınırlandırılabilir. Yazılı materyaller için zaman gecikmesi olabilir. En basit audiografik sistem, audio telekonferansta iki telefon hattını kullanan fax aletidir. Basılı bilgiler konferans süresince fax makinesi kullanılarak başkalarına aktarılabilir. II Video Kasetleri Videokasetler, tek-yönlü video ve genellikle basım tabanlı materyallerle donatılmış öğretimciden öğrenciye ses ve görüntü iletişimi sağlar. Öğrenciler ilave video kayıtları hazırlamakta olup, geri besleme genellikle yazılı veya telefonla yapılır. Videokasetin avantajları; Öğrenciler sunumu değişik ayarlarda görebilir ve işitebilirler. Öğrenciler kendi sayfalarında çalışabilirler ve kasete kayıtlı bilgiyi daha sonra gözden geçirebilirler. Videokasetin sınırlılıkları; Düşük tamamlama hızı olup, kasetlerin gönderiminde zaman gecikmesi olabilir. Öğrenci ve öğretimci arasında sınırlı iletişimin yanında, sınırlı değerlendirme yetenekleri olup, konferans tipi sunum vardır. 178

200 Hareketli görüntülü ve sesi birleştiren bilgi iletimini sağlayan iletişim teknolojisidir. Tek yönlü iletişim sağlar. Uzaktan eğitim kurumları tarafından öğrencilere gönderilen eğitim Programlarına ait videokasetler ev tipi videokasetlerdir. Ev tipi videokasetleri High 8, BETAMAX, VHS, VHS-S'dir. Ev tipi videokasetlerden en yaygın olarak kullanılan VHS'dir. II Video Konferans Video konferans aynı yerlerde bulunan kışı ve grupların, telekomünikasyon ağı ve video teknolojisi yoluyla birbirleriyle canlı video bağlantısıyla karşılıklı görüşmesini kapsamaktadır. Uzaktan eğitim sistemi için etkili bir iletişim aracıdır. Eşzamanlı gelişen öğrenme öğretme sürecinde karşılıklı olarak öğrenci ve öğretim elemanı arasında görsel ve işitsel Bbilginin aktarımına izin verir. II Masaüstü Video Telekonferans Video telekonferansın gelecekteki gelişmeleri ses, görüntü ve verinin birleşimiyle masaüstü video telekonferans şekline dönüşmesi yönündedir. Ağ birleşmesi, kişisel bilgisayar ve dijital görüntü, masaüstü video telekonferans alanını oluşturur. Bir masaüstü bilgisayarda yer alan birleşmiş sistemlerin (ses, görüntü ve veri), ses, görüntü, dosya transferi ve bölünmüş ekranla eşzamanlı çift yönlü iletişimi sağlamaktadır. Bu teknoloji, uzaktaki kullanıcıların birbirlerini görmesine, birbirleriyle konuşmasına, uygulama dosyalarını iletebilmelerine ve birlikte çalışmalarına izin vermektedir. Masaüstü video telekonferans, video konferansın izin vermediği öğrenci materyal etkileşimine izin verir. Öğrenci video konferansta verilen görsel veya işitsel bilgiyi kaydetme, yazdırma imkânlarına sahiptir. Öğrenci 179

201 bilgisayarın bulunduğu ve İnternet bağlantısının olduğu her yerde video konferans ile öğretim faaliyetin katılım sağlayabilir. Öğrencinin belli bir merkezde toplanmasına gerek kalmaz. II Bilgisayar Destekli ĠletiĢim Bilgisayar destekli iletişim uzaktan eğitimde On-Line(çevrim içi) hizmetlerin sunulmasına yardım eder. Bilgisayar destekli iletişim 3 şekilde gerçekleşmektedir. Elektronik posta ( ), bilgisayarla konferans ve on-line veri tabanları. sistemlerinde, kişisel bilgisayarın posta kutusuna, mesaj sistem tarafından gönderilir ve gönderildiği adreste okunana kadar saklı kalır. Bu mesaj okunabilir, cevap gönderilebilir, daha sonra dikkatlice incelenmek üzere posta kutusunda saklanabilir. Silinebilir ve bir başka kişiye ayrı mesaj gönderilebilir. Çöğü sistemlerinin, kullanıcının okumasına izin veren, mesajların iletmesini sağlayan ve tüm belgeleri görebileceği bülten tahtası özelliği vardır. Bilgisayar destekli iletişim sistemlerinin konferans özelliği de vardır. ile gurup iletişimini destekler. Bu sistemlerde mesajlar evdeki bilgisayarda okunana ve cevaplanana kadar kayıtlıdır. Bilgisayarla konferansın temel özelliği uzaktan eğitimde çok kişinin etkileşimine mekân ve zaman sınırlaması olmaksızın izin verme yeteneğinin bulunmasıdır. Dezavantajı ise on-line bağlantılarının grup etkileşiminde ancak yazılı olarak yapılabilmesidir. Yani yüz yüze iletişime izin vermez. II CD-ROM 180

202 CD-ROM'lar salt okunur bellekli kompakt disk olarak tanımlanmaktadır. Sadece kayıtlı olan işitsel ve görsel veriyi okumaktadırlar. Kayıt yapma imkânı yoktur. Ancak var olan bir bilginin yazıcıdan dokumu alınabilir. CD-ROM'lar MB 'e kadar olan sayısal bilgiyi saklama kapasitesine sahiptir. CD-ROM'lar ucuza üretilebilen ve metin, görüntü, ses ve animasyon gibi her türlü verinin yanı sıra, bilgisayar programlarını da saklayabilmektedir. cd-romlar eğitim faaliyetinde kullanıldığında sınırlı bir etkileşime izin verebilmektedir. Sadece öğrenci ve materyal arasında gelişebilen bir etkileşim imkânı vardır. Hazırlanan eğitim programının kalitesine göre ise sınırlı bir geri bildirim sağlama imkân bulunmaktadır. Yani cdromlarla yapılan eğitimde öğrencilerin birbirleriyle ve öğretim elemanıyla eşzamanlı veya farklı zamanlı gelişen bir iletişimin olması oldukça güçtür. Bu etkileşim ve geri bildirim ancak İnternet bağlantısı ile sağlanabilmektedir. II Sanal Gerçeklik Sanal gerçeklik teknolojisi hayâlı ya da gerçek bir mekânın uç boyutlu olarak kullanıcı tarafından görülebilecek ve yönlendirilebilecek şekilde bilgisayara dayalı teknolojiler ile kurulmasıdır. Sanal gerçeklikte kullanıcı ek donanımlar (kask, yürüme bant, üç boyutlu gözlük gibi) ile kullanıcı var olduğu gerçek ortamdan arındırılarak, üç boyutlu bir grafik ortamda yer almaktadır. Sanal gerçeklik günümüzde eğitim amaçlı olarak en çok askeri eğitim, uçuş eğitimi, uzay çalışmaları için astronotların eğitiminde kullanılmaktadır. Askeri alanda sanal gerçeklik teknolojisi savaş şartlarının simülasyonunda kullanılmaktadır. Tıp alanı da sanal gerçeklik teknolojisinden yararlanmak isteyen alanlardan biridir. 181

203 Uzaktan eğitimde sanal gerçeklik teknolojisi ile öğretimin sunumuna yönelik uygulamalar değil, öğrenilen bilginin gerçek hayatta ne ölçüde kullanılabileceğine ilişkin simülasyon eğitimi uygulamaları yer almaktadır. Uzaktan eğitimde sanal gerçeklikten yararlanıldığı takdirde öğrencinin materyal ile etkileşimi sağlanabilir. Ders ile ilgili veriler çok yüksek bir görüntü ve ses kalitesiyle öğrenciye ulaşacaktır. Bilgisayar teknolojisinin yardımıyla gerçekleştirilen sanal gerçeklik teknolojisinde programlar önceden kayıt edilmiş. Olduğundan eğitim faaliyetinde öğrenci ve öğretim elemanı arasındaki etkileşime izin vermez. II VCD VCD' ler CD-ROM tabanlı sayısal video formatıdır. MPEG veri sıkıştırma tekniğiyle tek CD'ye tüm ekranda 72 dakikalık tam hareketli görüntü saklama kapasitesine sahiptir. Bu format ile tek cd-sürücüsüyle ses, multimedya, video oyun diskleri ile FOTO-CD ve görüntülü CD'leri okutmak mümkündür. DVD'ler ile karşılaştırıldığında görüntü, ses kalitesi ve veri saklama kapasitesi daha düşüktür. Bunun nedeni ise CD-ROM standardına uygun olarak yapılandırılmasıdır. Uzaktan eğitim faaliyetinde kullanıldığı takdirde etkileşim boyutu öğrencimateryal ve öğrencinin kendiyle etkileşimi ile kısıtlıdır. Öğrenci vcd'lerdeki verilere gerek bilgisayarından, gerekse video oynatıcı aracılığıyla televizyonundan erişerek öğretimi alabilir. II DVD (Digital Video Disc) CD-ROM'ların bilgi saklama kapasitelerinin yetersizliği ve üzerine kayıt yapamama gibi olumsuzlukları DVD teknolojisinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. CD-ROM'un üzerine veri yazmak, ancak hiç de ucuz olmayan CD Recorder' larla 182

204 yalnızca bir kez olması şartıyla mümkündür. VCD'lerin 20 katı kadar fazla veri depolayabilir. Daha gelişmiş bir medya olan DVD'ler CD-ROM'ların bu olumsuzluklarını gidermektedir. DVD'ler MPEG formatında sıkıştırılmış, 133 dakikalık hareketli görüntüyü saklayabilmektedirler. Bilgilerin dijital olarak işlendiği ve okunduğu DVD'lerin görüntü kalitesi de CD-ROM'lardan daha yüksektir. DVD'ler yıpranmayan bilgi, veri saklama ortamıdır. DVD'lerin avantajları sadece bilgi saklama kapasitesi, görüntü kalitesi ve uzun ömürlü olması değil aynı zamanda ses kalitesinin de list düzeyde olmasıdır. Uzaktan eğitimde DVD'ler bilgi saklama kapasitesinin yüksekliği nedeniyle pek çok dersi tek bir disk'te toplama imkânı verir. Uzaktan öğrenci yüksek görüntü ve ses kalitesi ile sunulan öğretim etkinliğini bilgisayar ve DVD player aracılığıyla edinebilmektedir. II Ġnternet İnternet (İnternational Network), birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan, milyonlarca bilgisayarı ve kullanıcıyı bünyesinde barındıran ve sürekli büyüyen bir iletişim ağıdır. İnternet aracılığıyla gerçekleştirilen öğretim faaliyetinde öğrenciler ve öğretim elemanlarının aynı ortamda bulunma zorunlulukları yoktur. Öğretim elemanı uygun donanımlı bir ortamdan ders verirken öğrenciler İnternet bağlantısı olan her yerden bilgisayar teknolojisini kullanarak öğretime erişebilir. İnternet aracılığıyla yapılan öğretim faaliyeti senkron (eşzamanlı) veya asenkron (farklı zamanlı) olarak gerçekleşebilir. Senkron öğretim faaliyetinde öğrenciler İnternet aracılığıyla öğretimin sunulduğu anda öğretimi alma imkânına sahiptirler. 183

205 II Cep Telefonu ve WAP Son yıllarda WAP (Wireless Application Protocol) hizmetinin de girmesiyle cep telefonu kullanıcısı artık İnternet bağlantısını da telefonu aracılığıyla sağlamaktadır. Bu özelliği ile telefonlar bir cep bilgisayarı gibi hizmet vermektedir. Cep telefonları ile uzaktan eğitimde öğretime ait dokümantasyonu okumak, tartışma listelerini kullanmak, çoktan seçmeli testleri yanıtlamak ve yazılı ödevleri yapmak gibi aktiviteler yer alabilmektedir. Ayrıca cep telefonu ile İnternet bağlantısı sonucu erişilebilecek web sitesi ile uzaktan öğrenciler için değişik video klipler, dosyalar ve öğretim içeriğine ilişkin bilgi alınabilecek farklı bağlantılara ve adreslere de yer verilebilmektedir. Bunlara ek olarak, e-posta ve tartışma listeleri yoluyla uzaktan öğrencilere yardımcı olmak ve performanslarını izlemek için de akademik danışmanlara yer verilmelidir. Cep telefonlan ve WAP henüz uzaktan eğitim faaliyetinde yaygın olarak kullanılmamakla birlikte eğitim ve öğretim faaliyetlerine teknik imkânlarından dolayı oldukça büyük katkıda bulunabilecektir. Uzaktan eğitim faaliyetinde öğrencinin cep telefonu aracılığıyla internete bağlanarak konuyla ilgili bilgi alması, sınav tarihlerinin, kayıt ile ilgili bilgilerin uzaktan eğitim kurumu tarafından mesaj gönderilerek öğrenciye duyurulması, ödev verilmesi, sınav kapsamının belirtilmesi, öğrencilerin birbirlerini aramak ve mesaj göndermek suretiyle etkileşim içerisinde bulunmasına ve geri bildirim vermesine imkân tanımaktadır. II Akademik DanıĢmanlık Uzaktan eğitim alan öğrenciler eğitim öğretim etkinliğinin iletildiği iletişim teknolojisinin yanında danışmanlık hizmeti de alma ihtiyacındadır. Uzaktan eğitim 184

206 kurumu tarafından organize edilmiş öğretim elemanları tarafından belli öğretim merkezlerinde öğrenciler ile öğretim elemanlarının bir araya gelerek uzaktan eğitim öğretim etkinliğinin desteklendiği destek hizmetleri kapsamaktadır. Uzaktan eğitim kurumunun eğitim öğretim etkinliği içerisinde yer alan derslerin tamamı veya birkaçı akademik danışmanlık hizmeti ile verilerek, öğrenciler desteklenebilir. Belirli günlerde, saatlerde ve belirli merkezlerde öğrenci ve öğretim elemanlarının bir araya gelmesiyle gerçekleşmesiyle sürdürülen akademik danışmanlık hizmetlerinde görevli öğreticiler gerektiği takdirde uzaktan öğretimin sunulduğu bilgi ve iletişim teknolojisine ait materyallere ek olarak kendi öğretim araçlarını ve materyallerini hazırlayabilmelidir. Akademik danışmanlık hizmetleriyle öğrenciler sınıf ortamındaki yüz yüze iletişim olanaklarından faydalanırlar. II Sınav Hizmetleri Uzaktan eğitim sisteminde genellikle sınav hizmeti öğrencilerin belli zamanlarda belli bir yerde bulunarak, öğrenmelerinin ölçülüp değerlendirilmesi amacıyla gerçekleştirilmektedir. Bunun yanı sıra öğrencinin kendini hazır hissettiği anda istediği yerde sınava girme imkânını sağlayan uzaktan eğitim kurumları vardır. sınav hizmetini öğrencilerine sunacak olan uzaktan eğitim kurumu, sınavların nasıl, nerede ve ne zaman yapılacağı, sınıf geçmek için gerekli kriterlerin ne olduğu, sınavda uyulması gereken kurallar ve öğrencinin sınav dönemi içerisinde sınavına katılmakla yükümlü olduğu derslerde hangi konulardan sorumlu olduğu belirtilmelidir. II Uzaktan Eğitim Öğrenci Ġrtibat Büroları 185

207 Uzaktan eğitim faaliyetleri bir merkezden hazırlanıp, fiziksel olarak uzakta olan öğrencilere iletilmektedir. Bu sebeple öğrencilerin eğitim kurumu ile olabilecek istemleri için belli bazı merkezlerde irtibat büroları kurulmaktadır. Öğrencinin öğretimle ilgili olmayan (akademik olmayan) danışmanlık hizmetlerinden faydalanabilmeleri irtibat büroları ile gerçekleşmektedir. Akademik olmayan danışmanlık hizmetleri ile öğrenciler genel olarak kurum ile ilgili gerçekleştirilmesi gereken işlemleri doğrudan kuruma gitmeden irtibat büroları aracılığıyla gerçekleştirebilir. Bu istemler öğrenci Belge si alma, kayıt olma, kayıt silme, kayıt yenileme, kimlik Belge si vb. işlemlerdir. İrtibat bürolarında öğrenciler, öğretim elemanları ile yüz yüze gelme imkânına ve öğretimi alma imkânlarına sahip değildirler. Uzaktan öğrencilerin tamamıyla akademik olmayan hizmetleri alabileceği bir iletişim ortamıdır. 186

208 III. BÖLÜM WEB TABANLI EĞĠTĠM III. 1. GiriĢ İnsanoğlunun yaşamının her alanında ihtiyaç duyduğu bilgiye ulaşması, teknolojinin günden güne değişmesi ve gelişmesi ile değişiklikler göstermiştir. Bu değişiklikler, bilgisayarın ve internet'in insan hayatına yoğun bir şekilde girmesi ile çok farklı boyutlar kazanmış ve zamanla İnternet tabanlı uzaktan eğitim kavramını ortaya çıkarmıştır. İnternet'i bizlere ulaştıran araçların başında bilgisayar ve ağ alt yapısı gelmektedir. Eğitim konusunda İnternet'ten çok önce gündeme gelen bilgisayar, bu alandaki çalışmaların uzun bir süredir yapılmasına olanak vermiştir. Şüphesiz bilgisayar, eğitim faaliyetlerini geleneksel yöntemlerden farklı bir boyuta sokmaktadır. Öncelikle öğretmen merkezli değil, öğrenci merkezli bir eğitim ortamını oluşturur. Çünkü bilgisayarla hazırlanan etkileşimli (ses, şekil, film vs.) kullanılan ortam tek düze bir eğitim yerine daha cazip, ilgi çekici bir süreci başlatır. Eğitim'de İnternet'i araç olarak kullanmak kaçınılmaz hale gelecek ve büyük yararlar sağlayacaktır. Ancak uygulamaya geçirmek üzere somut adımın bir an önce atılması gerekmektedir. En önemlisi bilgi toplumu olma yönünde atılacak adımlara hız kazandırmak üzere araştırmalar yapılması ve destekleyici programların bir an önce uygulamaya konması gerekmektedir. 187

209 Web tabanlı eğitim, kısaca eğitimci ile öğrencilerin aynı mekânda olmadan gerçekleştirdikleri eğitim olarak tanımlanabilir. Eğitimci bir yerden ders verirken, öğrenciler kendi evlerinden veya uygun başka mekânlardan, hatta farklı ülkelerden eğitime katılabilmektedirler. Geleneksel eğitim anlayışından farklı olarak bu tip eğitimin merkezinde öğrenci bulunmaktadır. Öğrenci zamandan ve mekândan bağımsız olarak konuları öğrenebilmekte ve eğitici ile teknolojiyi kullanarak bağlantı kurabilmektedir. III.2. Ġnternet Nedir? ABD'de 1969 yılında ulusal güvenlik açısından her türlü durumda iletişimin kesintisiz bir biçimde sağlanması amacı ile arpa (Advanced Research Projects Agency) tarafından Arpanet adlı bir bilgisayar ağı kurulmuştur. İlk etapta sadece dört adet bilgisayarın bağlı bulunduğu bu ağ, bilim adamlarının iletişim ağları konusunda çalışmaya sevk etmiştir. Zaman geçtikçe dosya transferleri ve elektronik mesajlar gibi önemli ağ hizmetlerinden dolayı yeni bilgisayarlar eklenerek ağ büyümeye başlamıştır. Arpa'nın, 1973 yılında DARPA (Defense Advanced Research Projects Agency) ismini almasıyla mevcut ağlar birbirine bağlanarak yeni bir yapı oluşturulmaya başlanmıştır. Teknik ve teknolojik açıdan birbirinden farklı yapılarda ve farklı ağ işletim sistemine sahip ağları birbirine bağlama girişimleri, 1982 yılında TCP/IP (Transmission Control Portocol/İnternet Protocol) protokolünün oluşturulmasıyla başarıya ulaşmıştır. Bu gelişmeden sonra 1983 yılında Arpanet, askeri amaçlı kullanım için MİLNET ve sivil amaçlı kullanım için Arpanet olarak ikiye ayrılmıştır. Dosya alışverişi ve elektronik mesaj gibi hizmetlere, tartışma kanalları, sanal alışveriş, reklam, eğitim gibi hizmetlerin eklenmesi ve ABD'deki ağ 188

210 omurgasına dunyanın dört bir yanından yeni bilgisayar ağları ve bilgisayarların eklenmesiyle büyüyen bu ağ İnternet ismini almıştır (Çakır Ve Göksel, 2001). İnternet, birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlı olduğu, dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen bir ağdır. İnsanların üretilen bilgiyi saklama, paylaşma ve ona kolayca ulaşma istekleri doğrultusunda ortaya çıkan bir ağ özelliğini taşımaktadır. Bu teknoloji yardımıyla pek çok alandaki bilgilere insanlar kolay, ucuz, hızlı ve güvenli bir şekilde erişebilmektedir. Bakış açılarına göre İnternet farklı şekillerde tanımlanabilir. İnternet, milyonlarca insanın kendi araçlarında etkileştiği, bilgi alışverişi yapabildiği büyük bir topluluktur. Pek çok yararlı bilginin bir tuşa basmak kadar yakın olduğu dev bir kütüphanedir. Kişilerin değişik konularda fikirlerini serbestçe söyleyebilecekleri ortamlar barındıran bir demokrasi platformudur. Alış-veriş, bankacılık hizmetleri, Radyo-Televizyon yayınları, günlük gazete servisleri gibi uygulamalar ile hayat kolaylaştığıdır. Sonuç olarak, İnternet'e hangi boyutundan bakılırsa bakılsın, temelinde "bir bilgiye ulaşım, onu paylaşım ve sonrasında da elde edilen bilgiyi kullanım" yatmaktadır. Ticari boyutunun da ortaya çıkmasıyla yaşamla daha çok iç içe girmeye başlamıştır. Günümüzde İnternet, üretilen ve üretilecek bilgilerin dolaşım sistemi konumuna gelmiştir. 189

211 Günümüzde İnternet dünyanın en büyük bilgisayar ağıdır. İnternet world stats'e göre dünyada İnternet kullanıcı sayısı 2011 yılında 'dir. Şekil 3. 1 dünyada İnternet kullanıcı sayısının ayrıntılarını gösterir. Şekil Dünyada İnternet Kullanıcı Sayısının Ayrıntılarını World Reğions WO RLD ĠNTERNET USAGE AND PO PULATIO N STATISTICS December 31, 2011 Population ( 2011 Est.) İnternet Users Dec. 31, 2000 İnternet Users Latest Data Penetration (% Population) Growth Users % of Table Africa 1,037,524,058 4,514, ,875, % 2,988.4 % 6.2 % Asia 3,879,740, ,304,000 1,016,799, % % 44.8 % Europe 816,426, ,096, ,723, % % 22.1 % Middle East 216,258,843 3,284,800 77,020, % 2,244.8 % 3.4 % North America 347,394, ,096, ,067, % % 12.0 % Latin America / Carib. 597,283,165 18,068, ,819, % 1,205.1 % 10.4 % Oceania / Australia 35,426,995 7,620,480 23,927, % % 1.1 % WORLD TOTAL 6,930,055, ,985,492 2,267,233, % % % Kaynak: ]Erişim Tarihi: [ Şekil 3. 2'de dünya çapında İnternet kullanıcılarının ülkelere göre dağılımı gösterilmektedir. Bu şekilde yer alan bilgiler göre Türkiye'de 35 milyon ve İran'da milyon kişi İnternet kullanıyorlar. Bu iki ülke istatiksel açıdan dünya üzerinde çok iyi durumdadırlar. 190

212 Şekil Dünya Çapında İnternet Kullanıcılarının Ülkelere Göre Dağılımı Kaynak: ]Erişim tarihi [ İnternet bilgisayarların modem veya benzeri bir ağ kartıyla telefon hatlarını kullanılarak birbirine bağlanmasını içermektedir. İnternet aracılığıyla hareketli, durağan görüntü, animasyon, ses, grafik vb. Her türlü bilginin telefon hatlarıyla bir başka bilgisayara ya da bilgisayarlara iletilme imkânı vardır. Birden çok kişi tek bir merkezden gönderilen bilgilere erişebilmektedir ve birden fazla birey birbirine bağlanarak iletişim kurma imkânlarına sahiptirler. Bilgi alışverişi çift yönlü olarak görsel, işitsel ve yazılı şekilde gerçekleştirilebilir. Etkileşimli bir ortamın milyonlarca kullanıcı ile paylaşılması ve içerilerinin her gün güncellenebilmesi sayesinde birçok medyanın kaldıramayacağı yoğunlukta bir bilgi erişimi sunar. Yüzlerce ağı bir araya getiren bir bilgisayar ağında bir bilgiye, veriye, kuruma, kişiye vs. Ulaşmak için bazı araç ve yöntemler İnternet erişimine yardımcı 191

213 olmaktadırlar. Bunlardan en yaygın olarak kullanılanları; gopher, www (World Wide Web), (Elektronik Posta), kullanıcı ağları ve dosya aktarmadır. Gopher; farklı noktalarda bulunan dokümanlara ulaşmak amacıyla kullanılan ve etkileşimli bir menü yardımıyla erişimin gerçekleştiği İnternet hizmetini içermektedir. Gopher İnternet kullanıcılarının ilgi duydukları ağlara ve hizmet veren (Server) bilgisayarlara ulaştırmaktadır. İnternet menüsünden gopher aracı seçildiğinde özel/ kamu kurumlarını/firmalarının ağlarına bağlanılabilmektedir. İlk menüden konuyla ilgili gopher'a atlayarak ulaşılabilmektedir. Kullanıcı gopher aracılığıyla eriştiği bir bilgiyi kendi bilgisayar sistemine kopyalayabilir, kayıt edebilir. Www hizmeti sunan birimlerden, doğrudan adresleme yaparak çeşitli elektronik bilgi bankalarına ulaşmak mümkündür. Www hizmetinde arşivin coğrafi olarak nerede bulunduğunun bir önemi yoktur. ; diğer İnternet kullanıcıları ile haberleşmeyi sağlayan İnternet erişim aracıdır. İnternete üye olan herkesin birer İnternet adresi vardır. Belli bir adrese gönderilen dosyalar, veriler, bilgiler vs. okunabilir, saklanabilir, basılabilir. Kullanıcı ağları; ilgi alanı aynı olan kişileri on-line olarak bir araya getiren İnternet erişim hizmetidir. Elektronik odaların oluşturulduğu oturumlarda dünyanın çeşitli yerlerinde benzer ilgi alanlarına sahip olan kişiler sanal olarak bir araya gelebilmektedirler. İnternet kullanıcının verdiği anahtar kelime veya kelimelere uygun ağları bularak, kullanıcının görüşmelere katılmasına imkân tanır. İnternet, etkileşim özelliği sayesinde, öğrenmeye katkı getirmekte ve doğrudan derslerde kullanılacak hemen her konuda kaynak ve materyaller sağlamaktadır. Böylece öğrenme ortamlarının görünümü ve değerlendirme 192

214 yöntemleri kökten değişmektedir. Öğrencilerin İnterneti kullanmaları, aktif katılımcılar haline gelmelerini sağlamakta, kendi geleceklerini planlamakta ve öğrendikleri disiplinlerin uygulamaları üne girmelerinde yardımcı olmaktadır. İnternet hem öğrencilerin hem de öğretim elemanlarının teknoloji ve bilgi okuryazarlığını geliştirmelerini sağlamaktadır. Öğrenenleri teknolojik araçları kullanmaları konusunda da cesaretlendirmektedir. Akademik araştırmalara duyulan ilgi artmakta, hem akademisyenlerin hem de öğrencilerin araştırma yapmaları web tarafından desteklenmektedir. III. 3. Ġnternet ve Uzaktan Eğitim Dünyadaki en güçlü ve en yaygın bilgisayar ağı internettir. Belirli bir kar amaçlansın ya da amaçlanmasın üniversitelerin, okulların, Şirketlerin ve şahısların bilgisayar kullanımı ile genişleyen İnternet ağı ile artık uzaktan eğitim yöntemlerinin zaman ve uzaklık sorununu aşması daha kolaylaşmaktadır. İnternet yoluyla iletişim sağlamada şu yollardan yararlanılabilir: Elektronik mektup: normal mektup hizmeti gibi İnternette İnsanlar arasında ileti gönderip alma ve haberleşme olanağı sağlamaktadır. Mektup hizmeti ile adrese ulaştırmak yerine bilgisayar yazılımı ile artık mektubunuz elektronik ortamda bir kullanıcıdan diğerine ulaşmaktadır. Bülten panosu: İnternet yolu ile birçok bülten panosuna Erişilebilmektedir. İnternetteki iki önemli genel bülten panosu Usenet ve Listserv dür. Usenet, konu başlıkları altında düzenlenen birçok haber başlığını içermektedir. Listserv, özel ilgi alanlarına göre ya da başlıklara göre tartışma forumu oluşturmaktadır. 193

215 Dünya Çapında Ağ (www): İnternete erişim sağlayan yenilikçi bir Adımdır. Geniş kapsamlı dokümanlara erişim sağlayan bir araç olarak da tanımlanabilir. Kullanıcılarına İnternet üzerindeki birçok şekil, metin, bilgi, Ses, görüntü gibi çeşitli kaynaklara erişim olanağı sağlamaktadır. Kullanımı ya da İnternette gezinti yapmak yazılım ara birimleri ile daha kolaydır. Evrensel kullanımla ağ ile gerçekleştirilen en önemli tasarım İnternetteki ana sayfadır. Her bir tasarımcı ya da kişi sunmak istediği bilginin içinde olduğu Bir ana sayfa oluşturabilmektedir. 'Hipertext' özelliği sayesinde de kendi sayfanızdaki ve diğer ana sayfalarda yer alan bilgilere ulaşabilmektedir. Gelişen bilgisayar teknolojisi beraberinde yenilikleri getirmiştir. Bilgisayarın kullanım alanındaki artışı getirdiği imkânlarla birlikte eğitim alanına kadar girmesine de neden olmuştur. Bilgisayar teknolojisinin, haberleşme ve iletişim sağlama amacı ile oluşturulan İnternet ağını da kullanması eğitimi uzaktaki insanlara taşıma olanağını sağlamıştır. Varol, interneti birçok bilgisayar sisteminin birbirine bağlayan dünya çapında yaygın olan ve sürekli büyüyen büyük kitlesel iletişim aracıdır. İnternet bilgiye kolay, ucuz, hızlı ve güvenli ulaşmanın, onu paylaşmanın en modern yoludur biçiminde tanımlamıştır. Uzaktan öğretimle ilgili birçok tanım bulunmaktadır. Uzaktan öğretimi farklı mekânlardaki öğrenci, öğretmenin bir iletişim teknolojisi ile bir araya geldiği kurumsal bir eğitim faaliyetidir şeklinde tanımlamak mümkündür. Uzaktan öğretim materyali için internet, bilgi aktarma, arama ve geliştirme aracı olarak kullanılmaktadır. Web sayfaları ses ve görüntü araçlarına, etkileşimli 194

216 araçlara (sohbet, video konferans vb.), haberleşme araçlarına (elektronik mektup, liste ve haber grupları) ve diğer web sayfalarına bağ içerebildiğinden, eğitim materyali hazırlanırken herhangi bir kısıtlama olmadan tüm bu servisler günümüzde kullanılmıştır. Son yıllarda, bilgisayar ve internet kullanımının yaygınlaşması, gelişen internet teknolojileri ve ADSL gibi çevirmeli bağlantılara göre daha ucuz, hızlı ve sürekli internet bağlantılarının kullanılmaya başlanması, internet üzerinden yayımlanan eğitim ortamlarının oluşmasına neden olmuştur. Bu eğitim ortamlarından en popüleri web tabanlı eğitimdir. Web tabanlı eğitim, oldukça yeni bir olgudur. Bu nedenle araştırmacılar tarafından çeşitli tanımlar yapılmaktadır. Yıldırım ve Özden'in (1998), Locatis Ve Arkadaşlarından (1989) aktardığına göre bilgiyi düzenlemek ve sunmak için kullanılan bilgisayar teknolojilerine dayalı bir yaklaşımı'dır. Özdil ve çelik (2000) de, web tabanlı eğitimi, uzaktan eğitimde İnternet imkânlarının kullanılmasıyla verilen eğitim şeklinde tanımlamaktadır. Dünyada, coğrafi olarak dağınık olan birçok özel şirket ve kamu kuruluşu, personelini yetiştirmek için uzaktan eğitim yöntemini seçmektedir. Hatta dağınık olmayan bazı kurumlar da başarılı uzaktan eğitim projelerine örnek olmaktadır. Aynı kampüs veya bina içindeki çeşitli birimlerde görevli çok sayıda personelin fiziksel olarak bir araya getirilmesinin mümkün olmadığı durumlarda, uzaktan eğitim teknolojileri kullanılmaktadır. Yüzlerce veya binlerce çalışanının kısa bir süre içinde etkin bir şekilde eğitilmesine ihtiyaç duyan bir kurum, bunu ancak uzaktan eğitim teknolojileri ile gerçekleştirebilir. 195

217 Web tabanlı eğitimin, yetişkin eğitimi, çocuk eğitimi, ana-baba eğitimi, kurumlar için hizmet içi eğitim gibi çok çeşitli ve farklı amaçlarla yapılabileceği göz önüne alındığında çok geniş uygulama alanına sahip olduğu söylenebilir. İnternet teknolojileri artık uzaktan eğitime yönelik güçlü işbirliği öğrenme ögelerini de vurgulamaktadır. Bu anlamda, İnternetin uzaktan eğitimde de öğrenci merkezli yaklaşımlarını kullanılmasına olanak veren bir ortam olduğu belirtilebilir. İletişim teknolojileri, farklı zaman ve mekânlarda bulunan bireylere iletişim ve etkileşim olanakları sunarak öğrenme evrelerini daha zengin hale getirebilmektedir. Özellikle, eğitim sisteminin önemli bir sorunu olan kalabalık sınıflarda gerçekleştirilen eğitim ortamlarındaki etkileşime kıyasla İnternet ortamında meydana gelen etkileşimin daha fazla olduğu söylenebilir (Passerini, Granger, 2000: 2). İnternet teknolojileri bilgi depolama, iletişim ve etkileşim olanakları ile bilgi aktarımı ve sunumunda hızlı olması nedeniyle uzaktan eğitimde kullanılmaktadır. Gruplar ve bireyler arasındaki elektronik iletişime izin veren bazı teknikler vardır. Bu teknikler arasında e-posta, haber grupları, posta listeleri, tartışma grupları, forumlar, İnternet tabanlı konferans ve World Wide Web bulunmaktadır. III Elektronik Posta (E-Posta): Elektronik posta, ağ üzerindeki en sık kullanılan ve en eski iletişim yöntemidir. E-posta, kullanıcıların birbirine güvenli ve abuk mesaj göndermesini sağlar. E-postalar artık klasik metin tabanlı olmaktan çıkmış, şekil, ses, hareketli görüntü ve veri dosyaları da içerebilen duruma gelmişlerdir. E-posta hem gönderene hem de alana fayda sağlar. E-posta ile mesajlar, dünyanın her yerinde anında alınır ve gönderilir. Zamanında birçok kişiye dağıtılma 196

218 imkânı sunmaktadır. Gönderenin zaman programına göre mesajlar gönderilir. Kabul edenin hattı meşgul olsa bile bilgi ulaşır. E-posta, iletişimin en popular ve hızlı bir formudur (Hruskocy, Ertmer, Woods, 2003: 10). E-posta zaman ve maliyet tasarrufu sağladığı gibi yeni arkadaşlıkların kurulmasını, öğrencilerin iletişim becerilerini zenginleştirir. Veri paylaşımı ve toplamada, öğrencilerin diğer öğrencilerle iletişim kurmasında da etkilidir. E-posta, öğrenmede bilgi dağıtımının sonuçlanabileceği en basit yaklaşımdır. E-posta iki yol ile kullanılabilir. Zamanlı programlar ve düzenli haberler. Bilgisayar ağlarının oluşturulma nedenlerinden biri, kişilerin, bir yerden diğerine hızlı ve güvenli bir şekilde elektronik ortamda mektup göndermesi ve haberleşmesidir. Elektronik posta ( e-posta), başlangıçta sadece düz yazılı mesajlar göndermek amacıyla geliştirilmişken, 1995 yılından sonra geliştirilen tekniklerle, e- posta içinde şekil, ses, video, HTML sayfaları, çalışabilir program gibi unsurları gönderme işlemi mümkün hale gelmiştir. E-posta, üyelik tabanlı bilgi servislerinde de yaygın olarak kullanılan bir servistir. E-posta hesabi için özel üretilmiş programlar bulunmakta ve yaygın olarak kullanılmaktadır. Microsoft Outlook, Outlook Express gibi programlar bu konuda örnek verilebilir. Bu Tür programlar oluşturulmuş. Bir e- posta hesabının kontrolünü ve kullanımını sağlar. Yalnız son yıllarda web sayfası üzerinden de bu tür işlemler gerçekleştirilebilmektedir. İnternet'e bağlı herhangi bir bilgisayardan e-posta hesabının kontrol edilebilmesi oldukça önemli bir gelişmedir. III Online Forumlar: Kullanıcıların birbirine mesajlar gönderebilmelerine, verileri paylaşabildiği, fikir alışverişinde bulunabildikleri önemli bir iletişim hizmetidir. E-posta ve tartışma 197

219 listelerinin bir çok özelliğini online forumlarda bulundurmaktadır. Forum sürecinde bulunan katılımcılar karşılıklı fikir alışverişinde bulunabilmeleri yanında, öne sürdükleri çözüm yollarını belirledikleri zaman sürecinde yanıtlayabilmektedir. Çok geniş dosyaların forumlara gönderilebilmesinin yanında, bu tür dosyaların o anki iletişim sürecinde değil de, sonra yüklenebilmesi zaman süreci ve de disk kapasitesi bakımından büyük avantaj sağlayacaktır. Forum ürün özellikleri, üst düzeyde yazma bilgi ve becerisini göstermede diğer e-posta ve tartışma listelerden farklılık göstermektedir. III Haber Grupları(News Grups) Ve E-Posta Listeleri(listserve): Haber grupları, e-postanın bireyden bireye olan iletişimini genişleterek, metin tabanlı tartışma forumları sunar. Gönderilen mesajlar, kullanıcı bilgisayarında değil, merkezi bir sunucuda toplanır ve bu sunucuya bağlanan herkes tarafından okunabilir. Birçok haber grubu İnternet üzerinden erişilebilir durumdadır. Bu haber gruplarına üye olarak istenilen alanda devamlı bir bilgi erişimine sahip olabilir, kendi fikirlerinizi iletebilir. Bunlardan en popüler olanları Usenet ve Listserv'dir. Usenet, binlerce farklı konuda organize olmuş haber gruplarını içinde barındırır. Posta listeleri özellikle gruplar ile bilgi paylaşımında kullanılır (Ertmer, 2003: 14). Haber grupları ve forumlar, elektronik mesaj ve posta listelerinden, tartışma gruplarından farklılaşır. Çünkü mesajlar kişinin mesaj kutusuna gitmez. Kullanıcılar mesaj göndermek ve okumak için mutlaka web sitelerini ziyaret etmelidirler. Kullanıcıların konular üzerinde düşündüklerini ve fikirlerini paylaşmalarını sağlar (Ertmer, 2003: 18). 198

220 E-posta listeleri, asenkron iletişimi sağlayan ve e-posta kullanarak bilgi dağıtmak için diğer bir metot olup otomatik bir hizmettir. Listedeki herkese mesaj gönderilir. E-posta listeleri, e-posta ve haber gruplarının bir sentezidir. Üyeler, e-posta ile listeye üye olurlar ve mesaj gönderirler. Listeye gönderilen bir mesaj ise otomatik olarak tüm üyelere e-posta ile dağıtılır. Haber grupları ve e-posta listeleri, birçok insanın birbiriyle etkileşimini sağlasa da bu eşzamanlı bir iletişim değildir. III Ġnternet Tabanlı Konferans: Sohbet odaları ve mesaj panoları insanlara etkileşim imkân vererek eşzamanlı ve eş zamansız uzaktan eğitimde kullanılır. Microsoft Net Meeting, İ-Visit gibi yazılımlar ve web kameraları sayesinde İnternet üzerinden video konferans yapmak mümkündür. Günümüzde İnternet üzerinden Radyo, Televizyon yayınları hatta kıtalararası telefon görüşmeleri bile yapılmaktadır. Sohbet gerek zamanlı iletişimdir. Genellikle İnternet tabanlı öğrenmede kullanılan araçlardan sadece biridir. İnternet tabanlı öğrenmedeki iyi tasarım, asenkron iletişim için kolaylık sağlar. III World Wide Web (WWW): Www (World Wide Web), Web, yâda W3; Yazı, Şekil, Ses, Film, Animasyon gibi pek çok farklı yapıdaki verilere etkileşimli bir şekilde ulaşmamızı sağlayan birçoklu (Hiper) ortam sistemidir. Çoklu ortam, bir dokümandan başka bir dokümanı çağırılmasına linkler aracılığıyla olanak sağlar. Linkler, aynı doküman içinde başka bir bölüme olabildiği gibi, fiziksel olarak İnternet üzerindeki herhangi bir başka 199

221 makineye de yapılabilir. Bütün bu farklı yapıdaki veriler uygun bir standart ile bir arada kullanılıp bir web ara yüzünde görüntülenebilir. Web'in diğer bir işlevi de, (Ftp, Gopher, News, Wais Gibi) bazi İnternet servislerini kendi içerisinde barındırmasıdır. Web uygulamaları, (Browser, Gezgin, Tarayici gibi) web ara yüzlerinde görüntülenir. Web sistemleri, kullanılan platformdan bağımsızdır. Bir Macintosh, PC ya da UNİX web ara yüzü aynı sayfaları, aynı şekilde alırlar. Sayfaların alındığı web servisleri de farklı bilgisayar platformlarında olabilir. Web ara yüzleri ve web servis sağlayıcı ortamlar hemen hemen tüm dünyada her yerde vardır ve global olarak kullanımları artmaktadır. Web yapasının bu kadar çok kabul görmesinin bazı sebepleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Web, açık bir sistemdir ve platform, bilgisayar, işletim sistemi gibi unsurlara bağımlı değildir. Web üzerinden pek çok bilgi kaynağına kolayca erişilebilir. Web uygulamalarını geliştirmek ve kullanıma sunmak çok kolaydır. Web ortamları Java, Activex gibi unsurlar kullanılarak son derece dinamik bir şekilde dizayn edilebilir. Bir kullanıcı, isteğine bağlı bir şekilde, bağlandığı bir veri tabanından bilgilere farklı gruplarda erişebilir (Client Side Corporation). Aranılan bilgilere, birtakım tarama mekanizmaları (Search Engines) sayesinde kolayca ulaşılabilir. 200

222 Web ara yüzünün başka bir işlevi nedeniyle, 1996 yılından sonra, yeni bir görüş daha ortaya çıkmıştır. Bu da web ara yüzünün aslında bir işletim sistemi olduğu görüşüdür. Birbirine bağlı bilgisayarlar arasında veri paylaşımı için kuralları olan ve grafik ara birimli bir işletim sistemi görevi yapmaktadır. Web ara yüzü, sabit diskteki dosyalar arasında, başka bilgisayarlardaki sayfalar arasında dolaşıldığı gibi, gezinmeye imkân tanımaktadır. İnternetin en etkileyici ve heyecanlı açık yüzüdür. Www kısa tanımıyla çoklu medya bilgisinin milletlerarası erişime açılması şeklinde tanımlanabilir. Www kullanıcı kitlesine İnternet üzerinden eşitli program yazılımları (İnternet Explorer, Netscape vb.) Kullanılarak erişebilmeleri imkânını sağlar. Birçok popüler yazılım İnternette gezinmeyi ve bilgi paylaşımını sağlamaktadır. Herhangi bir kuruluş veya bireysel İnternet kullanıcısı kendisi için bir sayfa oluşturarak İnternette yayınlayabilir ve diğer sayfalara bağlantılar kurabilir. Web in dört özelliği vardır; araştırma, sunum, iletişim, üretim. Web in sunum özelliği, metin ve grafikler bakımından eğitim içeriklerinin eğitimciler tarafından kullanılan içerik sunumlardır. Video, ses, çoklu ortam grafik, animasyon bunları sunum özellikleridir. Web in etkili sunum araçlarından bazıları, öğrenci bilgi Yönetimi ve otomatik değerlendirmesi için veri tabanı kapsar. İletişim özelliğinin bileşenlerinden bazıları; sosyal etkileşim ve iletişim için sohbet, tartışmalar için forum alanı, materyallerin transferi için ftp, anında geribildirim için elektronik posta, etkileşimi sürdürmek için video-konferans'tır. Araştırma aracı olarak web üzerindeki arama motoru, yeni bilgileri arayan kişiler için önemli bir araçtır. Web in bu yönü; daha fazla bilgi aramak için 201

223 öğrenenlere izin verir. Üretim özelliği, yeteneklerin üretilmesi için eğitimsel amaçlar için çok yapıcıdır. Web, mükemmel eğitim kaynağıdır. Hem öğretmenler hem de öğrenciler konuların eşitliliği üzerine bilgiyi araştırmak için web i kullanırlar. Web öğretmenlere profesyonel gelişme için etkili kaynak sağlar. Web, bilgi kaynağı, araştırma aracı, öğrenme aracı, değerlendirme aracı, gelişme aracı, yayınlama aracı olarak kullanılmaktadır (Hruskocy, Ertmer, Woods, 2003: 30). III. 4. Ġnternet Avantajları ve Uzaktan Eğitim Uzaktan eğitimin en büyük üstünlüğü asenkron (eş zamansız) bir eğitim olması, yani yer ve zaman kavramı zorunluluğunun olmamasıdır. Bilgisayar teknolojisinin hızla gelişmesi ve İnternetin her alana girmesi ile bu eğitim türü gün gittikçe artmaktadır. Bu hızlı gelişme sayesinde insanlar artık eğitim almak için uzaklara gitmeyecek tam tersi eğitim onlara gelecektir. Evinde, işyerinde, tatil vb. Her yerden eğitimini devam ettirecektir. Bu da her seviyedeki insanların artık öğretim görebilecek ve artık eğitim görmek için eğitim kurumlarına ulaşmak gibi bir zorunlulukları olmayacaktır. Yaşam boyu öğrenme gerekli olduğundan, teknolojilerin hızla yayıldığından, bilgi ve becerilerin artması, değişmesi ve eşitlenmesi ile uzaktan eğitim kaçınılmaz olmaktadır. Bilgisayardaki gelişmelerden dolayı birçok meslek dalı artık bilgisayar kullanmakta ve birçok işlerini kolaylaştırıcı programlarla yapmaktadırlar. İnternet destekli eğitimde en önemli nokta ders materyallerini teknolojiye uydurmaktır. Yani dersin son teknolojik gelişmelerini insanlara duyurmak ve onlara bunları öğretmeyi hedeflemektedir. Uzaktan eğitim sistemi ile öğrenci her yerden istediği bilgiye 202

224 ulaşabilir, öğrencinin öğrenme sorumluluğuna daha fazla yer verilir, öğretim elemanlarının eğitsel görevlerine daha fazla zaman ayırmaları sağlanır, öğrencilere geniş seçenekler sunulur, değişik ortam ve yöntemleri birlikte kullanırlar (Aşkar, 2003: 30). Uzaktan eğitim, sesleneceği kitlenin genişliği nedeniyle ülkeler 'de büyük önem taşıyor. Halk eğitiminden öğretmen eğitimine, farklı yaş ve düzeydeki öğrenci eğitiminden uluslararası iletişim ağlarının sağlanmasına kadar uzanan kitleye hizmet verme, ülkelerin eğitim sorunlarının birçoğuna kendiliğinden bir çözüm getiriyor. Ülkelerin her bölgesine ve değişik sosyo-ekonomik kesimlerine eğitim hizmetlerinin hızla ve düşük maliyetle götürülmesini sağlıyor. Böylece, fırsat eşitsizliğini ortadan kaldırıyor. Uzaktan eğitim ile eğitim merkezinden tüm dünyaya bilgi gönderilir. Bilgi İnternet üzerinden dağıtıldığından posta masrafları ortadan kalkar. Bilgiler hızlı bir şekilde güncellenebilir. Eğitmen ve öğrenci arasındaki etkileşim metin, grafik, e-posta, forum gibi tekniklerle sağlanır. Öğrenciler geri bildirimlerini kolayca yapabilirler. Öğrenci istediği zamanda ve eğitmenin etkisi olmadan kendisi öğrenir. III. 5. Web Tarayıcıları, HTML ve Hiper Metin Aktarım Protokolü Web' in en ilginç yönlerinden biri de karışık görünmesine rağmen çok basit bir yapıda olmasıdır. İnternet kullanıcıları, web tarayıcı (Browser) aracılığıyla bağlanmak istedikleri web sayfasının adresini yazdıkları zaman, web dokümanına ulaşma dört ana aşamada gerçekleşir: 1. Bağlanılmak istenilen yerle bağlantının kurulması, 203

225 2. İstenilenin web servisine iletilmesi, 3. Cevabın verilmesi, 4. İlgili sayfayla yapılan bağlantının kesilmesi. Bu ana aşamalar, web üzerinde iletişimin kurallarını tanımlayan bir protokolü oluştururlar. Bu protokole Hyper Text Transfer Protocol (HTTP) denir. Bağlantı aşamasında, web erişiminde kullanılan bir web ara yüzü, ilgili bilginin olduğu web servisine bağlanır. Bu servislere HTTP servisleri de denir. Bağlantı sağlandıktan sonra web istemci programı HTTP servisine "ne istediğini" bildirir. Bu isteği alan HTTP servisi'de, istenilen işlemi yapar ve cevabı gönderir. Gelen cevap web istemci programında görülür. Eğer istek gerçekleştirilemiyorsa bir hata mesajı ile karşılaşılır. Son aşamada ise servis ile yapılan bağlantı kesilir. Web ara yüzleri, yönlendirme işlemini HTML (Hyper Text Markup Language) adında bir programlama dili yorumlayıcısı kullanarak yaparlar. HTML, ana hatları SGML (Standard Generalized Markup Language) ile belirlenmiş bir doküman formatlama dilidir. Bu dil, daha çok, yazılı bir dokümanı formatlayan ve bir objeden başka bir objeye linkler aracılığıyla erişim sağlayan komutları içermektedir. Daha kapsamlı etkileşimler ise sunum Java ve Microsoft'un Activex teknolojileri ile gerçekleştirilebilir. Temelde her iki teknoloji de web sayfalarına programların eklenmesini sağlar. Bu programlar, klasik programların yapabileceği birçok şeyi yapabilmektedir. Daha çok grafiksel formlar, animasyonlar ve özel efektler için kullanılsalar da kullanıcıya etkileşim için de çok işlevli bir ortam sunarlar. 204

226 III. 6. Web Sitesi Tasarımında Kullanılan Programlar III HTML(Hypertext Markup Language) İnternetin hayatımıza daha çok girmeye başladığı bu günlerde web sayfası hazırlamak önemli bir konu halini almıştır. Tabi ki web sayfası hazırlamak için birçok yazılım kullanılmaktadır. Bu yazılımlardan bir tanesi de HTML'dir. HTML (Hypertext Markup Language / Hareketli-Metin İşaretleme Dili) basitçe, web tarayıcıları ile görebileceğimiz, İnternet dokümanları hazırlamaya yarayan bir çeşit dildir. HTML, programlama dilleri (C, Pascal, Basic,..) Gibi bir programlama mantığı taşmadığından öğrenilmesi ve kullanılması gayet kolay bir dildir. HTML dilden ziyade kabaca metinleri ya da verileri biçimlendirmek ve düzenlemek için küllendiğimiz komutlar dizisi bile diyebiliriz. HTML dili kullanarak web sayfası hazırlamak için özel bir editöre gerek yoktur. Notpad kullanarak sayfalarınızı hazırlayabilirsiniz. HTML dili, metin, şekil ve grafikler gibi sayfa ögelerinin web tarayıcıları tarafından nasıl görüntüleneceğini ve tuşa basma veya farenin tıklatılması yolu ile köprünün etkinleşmesi gibi web tarayıcılarının kullanıcının hareketlerine nasıl karşılık vereceğini belirlemek üzere etiketler kullanır. Günümüzde kullanılan web tarayıcılarının çoğunluğu, özellikle Microsoft İnternet explorer ve Netscape navigatör, HTML etiketlerini mevcut standarttakilerin ötesinde tanır. Frontpage programı HTML dosyalarını okur ve yazar ayrıca HTML dilinin bilinmesi gerekmez. III Front Page: 205

227 Frontpage, Microsoft Firması tarafından piyasaya sunulan bir web tasarım programıdır. Frontpage programı ile istenilen şekil ve görünümlerde web siteleri tasarlamak oldukça kolaydır. Web içeriğinin Yönetiminin kolay olması için frontpage, web sayfalarına frontpage webleri denen küçük birimler halinde düzen verir. Sunucudaki veya bir klasör yapısındaki ilk webe kök web denir. Kök web sayısız ek webler içerebilir. Kök web 'in içerdiği weblere kullanıcı webleri veya alt web denir. Kök web in yönetimi genellikle oluşturan kişi tarafından yapılır. Kullanıcı, yani alt weblerin yönetimi kişilere dağıtılır. Bir kök web 'in sahip olacağı alt weblerin aşağıdaki ilkelere göre belirlenmesi gerekir; A.) Web ne kadar büyükse karşı tarafa yani sunucuya aktarım o kadar yavaş olacaktır. İçerik Yönetimi ve eşitleme sorunlarını en aza indirmek için frontpage webleri birkaç bin dosyadan fazla olmamalıdır. B.) Aralarında kökler bulunan sayfalar genellikle aynı frontpage web içerisinde yer alır. C.) Farklı kişilerce yönetilen sayfalar genellikle faklı weblerde yer alır. Web sunucusunda kök web, frontpage sunucusu kurulurken oluşturulur. Kök web sunucusunun var olan tüm içeriğinden oluşur ve yöneticisi web sunucusunun yöneticisidir. Web sunucusunun yöneticisi isterse alt webler oluşturabilir ve bunların yönetimini kişilere verebilir. Frontpage metinleri oluşturmanıza, biçimlendirmenize ve sayfa düzenlerini oluşturmanıza imkân verir; frontpage in dışında oluşturduğumuz şekilleri ekleyebilir; bağlantılar oluşturabilir; kendi web sayfalarınızı düzenlemenizi ve bir sürükle-bırak ortamı içinde bir web de yer alan çeşitli sayfa görünümlerine bağlantılar 206

228 oluşturmanızı sağlar. Kısacası frontpage web tasarımında kullanıcılara çok büyük kolaylıklar sağlamaktadır. III PHP (Personal Home Page) PHP, ilk kez 1994 yılında, Rasmus Lerdorf tarafından, kendi sitesine erişen ziyaretçileri izlemek ve kişisel bilgilerini İnternet üzerinden yayınlamak amacı ile geliştirildi. O tarihlerde, günümüzdeki gibi gelişmiş web tasarım yazılımlarının bulunmamasından dolayı, web sayfası yapmak çok daha zordu. Zaman içinde diğer kullanıcılarında PHP'i kullanmaları neticesinde, PHP'nin güçlü bir dil yapısına sahip olduğu ve geliştirilebilir nitelikte olduğu hissedildi. Bu gelişmeler üzerine Rasmus Lerdorf, PHP 2.0 sürümünü oluşturdu. PHP 2.0 önemli bug lar içeriyordu. Zeev Suraski ve Andi Gutmans adlı iki bilgisayar yazılımcısı, PHP 2.0 Parseri (Çözümleyici) içindeki bu ciddi problemleri tespit ettiler. PHP 3.0 sürümü, Rasmus Lerdorf ile birlikte, Zeev Suraski, Andi Gutmans, Stig Bakken, Shane Caraveo Ve Jim Winstead in çalısmaları ile gelistirildi. Daha sonra zend kütüphanesi desteğini kullanan PHP 4.0 geliştirildi. Zend kütüphanesi, Zeev suraski ve Andi Gutmans ın olağanüstü çalışmaları sonucu geliştirilmişti ve PHP'i çok güçlü hale getirdi. Zend adlı bu yeni çalışma ortamı ile bir PHP Sriptinin icra zamanında bir önceki sürüme göre 100 kat azalma olduğu test edilmiştir. PHP'nin temel özellikleri: 1.) PHP, istemci sunucu yapısının sunucu tarafında çalışan bir Script dilidir. Script, tanım olarak kullanıcının araya girmesi olmaksızın icra edilebilen bir komutlar dizisi anlamındadır. 207

229 2.) PHP, Çeşitli platformlarda çalışabilen bir dildir. Diğer pek çok Script dilinden farklı olarak, hemen hemen tüm işletim sistemleri üzerinde çalışabilir. 3.) PHP, ya bir sunucu modülü olarak yâda tek başına çalışabilecek bir CGİ Scripti olarak kon figüre edilebilir. 4.) PHP'nin veri tabanlarına erişim fonksiyonları standartlaştırılmamıştır; her veri tabanı, farklı ve diğerleri ile uyumsuz bir APİ kullanılır. yerleştirilebilir. 5.) PHP HTML kodu içine gömülebilir ve böylece web sayfalarına HTML ile veri tabanlarına erişim gerçekleştirilemez; oysa PHP ile veri tabanları ve dosyalarla etkileşim mümkün olduğu gibi, ayrıca Yönetimi ve daha HTML nin yapamadığı pek çok şey gerçekleştirilebilir. III MYSQL MYSQL, bir veri tabanı yönetim sistemidir. Bunun yanında MYSQL aynı zamanda bir ilişkisel veri tabanı yönetim sistemidir. Çünkü veri tabanının temsilinde temel veri modeli olarak ilişkisel model benimsenmiştir. Bu modelde, bilindiği gibi, veri tabanının veri bileşeni, bir şekiller kümesi içine yerleştirilmiştir. Veriyi farklı şekiller içine yerleştirmek bir esneklik sağlar. Gerektiği zaman farklı şekiller arasında, içerdikleri aynı veri Türündeki alanlar yardımı ile ilişki kurulabilir. MYSQL içinde, veri tabanı yönetim sisteminin veri tabanına erişim ve sorgulama işlemleri için kullandığı bileşen ise standart SQL'dir. MYSQL, aynı zamanda bir açık kaynak yazılımdır. Açık kaynağın anlamı, MYSQLE'i herhangi bir 208

230 kişinin serbestçe kullanabilmesi yanında, MYSQL yapısında değişiklikler de yapabilmesidir. MYSQL in ilk planda öne çıkan özelliklerini, çok hızlı işlem yapabilmesi, güvenilir ve kararlı olması ve kolay kullanılabilir olması olarak sıralayabiliriz. MYSQL, çok zengin ve faydalı bir fonksiyonlar kümesine sahiptir. Bağlantı kalitesi, hız ve güvenlik faktörleri düşünüldüğünde, MYSQL, İnternet üzerindeki veri tabanlarına erişim bakımından çok uygun bir ürün olarak görülmektedir. Ayrıca popüler tüm programlama dillerinde desteklemektedir. III Adobe Photoshop Bilgisayarla grafik tasarım artık iyiden iyiye yaşantımıza girmiştir. Dolayısıyla gerek basında, gerek reklam sektöründe bilgisayarsız tasarım yok denecek kadar azdır. Tabiki tasarımın en önemli unsurlarından biriside şekil programlarıdır. Bilgisayarda Şekil denildiği zaman ilk akla gelen ve en popüler şekil işleme programı adobe photoshopdur. Profesyonel bir şekil işleme programı olan Adobe Photoshop'un kullanım alanının çok geniş olduğu bir gerçektir. Özellikle web sayfalarının tasarımındaki rolü etkisi çok büyüktür ancak burada hemen bir hatırlatma yapmamız gerekiyor Photoshop'un çoklu dil (Multi Language) desteği olmadığı için yazılarımızda bazı karakterleri kullanamıyoruz. III Java Script Javascript, c dilinde yazılmış programdır. Javascript web sayfalarında kullanılabilen yeni bir Scripttir. Java Scriptin en önemli özelliği HTML sayfası 209

231 içerisine yerleştirilebilmesidir. Java Script HTML'nin bir parçasıdır ve içinde bulundurduğu HTML ile birlikte web browserı tarafından yorumlanır. Java Script ile değişik elemanlar kullanarak HTML sayfaları çok daha iyi düzenlenebilir. Dolayısı ile Java Script programı yazmak demek, bir web sayfası hazırlamak ve bu sayfadaki HTML kodlarının arasına Java Script kodları gömmek demektir. Java Script programlarını yazabilmek için fazla bir şeye ihtiyacınız yoktur. Bunun için gerekli olanlardan birincisi iyi bir bilgisayar (Windows 95 ve üstü yüklü vs.) Ikınıcısı ise her bilgisayarda rahatlıkla bulunabilecek bir kelime işlem programıdır. Ayrıca bir zamanlar sadece CGİ ile mümkün olan bazı olaylar Java script ile de yapılabilir. Yani Java script'in yardımıyla gerçekten de kaliteli web sayfaları oluşturulabilir. Şu anda İnternet üzerinde Java script ile ilgili birçok örnek bulunmaktadır. III HTML Dosyalarının İçine PHP Kodlarını Ekleme HTML dosyasının artık PHP uzantılıymış gibi davranmasını ve içindeki kodların PHP motoru tarafından algılanmasını istiyorsak bunu sağlamak için bulunduğumuz web dizini (klasör) içinde bir Htaccess dosyası oluşturmak gerekir. Bunu HTML dosyalarına PHP gibi davranılmasını istediğimiz her klasörde oluşturmalıyız. III Fireworks Firework hem web tasarımında hem de grafik tasarımında kullanılabilen bir programdır. Aynı anda hem pixel hem de vektörel bir tabanda çalışabilme özelliğine sahiptir. Web tasarımında fireworks ile neler yapabiliriz: 210

232 1.) Web sayfalarında kullanılmak üzere harika butonlar yapılabilir. 2.) Fireworks ile göze hoş gelen hareketli butonlar da yapılabilir. 3.) Herhangi bir nesnenin kolayca dış yüzeyinin boyanmasını sağlar. 4.) Bir grafiğin, şeklin veya text in renklendirilmesinde kullanılır. 5.) Fireworks ün getirmiş olduğu en büyük yeniliklerden biri de, programı kullanarak web sayfalarınız için, çok kolay bir şekilde pop-up menüsü hazırlayabilirsiniz. III Swish Swish, web tasarımında kullanılan önemli yazılımlardan birisidir. Flash vektörel canlandırmalarda ilk ve en gelişmiş örnek olmaya devam etse de yazı konusunda Swish çok daha iyidir. Dosya boyutu oldukça küçük olan Swish yazı hazırlamada kullanıcılara çok yardımcı olmaktadır. Swish de yaptığımız çalışmalar Swi uzantılı olarak kaydedilir. Ayrıca Swish De Swf ve HTML olarak kayıt yapabilme seçeneklerimde vardır. III PHP Myadmin PHP Myadmin web tabanlı arayüzü ile özellikle birden fazla kullanıcılı ortamlarda MYSQL veritabanını kullanmayı çok kolaylaştırmaktadır. Bu yüzden birçok hosting şirketi PHP Myadmin'i hosting hesaplarıyla birlikte kullanıcılara sunmaktadır. Son günlerde bu yazılım o kadar tutulmuştur ki aynı kod örnek alınarak Postgresql, Oracle gibi diğer veri tabanlarına da uyarlanmıştır. Bu durum PHP Myadmini piyasada daha yaygın kullanılır hale getirmiştir. III.7. Web Sitesi GeliĢtirme 211

233 1990'lı yıllardan itibaren yoğun olarak insan hayatına giren İnternet, zamanla eğitim alanında da eğitim ve öğretim aracı olarak yerini almıştır. Bilgisayar ve İnternet'in birlikte ortaya çıkardığı web tabanlı eğitim, birçok alanda eksikliği giderecek ve gereksinimlere cevap verebilecek bir eğitim modeli olarak nitelendirilmektedir. Son derece dinamik bir yapıya sahip olan bu eğitim modeli sayesinde, öğrenciler zamandan ve mekândan bağımsız olarak dersleri takip edebileceklerdir. Ders içeriğinin uygun şartlar ve tekniklerle hazırlanmasıyla web tabanlı eğitim daha zevkli ve kalıcı bir çalışma ortamı sunacaktır. İnternet ortamındaki ders devamlı ulaşılabilir olacak ve güncel tutulabilecektir. Web tabanlı bir eğitim sitesinin hazırlanması çok zahmetli bir iştir. Site, uzun ve uğraştırıcı zahmetler sonucunda hayata geçirilmekle birlikte bundan sonra da sitenin güncel tutulabilmesi için sarf edilen emek de çok fazla olmaktadır. WTE sitesinin planlanması ve yayınlanmasından sonraki döneme kadar geçen sürede, aşağıdaki maddelere dikkat edilmesi gerekmektedir. Amaç ve Hedeflerin Belirlenmesi: Sitenin kimlere hitap edeceği ve ne gibi bir eğitim vereceği belirlenmelidir. Araştırma: Bu konuda bu güne kadar yapılmış. Çalışmalar gözden geçirilmelidir. İşbirliği: Gerekli akademik birimler ve bilgisayar bölümleri ile temasa geçilmeli, proje ekibinde web tasarımcısının yanında konunun uzmanlarına da yer verilmelidir. Materyallerin ve Derslerin Hazırlanması: Gerekli tüm yardımcı materyaller (metin, ses, görüntü vb.) hazırlanmalı, dersler konulara ve haftalara 212

234 bölünerek ders planı ve içerik oluşturulmalıdır. HTML Sayfasının Hazırlanması: Hazırlanan ders, içerik ve materyalleriyle tutarlı olmalı ve tasarlanan web sayfası öğrenciye en uygun şekilde hitap edebilmelidir. Dersler devamlı güncel tutulmalı, dersler akıcı olmalı ve konu yeterince işlenmelidir. Öğrenci Kaynaklarının Eklenmesi: Sayfalarda eğitici ve öğrenciler arasında iletişim kurulabilecek e-posta, IRC, forum ve e-grup eklentileri yapılmalıdır. Yazılım ve Veri Tabanı Desteği: Site, mutlaka öğrencilerle ilgili kişisel bilgilerin ve notlarının bulunduğu ayrıca gerekli bilgilerin kaydedilebileceği veri tabanı ile desteklenmelidir. Erişim Kontrolü: Siteye bağlanan öğrencilerin bağlantı zamanları ve sitede gezinirken neler yaptığı kontrol edilmeli, bu konuda gerekli log'lar tutulmalıdır. Deneme: Site hazırlandıktan sonra mutlaka testten geçirilmeli, daha sonra yayınlanmalıdır. Sitenin Güncel ve Kullanılabilir Tutulması: Site, yayınlandıktan sonra mutlaka güncel tutulmalıdır. İçeriği devamlı gözden geçirilmeli ve güncellenmelidir. WTE uygulanırken bazı önemli noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu noktalar şu şekilde sıralanabilir (TeknoTürk, 2001): Öğrenim materyallerinin kalitesi, Materyallerin kullanılabilirliği, Öğrencilerin eğiticiler tarafından desteklenmesi, Sistemin Yönetimi, 213

235 Erişim kolaylığı, Görüntüleme ve geri besleme mekanizmaları. III Web Tabanlı Eğitimde Ders Materyali WTE materyallerinin, Web 'in ve (aşağıda ayrıntılı olarak ele alınacak ders materyalinin) tasarım ilkeleri dikkate alınarak bu uygulamanın geliştirilmesi; Hazırlık, Tasarım, Uygulama, Değerlendirme-geliştirme, Dağıtım olmak üzere beş aşamadan oluşmuştur. III Hazırlık AĢaması Kullanıcı kitlesinin gereksinim belirleme ve değerlendirmesi bağlamında (gözlemler, görüşmeler, anketler, odak grupları, ya da Belgelerin gözden geçirilmesi şeklinde) başlangıç içeriği ve dersin hedefleri, değerlendirme işlemleri ve dağıtım biçimleri de dâhil olmak üzere hazırlık aşamasında belirlenir. Bu aşamada kullanıcının ön bilgileri, yeterlilikleri, ilgileri, öncelikleri, becerileri tanınmaya çalışılır. Ders materyalinin görselliğinin düzenlenmesi için kullanılabilecek animasyonlar seçilir. III Tasarım AĢaması Öğretim içeriği geliştirmek için tercih edilen strateji tasarım evresinde planlanır. Bu aşamada dersin genel ve alt amaçlar ile dersin işlenişi ile ilgili stratejiler belirlenir. Öğretim için öğrenme modelinin tanımlanması ve bu modeli 214

236 asenkron öğrenme ortamına aktaran stratejiler uygulamaya koyulur. Bu öğrenme modellerinin açıkça anlaşılması ve ders planı özellikleriyle ilgili olarak rehberlik etmeye gereksinim duyan öğretimsel etkileşimi gerektirmektedir. Ders içeriği oluşturulur ve oluşturulan bu içeriğin nasıl sunumlara yerleştirileceği kararlaştırılır. Web sayfalarının genel bir görüntüsü tasarlanır. III Uygulama AĢaması Her türlü ince ayrıntının yapıldığı aşamadır. Sayfa kullanımının kolay olması sağlanır. Ders anlatım algoritması oluşturulur. Konuların hiyerarşik olarak dağıtımı yapılır. Konular ile ilgili veriler ve konunun anlatım bütünlüğünü bozmayacak her türlü şekil, grafik ve şekiller ile konuya hâkim animasyonlar hazırlanır. Zamanın en iyi şekilde kullanılması sağlanır. Anlatımın akıcı, öz, etkili ve dilin doğru kullanılmış olmasına dikkat edilir. İçerik olarak anlamsal bütünlük içinde, açık, temel bilgilerle sinirli, motive edici, ilgiyi sürekli tutan bir sunu hazırlanır. Konular arasında hızlı geçiş yapabilen, görüntüsü net ve okuma yaparken gözü yormayacak biçimde sayfalar hazırlanır. Etkileşimli olması ise özellikle dikkat edilip geliştirmeye açık bırakılan bölümü olmalıdır. III Değerlendirme ve GeliĢtirme AĢaması Değerlendirme aşaması, üretim esnasını ve sonrasını gözden geçirmeyi içerir. Materyal iki şekilde değerlendirilebilir. Ders geliştirmenin her evresinde değerlendirme yapıldiği gibi, materyalın son halinin uygulanmasından sonra da yapılır. Değerlendirme sonuçlarına göre olumsuzluklar düzeltilir ve web tabanlı öğretim materyali geliştirilir. (Keser, Şen, Göçmenler ve Kalfa, 2002) III Dağıtım AĢaması 215

237 Dağıtım evresi ister sınıf tabanlı isterse laboratuvar veya bilgisayar destekli olsun, öğretimin dağıtımı demektir. İnternet'ten dağıtım bağlamında öğretim dağıtımının İnternet üzerinde etkin ve yetkin bir değerlendirilmesi ima edilir. Bu evre öğrencilerin materyali anlamasını, öğrencilerin hedeflerde ustalaşmasına destek olmayı ve öğrencilerin öğretim ortamından bilgiyi çalışma ortamlarına aktarmasından emin olmayı sağlamalıdır. (Karakazu, 2002) HTML dili kullanılarak sayfalarda zengin bir içerik oluşturulması öğrenci ile olan iletişimin ve etkileşimin gücünü artırır. Dolayısıyla İnternet ortamında sanal bir ders hazırlamanın yukarıda belirtilen etmenler de dikkate alınırsa ne derece emek ve titizlik isteyen bir iş olduğu anlaşılır. Bu konudaki çalışmaların ülkemizde hız kazanması resmi kurumları harekete geçirmiş ve belli bir standardın oluşturulması zorunluluğu doğmuştur. III Web Tabanlı Eğitimde Ders Materyalinin Tasarımı Web tabanlı eğitimde derslerin yapısı, içeriği ve kredilendirilmesi açıkça belirlenmiş, ayrıca oluşturulacak materyallerin de ne gibi ögeler kullanılarak hazırlanacağı standartlara bağlanmıştır. Sanal ortama aktarılacak olan bir dersin güncel olmasına dikkat edilmesi ve ders materyallini çok özenli ve titiz bir tasarım planı yapıldıktan sonra hazırlanması gerekmektedir. Ders materyali tasarım ilkeleri aşağıda yer almaktadır: Ders Materyalinin Girişi Hazırlanırken; Giriş sayfası (Home Page) bulunmalı, Dersin amaçları veya hedefleri belirtilmeli, 216

238 Öğrencilere başlangıç seçenekleri sunulmalı, hazırlanan menü seçeneklerinden sonra giriş sayfasındaki ana menüye dönüş sağlanmalı. Ders materyalinin kullanımı kolay olmalı, Konuların bilgi sunumları yapılırken; Sunumlarının kısa olmasına dikkat edilmeli, Bilgi sunumu tasarımı ve ekran tasarımının tutarlı ve dikkat çekici olmalı, Kaydırma çubuklarını kullanmaktan kaçınılmalı, Yönerge ve cevap uyanları kullanmış olmalı, Önemli bilgiler, benzerlikler ve ipuçları için grafikler bulunmalı, Öğretim sureci ile ilgili (materyalin kullanımı) yardım kısmı bulunmalı, Sunum sırasında istenildiği zaman çıkılabilmeli, İletişim (sohbet programları ve e-posta) özellikleri bulunmalı. Materyal Metni ve Konuları Hazırlanırken; Konu hazırlanırken çeşitli ve farklı kaynaklardan yararlanılmalı, Metinde renk kullanılmamalı, Metin az, öz, anlaşılır, dil bilgisi kurallarına uygun, akıcı olmalı, Konu anlatımı yapılırken aynı özelliklere sahip olmayan farklı grafik, şekil veya şekiller kullanılmalı, Konuların diğer bilişim alanındaki yazılımlarla ilişkileri kurulmalı, Çoklu ortam desteği sağlanmalı, 217

239 Konulara kitap, CD ve videokaset gibi ortamlarla destek yapılmalı, Konularla ilgili ulaşılacak referansların verilmeli, Konuyla ilgili başka sitelere linkler yer almalı, Konu aralarında eğlenceli bölümler meydana getirilmiş, olmalı. (Varol N. ve Varol A., 1999) Materyalin Soru ve Cevaplar Kısmı Hazırlanırken; Sık sık sorular sorulmalı, Cevap ile ilgili geri dönüt uyanlar bulunmalı, Daha çok konuların önemli noktaları ile ilgili sorular sorulmalı, Aynı soruya, doğru cevap bulununcaya kadar cevap verme hakkı verilmeli, Doğru cevap verilmese bile diğer sorulara seçme hakkı verilmeli, Gerektiğinde cevap biçimi konusunda yardım olmalı, Sınavlar çoktan seçmeli sorular şeklinde hazırlanmalı. Öğrenci Cevaplarını Verirken; Öğrenciye düşünme zamanı verilmeli ve cevap süresi öğrenciye bırakılmalı, Öğrenci yardım alabilmeli veya istediği zaman sınavdan çıkmasına izin verilmeli. Cevaplar Hakkında Geri Dönüt Sağlanması Öğrencinin cevabi yanlışsa doğru cevap verilmeli; doğru ise doğru olduğu belirtilmeli, 218

240 Öğrencinin yanlış cevap verdiği sorunun doğru cevap açıklaması yapılmalı. Konu Tekrarı Yapılırken; Öğrencinin konu aralarında kendini denediği sınavlardan başarısız olması veya konuyu anlamaması durumunda istediği kadar konu tekrarına olanak sağlanmalı, Konu tekrarı sonrasında gerekirse konuya hakim bir öğreticiden veya bir kaynaktan (CD, kitap..vs) yardım istemesi önerilmeli. Materyal İçeriğinin Hazırlanması Sırasında; Ders materyalinin konu sırası hiyerarşik bir düzende hazırlanmalı, Hiyerarşik düzende hazırlanmış bir konunun detaylı olması sağlanabilmeli, Materyal düzeni basit olmalı, Konu içeriğine Kapanış Yapılırken; Öğrencinin başladığı sayfaya (Home Page) geri dönmesi sağlanmalı. (Keser, Şen, Göçmenler ve Kalfa, 2002) Ödevler verilmeli, Duyurular yapılmalıdır. III Ders Materyali Hazırlanırken Kullanılabilecek Çoklu Ortamlar Web tabanlı eğitimde bir ders materyalinin tasarım aşamasından, sistemin performansının artması ve öğrencinin mesaj en doğru şekilde alabilmesi için 219

241 kullanılması gereken tüm özellikler detaylı olarak yukarıda açıklanmıştır. Bir ders materyalinde kullanılacak olan çoklu ortamlara ilişkin detaylı bilgiler aşağıdaki başlıklar altında ele alınmıştır: III Efektlerin Kullanılması Efektler, konu bütünlüğü içinde önem arz eden noktaların, diğer metinlerden farkını ortaya koymak için kullanılır. Sayfa düzenini ve görünümunü daha çekici, zevkli bir hale getirir. Özellikle başlıklarının göze çarpması için efektler kullanılabilir. Sadece yazı değil şekil, grafik, şekil gibi nesnelerde de efektler kullanılabilir. Renklendirme, kabartma, derinlik verme, üç boyut, gölge gibi efektlerle süslenmiş nesneler sayfanın çok daha canlı ve eğlenceli bir görunume sahip olmasını sağlar. Fakat bu tür suslemelerde çok aşınya kaçılmamalı gözü yoran renkler tercih edilmemelidir. Ayrıca asın süslü nesneler gözü yoracağı gibi öğrencinin dikkatinin dağılmasına da yol açacaktır. III ġekil - ġekil ve Grafikler Özellikle soyut kavramların somutlaştırılmasında ve görerek öğrenme ilkesinin gerçekleştirilmesinde bu tür bileşenlerin etkisi çok büyüktür. Düz yazı ile anlatılmış bir ders hem sıkıcı olur hem de somutlaşmadığı için akılda uzun süre kalmaz. Özellikle renkli şekiller ve grafikler öğrencinin algılama hızında çok etkilidir. Web sayfası içinde kullanılan tüm şekiller albüm şeklinde öğrenciye sunularak eğlenceli bir bolüm oluşturulabilir. Bu tür bileşenler web sayfasına eklenecekse, bazi hususlara dikkat edilmelidir. Öncelikle şekil dosyalarının formati, sıkıştırılmış olan jpg veya gif vb. türü uzantılara dönuşturülmelidir. Çünkü İnternet'te bir resmin açılmasi için belli bir süre gerekir ki bu da öğrencinin sıkılmasına neden olur. 220

242 Sıkıştırlmış formatlarda, göruntünün netliği düşmesine rağmen tarayıcı çok hızlı görüntüleyebilmektedir. Ayrıca İnternet'te hızlı görüntülenebilen, çok net ve az yer kaplayan dosya formatlari da geliştirilmektedir. III Animasyonlar Yazı, şekil ve şekillere verilen hareket ve canlılık özelliğine animasyon denir. Animasyonlar sayesinde konunun daha iyi pekiştirilmesi ve öğrencinin ilgisinin canlı tutulması sağlanır. Normal bir resmi veya şekli hareketli bir hale getiren çesitli yardımcı programlar vardir. Basit animasyonlar amator kişiler tarafından flash, 3d animasyon, animgif gibi yardımcı programlarla yapılabilir. Animasyon kullanımı görsel olarak da web sayfasının daha doyurucu bir yapıya kavuşmasına yardımcı olur. Ayrıca özellikle şekil veya şeklin yetersiz kaldığı anlatımlarda daha etkili bir öğrenme sağlar. Örneğin biyoloji dersinde, kan dolaşımını sozlü veya yazılı anlatmak yerine, kanın insan vucudunda dolaşmasını animasyonlu olarak gostererek anlatmak çok daha etkili olacaktır. Fakat animasyonların gereğinden çok kullanımı veya kapasitesinin büyüklüğü sayfanın açılış hızını yavaşlatacağından tavsiye edilmez. III Ses ve Müzik Eğitim-öğretim faaliyetinin etkili bir şekilde gerçekleşmesinde görsellik kadar işitsel bir anlatımın da önemi büyüktür. İşitme duyusuna tesir etmek, İnternet üzerinden çeşitli yöntemlerle sağlanabilir. Dersin çeşitli bölümlerinde veya tamamında bir hafif müzik eklenmesi ile web sayfasına çok farklı bir cazibe kazandırabilir. Animasyonların etkisini artırmak için ses dosyalarıyla etkileşim zenginleştirilebilir. Dikkat edilmesi gereken çok büyük ses dosyalarının hem geç 221

243 açılması hem de yer işgal etmesi gibi dezavantajları bulunduğundan WAV, MİD gibi dosyaların yerine aynı kalitede çok daha az yer kaplayan mp3 gibi dosyaların kullanılmasıdır. Her türlü ses dosyasının mp3 formatına dönüştürülmesini sağlayan birçok ücretsiz program piyasada mevcuttur. Daha önceden oluşturulmuş bir film dosyasına da yine yardımcı programlar kullanılarak öğretmenin sesli anlatımının eşlik etmesi sağlanabilir. Bu konuda HTML 5.0 dilinin İnternet'te yer alması önemli bir gelişmedir. Bu dil sayesinde yazılan yazıların bayan veya erkek sesinden kullanıcıya okunması planlanmaktadır. Aslında çok yeni olmayan ve basit programlarla gerçekleşen bu sistemin İnternet'e kazandırılması, eğitim alanında çok büyük bir kolaylığı da beraberinde getirir. Yazı tipleri gibi ses tipleri bilgisayara yüklendikten sonra istenilen ses tipinde sayfadaki yazıların okunması sağlanacak, bu da sanal dersin öğretmen tarafından anlatılıyormuş gibi dinleyerek öğrenme özelliğinin gelişmesini mümkün kılacaktır. Bu yöntemlerle eğitim ve öğretimin sadece göze değil kulağa da hitap etmesi sağlanabilir. III Film / Video Görüntüleri Etkileşim araçları içinde belki de en etkili bileşen film ve videolardır. Videokonferans yöntemleri haricinde de daha önce kamerayla çekilen bir film dosyası paket halinde öğrenciye ulaştırılabilir veya web sayfası içinde sunulabilir. Öğretmenin anlatımıyla böyle bir görüntünün öğrenciye sunulması birleştiğinde, mükemmel bir öğretim ortamının oluşması sağlanır. Fakat bilinmelidir ki günümüz teknolojisi bu kadar ilerlemiş olmasına rağmen film/video görüntülerinin aktarımında sorunlar yaşanabilmektedir. Bu sorunun önüne geçmek için hızlı bir İnternet 222

244 bağlantısına sahip olmak ve gönderilecek verinin iyice sıkıştırılarak paketlenmesi, böylece daha hızlı gönderilmesini sağlamak gerekir. Genellikle bu tür dosyaların,.mov, AVI gibi formatlara hatta daha az yer kaplayan MPEG tipi formatlara dönüştürülmesinde yarar vardır. Çünkü bu tür formatlar tarayıcı program tarafından daha kolay ve hızlı görüntülenir. Günümüzde video kamera ile alınan görüntülerin İnternet ortamına verilmesini ya da sıkıştırılarak bir web sitesi içerisine konulmasını sağlayan programlar giderek artmaktadır. III Diğer Çoklu Ortam Araçları Web Cam: Web kamerasından alınan görüntüler, İnternet üzerinden yayınlanabilirler. Clear Phone 3. 3: Peer to peer çalışma mantığı ile birden fazla kullanıcının konferans ortamında haberleşmesine imkân verir. IN Vdo Chat: iki kullanıcı arası görüntülü telefon görüşmesi yapma imkânı verir. Online Conference Recorder: Görüntülü sohbet yaparken görüşmelerin diske film dosyası olarak kaydedilmesini sağlar. Tracker Cam: Herhangi bir web kamerasından görüntü alabilir. Eğer programı destekleyen mekanik bir web kamerası kullanılırsa, kamerayı döndürebilir veya zoom yapabilir. Thru Cam: 10 kişiye kadar video, ses, mantar pano ve metin tabanlı sohbet imkânı sunar. Sonuç olarak, ses, şekil, animasyon ve film gibi dersi daha zevkli ve anlaşılır 223

245 bir hale getiren, öğrenme hızını artırarak başarının yükselmesine direk etki eden bu tür bileşenlerin, web sayfaları gerisinde kesinlikle kullanılmaları gereklidir. Fakat tarayıcının bu eklentileri kullanırken problem çıkarmaması için gereken tedbirler önceden alınmalıdır. Verilerin en hızlı açılabileceği formatlar kullanılarak birçok sorun çözülebilir. Örneğin bir şekil dosyası GİF, JPG veya PNG dosyası yerine BMP formatında kullanılırsa hem daha çok yer kaplar hem de yavaş, görüntülenir. Ayrıca ekranda en ilk düz yazılar görüntüleneceği için yavaş. Çıkan görüntülerin sayfanın hemen başında değil de birkaç satir yazıdan sonra yerleştirilmesi de bir çözümdür. Ayrıca genellikle kullanılan çözünürlük standardı olarak 600x800 kullanılacağından, tasarımın da bu standarda uygun yapılması gerekir. III.8. Web Tabanlı Eğitim Son yıllarda, bilgisayar ve İnternet kullanımının yaygınlaşması, gelişen internet teknolojileri ve ADSL gibi çevirmeli bağlantılara göre daha ucuz, hızlı ve sürekli İnternet bağlantılarının kullanılmaya başlanması, internet üzerinden yayımlanan eğitim ortamlarının oluşmasına neden olmuştur. Bilgiye ulaşması gereken insanların sayılarındaki artışlar, okul sayılarının eğitim talebine yeterince cevap verememesi, öğretim elemanı ihtiyacının artması ve bilginin sadece öğrencilere değil daha geniş topluluklara ulaştırılması gerektiği gerçekleri, eğitim alanında alternatif yollanır bulunmasının şart olduğunu ortaya koymuştur. Bu gereksinimler sonucunda yeni bir eğitim kavramı olan uzaktan eğitim ortaya çıkmıştır. Üniversitelerdeki imkânların paylaşılması ve geliştirilmesi, öğretim üyesi yetersizliği olan bölgelerdeki ihtiyaçların karşılanabilmesi, her şehre değil her eve üniversite götürülerek eğitimde fırsat eşitsizliğinin giderilebilmesi gibi zorunluluklar 224

246 uzaktan eğitim konusunda tüm üniversitelere bir sorumluluk yüklemiştir. İnternet, günümüzde üniversitelerde ağırlıklı olmak üzere tüm öğretim kurumlarında özellikle de uzaktan eğitim kurumlarında yararlanılmaktadır. İnternet tabanlı eğitim ile klasik eğitim arasındaki en büyük fark, öğretme yöntemleridir. (Varol A.; Varol N., 1999) İnternet üzerinden öğretim, hızlı ve etkileşimli öğrenmeye olanak sağlaması, daha fazla danışmanlık hizmetinin verilmesi, tartışma fırsatı sağlaması gibi özellikleri bakımından öğrenci merkezli, demokratik ve bireysel öğretime dayalı bir eğitim ortamı olanağı sağlamıştır. (Keser, Şen, Goçmenler ve Kalfa, 2002) İnternet, başta askeri sektör için geliştirilip kullanılsa da bugün eğitim için de vazgeçilmez bir öğrenme - öğretme ortamı olmuştur. Web tabanlı eğitim sadece yükseköğretim kurumlarında değil, diğer sektörlerde de en çok benimsenen eğitim yöntemi olarak düşünülmektedir (Keser, şen, Göçmenler ve Kalfa, 2002). WEB Tabanlı Eğitim (WTE), eğitimin zaman ve mekândan bağımsız olarak yürütülen; bilgisayarın bir araştırma ve iletişim amacıyla, öğretim ve sunum aracı olarak kullanıldığı eğitim modeli olarak tanımlanmaktadır. Bu eğitim modeli, öğrenci ile öğretmenin belirli bir zamanda ve belirli bir mekânda karşılıklı olarak etkileşimde bulunup bulunmamalarına göre, iki farklı şekilde uygulanmaktadır. Eğer öğretmen ile öğrenci arasında aynı anda yüz yüze bir eğitim söz konusu ise buna eş zamanlı (senkron) eğitim; değilse eş zamanlı olmayan (asenkron) eğitim denilmektedir. Senkron eğitim, geleneksel eğitim modeli yanı klasik eğitimdir. Bu tip eğitim modeline video konferans sistemi de dâhil edilebilir. Asenkron eğitim modeli ise klasik eğitim modelinin tam tersine, zamana ve mekâna bağlı olmaksızın verilen 225

247 eğitim sistemidir. İnternet üzerinden verilen eğitim zamandan ve mekândan bağımsız olduğu için asenkron eğitim kapsamındadır. Ancak İnternet üzerinden yapılan eğitimlerde, zaman zaman eğitimi alan kişiler yüz yüze eğitime katılıyor ve sınavlara almıyorsa, bu tip eğitimden zamandan yarı bağımsız eğitim olarak da bahsedilebilir. III Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Nedir? Web tabanlı uzaktan eğitim, oldukça yeni bir olgudur. Bu nedenle araştırmacılar tarafından çeşitli tanımlar yapılmaktadır. Yıldırım ve Özden'in (1998), Locatis ve arkadaşlarından (1989) aktardığına göre bilgiyi düzenlemek ve sunmak için kullanılan bilgisayar teknolojilerine dayalı bir yaklaşımdır. Özdil ve çelik (2000) de, web tabanlı eğitimi, uzaktan eğitimde İnternet imkânlarının kullanılmasıyla verilen eğitim şeklinde tanımlamaktadır. 21. Yüzyılda bilgi toplumlarına doğru bir yönelimin olması, toplumların yapısını değiştirmektedir. Bu etkenin yanı sıra, toplumların yeni eğitim gereksinimlerinin karşılanmasının zorunluluğu, eğitimcileri, yeni olanaklarla bireysel ve bağımsız öğrenme sağlayarak, kitle eğitimi gerçekleştirecek uygulamalara yöneltmiştir. Bu çerçevede, eğitim anlayışındaki değişimler ve bu uygulamanın sunduğu imkânlar göz önünde bulundurulduğunda, WTE eğitimde karşılaşılan birçok problemin çözümünde yardımcı olacak gibi görünmektedir. İnternet in kullanılmaya başlanmasından önceki dönemlerde yapılan uzaktan eğitim uygulamaları tek yönlü iletişime dayandığı için etkileşim eksikliği, bu konuda yapılan çalışmalarda sık sık dile getirilmiştir. Diğer taraftan, bilgisayar ve ağ teknolojilerinin, özellikle internet in giderek yaygınlaşması ve karşılıklı etkileşime olanak sağlaması yeni umutların doğmasına yol açmıştır (Özen, 2001). 226

248 Dünyada, coğrafi olarak dağınık olan birçok özel şirket ve kamu kuruluşu, personelini yetiştirmek için uzaktan eğitim yöntemini seçmektedir. Hatta dağınık olmayan bazı kurumlar da başarılı uzaktan eğitim projelerine örnek olmaktadır. Aynı kampüs veya bina içindeki çeşitli birimlerde görevli çok sayıda personelin fiziksel olarak bir araya getirilmesinin mümkün olmadığı durumlarda, uzaktan eğitim teknolojileri kullanılmaktadır. Yüzlerce veya binlerce çalışanın kısa bir süre içinde etkin bir şekilde eğitilmesine ihtiyaç duyan bir kurum, bunu ancak uzaktan eğitim teknolojileri ile gerçekleştirebilir. Bu tanımlamalardan Wtue mi, eğitimci ve öğrenciyi zamandan ve/veya mekândan bağımsız halde iletişimlerini e-posta, video konferans vb. yöntemlerle web ortamlarından sağladıkları uzaktan eğitim modeli olarak tanımlayabiliriz. III Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemlerinin Özellikleri Web tabanlı uzaktan eğitim sistemlerinin web üzerindeki diğer eğitim içeriklerinden ayrılabilmesi için sahip olması gereken temel özellikler vardır. Bu özelikler eğitim sisteminin amacına ve hedef kitlesine göre değişiklik gösterebilir. Fakat genel hatlarıyla aşağıdaki fonksiyonları içermelidir (Aslantürk, 2002: 11; Özen, Kahraman, 2001: 94). Kullanıcıların tanımlanması ve yönetilmesi: geniş alan ağları, yerel ağlar ya da İnternet üzerinden yayın yapan web tabanlı uzaktan eğitim sistemleri genel erişime açık bir yapıya sahiptir. Fakat kullanıcılara sisteme giriş yetkisi verilerek kullanıcı hakları tanımlanabilir ve yönetilebilir. Böylece eğitim içeriği herkes tarafından izlenemez. 227

249 Ders içeriklerinin hazırlanması: web tabanlı eğitimin temelini oluşturan ders içeriklerinin hazırlanması veya hazırlanmış içeriklerin web ortamına aktarılması sağlanmalıdır. İçerik hazırlanırken bir şablon kullanılacağı gibi farklı programlar da kullanılabilir. Web tabanlı eğitim sisteminin en önemli avantajlarından biri esnekliğidir. Eğitim programı zamandan bağımsız olarak tasarlanabildiğinden, dönemlik, aylık hatta haftalık ders yükleri farklı şekilde belirlenebilir. Derslerin yönetilmesi: öğrenci ders yüklerinin kontrol edilmesi, hangi dönem hangi dersi almaları gerektiği ya da hangi dersi aldıkları gibi bilgilerin takip edilmelidir. Böylece, öğrencinin belirli bir programı takip etmesi ve bitirmesi sağlanır. Ödev ve proje teslimi: öğrencilere ödev ve projelerin verilmesi, bu çalışmalar ile ilgili içerik ve açıklamaların öğrencilere aktarılması, tamamlanan çalışmaların toplanıp değerlendirilmesi gibi işlemlerin yapılabilmelidir. Sınav ve testlerin hazırlanması ve uygulanması: web tabanlı eğitim uygulamalarında alınan bilginin değerlendirilmesi gerekir. Değerlendirme sınav ve testler yoluyla yapılmaktadır. Öğrenci davranışlarının izlenmesi ve incelenmesi: web tabanlı uzaktan eğitim sistemlerini başarıya taşıyacak en önemli çalışmalardan biri sistemin ne derece etkin kullanıldığının gözlenebilmesidir. Bu da kullanıcıların sistem içerisinde davranışlarının izlenmesi ile mümkündür. Öğrencilerin günün hangi saatinde sistemden ne ölçüde yararlandıkları, 228

250 hangi ders içeriklerinde ne kadar vakit geçirdikleri gibi bilgilerin sistem üzerinden takip edilebilmesi gerekmektedir. Elde edilen verilerin belirli istatistiği bilgiler halinde sorumlu kişilere aktarılması yine sistemin sorumluluğunda olmalıdır. Etkileşimli iletişim ortamlarının oluşturulması ve yönetilmesi: web tabanlı uzaktan eğitimin önemli avantajlarından birisi de birçok değişik İnternet tabanlı iletişim sistemini içermesidir. Tartışma grupları, sohbet odaları, akışkan video ve ses aktarımı gibi kullanıcı etkileşimi sağlayabilecek ara yüz teknolojilerinden en üst düzeyde fayda sağlanması, sistemin sahip olması gereken özelliklerin başında gelmelidir. III Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sisteminin Elemanları Web tabanlı uzaktan öğrenme topluluğunun gelişmesi birbiriyle ilgili kriterler var. Bu kriterler, sosyal içerik, kolaylaştırmak, teknoloji, paylaşılan öğrenme amaçlarıdır. Ayrıca yönetim de uzaktan eğitim sisteminin elemanlarına dâhil edilmektedir. Web tabanlı eğitim, öğrenimin teşvik edildiği ve desteklendiği anlamlı bir öğrenme ortamı oluşturmak için internet üzerindeki kaynakları kullanan çoklu ortam tabanlı bir öğrenim programıdır. Web üzerinde farklı tasarım uygulamaları etkileşimli olarak tek bir arabirim altında toplanabilmekte ve bu özellik hızlı değişen bilginin büyük kitlelere ulaşmasında önemli bir rol oynamaktadır. Burada unutulmaması gereken tek nokta; sorunsuz ve verimli web tabanlı bilgi aktarımında sahip olunan ağ altyapısının önemli bir rol oynadığıdır. Web 229

251 üzerinden ulaşılabilen her türlü eğitim aktivitesi. Web Servisi, bilginin bilgisayar ağları aracılığı ile İnternet üzerinden sunulabilmesinin bir yoludur. Web servisi kullanılarak, HTML dili ile oluşturulmuş dosyaların, hareketli şekillerin, video görüntülerinin, ses dosyalarının ve hatta interaktif ara yüzü oluşturan çeşitli programların bilgisayar ağları üzerinde transferi sağlanabilmektedir. Web kavramının popüler olduğu günümüzde, web servisi ile erişilebilecek kaynak kapasitesi ve erişilebilirlik göz önüne alındığında; web servisinin hem eğitim hem de bilgi amaçlı olarak kullanılabileceği açıktır. Eğitsel içerikli bilgi, bu şekilde zaman ve yer kavramlarını ortadan kaldırarak öğrenciye ulaşabilmektedir. Bilginin eğitsel amaçlı olarak yüz yüze eğitimi gerektirmeden tamamen farklı mekân ve zamanlarda web aracılığı ile sunulması genel olarak web tabanlı eğitim, bu amaçla hazırlanan materyal ise web tabanlı eğitim materyali olarak adlandırılmaktadır. Herhangi bir web tabanlı eğitim materyali için İnternet, bilgi aktarma, arama ve geliştirme aracı olarak kullanılabilir. Web sayfaları ses ve görüntü araçlarına, etkileşimli araçlara (sohbet, video konferans vb.), haberleşme araçlarına (elektronik mektup, liste ve haber grupları) ve diğer web sayfalarına bağ içerebildiğinden, eğitim materyali hazırlanırken herhangi bir kısıtlama olmadan tüm bu servisler kullanılabilir. Diğer pek çok kaynağa bağlar içeren web sayfaları kolayca hazırlanabilir. III. 9. Web Tabanlı Eğitim Avantajları Ve Dezavantajları İnsan hayatını doğrudan etkileyen bilimsel ve teknolojik gelişmelere her an bir yanışının eklenmesi, yaşam boyu öğrenmeyi gerekli kılan yeni ihtiyaçları da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle, insan hayatının her alanında kendine bir yer 230

252 bulmuş olan teknolojiden eğitim amacıyla da faydalanma zorunluluğu doğmaktadır. Bununla birlikte, eğitimde yeni eğilimler ortaya çıkmaktadır. Atıcı nın (2000) Tapscott dan aktardığına göre eğitimdeki yeni eğilimler şekil 3,3'deki gibi ifade edilmiştir. Şekil 3. 3: Eğitimde Yeni Eğilimler Dereceler, Düzeyler Ve Diplomalar Yeterlilikler Ve Sertifikalar Fiziksel sınıflar Sanal ortamlar Öğretmen merkezli eğitim Öğrenci merkezli eğitim Sunuş biçimi Buluş veya keşfetme biçimi Bilgi aktarımı Öğretmenin kolaylaştırılması Bağımsız çalışma Takım çalışması Merkezi örgütler Yerel organizasyonlar Standartlaşmış içerik Bireyselleştirilmiş içerik Yerel ve ulusal topluluk Evrensel topluluk Kaynak: Tapscott, 1995; Akt: Atıcı, 2000 Bu eğilimler, bilgi teknolojilerindeki ilerlemelerle birlikte eğitim uygulamalarında ve modellerinde meydana gelen değişimleri ortaya çıkarmaktadır (İşman, 1998). Değişim sonuçlarından biri, blgisayar ve ağ teknolojilerinin işe koşulmasıyla ortaya çıkan ve üçüncü nesil uzaktan eğitim uygulamaları olarak görülen WTE dir. III Web Tabanlı Eğitim, Avantajları WTE nin, bazı kavramsal hedefleri aşağıdaki gibidir (Alkan, 1998): Yaşam boyu eğitimi gerçekleştirme, Büyük kitlelere ulaşma, Teknoloji ile eğitimi birleştirme, Birey ve toplum gereksinimlerine yönelme, 231

253 İş-eğitim bütünlüğünü sağlama, Yeni olanaklar oluşturma Ayrıca, mevcut eğitim uygulamalarını, üstlendiği rol ve yapı yönünden zorlayan ve WTE yi teşvik eden etkenlerin bazıları da ana hatlarıyla aşağıdaki gibidir: Nüfustaki değişimler, Okul sayılarının eğitim talebine yeterince cevap verememesi, Bireysel ve bağımsız öğrenme ile kitle eğitiminin sağlanmasının gerekliliği, Yaşam şartlarının değişimi ve teknolojiyle birlikte eğitilmiş eleman ihtiyacının artması, Bireylerin farklı eğitim gereksinimi duymaları, Mevcut eğitimin dışında kalan bireylere eğitim olanağının sağlanması zorunluluğu, Gelişen teknolojiden eğitimde faydalanma gereksinimi, teknolojiyle öğrenme-öğretme sürecinin gerçekleştirilmesi zorunluluğu. İnternet ve çoklu ortam teknolojilerinin de gelişmesiyle uzaktan eğitim, son yıllarda kendine İnternet'le eş zamansız (asenkron) öğrenme ya da WTE denen yeni bir yaklaşım bulmuştur. Bu yaklaşımda, eğitmen yerine öğrenci merkezli eğitim sistemi temel alınmakta, ayrıca internet'in sağladığı etkileşimli ortam ve sınırsız bilgiye ulaşabilme gibi özellikler nedeniyle de, özellikle üniversite eğitiminde yeni bir çığır açılmaktadır. Bu bağlamda, gelişmiş ülkelerdeki üniversiteler 21 yüzyılda 232

254 rollerini belirlerken geleneksel kampüslerine ek olarak sanal kampüslerini de planlama gereği duymaktadırlar (MİT, 2005). WTE nin en çarpıcı özelliği geleneksel ders saati ve derslik ortamından uzaklaşma; bir başka deyişle, zaman ve mekân kısıtlamasının büyük ölçüde ortadan kalkmasıdır. Böylece, öğrenci dersini herhangi bir zamanda, bulunduğu mekândan; işyeri, ev veya yurtlardan İnternet aracılığıyla izleyebilmektedir. Bu özellik, aynı zamanda daha geniş ve farklı öğrenci kitlelerine ulaşma imkânı da sağlamaktadır. Geleneksel derslik kavramının kalkması, aynı zamanda eğitmen için de esneklik getirmektedir. Eğitmen, dersinin takibini ve öğrencilerle iletişimini kurum dışından da yürütebilme olanağını bulabilmektedir. WTE de derslerin öğrenci merkezli oluşu, eğitmenin görev alanını genişleterek; salt öğretmek yerine, rehberlik görevini de yüklemektedir. Zaman ve mekân kısıtlamasından arınmış olan öğrenci, kendi kendine ve kendi hızına göre öğrenmektedir. Etkileşimli sayfalar, birçok kavramın daha iyi öğrenilmesinde etkendir. Bunun yanı sıra, çoklu ortam uygulamaları içeren derslerin, aktif öğrenmeyi desteklediği ve konuların kavranmasında büyük kolaylıklar getirdiği gözlenmiştir. WTE, içerisinde barındırdığı çoklu ortam imkânlarıyla geleneksel sistemlere ve diğer uzaktan eğitim sistemlerine göre son derece dinamik bir yapıya sahiptir. İnternet üzerinden daha geniş kaynaklara anında erişme imkânı, kuşkusuz WTE nin üstünlüklerinden biridir. Bu sayede öğrenci, dersin kapsamını genişleterek araştırmalar yapabilmektedir. İnternet in oluşturduğu sanal dünyayla iç içe olan ve 233

255 buna uygun bir biçimde tasarlanmış ortamlar, öğrenme-öğretme sürecinde etkililiği ve verimliliği artırmaktadır. WTE de, öğrenme-öğretme sürecinde öğrenenlerin duyularına azami derecede hitap eden ve etkileşimi oldukça artıran bir sistem kullanılmaktadır. WTE nin sağladığı diğer yararlarda aşağıdaki gibidir (Stacey, 1998; Atıcı, 2000; 2001; Kerry, 2000; Varol, 2001; Kaya, 2002): Eğitim sürecinde belirli bir dengenin sağlanarak fırsat eşitsizliğinin en aza indirgenmesi, Sadece metin tipinde bir sunumdan öte, ses, renk, grafik, animasyon gibi unsurlarla birlikte görsel ve işitsel duyulara hitap eden ve interaktifliği sağlayan yapılar dâhil edilerek etkililiğin artırılması, Zaman ve mekândan bağımsız bir şekilde öğrenme imkânı tanımasıyla sınırsız ve süresiz eğitimi ortaya çıkarması, İstenilen zamana ve hıza imkân tanıyarak, bireysel öğretimin gerçekleştirmesi, Eğitimi bir taraftan bireysel, diğer taraftan kitlesel olarak gerçekleştirebilmesi, İçeriğin kolaylıkla güncellenebilmesi nedeniyle sürekli olarak güncel bilginin sunulmasına fırsat vermesi, Bilgiye kaynağından ulaşma imkânı sunması, Eğitimin bilgi teknolojilerine dayalı olarak sürdürülmesini sağlaması, 234

256 Öğrenci-eğitimci ve öğrenci-öğrenci arasında çok yönlü bir haberleşmenin gerçekleşmesi için uygun ortamlar sunması, Geleneksel sınıf ortamında soru soramayan veya grup içinde katılım yetısıne sahip olamayan öğrencilerin sanal ortamda özgüven kazanmasına imkân sağlaması, Ders sunumlarını ortamdan, öğrenciden, eğitmenden ve diğer çevre koşullarından bağımsız kılarak öğretimsel tutarlık göstermesi, Bireysel katılımı ve karşılıklı etkileşimi sağlayarak ilginin artmasını sağlaması, Bireylerin kendi zamanlarını yönetmeleri için uygun ortamlar sunması, İletişim ve ulaştırma gibi alanlarda görülen altyapısal farkların yanında, kültürel ve toplumsal seviye farkların etkısıni en aza indirgeyerek eğitimi demokratikleştirmesi, Seyahat, barınma masraflarının ve kişilerin seyahat süresince oluşan üretim kaybının ortadan kalkması ve buna bağlı olarak da birey açısından öğrenim maliyetinin düşmesi, Sanal etkileşim ortamları ile mekân olarak ayrı yerlerde bulunan fakat farklı özelliklere ve imkânlara sahip bireylerin grup çalışmasını sağlayarak, grup üyelerinin değişik bakış açılarının paylaşımını sağlaması, 235

257 İnternet hizmetleri aracılığıyla grup tartışmasının etkili bir biçimde gerçekleştirilmesine imkân vererek, kaynakların sanal ortamda paylaşımının sağlanmasıdır. III Web Tabanlı Eğitim, Dezavantajları WTE nin olumsuz yönleri aşağıdaki gibidir (Özdil ve Çelik, 2000; Kaya, 2002,): Sürekli gerçekleşen teknolojik gelişmelerden dolayı teknik altyapının son gelişmeler seviyesinde güncellenmesinin zor olması, Öğrencilerin WTE ortamında başarılı olabilmeleri için bilgisayar ve İnternet kullanımı yeterliliğinin (bilgisayar okur-yazarlık, e-okuryazarlık) gerekli olması, Beceri ve tutuma yönelik davranışların gerçekleşmesinde etkili olamaması, Kendi kendine çalışma alışkanlığı olmayan ve bu yeteneğini geliştirememiş öğrenciler için sınırlılık oluşturması, Uygulamaya dönük derslerden yeterince yararlanılamaması, Öğrencilerin sosyalleşmelerini sınırlandırması, Öğrencilerin (özellikle de küçük yaştaki öğrencilerin), canlı ile cansız arasındaki farkı ayırt etmelerini zorlaştırabilmesi, duygusal alanda körleşmelerine neden olabilmesi ve onları yalnızlığa itebilmesi, 236

258 Gerekli teknik altyapının maliyet açısından pahalı olması, Öğrencilerin, okul ve sınıf atmosferinden yararlanamamaları, Öğrencilerin esastan çok teknoloji üzerinde yoğunlaşması, İletişim olanaklarının herhangi bir sebeple değişmesi veya İnternet olanaklarının iyileştirilememesi nedeniyle iletişimde etkin olamama ve buna bağlı olarak da anlık soru ve sorunlara çözüm bulunamaması gibi olumsuzlukları da sayılabilir. 237

259 IV. BÖLÜM UZAKTAN EĞĠTĠM YAZILIMLARI IV.1. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Yazılımları Uzaktan eğitimin temel belirleyicisi eğitimin gerçekleştirildiği zaman diliminin büyük bir kısmında öğrenci ve öğretim elemanının mekân veya zaman ya da hem zaman hem mekân açısından ayrı olması sebebiyle özel ders tasarımı, öğretim teknikleri, iletişim metotları, örgütsel ve yönetsel düzenlemeler gerektirmesidir. Bu süreç öğrenen ve öğreten arasında iletişimi sağlamak amacıyla uzaktan eğitim teknolojilerinin kullanılmasını ve içeriğinin eğitsel medyanın aracılığıyla öğrenciye ulaştırılmasını kapsamaktadır. Bu süreçte uzaktan eğitim sisteminin en önemli elemanlarından birini de öğrenme yönetim sistemleri oluşturmaktadır. Organizasyonun yapısına ve ihtiyaçlarına, eğitim verecek ve verilecek olan kitleye, eğitim içeriğine bağlı olarak uygun öğrenme yönetim sisteminin tercih edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada günümüzde ön plana çıkan belli başlı açık kaynak kodlu öğrenme yönetim sistemleri hakkında bilgi verilmeye çalışılacaktır. Eğitim alanında birçok farklı amaca hizmet eden değişik yazılımlar geliştirilmiştir. Bu yazılımlar uzaktan eğitimin çerçevesini oluşturmaktadır. Eğitim kurumlarındaki yer sıkıntısı, aşırı nüfus artışı, toplumda eğitim kurumuna devam etmeden eğitim alma gereksinimindeki artış uzaktan eğitimin oluşmasındaki sebeplerden bir kaçıdır. Sadece eğitim kurumları değil şirketler de personel 238

260 eğitiminde ekonomiyi ön planda tutarak ve zaman kaybını engellemek için uzaktan eğitimi tercih etmektedirler. Online eğitim yapmak için kayıt yaptıran öğrenci sayısı gittikçe artmaktadır. Özellikle yüksek lisans ve doktora eğitimleri için zamandan ve mekândan bağımsız eğitim tercih edilmektedir. Bundan dolayı, eğitim ve öğretimde mevcut yazılım araçlarının ve teknolojinin kullanımı önem kazanmaktadır. Günümüzde birçok eğitim yazılımı bulunmaktadır. Her eğitim kurumu kendi akademik standartlarına, müfredatlarına ve değerlendirme araçlarına uygun olabilen eğitim yazılımlarını tercih etmektedirler. E-öğrenme ortamları, eğitmen ile öğrenenin zamandan ve mekândan bağımsız yaşadıkları eğitsel iletişim ve etkileşim ortamlarıdır. Eğitsel içerik ise, bu ortamlarda, web teknolojisine uygun olarak tasarlanıp üretilmiş metin, resim, canlandırma, ses ve görüntü dosyalarının, etkileşim katılarak dağıtılabilmesine olanak sağlamaktadır. Genellikle öğretim yönetim sistemi, içerik yönetim sistemi, öğretim içerik yönetim sistemi ya da eğitim partalları gibi birtakım yazılımlar kullanılarak çevrimiçi öğrenme aktiviteleri gerçekleştirilmektedir. Örgün eğitimde çevrimiçi e-öğrenme ortamları eğitmenler ve öğrenenler için birçok araç sunmaktadır. Günümüzde e-öğrenme yazılımları üreten şirketlerin geliştirdikleri öğrenme yönetim sistemlerinin yanı sıra açık kaynak kodlu pek çok öğrenme yönetim sistemi de bulunmaktadır. Ticari öğrenme yönetim sistemlerinden en bilinir olanları Angel Learning, Blackboard, Desire2learn, Ecollege, Webct (Blackboard tarafından satın alındı), İt s Learning, Eleap dir diyebiliriz. 239

261 Açık kaynak kodlu öğrenme yönetim sistemlerinin başlıcaları ise Atutor, Claroline, Dokeos, Efront, Fle3, İlias, Lon-Capa, Moodle, Olat, Sakai, Bodington, Drupal, Estudy, Lams, Docebo, Dotlrn, Eledge, Openelms olarak sıralanabilir. Dünya genelinde ellinin üzerinde açık kaynak kodlu öğrenme yönetim sistemi bulunmaktadır. Ancak her şeyi içinde barındıran tek bir çözüm mevcut değildir. Her birinin diğerine göre güçlü ve zayıf olduğu yönleri vardır. Bunların büyük bir kısmı şekil 4,1'de listelenmiştir: Şekil Açık Kaynak Kodlu Öğrenme Yönetim Sistemleri Sıra Yazılım adı Sıra Yazılım adı 1 Anaxagora 25 Interact 2 Atutor 27 Jlı 3 Avatal learn station 29 Kewl 4 Avieonline 31 Kewl.nextgen 5 Bazaar 33 Logicampus 6 Bodington 35 Lon-capa 7 BrihASPati 37 Maestra 8 Claroline 39 Manhattan 9 Commsy 41 Moodle 10 Cose 43 Olat 11 Coursework 45 Open elms 12 Didactor 47 Open learning repository 13 Docebo 26 Open learning system 14 Dokeos 28 Open lms 15 Dotlrn 30 Openlms 16 Dotnet scorm 32 Oslearning 17 Drupaled 36 Papermark 18 Efront 38 Sakai 19 Eiffe-l 34 Segue 20 Eledge 40 Shishya 21 Estudy 42 The rock lms 22 Forel 44 Tiny lms 23 Helo 46 Uni open platform 24 Ilias 48 Virtucoll 240

262 Ayrıca bazı eğitim kurum ve kuruluşlar da verilecek eğitimin içeriğine uygun ve ihtiyaç duyulan eğitimi karşılayacak şekilde kendi programlarını hazırlamakta veya hazırlatmaktadırlar. Ayrıca açık kaynak kodlu programlar sayesinde hazır yazılımları geliştirerek de kullanabilmektedirler. Eğitim yazılımlarını açık kaynak kodlu yazılımlar ve ticari yazılımlar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. IV.2. Açık Kaynak Kodlu ve Ticari Yazılımlar Açık kaynak kodlu yazılımlar, isminden de anlaşılabileceği gibi kaynak kodları açık, ücretsiz dağıtılması mümkün olan, isteyen kişi veya kuruluşlarca geliştirmeleri yapılabilen yazılımlardır. Bu yazılımların içinde işletim sistemleri, veri tabanları, programlama dilleri, grafik programları, multimedya programları, otomasyon programları vb. gibi burada tümünü sayamayacağımız ölçüde çok ve çeşitli ürünler yer almaktadır. Yazılımın kodlarının açık olması, tüm dünyadaki programcıların programınızı analiz etmesi, program hakkındaki görüşlerini iletmesi / tartışması ve sonunda kusursuza yakın programların geliştirilmesine yol açabilmektedir. Yine son dönemde özellikle büyük yazılım ve donanım firmaları, devlet kurumları ve ticari firmalar açık kaynak kodlu yazılımlara ve işletim sistemlerine destek vermişler, ürünlerini uyumlu hale getirmişler ya da bu programları kullanmaya başlamışlardır. Açık kaynak kodlu yazılımların her gereksinime yanıt veremediği yönündeki eleştirilerin haklı olduğu alanlar günümüzde ayrıntılarda kalmaktadır. Artık devletler bile açık kaynak kodlu yazılımlar ile çalışılmasını özendirmekte, hatta bazı ülkelerde bu bir zorunluluk haline getirilmektedir. 241

263 Açık kaynak kodlu yazılımlar, açık kaynak kodlu olduğundan kaynak kodu ile dağılabilen yazılım programlarıdır. Açık kaynak kod, ürünün kaynağına rahatça erişebilme imkânı sunan bir uygulama geliştirme yöntemidir. Açık kaynak kod bildirgesinde de belirtildiği gibi; açık kaynak kodlu yazılımlar tasarruf ve güvenliğin ötesinde de bir ülke ekonomisi için önemlidir. Açık kaynak kodlu yazılımlar, hızlı ve organize olarak geliştirilmektedir. Açık kaynak lisansı, kullanıcılara her amaç için programın çalışmasına, programı değiştirilmesine ve değiştirilmiş programın veya orijinalinin tekrar ücretsiz olarak dağıtılmasına izin vermektedir. Açık kaynak, yazılım oluşturmanın bir yoludur. Açık kaynak yazılımlar, mütevazı donanımları etkin kullanabilmek demektir. Açık kaynak yazılımı, sık sık aynı zamanlı test yöntemlerini kullanmak için oluşturulur ve kullanılan ticari yazılımlarda uygulamağı uygulanmaktadır. Fakat açık kaynak kodlu ve ticari yazılımlar arasında anlamlı farklar bulunmaktadır. Paralel olarak birçok birey ve grup çalışması ile tek takımın kapasitesinden daha fazla ilerleme sağlanmaktadır. Bu gelişmeler, ticari yazılımlara benzer esas merkez tarafından yönetilir. Kullanıcıların gereksinimleri, uzmanların birikimleri ve katkılarından dolayı hızlı karşılanmaktadır. Yazılımdaki ilerlemelere, kullanıcılar tarafından yeni özellikler eklenmekte ve problemlerin çözümünde katkı sağlamaktadırlar. Yeni sürümler sık sık ortaya çıkarılır ve test eden geliştiricilere ve kullanıcı topluluğuna güvenilir. Sonuçta birçok platform üzerinde test edilen kaliteli yazılım ortaya çıkmaktadır ve ticari yazılımdan daha çok çevre oluşmaktadır. 242

264 Açık kaynak kodlu yazılımlarda, geliştirme takımı sıklıkla gönüllülerden oluşmaktadır. Geliştirme takımının ücretli üyeleri, gönüllülerin organize çalışmalarını ve projelerini yönetmektedir. Açık kaynak kodlu yazılımlar dünyada herkese açık olduğundan güvenlik yükseltilir. Ticari paketlerde, güvenlik gözden kaçırılabilmektedir. Açık kaynak, iş yapmanın bir yoludur. Açık kaynak sıklıkla ücretsiz yazılım olarak düşünülmektedir. Aslında yararlarından biri, herkes kullanabilir, değiştirebilir ve lisans ücreti olmaksızın yazılım tekrar dağıtabilmektedir. Açık kaynak kodlu yazılımlar kullanıcılara büyük fırsatlar sağlamaktadır. Ticari yazılımların kısıtları olmaksızın, her enstitü veya kuruluş yazılımı kullanabilmekte, gereksinimlerini çözmektedir. Açık kaynak yazılımı eğitim, destek ve yerleştirme gibi hizmetler önermektedir. Açık kaynak yazılımın kullanımı, kurulumu kolaydır. Kullanıcılar tarafından her amaç için özgürce çalıştırılabilen açık kaynak yazılımları hakkındaki en büyük yanlışlardan biri, ticari yazılımlara alternatif olmasıdır. Aslında, açık kaynak yazılımı, ticari yazılıma alternatiftir, fakat ticari şirketler tarafından desteklenmektedir. Temelde, açık kaynak ve ticari yazılım arasındaki fark, kontrolün sağlanmasıdır. Açık kaynak yazılım, yazılımın ücretsiz, özgürce kullanılması, değiştirilmesi ve tekrar dağıtılmasını sağlarken, ticari yazılımlarda kullanım, değişiklik, dağıtım gibi kısıtlar vardır. Ticari yazılımın lisans sahipleri, kaynak kodun kullanımına erişimi kısıtlar çünkü kaynak, bilgidir ve bilgi, güçtür. Açık kaynak lisansı, yazılım üreticileri ve tüketicileri arasındaki gücün dengelenmesini 243

265 doğrulamakta, kaynak koda erişim, özgürlük ve seçim hakkıdır. Kaynak koda erişim önemlidir çünkü erişim kontroldür. Şekil Açık Kaynak Kodlu ve Ticari Yazılımların Karşılaştırılması Lisans Özellik Açık kaynak kodlu yazılımlar Ticari yazılımlar Her amaç için kulanım, değişiklik ve dağıtım özgürlüğü sağlar. Kullanım kısıdı vardır, değişiklik ücretli ve tekrar dağıtmaya karşı korumalıdır. Kontrol Denge vardır. Tüketiciler ve ticari öneri sağlayıcılara eşit erişim vardır. GeliĢme Hızlı ve farklıdır. Paralellik içinde çalışan geliştiriciler ve kullanıcı topluluğu geniştir. Uzun ömürlülük bırakma riski Yazılım faydalı amaçlara hizmet verdiği sürece var olacaktır. Ne kadar çok benimsenirse, o kadar güvenli yatırım olur. Satıcı kontrolündedir. Yazılıma büyük yatırım yapılır. Kontrol yatırımı yapanındır. Satıcı yatırımı ile sınırlıdır. Gelişme düşük düzeydedir. Satıcının başarısına bağlıdır. Gelişme düşük düzeydedir. Güvenlik ve Güvenilirlik Elde etme Maliyeti YerleĢtirme Ve destek Maliyetler Ayarlama Maliyeti Açık kaynaklı projeler genellikle daha güvenli ve güvenilirdir. Düşük veya yok Açık kaynak toplumu destekler ve seçim tüketiciye izin verir, attıkça maliyet azalabilir. Eklenen kullanıcılar ve hizmetler için, eklenebilir lisans maliyeti yok Lisans maliyeti Maliyet satıcı tarafından belirlenir. Seçim kısıtlıdır. Alternatif hizmet organizasyonu yüksek maliyete sebep olur. Lisans maliyeti genellikle kullanımın artmasıyla artar. Platform Desteği Platform ve hizmet desteği geniştir. Platform desteği satıcıların ne önerdiği ile sınırlıdır Kaynak: IV Açık kaynak kodlu yazılımlar IV Dokeos Dokeos birçok uluslararası başta üniversiteler olmak üzere farklı kurum ve kuruluşların desteğinin yanında bireysel katkılarla açık kaynak iş modeline dayalı geliştirilen açık kaynaklı bir öğrenme yönetim sistemidir. Akademik amaçlı kullanım dışında birçok şirket tarafından e-öğrenme ve harmanlanmış öğrenme programlarında 244

266 kullanılmaktadır. MYSQL veri tabanına dayalı ve PHP dilinde yazılan web tabanlı bir uygulamadır. E-öğrenme ve harmanlanmış öğrenme programlarında kullanılmaktadır. MYSQL veri tabanına dayalı ve PHP dilinde yazılan web tabanlı bir uygulamadır. Dokeos web tabanlı e-eğitim, ders yönetim sistemi ve işbirliği aracıdır. Eğitimci ve öğrenci için içerik yönetim hizmeti de sunmaktadır. Ders yönetim ile ilgili kısımları konu dağıtımları, takvimlime, ilerleme takibi, yazı/ses ve video ile Chat, test yönetimi ve kayıt alma olayları gerçekleştirebilmektedir. Şu anda 31 dili içeren araç binlerce organizasyon tarafından kullanılmaktadır. Dokeos un esas avantajı ise kullanıcı kolay yapısı ve esnek sistemidir. Kolay kullanılabilir yapısı ile iyi öğretim için temel araç olmak hedefindedir. Böylece kullanıcılar araçla daha az uğraşarak öğrenmeye daha çok zaman ayırabilirler. Dokeos PHP ile geliştirilmiş ve MYSQL veritabanı kullanmaktadır. Dokeos, karışık öğrenme programlarının analizi, tasarlanması, geliştirilmesi, organize edilmesi, çalıştırılması gibi özellikleri ile danışman şirketlere de yardımcı olmaktadır (Dokeos, 2012a). Uluslararası kullanılabilir bir yapıda tasarlanmıştır ve ders yönetimi ile ilgili kısımları konu dağıtımları, takvimlime, ilerleme takibi, yazı/ses ve video ile sohbet, test yönetimi ve kayıt alma olayları gerçekleştirebilmektedir. 31 dili içeren ve binlerce organizasyon tarafından kullanılan dokeos un önemli avantajı, kullanıcı kolay yapısı ve esnek sistemidir. Kolay kullanılabilir yapısı ile iyi öğretim için temel araç olmayı hedeflemektedir. Böylece kullanıcılar araçla daha az uğraşarak öğrenmeye daha çok zaman ayırabilirler. Dokeos PHP ile geliştirilmiş ve MYSQL veri tabanı 245

267 kullanmaktadır (Önal, Kaya, Draman, 2006). Ghent Üniversitesi bu programı kullanan üniversitelerden biridir. Kullanımı geliştirme çalışmaları sürdürülerek sık aralıklarla güncel sürümleri yayımlanmaktadır: İlk Sürüm: Claroline Ara Sürümler: Dokeos 1. 5 Ve Mobil Öğrenme(Mobile Learning): Dokeos 2. 1 Son Güncelleme: Dokeos 2. 4 Güncel sürümler, kullanım kolaylığı yönünden de bir öncekinin eksikliklerini tamamlamaktadır. Kurs Yönetiminde web uygulamaları ve işbirlikçi araçlar ile e- öğrenme dağıtım sistemi olan dokeos, GNU/GPL altında çalışan ücretsiz bir yazılım aynı zamanda eğitim amaçları için içerik yönetim sistemidir. Ocak 2012'de, yaklaşık 4 milyon kişi 30 ülkeden ve 20 dilde dokeos kullanıcıları olarak tescil edilmiştir (Dokeos,2012a). Şekil 4. 3: Dokeos yazılımı özellikler paneli 246

268 Kaynak: Şekil 4. 4: dokeos yazılımı kullanan bazı üniversite ve kurumlar Kaynak: Şekil 4. 5: Ghent Üniversitesi 247

269 Kaynak: IV Claroline Claroline (Classroom On Line Acronym) ilk sürümünü 2001 yılında piyasaya çıkardı. Web üzerinde öğrenme ve işbirlikçi aktivitelerini yönetmek için ve etkili online kurslar oluşturmaya izin vermekte olan Claroline, 35 dile çevrilmiş ve geniş kullanıcı ve geliştiriciye sahiptir. 400 den fazla kuruluş tarafından hazırladıkları dersleri web üzerinden yayımlamakta kullanılmaktadır. Açık kaynak kodlu, işbirlikçi e-öğrenme platformu veya öğrenme yönetim sistemidir. Linux, mac osx, windows işletim sistemleri kullanılarak, yayınlanan dokümanlara ve dosyalara kullanıcılar erişebilmektedir. Online alıştırmalar yaratılmakta grup çalışmaları sağlanmaktadır (Claroline, 2012a). Claroline, öğretmenlere veya eğitim organizatörlerine web üzerinden ders verme imkânı sağlayan, PHP/MYSQL tabanlı ücretsiz bir uygulamadır. Sınıfın 248

270 geleneksel yapısı eğitim temellerine dayanarak işbirlikçi web uygulamalarına taşınmaya çalışılmıştır. E-öğrenme ve e-çalışma platformu olan Claroline açık kaynak kodlu olarak ortaya çıktığından 86 ülkede işbirlikçi çevrimiçi alanların ve yönetici kurslarını yaratmak için yüzlerce organizasyonlara izin vermektedir. Kurs tanımlamasını yapmak, her formattaki (Pdf, Text, Html,Video.) Dokümanları yayımlamak, herkese açık ve özel forumlar, öğrenme yollarını geliştirmek, öğrencilerin gruplarını yaratmak, online alıştırmalar hazırlamak, son teslim tarihleri ile ajandayı yönetmek, duyuruları yayımlamak, aktif kullanıcıların istatistiğini görmek, değerlendirmeleri önermek, işbirlikçi dokümanları yazmak için Wiki, online tartışma araçları, ajanda kullanılmaktadır. Program öğrencilere çoktan seçmeli, çevrimiçi sınavlar yapılmasına, kullanıcıların senkronize ve asenkronize iletişimde bulunmasına, etkili bir kullanıcı ve içerik takip sisteminin kullanılmasına olanak sağlamaktadır. Düzenlenebilen eğitim içerikleri için, Claroline, sadece okul ve üniversitelerde kullanılmaz, aynı zamanda eğitim merkezleri ve şirketlerde kullanılmaktadır. Claroline, kullanıcıların geniş sayılarına hizmet verecek kapasitededir. İçeriklerin değiştirilmesi için SCORM ve IMS/QTI gibi güncel standartları kullanır ve PHP ve MYSQL gibi teknolojiler üzerine dayanmaktadır. Claroline, öğrencilerin pedagojik deneyim ve gereksinimlerini geliştirmekte ayrıca günlük platform Yönetimi, özel teknik beceri gerektirmemektedir. Platform hızlıca kurulur ve kullanılır, web tarayıcı çeşitli kurslara kaydını yaptıran kullanıcıları yönetmek için izin vermektedir. Claroline platformu, pedagojik aktiviteler veya kursla ilgili alanların içerikleri etrafında organize edilmiştir. Her 249

271 alan, eğitim aktivitelerini yönetmek ve öğrenciler ile etkileşimi, öğrenme içeriklerini yaratmayı sağlayan araçların listesini sağlamaktadır. Kullanıcılara erişebilir dosyalar ve dokümanlar yayımlamak, birikmiş dosyalar için dizinler ve altdizinler yaratmak, kendi HTML sayfalarınızı oluşturmak ve bağlantıları yaratmak gibi özelliklere sahiptir. Catholic, Rousen ve Berne Üniversiteleri örnek olarak verilebilir. Şekil 4. 6: Claroline Yazılımı Yönetim Paneli Kaynak: Şekil 4. 7: Claroline Yazılımı Online Kurs Paneli 250

272 Kaynak: Şekil 4. 8: Amerika Katolik Üniversitesi Kaynak: IV Olat: Zürich üniversitesi tarafından geliştirilmiştir ve İsviçre'de kullanılmakta olan web tabanlı bir uzaktan eğitimi sağlayan açık kaynak kodlu, öğrenme içerik yönetim sistemidir. İçerik Yönetimi seçenekleri olduğu gibi öğrenmeyi de içermektedir. Olat, diğer öğrenme yönetim sistemlerinin yaptıklarından daha çok içerik üzerine odaklanmakta ve %100 java kullanmaktadır. İlişkisel veri tabanı Yönetimi, GUI (Graphical User Interface) tabanlı, tamamıyla HTML ile oluşturulmuş kullanıcı ara yüzü vardır. Kullanıcı hesapları, kursların, grupların sayısız limitleri ile gerekli müşteriler kadar genişletilebilmekte ve kullanıcı haklarına dayalı güvenlik ilkesi kullanmaktadır. Olat Rol Tabanlı Güvenlik Sistem (Role-Based Security System) inden daha esnektir. SCORM içerik paketi, çoklu görevlerin görev seçimi, manuel ölçme, 251

273 gruplar içinde kayıt, tartışma forumu, sohbet, dosya paylaşım klasörü, Wiki, kursların özelleştirilmesi gibi özelliklere sahiptir (Olat, 2012a). Çoklu dil desteği sağlayan Olat, ders editörünün kısa zamanda yeni dersler açabilmenizi sağlamaktadır. Ders sistemi EML tasarım mantığıyla oluşturulduğundan dersler indirilebilir ve tekrar yüklenebilir. Ders sistemi eğitimsel kavramların yerleştirilmesine olanak tanımaktadır. Ders sisteminin kurulumu ve yapısı kolaydır. Kendi içinde dosya paylaşımı, sohbet, tartışma formu, gruplaşma desteği sunar. Güçlü bir üyelik sistemine sahip olduğundan grup içi üyelikler ve üyelik durumları bulunmaktadır. Ders sistemleri puanlama mekanizmasını içinde taşımaktadır ve online testler ve puanlama desteği vermektedir. Portal özelliği taşıyan kullanıcı sayfaları sorguya dayalı raporlama ve anket özelliklerine sahiptir. Şekil 4. 9: Olat Yazılımı Şekil 4.10: Olat Yazılımı 252

274 Kaynak: Şekil 4.11: Olat Yazılımı Araçlar Paneli Kaynak: IV Atutor 253

275 Atutor, açık kaynak kodlu web tabanlı öğrenme içerik yönetim sistemidir ve erişebilirlik ve uyumluluk özellikleriyle tasarlanmıştır. Yöneticiler Atutor u yükleyebilir veya güncelleyebilirler. Eğiticiler paketleri kolayca toplayabilir, eğitsel içerikleri yeniden dağıtabilir, derslerini çevrimiçi olarak yönetebilirler. Atutor yazılımı ücretsizdir. Dosya depolama, forumlar, iletişim araçları, içerik paketleri, test yönetimi, mesajlaşma, SCORM, öğrenci aracı, değerlendirme, okuma listesi, haberler, duyurular, sık sorulan sorular gibi özelliklere sahiptir. Atutor, webe erişmek için teknolojileri kullanarak, yeteneği olmayan kişiler ve İnternet bağlantısı yavaş olan kullanıcılar dâhil bütün potansiyel kullanıcıların erişebileceği bir içerik sağlamak için tasarlanmış çeşitli özellikleri içerir. Kör bir insan bile Mouse a gerek olmadan sisteme erişebilmektedir. Alt-s(save), alt-n(içerik), gibi erişim anahtarları kullanılarak programın sol üst köşesinde bypass bağlantılar bulunmaktadır (Atutor, 2012a). Programın modüler bir yapısı vardır ve güncelleme işlemi son derece kolaydır. Öğrenciler, öğrenim ortamlarını mevcut şablonlara göre değiştirebilmektedirler. Ayrıca, kendi içinde grafik, forum desteği vardır. Atutor içerik editörü kullanırken, eğitmenler, bütün öğrenciler tarafından erişilen içeriğin erişebilirliğini kontrol edebilmektedirler. Bileşenlerin çeşitli tipleri Atutor için ekstra işlevsellik eklemek için kullanılmaktadır. Bileşen sistemlerinin başlıca amacı Atutor içinde uygulama bağlantılı bileşenler yaratmak, etkileşimli bileşenler ve eklenebilen özellikler sağlayarak kullanıcıya kolaylıklar sunmaktır. Bileşen sistem, eğitmene, yöneticiye, 254

276 öğrenciye kullanmak istedikleri bileşenleri seçmeye izin verir. PHP my adminde Atutor un kullandığı bileşenler arasındadır. Honolulu üniversitesi örnek olarak verilebilir (Atutor, 2012b). Şekil Honolulu üniversitesi e-öğrenme sayfası Kaynak: Şekil 4.13: Atutor öğrenci araçları Kaynak: 255

277 Şekil 4.14: Atutor Yönetim Paneli Kaynak: IV Ġlias Cologne üniversitesi tarafından Virtus Projesinde geliştirilmiştir. Açık kaynak kodlu web tabanlı öğrenme yönetim sistemi olan İlias yazılımı, web tabanlı öğrenmenin farkına varılıp geliştirilmesi için ücretsizdir. Öğrenme İçerik Yönetimi için gerekli olan etkileşim, iletişim, değerlendirme araçlarını kapsamaktadır. Yazılım, Gnu Public Lisansı ile yayınlanmakta, PHP ve MYSQL destekleyen her sunucu üzerinde çalıştırılabilmektedir. İlias ın ilk örneği, 1997 nin sonlarında geliştirilmiştir yıllarında açık kaynak kodlu yazılım haline gelmiştir. Yazılım, eğitimdeki yeni medya kullanılarak maliyet azaltılarak geliştirilmiş ve yazılımın yerleşmesinde müşteri etkisinin maksimum düzeyini sağlamak için ve daha iyi eğitim için geliştirilmiştir. Çoklu dil desteğine sahip olan İlias, okullar, üniversiteler, eğitim enstitüleri ve ilgilenen herkes tarafından daha gelişmiş eğitim için ücretsiz kullanılabilir. Unix, Macox ve Windows işletim sistemlerinde çalışmaktadır (İlias, 2012). 256

278 Programı kullanan herkes için çalışma alanı olan personel masaüstüne sahiptir. Her kullanıcı kendi oturumu ile başlamakta ve kursu kullanmaktadır. Personel profili ve ayarlar güvenlik açısından şifrelidir. En son nerede kaldığının yönetilmesi, personel notları, dâhili haberler, hesap makinesi, personel öğrenme süreçleri gibi özellikleri kapsamaktadır. Kayıt ayarları, öğrenme kaynak yönetimi, zaman koşullu erişim, üyeler için öğrenme süreç adımları, üye galerisi ve haritası, kurs haberleri ve duyurular kurs yönetim özelliklerini oluşturur. Dâhili mesajlaşma, sohbet, forum gibi iletişim yöntemlerine sahiptir. Çoklu seçim, tek seçim, karışık test, karşılaştırma, sıralama gibi soru tiplerini içermektedir. Tekrar kullanılmak üzere soru havuzu, soruların rasgele seçilmesi, alıştırmalar, soruları ayırmak, günlük işlerin düzenlenmesi gibi özellikleri vardır. Rol tabanlı sisteme dayanan İlias, Çin de ve Avrupa da yaygın olarak kullanılmaktadır Cologne Üniversitesi örnek olarak verilebilir. Şekil 4.15: İlias Yazılımı Kullanıcı Paneli Kaynak: 257

279 Şekil 4.16: Cologne Üniversitesi Kaynak: IV Dot.Lrn Tamamıyla açık kaynak kodlu (online) eğitim platformudur. GNU lisansıyla yayınlanır. MIT tarafından geliştirilmiş olan DotLRN öğrencilerin ödev ve proje konusunda kullandığı ofis gereçlerini kendi içinde barındıran açık kaynak kodlu öğrenme yönetim sistemidir. Kurs yönetimi, öğrenim yönetimi, içerik yönetimi ve çevrimiçi topluluk yönetimi yapılarından oluşmaktadır. Unix/Linux tabanlı sistemlerde AOLServer web uygulama sunucusu destekli çalışır. Veri tabanı olarak PostgreSQL, Oracle uyumludur. P2P ve Wireless sistemlere destek sunar. (Dotlrn, 2012). Şekil 4.17: Dot. Lrn Yazılımı Özellikler Paneli Assessment /Bulk mail Forums LORS Central 258

280 Calendar Curriculum.LRN.LRN e-commerce Homework Dropbox Edit this page Gradebook/Evaluation Expenses Tracking FAQs File Storage LORS Management News Photo Album Project Manager Staff List Survey Syllabus User Tracking Weblogger Slide presentations Kaynak: IV Moodle Moodle, 138 ülkede kullanılmakta olup, 109 ayrı dil desteği vermekte ve çok sayıda kayıtlı kullanıcısı bulunmaktadır. Dersler bileşenler halinde kurulabilmekte, online demosu ve online yardım sistemi mevcuttur. Raporlama anket özellikleri bulunmakta ve GPL lisansı ile birlikte kullanılmaktadır. Kullanıcılar online olarak farklı modüllere rahatlıkla erişilebilmektedir. Rol tabanlı üyelik sisteminde her kullanıcının sunucu da tek bir hesabı vardır ve yetkilendirme bunun üstünden yapılmaktadır. MYSQL, PHP gibi yüksek performansa sahip bir web sunucu gibi arka planda çalışabilen her an isteklere cevap verebilen bir veri tabanı yönetim sistemidir. MYSQL in veri tabanında aranılan veriyi bulmak için kullandığı sorgulama dili SQL dir ve İnternet sayfasından indirilebilmektedir. Web sunucu olarak Apache web sunucusu kullanılmalıdır. 259

281 Moodle, nesne yönelimli dinamik öğrenme ortamı sağlayan, İnternet tabanlı ders ve web sitesi oluşturmak için bir yazılan, açık kaynak kodlu bir uzaktan eğitim sistemidir. Yazılım, MYSQL ve Postgresql veri tabanı sistemleri altında ve PHP dilini destekleyen herhangi bir işletim sisteminde (Linux, Windows, Mac Osx gibi) çalışmaktadır. En önemli özelliği herkes tarafından çok kolay şekilde kullanılması olduğu gibi, tamamen ücretsizdir (Moodle, 2011f). Portal mantığıyla yönetilmekte ve belirli bir süre devam etmeyen öğrenciler sistemden kendiliğinden atılmaktadır. Öğretmenler forum ve anket içeriklerini istedikleri takdirde mail olarak da görebilir (Önal, Kaya, Draman, 2006). Balıkesir üniversitesi örnek olarak verebilir. Ayrıca Anadolu Üniversitesi nin çevrimiçi derslerin sunumunda kullandığı yazılımlar arasındadır. Şekil 4.18: İran Zanjan Üniversitesi Kurs paneli Kaynak: Şekil 4.19: Kocaeli Üniversitesi Uzaktan Eğitim Platformu 260

282 Kaynak: Şekil 4.20: Modele Yazılımı Çoktan Seçmeli Soru Paneli Kaynak: IV Fle3 261

283 Web tabanlı öğrenme çevresi olup Gnu Gpl altında piyasaya çıkarılan açık kaynak kodlu ve ücretsiz yazılım olarak bilinen fle3, ücretsiz kullanılabilmekte, değiştirilebilmekte ve dağıtılabilmektedir (fle3,2012). Fle3, tasarım ve Bilginin gelişen ifadelerini yaratmak üzerine yoğunlaşmış grup merkez çalışmaları ve öğrenciyi desteklemek için tasarlanmıştır. Üç öğrenme aracı ve birçok yönetim aracını içermekte ve farklı dillere çevrilebilmekte, kullanıcılar farklı dillerdeki kullanıcı ara yüzünü seçebilmektedir. Fle3, Webtop, öğretmenler ve öğrenciler tarafından farklı parçaları (dokümanları, dosyaları, bağlantıları) diğer çalışmalarla ilişkilendirme, klasörleri organize etmek ve diğerleri ile paylaşmak için kullanabilmektedirler. Webtop, her kurs için paylaşılan kurs klasörünü kapsamaktadır. Webtop içindeki bu parçalara, öğrenme objeleri de denir. Jamming aracı, resim, metin, audio, video gibi işbirlikçi yapıların paylaşıldığı alandır. Grup çalışmalarında güncellenen ve indirilebilen dosyalarla çalışılabilir. Öğretmenler ve yöneticiler için fle3, kullanıcıları, kurs ve proje çalışmalarını yönetmek için araç önermektedir. Yönetici, XML formatında fle3 veri tabanı tam içeriğini ve kursların içeriğini değiştirebilmektedir. Fle3 araştırma ve geliştirme bilgi toplum teknolojileri içinde Avrupa komisyonu tarafından desteklenmektedir. Gerçek anlamda fle3 sunucu sistemlerde bilgisayar tabanlı işbirliksel öğrenim için tasarlanmıştır. Yönetim ve eğitim içeriği sağlamak için kendi özel araçları bulunmaktadır. Çoklu dil desteği sağlayan yazılım eğitmen ve öğrencilere farklı klasörler yaratma ve bireysel olarak hiyerarşi bir sistem kurma olanağı sunmaktadır. Helsinki, Netherlands ve Columbia üniversiteleri örnek olarak verilebilir. Şekil 4.21: fle3 yazılımı tasarım paneli 262

284 Kaynak: Şekil 4.22: Fle3 Yazılımı Kaynak: Şekil 4.23: Helsinki Üniversitesi 263

285 Kaynak: IV Sakai Project Sakai, web üzerinde eğitmenlerin, araştırmacıların ve öğrencilerin web siteleri yaratmalarına yardımcı olmak için tasarlanmış yazılım araçlarından biridir. Ders akışı için, eğitim ve öğretimin değerini yükseltmek, eksikliklerini gidermek için gerekli olan özellikleri sağlamaktadır. İşbirliği için, dünya çevresinde ve kampus de organize iletişim ve işbirlikçi çalışmaya yardımcı araçlara sahiptir. Web tarayıcı kullanarak, kullanıcılar, gerekli duydukları siteleri yaratmak için sakai nin araçlarından seçmektedirler. Sakai kullanmak için, hiçbir HTML Bilgisine gerek yoktur (Sakai, 2012a). Eğitmenin duyuru yapabileceği, elektronik doküman veya linkler gibi kaynakları paylaşabileceği, online tartışma ortamları, öğrencinin elektronik ortamda çalışmalarını teslim etmesi ve değerlendirmenin olduğu yazılımdır. Duyurular, değerlendirme, haberleşme araçları mesaj merkezi, değerlendirme aracı, yardım gibi 264

286 özelliklere sahiptir. Duyuru araçları, ilgili konulardaki katılımcıları bilgilendirmek için kullanılmaktadır. Duyurulara dokümanlar ve bağlantılar dâhil olmak üzere çoklu dosya eklenebilir. Duyuru aracında duyuru varsa liste içinde görülebilmektedir. Bu duyurular sitenin ilgili bölümün en başında bulunmakta önemli son teslim tarihlerinin değişmesi, görüşme zamanlarının değişmesi gibi durumlarda kullanılmaktadır. Değerlendirme aracı, online değerlendirmeleri toplamak, dağıtmak ve yaratmak için eğitmene izin vermektedir. Değerlendirme her öğrenciye özel bildirilir, sitenin diğer öğrencilerine görünmez ve harf dereceleri, geçti/kaldı, başarısız/başarılı gibi değerlendirmelere izin vermektedir. Değerlendirme öğrenciye geri döndükten sonra tekrar eğitmene gönderilir. Bu özellik, bir sonraki sınav için değerlendirilebilir veya öğrenciye doğru değerlendirme yapmasını sağlamaktadır. Eğitmen bütün teslim edilen değerlendirmeleri bir kez yüklemekte ve değerlendirme yaptığı zaman, öğrenci eğitmenin yorumuna ve puanına erişmektedir. Gerçek zamanlı olan sohbet odalarını kullanarak site üzerinde kullanıcılar aralarında iletişimi sağlamaktadırlar. Sohbet odaları birden fazla olabildiğinden eğitmen ve site yöneticisi arasında özel sohbet odası oluşturulabilmektedir. Sohbet odası sohbet sayfası üzerindeki diğer kullanıcıları göstermektedir. Böylece, konuşmak için kimin sistemde olduğunu görülür. Sohbet mesajları saklanır ve bütün kullanıcılar görebilmektedir. Örneğin; eğitmen öğrencilere soru ve cevaplardan oluşan online çalışma saatini kolaylıkla yaratabilir. Tartışma aracı, kategori içinde organize edilmiş yapılandırılmış konuşmalara izin vermektedir. Paylaşılan klasör, eğitmene ve öğrenciye özel klasör içinde bulunan dokümanları paylaşmak için her bir öğrenciye izin vermektedir. Paylaşılan kalsör özelliği, site içinde katılımcılar tarafından kullanılmakta ve özel 265

287 değildir. Kaynak aracının çalışmasına benzer, dosyaların yaratılması, güncellenmesine izin vermektedir. E-posta, e-posta arşivindeki adreslere otomatik olarak sahiptir. E-posta sitedeki e-posta adresine gönderilir ve bütün site katılımcılarına kopyalanmaktadır. Bütün mesajlar Sakai yazılımının e-posta arşivi içindeki e-posta adres bölümüne gönderilmektedir. Değerlendirme, eğitmene, online öğrenenlere Bilginin derecelendirilmesi, dağıtılması, hesaplanması, listelenmesi, değerlendirmeleri listelemek için kullanılmaktadır. Ayrıca, yazılım online yardım aracına sahiptir. Her dersin her projenin yer aldığı ana sayfa bulunmakta ve her eğitmen ya da site sahibi ana sayfayı değiştirebilmektedir. Yapılandırıcı bileşen; online editörü web sayfalarına bağlantı, çeşitli formatlardaki dokümanları ve öğrenme objelerini kullanarak öğrenmeyi yayınlamaya izin vermektedir. Mesaj merkezi, bire-bir ve grup iletişimini kolaylaştırmaya yarayan araçtır. Özel mesajlaşma site içinde bire-bir mesajlaşmayı sağlamaktadır. Program aracı; eğitmene takvim formatında konuları organize etmek için kullanılmakta günlük, haftalık, aylık, yıllık listeler halinde görüntülenmektedir. Her program çoklu eklemelere sahiptir. Kullanıcılara sitenin kullanımına ilişkin bilgi sağlayan site Bilgisi özelliğine sahiptir. Ek olarak katılımcı listesi gibi ek bilgi sağlar. Siteye erişim, araçları, site hakkındaki Bilgiyi değiştirmek için izin vermektedir. Özetleme aracı; her sitenin ana sayfası üzerinde yakın zamanda ilan edilmiş ilanları, tartışma konularını, sohbet mesajlarını göstermektedir. Değerlendirme araçları, eğitmene öğrencileri değerlendirmede yardımcı olmaktadır. 266

288 Sakai 160 ın üzerinde eğitim kurumunun kullandığı birçok kullanıcıya hitap eden ücretsiz, açık kaynak kodlu ve eğitimi destekleyen birçok özelliği ile web tabanlı, platform bağımsız bir uygulamadır. Sakai java tabanlı, servis mimarisine dayalı uygulama paketi ölçeklenebilinir, platform bağımsız genişletilebilir bir yapıya sahiptir. Sakai uygulaması ders yönetim sistemlerinin sahip olduğu birçok ortak özelliğin yanında Bilgi\Belge dağıtımı, ödev aktarma, çevrimiçi ölçme değerlendirme ve not defteri ve canlı sohbet modüllerini içermektedir. Sakai işbirlikçi çalışma ortamı sunan araçları ile araştırmacıların ve proje gruplarının kullanımına da uygundur. Uygulamanın geliştirilmesi Sakai foundation yapısı altında üyelik esasına dayalı olarak kar amacı gütmeden bireysel, eğitim kurumları ve üniversiteler tarafından yapılmaktadır. Ayrıca bu topluluk eğitim ve araştırma toplulukları için açık standartların belirlenmesi, yazılım çözümleri ve bunların entegrasyonu konusunda çalışmalar yapmaktadır. Michigan, Indiana, Mit, Stanford, Sabancı, Rutgers Üniversiteleri, Virginia Tech, Foothill College, Uc Berkeley yazılıma örnek olarak verilebilir. 4.24: Sabancı Üniversitesi 267

289 Kaynak: Şekil 4.25: Sabancı Üniversitesi Özellikler & Araçlar Paneli Kaynak: IV Kewl-Nextgen(Kewel3) 268

290 Kewl(Knowledge Environment for Web Learning) 1990 lı yıllarda ASP ile Western Cape Üniversitesin de derek keats tarafından geliştirilen bir öğrenme yönetim sistemidir. Microsoft serverlarda MYSQLveritabanı ile çalışırdı yılında PHP ve MYSQL ile tekrar geliştirildiğinden Linux ve diğer sistemlerde de çalışmaktadır. Eğitmenlere, online kurslar yaratmada çeşitli zengin etkileşim fırsatlarını sunarak yardımcı olmaktadır. İçerik, iletişim, değerlendirme, yönetim ve personel gibi bileşenleri vardır. İçerik bileşeninde, içerik Yönetimi, dosya depolama ve güncelleme, eğitimsel tasarım ve içerik sözlüğü bulunmaktadır. İçerik ekleme ve düzenlemede Wysıwyg editörünü kullanmaktadır. Eğitmenlerin sınıf ve değerlendirmeleri ile sınıf arkadaşları ve öğretmenleri ile iletişimlerini sağlamakta ve içeriklere erişimlerini olanaklı hale getiren bir ara yüz bulunmaktadır. Eğitimcilerin iletişim kurabileceği tartışma forumu, gerçek zamanlı iletişim, sohbet, e-posta gibi özelliklere sahiptir. Sınav ve değerlendirmeler sağlayan çoklu dil desteğine sahip yazılım, problem tabanlı öğrenmeye dayanmaktadır. Yönetici, grup Yönetimi ve kullanıcı Yönetimi ne sahiptir, etkinlikleri göstermekte, böylece planlamayı sağlayan takvim bulunmaktadır. Şekil 4.26: Kewl-Nextgen Yazılımı 269

291 Kaynak: reen Şekil 4.27: Western Cape Üniversitesi Kaynak: IV Drupal: Drupal 7.14 açık kaynak kodlu olarak geliştirilmiş içerik yönetim sistemi(cms) olmasının yanında kişiselleştirilebilir, yetkilendirilebiliniz içerik ve 270

292 kullanıcı yönetimi ve arama kabiliyetlerinin yanında birçok geniş özellikleri ve servisleri ile sosyal etkileşimli öğrenme ortamları oluşturmak için esnek bir platformdur. Web tabanlı olan uygulama platform bağımsız olarak PHP dilinde MYSQL ya da Postgresql veri tabanı üzerine yapılandırıla bilinir. Drupal ile tek kullanıcılı kişisel sitelerden, çok kullanıcılı topluluk sitelerine kadar her türlü siteyi kolayca yapabilirsiniz. Güçlü tema özellikleri sayesinde sitenizin istediğiniz her köşesini kendi sevdiğiniz şekilde kişiselleştirebilirsiniz. Drupal'ın esnek kullanıcı izinleri sayesinde sitenizde istediğiniz sayıda kullanıcı rolü tanımlayabilir ve her role istediğiniz izinleri atayabilirsiniz. Böylece siteniz üzerindeki kontrolünüz çok rahat olur. İçerik yönetim sistemi olarak Drupal'ın en güçlü yönlerinden birisi de sınıflandırma kabiliyetidir. Drupal'ın sınıflandırma özellikleri sayesinde içeriğinizi istediğiniz her şekilde kategorilendirebilirsiniz. Drupal Association organizasyon yapısı altında gönüllü kullanıcılar tarafından geliştirilmeye devam edilmektedir. Birçok eğitim kurumu ve üniversite içerik yönetim sistemi olarak Drupal ı tercih etmektedir. 828,550 kişi 228 ülkeden 181dilde Drupal kullanıyorlar (Drupal.org). Şekil 4.28.Symantek Durpal Sayfası 271

293 Kaynak: IV Estudy: E Study özellikle üniversitelerin olağan ders idare sistemlerine ek olarak Bilgisayar bilimlerinde simülasyon özel desteği veren bir açık kaynak kodlu öğrenme yönetim sistemidir. IV Efront Öğrenme Yönetim Sistemi Öğrenme yönetim sistemi adından da anlaşılacağı üzere bir yönetim aracıdır ve eğitim içeriklerinin Yönetimi ne, öğrenenler ve öğretenlerin izlenmesine, öğrenme öğretme süreçlerinin bireyselleştirilebilmesine olanak sağlayan bütünleşik bir sistemdir. Efront açık kaynak kodlu öğrenme yönetim sistemlerinden bir tanesidir. Kullanımının kolay olması, SCORM uyumluluğu, görselliği, açık kaynak kodlu olması, modüler ve geliştirilebilir yapısı nedeniyle hem eğitimkurumlarini hem de insan kaynakları yönetimi ve gelişimi için şirketler tarafından tercih edilmektedir. Platform bağımsız olarak web temelli çalışan uygulama; yazılım mimarisi itibariyle PHP ve verit abani olarak MYSQL üzerinde çalışmaktadır. Farklı dil 272

294 destekleri, LDAP yetkilendirme seçeneği ve pedagojik içerik sunumları ile açık kaynak kodlu olarak sunulan eğitsel paketinin yanında ticari olarak sunulan insan kaynakları Yönetimi açısından zenginleştirilmiş bir sürümü de yer almaktadır. Bunun yani sıra Dim Dim açık kaynak kodlu uygulaması modül olarak yapılandırılarak sanal toplantı ve eşzamanlı eğitim sunula bilinecek sanal sınıf ve dersler için çevrimiçi sertifika oluşturabilme imkânı sağlamaktadır. Efront kolay kullanımı, görsel özellikleri, SCORM uyumluluğu ile e-öğrenme ve insan kaynakları Yönetimi ve gelişimi için açık kaynak kodlu şirketler ve eğitim kurumlarının kullanımına uygun sistemleri bünyesinde modüler olarak barındıran bir içerik ve öğrenme yönetim sistemidir. Platform bağımsız olarak web temelli çalışan uygulama; yazılım mimarisi itibariyle PHP ve veri tabanı olarak MYSQL üzerinde çalışmaktadır. Farklı dil destekleri, LDAP yetkilendirme seçeneği ve pedagojik içerik sunumları ile açık kaynak kodlu olarak sunulan eğitsel paketinin yanında ticari olarak sunulan insan kaynakları yönetimi açısından zenginleştirilmiş bir sürümü de yer almaktadır. Bunun dışında dimdim açık kaynak kodlu uygulaması modül olarak yapılandırılarak sanal toplantı ve eşzamanlı eğitim sunula bilinecek sanal sınıf ve dersler için çevrimiçi sertifika oluşturabilme imkânı vardır. IV Docebo: Docebo SCORM uyumluluğu ile e-öğrenme ve insan kaynakları yönetimi ve gelişimi için açık kaynak kodlu şirketler ve eğitim kurumlarının kullanımına uygun sistemleri bünyesinde modüler olarak barındıran Efront benzeri bir içerik ve öğrenme yönetim sistemidir. 273

295 PHP ve veri tabanı olarak MYSQL üzerinde çalışmaktadır. Video konferans, sanal görüşme ve toplantının yanında toplu bilgilendirmeler için e-bülten imkânı vardır. Şekil 4.29: Docebo Yazılımı Kaynak: IV TĠCARĠ YAZILIMLAR IV First Class: First Class işbirlikçi yazılım, eğitim organizasyonlarının gereksinimlerini karşılamak için 1998 de özel olarak tasarlanmıştır. First Class ın tek sistemli yaklaşımı ile etkili işbirlikçi ve iletişimin gerekli bütün yeteneklerini gösterdiğinden dünya çapında eğitim organizasyonları tarafından kullanılmaktadır. Yazılım, öğrenciler, aileler, eğitmenler ve yöneticiler arasında işbirlikçi ve iletişimle online öğrenmeyi yaratır. Öğrenciler e-posta, dosya paylaşımı, sohbetler 274

296 gibi popular elektronik araçlarla iletişimlerini sağlamaktadır. Güçlü mesajlaşma platformuna sahiptir ve kullanımı kolay bir yazılımdır. Öğrenciler kurs materyallerine erişebilmekte, haftalık projelerini teslim edebilmekte, online sık sorulan sorulara erişebilmektedirler. Öğrenme araçları ve kaynaklarını kullanarak kolay erişimi sağlamaktadırlar. İşbirlikçi konferans, ödev teslimi, sunum araçları, çoklu platform desteği, takvim, geribildirim, duyurular özelliği bulunmaktadır. Windows, Mac Osx, Linux ortamlarda çalışmaktadır. Şekil 4.30: Valley College Kaynak: IV Angel Learning Sanal öğrenme çevrelerinin yaratılmasında, kurs içerik ve Yönetiminde, dağıtılmasında, etkili gelişiminde kullanılan öğrenme yönetim sistemidir. Eğitmenlere, esneklik ve öğrenme stil ve amaçları doğrultusunda araçları 275

297 önermektedir. Kontrollü içerik erişimi, değerlendirme aracı etkililiği, esnek öğrenme Yönetimi, etkili kurs Yönetimi, etkileşimli öğrenme çevresi, değerlendirme, wiki, eposta, online gazete, beyaz tahta gibi özelliklere sahiptir. New York State Ve Santa Clara Üniversiteleri örnek olarak verilebilir. Şekil 4.31: New York State Üniversitesi Kaynak: Şekil 4.32: Santa Clara Üniversitesi 276

298 Kaynak: IV Blackboard Bugün, yüksek eğitim enstitüleri büyük değişikliklerle yüz yüzedir. İnternet ve diğer teknolojiler, öğrenme, öğretme, iletişim ve işbirliğinin sınırlarını aşmak için yeni yöntemlere sahiptir. Enstitüler, online kurslar vermektedirler ve günümüzde kampus üzerinde ağlarla öğrenme çevreleri yaratmak için çaba göstermektedirler ( ). Ticari üniversiteler, öğrencileri çekmek ve devam etmeleri için sadece akademik ağırlıklarıyla değil aynı zamanda kampus teki hizmetlerin nasıl olduğu ve yaşam koşullarını da göz önünde bulundurarak adeta birbirleriyle yarışmaktadırlar. En çok talep edilen sistem yazılımı, bütün kampüs hizmetlerini birleştirecek ve doğal göçe izin verecek bir içeriğe sahip olmalıdır. Blackboard bu istekleri karşılamaktadır. Blackboard şirketi, eğitime odaklandığından, yüksek eğitimin gereksinimlerini 277

299 anlamaktadır. Blackboard öğrenme sistemi eğitim ve öğretimi artırmak için tasarlanmış yazılım uygulamalarının ailesidir. Eğitmenler için, anlaşılması ve kullanımı kolay blackboard öğrenme sistemi, performans artırmayı kolaylaştıran yararlı teknolojiler üzerine kurulmuştur. Aşağıdaki nedenlerden dolayı dünya üzerindeki enstitüler Blackboard öğrenme sistemini kullanmaktadırlar. Web tabanlı araçların çeşitliliğini kullanarak güçlü öğrenme içeriği yaratmak. Bireysel öğrenciler ve gruplar için geleneksel öğrenme yollarını geliştirmek. Öğrenci katılımcıların işbirliği ve iletişimini kolaylaştırmak. Zengin değerlendirme kapasitelerini kullanarak öğrenci çalışmalarını değerlendirmek. E-öğrenme içinde, zengin yayımcı içeriğini oluşturmak. Blackboard öğrenme sistemi şimdi kullananların özel gereksinimlerini en iyi şekilde karşılayan ürünün seçimi için imkân sağlayan üç farklı üretim çeşitleri içinde elde edilebilmektedir. Blackboard sistemi-girişim lisansı Blackboard sistemi-ce girişim lisansı Blackboard sistemi-vista girişim lisansı Blackboard Öğretim Yönetim Sistemi, Arizone, Oregon, Harward Üniversitesi gibi birçok üniversitede İnternet aracılığı ile uzaktan öğretimin 278

300 gerçekleşmesi için, geleneksel eğitime, web tabanlı eğitim bileşenleri eklenerek kullanılmaktadır. Büyük araştırma üniversiteleri ve özel enstitüler online eğitime etkili bir platform olarak Blackboard sistemini seçmektedirler. Blackboard açık ve basit öğrenim ara yüzüne sahiptir. Bu nedenle, fakülteler online materyalleri kolay ve hızlıca sisteme koyabilirler. Buna ek olarak, sistem tarafından üretilen ders istatistiği, sistemi kullanan öğrencilerin sitedeki etkililiğini ölçmektedir. Son olarak, Blackboard, genişletilmiş uzaktan öğrenme olan üniversitelerin durumu için standartları sağlar ( Şekil 4.33: Oregon Üniversitesi Kaynak: Şekil 4.34: Northeastern Üniversitesi 279

301 Kaynak: IV Adobe Authorware Adobe Authorware, birleşik ağlar, Cd/Dvd ve web üzerinde dağıtmak, zengin medya e-öğrenme uygulamalarını yaratmak için görsel araçlara kılavuzluk yapmaktadır. Öğrenme yönetim sistemleri standartlarına uyan kabul edilir uygulamaları geliştirmektedir. Sezgisel öğrenmeye izin veren araçlar, yaygın Macromedia kullanıcı ara yüzü, zengin medya desteği, standartlar desteği, bilgi nesneleri, Windows kontrolleri, mevcuttur (Adobe Authorware, 2012). Erişim, esneklik, haberler, arama, sınavlar, değerlendirme, geribildirim, site haritası, tartışma, yardım, sık sorulan sorular, takvim seçenekleri bulunmaktadır. Active x desteği bulunur ve Windows Ve Macosx sunucularında çalışmakta ve Adobe Authorware içerik paketi kullanılmaktadır. Medya Yönetimi, güçlü gezinme, kullanıcı tanımlı fonksiyonlar, zengin metin editörü özelliklerine sahiptir. Öğrenmesi ve kullanması kolaydır. Purdue, Art, Hong Kong Baptist, Üniversiteleri örnek verilebilir(wikipedia, 2012). 280

302 Şekil 4.35: Adobe Authorware Yazılımı Kaynak: Şekil 4.36: Purdue Üniversitesi Kaynak: Şekil 4.37: Hong Kong Baptist Üniversitesi 281

303 Kaynak: Şekil 4.38: Hong Kong Baptist Üniversitesi Öğrenci Paneli Kaynak: 282

304 Şekil 4.39: Art Üniversitesi Online Sınıf Program Paneli Kaynak: IV Webct Webct, British Columbia tarafından ilk versiyonu 1996 geliştirilmiştir yılında Blackboard tarafından alınmıştır. Yüksek eğitimde e-öğrenme sistemleri için standart bir yapıya sahiptir. Dünyadaki üniversiteler ve enstitüler, öğretme ve öğrenmenin sınırlarını genişletmek için kullanmaktadırlar. Zamanında online eğitimi öneren yazılım, e-öğrenme araçları ile esnek öğrenme fırsatı sağlamaktadır (Blackboard, 2012). Webct kurs yönetim sistemini kullanmak zordur fakat vista versiyonu kullanım ve esnekliğin dengesi bakımından bazı rakiplerinden daha başarılıdır. Önemli olay ve tarihlerin görüldüğü takvim, tüm kurs içinde arama, gerçek zamanlı sohbet, test, sınavların yaratılması, değerlendirilmesi, tartışma gibi özelliklere 283

305 sahiptir. Aberdeen, Marshall, Alabama Üniversiteleri örnek verilebilir. Ayrıca Anadolu Üniversitesi nin çevrimiçi derslerin sunumunda kullandığı yazılımlar arasındadır. Şekil 4.40: Aberdeen Üniversitesi Kaynak: IV Learning Space IBM lotus öğrenme yönetim sistemi, hem sınıf tabanlı hem de uzaktan öğrenme eğitim programlarının kolay ve elverişli duruma gelmesini sağlayan esnek, J2EE standartlarında lotus ürünlerinden biridir. On-line derslerin oluşturulması, yönetilmesi, öğrencilere ulaştırılması ve ders işleyişinin takip edilmesi için kullanıcı ara yüzü sağlayan bir yazılımdır. Öğrenciler derslerini seçmektedirler. Eğitmenler kurs materyallerini dağıtmak için çeşitli öğrenme yaklaşımlarını benimsemektedirler. Üretici esnekliği, tüketiciye sistemi farklı yollarla yapılandırmayı sağlamakta ve windows işletim sisteminde çalışmaktadır. Yaratıcı araçlar ile eğitmene, kendi istedikleri eğitim yazılımını yaratmak için izin vermektedir. Macromedia gibi 284

306 araçlarla yaratılan dersler sisteme dâhil edilebilmektedir. Yazılım, eğitim enstitüleri için ucuz, ticari kullanımlar için pahalıdır. Başlıca asenkron iletişim modellerini kullanmaktadır. Learning Space, öğrencilere ve eğiticilere online-offline olup olmadığına bakmaksızın erişilebilen öğrenme içeriklerini dağıtmak için kullanılmaktadır. Her yerden ve istenilen zamanda kullanılması için tasarlandığından, öğrenciler, ders kapsamındaki bütün öğrencilerle etkileşimde olmayı, yüz yüze eğitim programlarına tercih etmektedirler. Geleneksel eğitime alternatif olarak, zaman ve yer kısıtlılığı olmaksızın bütün öğrencilere ve çalışanlara eşit öğrenme fırsatı sağlamaktadır. Şekil 4.41: Sakarya Üniversitesi Uzaktan Öğretim Programı Kaynak: Şekil 4.42:Yıldız Teknik Üniversitesi E-Kampüs Projesi 285

307 Kaynak: IV Saba Software Öğrenmenin bütün formlarını dağıtan İnternet tabanlı öğrenme yönetim sistemi saba yazılımı 1997 de geliştirilmiştir. Eğitimcinin başarısına odaklı, çoklu dild esteği olan, gerçek zamanlı iletişimi sağlayan, birçok ülkede kullanılan bir yazılımdır. İnsan gücü Yönetimi, öğrenme, sertifika Yönetimi, ticari öğrenme, içerik Yönetimi, kariyer Yönetimi gibi yazılımlar vardır. HHS üniversitesi örnek olarak verilebilir. Şekil 4.43: HHS Üniversitesi 286

308 Kaynak: Şekil 4.44: Saba Software Yazılımı Kaynak: IV Topclass Topclass, tek modüler tasarım ve öğrenme nesneleri yapısına dayanmaktadır. Ana merkezi, Topclass öğrenme içerik yönetim sistemi ve Topclass öğrenme yönetim sisteminde birleşir ve nesnesel modüller tarafından desteklenmektedir. Bütün öğrenmeler için, online, sınıf tabanlı, karışık ve diğer öğrenme kaynakları dahil kayıt yeteneğine sahiptir. Kullanıcılar öğretici, eğitici, öğretici, yönetici gibi çoklu rollere sahip olabilmektedirler. 287

309 Bütün içerik, Topclass da Granular öğrenme objeleri olarak yönetilmektedir. Öğrenme nesnelerinde verileri yönetmek, yaratmak düzenlemek yeteneklerine sahiptir. Bütün içeriği, her bireysel kullanıcı için istenildiği gibi dinamik olarak dağıtmaktadır. İçerik, tarayıcı aracılığı ile alınır ve verilir. Eklenebilir testler, araştırmalar, sadece standart web tarayıcı kullanılarak uzaktan yönetilir. İşbirlikçi araçlar, sınırsız sayıdaki tartışma gruplarını desteklemektedir. Webposta, Outlook ve notes gibi standart posta sistemleri birleşerek direk bire-bir etkileşime izin vermektedir. Güçlü arama katalöğu, finansal raporlama ve birleştirme, içerik paylaşımı için hiyerarşik öğrenme objeleri kolaylıkla yönetilmekte kurslar güncellenebilmektedir. Dinamik dağılan kurslar, öğrenenlerin bilgi düzeylerine dayanmakta, kullanıcı ara yüzünün, rengi, fontu, ikonları, araç çubukları, frameleri gibi özellikleri özelleştirilmektedir. Güçlü tartışma grupları ile zengin öğrenme deneyimi sağlamaktadır. Melbourne ve Virtual Üniversitelerini örnek olarak verilebilir. Şekil 4.45: Melbourne Üniversitesi 288

310 Kaynak: 289

311 V. BÖLÜM BĠLGĠ VE BELGE YÖNETĠMĠNDE UZAKTAN EĞĠTĠM ĠÇĠN ÖNERĠLEN KAVRAMSAL MODEL Bilgi ve Belge yönetimi bölümlerinde İnternet tabanlı uzaktan öğrenim modelini değerlendirebilmek için öncelikle söz konusu bölümlerin sahip olduğu altyapıya göz atmak gerekmektedir. Bölümlerin eğitim kadrosu, bütçesi, ders programı, laboratuarları, bilgisayar donanım ve yazılımları bu değerlendirmenin temel unsurlarını oluşturmaktadır. Bilgi ve belge yönetimi bölümlerinde çoğunlukla İnternet tabanlı uzaktan öğrenim programının tasarımı ve uygulaması sırasında teknik bilgi ve becerilerinden yararlanılacak yeterli sayıda öğretim elemanı bulunmamaktadır. Örgün programlarda olduğu gibi uzaktan eğitim programlarında da sürekli olarak yeniliklerin takip edilmesi ve bu doğrultuda ders içeriklerinin güncellenmesi gerekmektedir. Ancak bununla birlikte öğretim elemanlarının içinde bulunduğu yoğun eğitim faaliyetleri, söz konusu eğitim modelinin uygulanmasına yönelik bir sorun olarak değerlendirilebilir. Ayrıca bölümlerin eğitim hizmetlerinde kullanılmak üzere ayrı bir bütçeye sahip olmaması ise bu tür bir girişimin başlatılmasını engelleyen önemli bir sorundur. Ancak bölümlerin kendi aralarında ve/veya üniversitelerin uzaktan eğitim merkezleriyle ya da özel şirketlerle kuracakları ortaklıklar, bu konularda yaşanabilecek sorunların çözümüne katkı sağlayabilir. (Karakuzu ve Karaman 2002; Kültür ve Ark. 2003; Türkoğlu 2001; Karadeniz ve Ark. 2004). Tasarım, belli bir konuda yapılması gereken faaliyetleri belli bir plan evresinde uygulamaktır. Diğer bir ifade ile yeni bir ortam için bilgilerin planlanması, organize edilmesi ve etkili olarak 290

312 uygulanması faaliyetleridir. Tasarımın genel amacı, var olan sistemi ya da yapıyı günün ya da evrenin şartlarına göre değiştirmektir. Bu durum var olan bilgilerin sentezlenmesi ve faaliyetlerinin organize edilmesi olarak algılanabilir. Tasarım faaliyetleri ile değişimler meydana gelmektedir. Bu değişimler oluşturulurken dikkat edilmesi gereken nokta, bir bütün içinde etkili olan faktörlerin değiştirilmeden uygulanmasıdır. Şekil 5. 1 de alışılmış bir uzaktan eğitim sistemin tasarım aşamaları gösterilmiştir. hazırlanmıştır). Şekil Sistem Tasarımı (metin içinde geçen kaynaklardan yararlanılarak 291

313 Tasarım konusu eski teknolojilerde olduğu gibi hem ihmal edilmekte hem de gelişmelere ve değişikliklere uyum sağlanamamaktadır. Her on yılda bir iletişim teknolojisi, eğitimin sorunlarına çözüm olarak sunulmuştur li yıllardan başlayarak film, 1930 larda Radyo, 1950 lerde televizyon, 1960 larda öğrenimde yardımcı makineler, 1970 lerde bilgisayarlar, 1980 lerde video, 1990 larda ise kompakt diskler etkili olmuştur. Bu teknolojilerin amaca ulaşıp ulaşmadığına bakıldığında pek de başarılı olmadıkları görülmektedir. Bunun nedenlerini şu başlıklar altında toplamaktadır: 1) Teknoloji kullanımından korkulması ve teknolojinin dışlanması. 2) İnsani boyutların unutulması. 3) Teknik altyapının yeterli olmaması ve erişilememesi. 4) Hiyerarşinin işe koşulması. 5) Standart oluşturulamaması. 6) Öğretim tasarım sürelerine yer verilmemesi ya da dikkatli davranılmaması. Öğretim tasarımı, öğrenme-öğretme ilkelerinin, öğretim materyal ve etkinliklerine dönüştürülmesini sağlayan sistematik süreçtir. İnternet her an gelişen ve değişen bir öğrenme ortamıdır. Ancak, mevcut sitelerin çoğunun tasarım endişesinden uzak, yarı-yapılandırılmış sayfalar olduğu da görülmektedir (Çalışkan, 2002: 199). 292

314 Site tasarlamak, uzaktan eğitim sisteminin en az tartışılan kısmıdır. fakat programın başarısı çok önemlidir. Öğrenci ve eğitmen arasındaki etkileşimi, iletişimin sağlanmasını, daha önce yaygın olmayan eğitim sisteminin gelişimini kapsamaktadır. Site planlı şekil de tasarlanırsa beklenmedik hataların ortaya çıkması da önlenmiş olur. Her uzaktan eğitim sitesinin temel ihtiyaçları vardır. Güvenilir ve ulaşılabilir, uyumlu, etkili donanım ve pozitif işlevi kolaylaştıran koordinatöre gereklilik vardır. Bu değişkenler kabul edilen sitenin içeriğini yansıtmaktadır. Etkili bir web tasarımında; web sayfalarında rahat gezinmeyi sağlayacak bağlantı yapılarının olmasına, font büyüklüklerinin ve yazı tipinin tüm sayfalarda aynı olmasına, gereksiz süslemelere gidilmemesine ve kullanılan renklere de dikkat edilmelidir. Aynı zamanda kullanıcıların olası ekran boyutu ve çözünürlük tipinin göz önünde bulundurularak sayfa yapısının oluşturulmasında ve hareketli grafik tasarımı yapılırken erişim hızının göz önünde bulundurulmasında da yarar vardır. Web tabanlı bir eğitim sitesinin hazırlanması büyük emek ister. Site, uzun ve uğraştırıcı zahmetler sonucunda hayata getirilmekle birlikte bundan sonra da sitenin güncel tutulabilmesi için gösterilen çaba da çok fazla olmaktadır. V. 1. Öğretim Tasarımı Öğretim tasarımı, İngilizce deki "İnstructional Design" kavramının karşılığı olarak tanımlanır. Literatürde bu kavramla birlikte, öğretim sistemleri tasarımı "İnstructional Systems Design" (İSD)) ve öğretimsel geliştirme "İnstructional Development" (İD) tanımlamaları da değişik şekillerde birbiri yerine kullanılmaktadır. Bir başka deyişle, öğretim tasarımı ve öğretimi geliştirme 293

315 kavramları birbirlerinin alt kategorisi veya tamamlayıcıları şeklinde kullanılmaktadır (İpek, 2001b, s.1). Öğretim tasarımı kısaca, öğretim problemlerinin, öğrenme koşullarının sistematik analizi ile çözülmesi süreci olarak tanımlanmaktadır (Seels ve Glasgow, 1998; Akt: Özen, 2001). Buna göre, öğretim tasarımı bir süreç ve disiplin olarak tanımlanmış olup, farklı öğretim sistemi ve ortamlarında, öğretim problemlerinin kaliteli çözümü için bir önkoşul olarak değerlendirilebilir. Öğretim tasarımının teorik dayanağı, psikoloji, eğitim, sistematik yaklaşım, iletişim, teknoloji ve bilgisayar bilimleri gibi bilim alanlarıdır (Özen, 2001). Öğretim tasarımı modellerinde, gereksinimlerin tespiti ile öğretimin tasarımı ve sonuçların değerlendirilmesi çok anlamlı basamaklardır. Bu niteliklerden yoksun bir uzaktan eğitim projesi, ilgili öğrenme ortamı ve kullanıcıları için yararlı olmaz. Dolayısıyla, sistematik geliştirme süreci, öğretimi sağlayıcı olmalı ve yenilikçi uygulamalara fırsat verebilmelidir (İpek, 2001b, s.5). V. 2. Web Tabanlı Eğitimin Öğretimsel Tasarım GeliĢtirme Ekibi Etkili bir WTE uygulamasında, öğrenme nesnelerinin (Learning Objects) ve öğretim tasarımının (İnstructional Design) yönetimini sağlayıp ve içeriği belirleyecek uzmanların bulunması kaçınılmazdır. WTE teknolojileri ve araçları, öğretim sistemlerinin tasarımı yaklaşımı ile planlandığı, kullanıldığı, geliştirildiği ve değerlendirildiği sürece başarılı olacaktır (Özen, 2001). Bir WTE projesinin başarısı ayrıca, kaliteli öğretmenlerin, mühendislerin, öğretim tasarımcısı ve konu uzmanı bireylerin meydana getirdiği öğretim tasarımı gruplarının birlikte çalışmalarına bağlıdır. Bu çalışmalar gücünü 294

316 öğrenme kuramları, öğretme modelleri ve teknolojik gelişmelerden almak durumundadır. Bir WTE yazılımı bünyesinde yer alan görev tanımları aşağıdaki gibi yapılmıştır ve bu görevler bir ya da birden fazla kişi tarafından yerine getirilebilir; bir kişi birden fazla görevi üstlenebilir: 1) Konu uzmanı: eğitimi verilecek konu hakkında belirli bir düzeyde bilgisi olan kişidir. Konu uzmanının ilgili konu hakkında yeterli deneyime sahip olması ve bilgisine güvenilir olduğunu kanıtlamış olması gerekir. Hazırlanan portal yazılımında bu kişi eğitmen olarak anılmaktadır. 2) Öğretim tasarımcısı: konu uzmanıyla birlikte konunun gerektirdiği bilgi, beceri ve/veya tutumları, bilgi (fact), kavram (concept) ve süreç (process) cinsinden öğretilebilir/öğrenilebilir biçime sokar ve gerekli ortamın tasarımını yapar. 3) Eğitim teknolojisi uzmanı: eğitim teknolojisi eğitmeni, öğretimsel tasarım ve eğitim teknolojileri hakkında bilgi sahibidir. Öğretim tasarımcısıyla birlikte çalışarak belirlenen öğretim materyallerinin mevcut teknolojilerle uyumlu olarak en uygun tasarıma ulaşmasını ve iş görmesini sağlar. 4) Teknik ekip: eğitim teknolojisiyle birlikte, tasarlanmış malzemelerin elektronik ortamda geliştirilmesi görevini yürütür. Materyalin estetik ve kullanılabilirlik normlarına uygun olarak geliştirilmesini sağlayan grafik tasarımcısı/tasarımcıları ile materyalleri öğretim tasarımının özelliklerine uygun olarak geliştirerek elektronik ortamda kullanılmasını sağlayan programcı (lar)dan dan oluşur. 295

317 V. 3. Web Tabanlı Eğitimde Öğretimsel GeliĢtirme Süreci WTE nin öğretimsel geliştirme sürecinde genel olarak dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır (Yazıcı ve Altaş, 1999, s.1-2): 1) Amaç: eğitimin neden yapıldığı ve sonunda ne başarılacağı çok açık olarak belirlenmelidir. 2) Uygun pedagoji: yukarıda tanımlanan amaca uygun pedagojik yaklaşımın belirlenmesi gereklidir. 3) Amaca uygun araçların belirlenmesi: WTE için geliştirilen yazılım araçları içinden amaca en uygun olanını seçmek bu eğitimden elde edilecek verimi artıracaktır. 4) Uyarlama: doğrudan etkileşim sağlanarak öğrencilerin eğitim sürecine katılımı özendirilmeli, karşılaşılacak problemler ve yanlış öğrenci davranışları erkenden belirlenip gerekli önlemlerin alınması sağlanmalıdır. Bu tezde yukarıda belirtilen genel tanımların yanı sıra çeşitli öğretimsel geliştirme aşamaları ortaya konulmuştur. Daha önce bu konuda yapılmış araştırmalarda ortaya konmuş modellerden seçilen ve bu çalışmanın orijinini oluşturan aşamalar şekil 5. 2 de gösterilmiştir. Öğretimsel geliştirme süreciyle ilgili çoğu yaklaşım; analiz, geliştirme, değerlendirme ve düzeltme aşamalarından oluşur (Özen, 2001). Bu çalışmada da öğretimsel tasarım süreci analiz, geliştirme, değerlendirme ve düzeltme aşamalarıyla incelenecektir. 296

318 Şekil 5. 2: WTE de Öğretimsel Geliştirme Süreci (Willis, 1994) Şekil 5. 2 'ye göre: Analiz: Karar verme süreci, verilerin toplanması, hedef kitlenin incelenmesi, hedeflerin belirlenmesi, Geliştirme: İçerik taslağının hazırlanması, var olan malzemenin gözden geçirilmesi, içeriğin düzenlenmesi ve geliştirilmesi, malzeme ve iletim yönteminin seçilip uygulanması, Değerlendirme: Amaç ve hedeflerin gözden geçirilmesi, ekran tasarımlarının ve işleyişinin değerlendirilmesi, sürece yönelik değerlendirme, ürüne yönelik değerlendirme. Düzeltme: Düzeltme planının geliştirilerek uygulanması. V Analiz AĢaması Analiz aşaması aşağıdaki adımlardan oluşur (İtkin, 1984, s.33-36; Demirel, 1997, s.89; Akt: Özen, 2001; Kaya, 2005, s.356): 297

319 Karar Verme Süreci: Başlangıç safhasında, öncelikle mevcut problemin/işin eğitim yoluyla çözülüp çözülmeyeceğine karar verilir. Eğer çözüm eğitim ise, gereksinim duyulan eğitimin uzaktan verilip verilmeyeceği üzerinde durulur. Eğitimin uzaktan verilebileceğine karar verilmesi ile bu süreç tamamlanır. Verilerin Toplanması: Veri toplama, problem analizi çalışmalarının her basamağında yapılması gereken bir iştir. Bu basamaktaki diğer bir iş de veri toplamada kullanılan tekniklere uygun öğretim materyallerinin/araçlarının geliştirilmesidir. Örneğin; anketler hazırlanmalı, hangi görüşme tekniklerinin kullanılacağı belirlenmelidir. Hedeflerin Tanımlanması: Analizin bu noktadaki amacı, problem çözümü çalışmalarının eksikliklerini ortaya koymaktır. Kısaca, hedeflerin ne olduğu ya da ne olması gerektiği gibi soruların arasındaki ilişkiyi ortaya koymak gerekir. Bu süreç sonunda hedefler ortaya çıkar. Hedef Kitlenin Ġncelenmesi: Uzaktaki öğrencilerin ve ihtiyaçlarının en iyi şekilde anlaşılması için onların bilişsel, kişisel, sosyal ve fiziksel özellikleri dikkate alınmalıdır. Düşünülmekte olan öğretim yöntemleri ve öğrencilerin iletim sistemlerine yatkınlıklarına bakılarak, dersten alacakları bilginin ne şekilde işlerine yarayacağı hesaplanmalıdır. Eğer sınıf geniş bir grup ya da farklı alt gruplardan gelen öğrencilerden oluşacaksa, bu durum da dikkate alınmalıdır. Hedeflerin Belirlenmesi: Öğrenci ihtiyaçları ve karakteristikleri göz önüne alınarak öğretimsel amaç ve hedeflerin belirlenmesi gerekir. Amaç, öğretimsel olarak istenen genel kavramlardan; hedefler ise amaca ulaşmakta kullanılan belirli basamaklardan oluşur. Yani, bu aşamada Ne öğretilecek? ve Nasıl öğretilecek? 298

320 sorularına yanıt aranır. Ne öğretileceği, öğretim içeriğinin seçilmesi ve düzenlenmesini ifade ederek, öğretim amaç ve hedeflerinin tanımlanmasını sağlar. Nasıl öğretileceği ise, belirlenen içeriğin öğrencilere nasıl sunuluş/veriliş biçimi ile ilgilidir. Şekil Sistem Analizi tablosu (metin içinde geçen kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır). V GeliĢtirme AĢaması 299

321 Geliştirme aşaması aşağıdaki adımlardan oluşur (Willis, 1994; Akt: Özen, 2001): İçerik Taslağının Hazırlanması: Öğretimsel sorunları, hedef kitle analizini, öğretimsel amaç ve hedefleri ve istenen ders içeriğini temel alarak, ders taslağı hazırlanır. Bu aşamada öğretim için gerekli olan öğrenme modelinin tanımlanması gerekir. Tanımlanan modelin asenkron web ortamına nasıl aktarılacağı ile ilgili çalışmalar yapılır. Oluşturulacak ara yüz tasarımlarının yapıldığı ve bunların akış şeması halinde gösterildiği senaryo akış (Story Board) tekniği bu çalışmalar için iyi bir örnek olabilir. Var olan Malzemenin Gözden Geçirilmesi: Bir sonraki aşamada, her eğitmen elindeki malzemeyi gözden geçirmelidir. Öğretimsel materyal tek başına kullanılmamalıdır. Çünkü bu materyaller zaten geleneksel sınıf ortamında kullanılan ve etkili olan materyallerdir. İçeriğin Düzenlenmesi ve Geliştirilmesi: Eğitmenin karşılaştığı en büyük problemlerden biri, belki de en önemlisi öğrencinin ilgisini çekecek örneklerin hazırlanmasıdır. İçerik öğrenci tarafından rahatlıkla anlaşılabilecek bir çerçeve içerisinde ilginç örnekler içermelidir. En iyi örnekler, açık-anlaşılır olanlar ve öğrencilerin sunulan içeriğe yoğunlaşmasını sağlayanlardır. İlgisiz örnekler öğrenmenin başarısız olmasına ve öğrencilerin içerikten uzaklaşmasına yol açar. Eğitmenin deneyim eksikliği ve verdiği örneklerin öğrenciye yabancı kalması, kırsal ve değişik kültürlerden oluşan bölgelerde sıkça yaşanan bir sorundur. Malzeme ve İletim Yönteminin Seçilip Uygulanması: Eğitmenlerin derslerde kullanmayı planladıkları öğretim materyallerinin etkililiği, belirli görsel tasarım ilke ve öğelerinin etkili kullanımına bağlıdır. Bu öğeler ise çizgi, alan, şekil, doku ve 300

322 renklerden meydana gelmektedir. İlgi çekici ve etkili bir görsel materyal için bütünlük, denge ve vurgu gibi bazı tasarım ilkeleri dikkate alınmalıdır. Bütünlük, bir görseli meydana getiren öğelilerin bir bütün olarak görülmesini sağlayan öğeleri arası ilişki olup, bir görselde bütünlük, öğeleri üst üste bindirerek, oklar gibi işaret araçları, çizgi, şekil, renk ve çerçeve gibi görsel araçlar kullanarak sağlanabilir. Görsel bir materyalde denge, materyalde bulunan öğelerinin algılanan ağırlıklıyı ile ilgilidir. Öğeleri ağırlıkları yatay ve dikey eksenin her iki tarafında eşit olarak dağıtılmak sureti ile denge oluşturulur. Görsel bir materyalde tek bir fikir ele alınsa dahi, materyal içindeki bazı önemli öğeleri vurgulanması gerekir. Bu amaçla; ok ve benzeri yön gösteren araçlar, önemli öğeyi vurgulayan daha parlak renkler, vurgulanmak istenen maddeye dikkat çekmek için zemin ve şekil arasında kontrast oluşturmak, diğer şekillerden farklı bir şekil kullanmak, temel öğeyi diğerlerinden daha büyük yapmak ve vurgulanacak öğeyi diğer öğeleri çakıştığı bir yere yerleştirmek gibi değişik teknikler kullanılabilir (Yalın, 2001, s.124). Her türlü öğretim materyalinin geliştirilmesinde göz önünde bulundurulması gereken temel ilkeler ise şunlardır (Şahin ve Yıldırım, 1999, S.28; Yalın, 2001, S.124; Üşün, 2000b, S.5): Öğretim materyali basit, sade ve anlaşılabilir olmalıdır. Dersin hedef ve amaçlarına uygun seçilmeli ve hazırlanmalıdır. Dersin konusunu oluşturan bütün bilgilerle değil, önemli ve özet bilgilerle donatılmalıdır. Kullanılacak görsel özellikler (şekil, grafik, renk vb.) materyalin önemli noktalarını vurgulamak amacıyla kullanılmalı, gereksiz kullanımdan kaçınılmalıdır. 301

323 Materyalde kullanılan yazılı metinler ve görsel-işitsel öğeleri öğrencilerin pedagojik özelliklerine uygun olmalı ve öğrencinin gerçek hayatıyla tutarlılık göstermelidir. Öğrenciye alıştırma ve uygulama imkânı sağlamalıdır. Mümkün olduğunca gerçek hayatı yansıtmalıdır. Her öğrencinin erişimine ve kullanımına açık olmalıdır. Materyaller sadece eğitmenin kullanabildiği türden değil, öğrencilerin de rahatlıkla kullanabileceği düzeyde basit olmalıdır. Öğretim materyalleri, gerektiği takdirde, kolaylıkla geliştirilebilir ve güncelleştirilebilir olmalıdır. Bununla birlikte, WTE materyali içerisinde sıkça kullanılan ses ve görüntü araçlarının/bileşenlerinin kullanımında dikkat edilmesi hususlar aşağıdaki gibi sıralanabilir (Yığıt ve diğerleri, 2000, s.168): Web sayfası tasarımı, ilgili bağlantıya tıklanıldığında konuyla ilgili dosyanın da gelebileceği şekilde ilişkilendirilmiş olmalıdır. Kullanıcı herhangi bir istekte bulunmadan dosya otomatik olarak yüklenmemelidir. Ayrıca, dosya transfer hızı bilgisayar ağlarının bant genişliği ve yoğunluk oranına bağlı olarak değiştiği için, kullanıcının kendi kararını verebilmesi açısından dosyanın büyüklüğü ve tahmini transfer süresi ile ilgili bilgi verilmelidir. Görüntü ve ses dosyaları yalnızca gerektiğinde kullanılmalıdır. Bir hareketi göstermek veya gerçek bir uygulamayı farklı bir perspektiften sunabilmek gibi amaçlar için WTE materyali içerisinde görüntü kullanılabilir. 302

324 Görüntü ve ses dosyaları hazırlanırken büyüklüklerine dikkat edilmelidir. Dosyalar mümkün olduğunca küçük boyutlara indirgenerek sunulmalıdır. (dosyalar yaygın olarak kullanılan sıkıştırma/codec teknolojilerinden yararlanılarak sunucuya gönderilmelidir.) Görüntü ve ses dosyaları, tüm platformlara uyum sağlayabilmeleri açısından standart bir formatta sunulmalı ve ilgili sayfada dosyanın hangi platformda veya platformlarda çalışabileceğine ilişkin bilgi yer almalıdır. WTE materyali içerisinde görüntü sayfa içerisine yerleştirilebilir veya yeni bir pencere içerisinde görüntülenecek şekilde ayarlanabilir. Ekran tasarım aşamasının tamamlanmasıyla, WTE amaçlı ortamın geliştirilip, sayısallaştırılması yapılır. Bu işlem nasıl öğretilecek? sorusuna da yanıt oluşturur. Bu safhada eğitmen ya da konu uzmanının yoğun çalışması bitmekte, yerini çeşitli editörleri (HTML, XML vb.), çeşitli yazılımları (Lotus Learning Space, İnterwise, Net-Class, İlearning, Blackboard vb.) veya kendi geliştirdiği yazılımları kullanan teknik ekip devreye girmektedir. Teknik ekip, hedef kitle analizine, maliyete, teknolojiye, zamana, bütçeye ve ekipmana göre içeriğin öğrenciye ulaştırılmasını, öğrenciden gelen geribildirim alınarak rehber, eğitmen ve yöneticiye ulaştırılmasını sağlayan teknolojinin kurgusunu yapar ve uygular. Teknik ekip, etkileşimli WTE ortamını kurarken güvenilir, performansı yüksek, kullanımı ve yönetimi kolay bir ağ mimarisinin de gerektiğini göz önünde bulundurmalıdır. Çünkü hem ağ ortamındaki sunucunun hem de bağlı bilgisayarların kolay iletişimi, bilgi teknolojilerinin başarıyla uygulanması için büyük önem taşımaktadır. Bu safha sonunda ders geliştirilmiş ve kullanıma hazır hale getirilmiş olur ancak, değerlendirmesi henüz yapılmamıştır. 303

325 V Değerlendirme aģaması Değerlendirmenin amacı sadece öğrencilerin neler öğrendiklerini ortaya koymak değil, eğitmenlerin ve kullanılan teknolojilerin verimlilik düzeyini de ortaya çıkarmaktır. Buraya kadar bahsedilenlerden de anlaşılacağı üzere, öğretim tasarımı sürecindeki bütün etkinlikler, kuram, araştırma ve belirli varsayımlara dayanmaktadır. Değerlendirme süreci(şekil 5. 4) öğretim teknolojisi ve tasarımı için, farklı olan modellere rağmen benzer ilişkilerin ortaya konulmasını içermektedir. Şekil 5. 4: WTE modeli değerlendirme süreci (metin içinde geçen kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır). Öğretim tasarımı stratejileri ve taktikleri bakımından, bu süreç aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır (İpek, 2001b, s.25): Uzman görüşüne başvurma, 304