T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI ESKİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI PERS-GREK ASKERİ VE SİYASİ MÜNASEBETLERİ

Transkript

1 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI ESKİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI PERS-GREK ASKERİ VE SİYASİ MÜNASEBETLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN CEVRİYE DOĞAN DANIŞMAN PROF. DR. İLHAMİ DURMUŞ ANKARA-2013

2

3 T.C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI ESKİÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI PERS-GREK ASKERİ VE SİYASİ MÜNASEBETLERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN CEVRİYE DOĞAN DANIŞMAN PROF. DR. İLHAMİ DURMUŞ ANKARA-2013

4

5 i ÖZET DOĞAN, Cevriye, Pers-Grek Askeri Ve Siyasi Münasebetleri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Pers- Grek savaşları M.Ö yılları arasında belirli aralıklarla hem karada hem de denizde eşit olmayan iki kuvvet arasında gerçekleşmiş bir dizi muharebenin adıdır. Savaşlar, İon şehir devletlerinin isyan girişimleriyle ateşlenecek ve Kallias Barışı yapılana kadar da devam edecektir. Pers- Grek savaşları, Persler adına gururlarına dokunacak derecede kayıplar verdikleri savaşlardır. Kimi zaman doğa koşulları kimi zaman da Greklerin beklenmeyecek derecede ki başarılı mücadeleleri savaşların beklenen sonucu getirmemesini sağlamıştır. Grek şehir devletleri bu savaşlara kadar bir araya gelme fikrinde olmamışlar. Her şehir devleti kendisinden sorumlu olmuştur. Ancak bu savaşlar dizisi Grek şehir devletlerini dahi bir araya getirmiş ve Delos Birliği adı altında toplanmalarına neden olmuştur. Savaşlar sırasında Grek şehir devletlerinden Atina ve Sparta yıldızlarını parlatmış, özellikle Atina lider olma yolunda önemli politikalar üretmiştir. Persler açısından ise I. Darius ile başlayan mücadeleler Kserkses ile devam etmiş ve kısa zamanda zaferle sonuçlandıracaklarını düşündükleri savaş uzun bir süreye yayılarak bekledikleri gibi sonuçlanmamıştır. Grekler için büyük bir zafer, Persler için onur kırıcı bir mağlubiyet olan bu savaşlar dizisini anlattığım çalışmamda bu iki güç arasında ki askeri mücadelelere, bu mücadelelerin seyrine ve bu seyir sırasında etkili olan hem politik hem askeri şahsiyetlere değinerek, M.Ö yılları arasında gerçekleşen Pers-Grek mücadelelerini anlatmaya çalıştım. Anahtar Kelimeler: 1.Atina, 2.Sparta, 3.Pers, 4.Kserkses, 5.Grek

6 ii ABSTRACT DOĞAN, Cevriye, Persian-Greek Military And Political Relations, Master Thesis, Ankara, Persian-Greek Wars are supposed to be a name of a stream of battles which, during the years between 499 to 449 BC, at certain intervals and between two unequal forces, are fought both on land and sea. These wars would catch fire by the insurgent attempts of Ioniancitystates, and go on till the Peace of Callias is established. Persian- Greek wars are supposed to be those wars whereby the Persians have given casualties as to feelabased. Sometimes the natural conditions and sometimes the successful struggles which are given by the Greeks at an unpredic tablelevel, have precluded these wars to yield the expected results. Greek City States, up to the outbreak of these wars, have not fostered the idea of uniting together. Each citystate has been held responsible of itself. However, the stream of these wars, has alsoled the Greek City States to unite with each other and gatherunder the name of Delos Unity. During the course of these wars, the cities of Athens and Sparta, have becomeblazed, and especially Athens has developed significant policies towards the capturing of leader shipposition. On the otherhand, in respectwith the Persians, thestruggles which were commenced by Darious I, have been continued with Kserkses, and this war for which the Persians were in the conviction of gaining a victory within a short time, has spredout and lastedfor a longperiod and not yielded the result expected by them. Through my such study where in I have explained the stream of wars which considered to be a greatvictoryfor the Greeks on onehand, and a derogatory defeat for the Persians on the otherhand, afterreferring to the military struggles that took place between these two powers, and also military personalities who were both effective during the course of thistrend, I havetried to narrate the struggles which, between years 499 to 449 BC, were made between Persians and Greeks.

7 iii Key Words: 1.Atina, 2. Sparta, 3.Persian, 4.Xerxes, 5.Greek

8 ÖNSÖZ Tarihin seyri içinde hem Pers İmparatorluğu, hem de Grekler önemli konumlara gelmişlerdir. Bir imparatorluk olan Persler e karşı, Grekler kendi içlerinde teşkilatlanmış farklı farklı şehir devletlerinden oluşmuşlardı. İki gücün önderliğindeki savaş, İmparatorluğun, Polislere olan savaşıydı. M.Ö yılları arsında gerçekleşen savaşlar dizisi Grekler in kesin başarısıyla sonuçlanacağı şeklinde yorumlanıyordu. Ancak Grek şehir devletleri gerçekleşmesi en zor olanı başararak bir araya gelmiş ve Pers tehlikesine karşı beraber direnmişlerdir. Bu direnişi savaşın seyri sırasında daha kapsamlı bir kurum olan Delos Birliğini kurarak devam ettirmişlerdir. Pers İmparatorluğunda ise Darius ile başlayan mücadeleler I. Artakserkses in, Grekler den gelen barış teklifini kabul etmesine kadar sürdü. Savaşlar sürecinde en büyük mücadeleler elbette ki Kserkses döneminde gerçekleşmiştir. Ancak ordusunun büyüklüğünü küçültürcesine gerçekleşen savaşlarda kimi zaman doğa olayları olumsuz roller oynamış, kimi zaman da başarısız komutanlar sebebiyle ordusu büyük kayıplar vermiştir. Pers-Grek mücadelelerini anlatmaya çalıştığım bu çalışmamın ilk bölümünde mücadelelerin iki büyük gücü olan Pers İmparatorluğu ve Grekler hakkında bilgi vererek iki gücün ordularını anlatmaya çalıştım. Çalışmamın ikinci bölümünde ise Grekler in Delos Deniz Birliği ni kurana kadar ki gerçekleşen savaşlardan Delos Birliği nin kurulmasıyla devam eden mücadeleler ve son olarak bu mücadeleleri sonlandıran barış anlaşması ile ilgili bilgi vermeye çalıştım. Pers-Grek mücadelelerini çalışırken günümüze ulaşan antik kaynaklar, Türkçe kaynaklar, yabancı dilde yazılmış eserlerin Türkçeleri ve çeşitli dergilerde yer almış makalelerden yararlandım. Özellikle Herodotos un Tarih adlı eseri bu çalışmam sırasında başlıca kaynak eser oldu.

9 v Tüm bu çalışmalarım boyunca da bilgi ve tecrübesiyle görüşlerini ve yardımlarını esirgememiş olan tez danışmanım Prof. Dr. İlhami Durmuş hocama teşekkürlerimi bir borç bilirim. Eğitim hayatım boyunca desteklerini üzerimden çekmeyen annem babam ve tezimin yazılışı sırasında yardımlarıyla çalışmamı kolaylaştırmış olan sevdiklerime teşekkürlerimi sunarım. CEVRİYE DOĞAN

10 vi İÇİNDEKİLER ÖZET... İ ABSTRACT... İİ ÖNSÖZ... İV İÇİNDEKİLER... Vİ GİRİŞ... 1 I. BÖLÜM PERS İMPARATORLUĞU VE GREK ŞEHİR DEVLETLERİ 1.1. PERSLER Büyük Kyros Kambyses I. Darius I. Darius un Askeri Mücadeleleri I. Darius un Reformları Pers Ordusu Ölümsüzler Atlı Birlikler Pers Donanması GREKLER Grek Kent Devletleri Atina Sparta Grek Ordusu Grek Donanması... 36

11 vii II. BÖLÜM DELOS BİRLİĞİ NİN KURULMASININ ÖNCESİNDE VE KURULMASININ SONRASINDA PERS-GREK MÜCADELELERİ 2.1. İONLAR IN BAĞIMSIZLIK MÜCADELESİ MARATHON MUHAREBESİ THERMOPYLAİ VE ARTEMİSİON MUHAREBELERİ Kserkses in Tahta Çıkışı Muharebe Öncesinde Persler Muharebe Öncesinde Grekler Thermopylai Muharebesi Leonidas Artemision Muharebesi SALAMİS DENİZ MUHAREBESİ TEMİSTOKLES PLATAİA ÖNCESİ ASKERİ VE SİYASİ ÇEKİŞMELER Plataia Muharebesi MYKALE MUHAREBESİ DELOS BİRLİĞİNİN KURULMASI VE PERS SAVAŞLARI Delos Deniz Birliği EURYMEDON MUHAREBESİ ÖNCESİNDE KİMON UN ASKERİ MÜCADELELERİ Eurymedon Muharebesi MISIR SEFERİ... 84

12 viii DOĞU AKDENİZ SEFERİ KALLİAS BARIŞI SONUÇ KAYNAKÇA... 91

13 GİRİŞ İlk insanların Afrika Kıtası nda ortaya çıkması ve yayılmasıyla dünya elbette ki eskisi gibi olmayacaktı. 1 İnsanoğlu nun yeryüzünde ki varlığı itibarı ile insan-doğa, insan-insan ilişkileri ile başlayan süreç daima değişti. İnsan olgusundan aileye, aileden ise imparatorluk sistemine uzanan bir insani zincir süreci gerçekleşti. Tüm bunlar ile beraber insan artık durmak bilmez bir gelişim, değişim ve dönüşüm sürecinin daima içinde oldu. İnsanoğlu nun içinde olduğu bu süreç içinde, yaşamını etkileyen etmenlerin en önemlileri beslenme, korunma ve üreme olmuştur. 2 Bu sebeple de insanın ilk mücadelesi kesinlikle doğaya karşı olmuştur. Öyle ki ateşi kullanmaya başlayan insanoğlu doğaya karşı ilk zaferini almış olduğu düşünülmektedir. Ateş insanoğlunu soğuktan, etobur hayvanlardan korurken aynı zamanda insanoğlu nun yiyeceklerini pişirmesini de sağlamaktaydı. 3 Bu şekilde yaşamını idame ettiren insan barınma, ısınma, giyinme, yiyecek ihtiyacı gibi pek çok gereksinimini doğadan karşılayacak ve daima bilinmez doğa karşısında zafer kazanmaya çalışacaktır. İnsanoğlu nun doğa karşısında verdiği mücadeleye zamanla kendi türüyle olan mücadeleleri de dâhil olmuştur. İnsanoğlu önce doğaya sonra kendisiyle ve şimdide diğer insanlara karşı verdiği mücadeleler varoluşunun getirdiği bir durum olmuştur. Giderek büyüyen ihtiyaçlar, bilgi birikimleri yaşam alanları savaşları beraberinde getirmiştir. İnsanoğlu kendisini artık bitmek tükenmek bilmeyen bir savaşın içerisinde bulmuştur. Temel ihtiyaçlarını gidermek için tanıştığı savaş zamanla kent devletlerinin kurulması ve imparatorlukların ortaya çıkmasıyla farklı bir boyuta ulaşmış ve ilk düzenli ordular bu dönemde ortaya çıkmıştır. Antik çağda ortaya çıkmış olan bu ilk ordular, önceleri insanoğlu nun avlanmak için kullandıkları araç gereçleri savaş araç gereci olarak 1 Martin, 2012:25. 2 Şenel, 2010:17. 3 Diakov-Kovalev, 2008:24.

14 2 kullanmaya başladılar. Dolayısıyla da ilk ordular yay ve mızrak kullanan ordular olarak karşımıza çıkmaktadır. Şüphesiz artan bilgi birikimi ve daha büyük savaşların gerçekleşmesiyle hem kullanılan araç gereçler geliştirilmiş hem de yenileri kullanılmaya başlanmıştır. Eşek ve öküzlerin çektiği savaş arabalarının kullanılmasıyla daha hızlı hareket imkânı sağlamışlar ve nihayetinde atın kullanılmaya başlanmasıyla savaş arabaları, savaşların vazgeçilmezi olmuş. Böylece savaşların kazanılmasını kolaylaştırmıştır. Ancak, M.Ö li yıllarda kullanılmaya başlayan savaş arabaları her bölge için uygun değildi. Bu sebeple de dağlık alanlarda savaş arabalarının yerini yine yaya askerler almıştır. Pers İmparatorluğu topraklarında Persler kurulmadan evvel etkili olan savaş arabaları zamanla etkinliğini yitirmiş ve onun yerini atlı askerler almıştır. Zamanla atların da giderek güçlenmesiyle mızrak ve yay kullanan atlı askerler önem kazanmıştır. Buna karşın Grek dünyasında atlı araba, ya da atlı birlikler karşısında tamamen farklı bir oluşum vardı. Grekler daha çok falanks taktiğiyle kara savaşlarında önemli başarılar elde etmiştir. Persler, Grekler in karşısına büyük bir kara ve deniz ordusuyla çıkmıştır. Persler kullandıkları taktik bakımından büyük bir yıpratıcılığa sahipti. Uzaktan başlattıkları ok atışlarıyla düşman ordusunu yıpratır ve sonrasında da süvari birlikleriyle saldırıya geçerlerdi. Leonidas komutasında Üç Yüz Spartalı asker, Thermoplai savaşında maruz kaldıkları Pers okları karşısında İyi haber gölgede savaşacağız. demiş olması bize Pers okçularının saldırılarının şiddetini özetlemektedir. 4 Orduların giderek büyümesi, teknolojinin gelişmesi, imparatorlukların kurulması, daha fazla toprağa ve halka hükmetme isteği sonucu deniz aşırı savaşlarda yapılmaya başlanmıştı. Tarihi süreç içinde kaydedilmiş ilk deniz savaşı M.Ö da Hitit kralı II. Şuppiluliuma zamanında gerçekleşmiştir. 5 Büyük çaptaki deniz savaşları ise Pers-Grek savaşları döneminde 4 Martin, 2012: Brandau-Schickert, 2011:295.

15 3 yaşanmıştır. Özellikle Artemision ve Salamis savaşlarında hem taktiklerin inceliği hem de trirem adı verilen gemiler bu savaşları diğer deniz savaşlarından ayırmaktadır. Pers-Grek savaşları döneminde deniz savaşlarının vazgeçilmezi triremler olmuştur. Üç katlı bu gemilerin en üst katında otuz bir kürekçi, daha altındaki iki katta yirmi yedişer kürekçinin görev aldığı 170 kişilik bir mürettebat grubu ve otuz kırk kadar asker bulunmaktaydı 6. Bu dönemde gemiler bazen bir kanattan yaklaşarak kürekleri yıpratmak bazen de düşman gemisini mahmuzlayarak etkisiz hale getirmek şeklinde olmuştur. 7 Kimi zamanda düşman gemisi bordalayarak geçiş yapılır ve kara savaşlarını aratmayan mücadeleler gerçekleşirdi. İnsanın varoluşuyla başlayan doğa mücadeleleri ve insanların kendi aralarında ki mücadeleleri sonrasında artık devletler, milletler, imparatorluklar arasında ki savaşalar durdurulamaz hale gelmiştir. Günümüze de gerçekleşmeye devam eden savaşlar insanlar arasındaki hâkimiyet mücadelesinin bitmediğini göstermektedir. 6 Ağar, 2007:36. 7 Bingham,Chandler,Chisholm, Harvey,Miles,Reid,Taplin, 2012:179.

16 I. BÖLÜM PERS İMPARATORLUĞU VE GREK ŞEHİR DEVLETLERİ 1.1. PERSLER Pers olgusu günümüz İran ve Azerbaycan topraklarında M.Ö. IX. yy da karşımıza çıkmıştır. Tarihin bu sürecinde tanıdığımız Persler, daha çok Med adıyla anılmaktaydı. Medler; Bus, Paretaken, Strukhat, Arizont, Budi ve Mag boylarından oluşmuştur. Aslında, Persler ve Medler in aynı soydan gelmiş oldukları ağırlıklı olarak düşünülmektedir. 8 M.Ö. IX. yy. ile birlikte tarih sahnesinde rol oynamaya başlayan Medler, yaklaşık M.Ö. VI. yy a kadar da isimlerini tarihe yazdırmaya devam etmişler. Ancak M.Ö. VI. yy da Persler e özgürlük getiren kişi olarak bilinen Büyük Kyros tarih sahnesine çıkmıştır ve Kyros un varlığı Medler in sonu olacaktır. Persler in kralı olarak karşımıza çıkacak bu isim, farklı soylardan olan Persler in bir kısmını bir araya getirip onları Med kralı olan dedesi Astyages (İstuvegu) e karşı isyan ettirir. 9 Persler muhtemelen Med kralı Astyages ten memnun değildiler. Bu yüzden Kyros un yanında yer alarak kralları Astyages e karşı isyan ettiler. Büyük Kyros olarak nam salacak olan Kyros dedesi Astyages in karşısındaydı. Med kralı Astyages, Büyük Kyros un başlattığı bu isyanın başarılı olmaması için emir vermişse de Kyros kral karşısında başarılı olmuştu. Özgürlük Kyros a aitti ve o artık Büyük Kyros olmak için en önemli adımı atmıştı. Med kralına karşı giriştiği isyan hareketinde Persler in en soylularından olan Pasargadlar da Kyros un yanındalardı. Pasargadlar dışında Maraphlar ve Massapiler de Persler in en soylu boylarındandı. Pers 8 Herodotos, I Mansel, 2011:253.

17 5 kralları da Pasargad boyunun kollarından biri olan Ahamenidler den gelmekteydiler. 10 Asur kaynaklarında bir dönem hem Pers hem Med yönetiminden bahsediliyorken M.Ö. VI. yy a gelindiğinde Kyros un isyanının sonrasında artık yalnızca Pers ya da Ahamenid adı geçmektedir. Persler kendi yazılı kaynaklarında ise kendilerini yalnızca Pers olarak adlandırmışlardır. 11 Medler'in kölesi olmaktan çıkıp, efendilerini köleleştirip, köleliklerini efendiliğe çeviren Persler; İran dan Anadolu da ki Kızılırmak a kadar uzanan alanda hâkimiyetlerini kurdular. 12 Persler etkin bir güç olarak ortaya çıkana kadar bölgenin en etkin gücü Babil Krallığı idi. Bu güç dışında bölgenin batı yönünde bulunan Lidya Krallığı, Akdeniz ve Ege ticaretini elinde tutmaktaydı. Bu yüzden de Persler in özgürlüklerini kazanmalarının ardından kimlerle uğraşacakları belli olmuştu Büyük Kyros Pers dilinde Kuraş olarak bildiğimiz 13 Kyros un adının anlamı yine kendi dillerinde güneş demekti. 14 Kyros M.Ö yıllarında Pers tahtının sahibi olmuştur. 15 Kyros, Kambyses ve Mandane nin oğluydu. Persler çocuklarını öyle yetiştiriyorlardı ki onlar diğer bölgelerde ki çocuklar gibi suç işleyince cezalandırılmıyorlardı. Çünkü onlar suç işlemeyecek biçimde bir kültür ile yetiştiriliyordu. Pers çocukları açlığa susuzluğa alıştırılır. Zor şartlar onlar için sıradanlaştırılmaya çalışılırdı. Yine çocukluk dönemlerinde ok ve cirit atmayı öğrenirlerdi. Yaşları on yedi olduğunda artık delikanlı sayılırlar ve daha ağır bir eğitime tabii tutulurlardı Herodotos, Garthwaıite, 2011: Mansel, 2011: Mansel, 2011: Plutarkhos, I. 15 Tekin, 2012: Ksenophon, I.II.

18 6 Kyros henüz on iki yaşındayken dedesi Astyages in yanına gittiğinde kendisine babasını mı yoksa dedesini mi seçeceğini sorarlar. Kyros ise daha bu yaşta verdiği politik cevapla aslında dedesine isyan edeceğini belli ediyordu sanki ve Benim babam Persler in en güzelidir. Dedem ise Medler in en güzelidir. dedi. 17 Bu cevabıyla hem kralın gönlünü yapıyor hem de kendi soyunu da hiçe saymıyordu. Kyros tahta geçişiyle askeri işlere girişmişti. Pers egemenliğini kabul ettirmesi gerekiyordu ve bunu kuşkusuz başarılı bir biçimde gerçekleştirecekti. Pers Devleti nin kurulduğu bölgede Babil Krallığı siyasi bir tehdit unsuruyken Lidya Krallığı ise Akdeniz ve Ege ticaretini elinde bulundurması bakımından Pers yayılmacılığının önünde bir engel teşkil etmekteydi. Lidya Kralı Kroisos ta, Medler'i yenen Persleri tehlike olarak görüyordu ki, Babil Kralı Nabonidus ve Mısır Kralı Amesis ile bir araya gelerek Persler e karşı birleşme anlaşması yaptılar. 18 Büyük Kyros aralarında anlaşmış olan bu üç krallığa karşı da askeri mücadeleye girişecekti. Lidya Kralı Kroisos, Mısır ve Babil krallarıyla yaptığı anlaşmaya güvenerek M.Ö. 547 de harekete geçerek Pers hükmünün geçtiği Kapadokya bölgesine saldırdı. Ancak Kyros yönetiminde bulunan Pers boyları Lidya kralını durdurarak M.Ö. 546 da onu esir aldılar ve Lidya Krallığını yıktılar. 19 Büyük Kral, Lidya Kralı Kroisos u yenilgiye uğratınca Krallığın başkenti olan Sardes şehrini ele geçirmiş ve bölgede iki yüz yıl sürecek olan Pers hâkimiyetini başlatmıştır. 20 Batı Anadolu ticaret yolunu ele geçirme amacında olan Kyros, bölgeye saldırdı ve İon şehirlerini birer birer ele geçirmeye başladı. Fokiya ve Teos şehirleri ele geçirilmiş ve bu şehirlerin halkı gemilere binerek şehirlerini terk 17 Ksenophon, I.III. 18 Mansel, 2011: Mansel, 2011: Tekin, 2008:73.

19 7 etmişlerdir. İon şehirleri arasında büyük ve güçlü olmasıyla öne çıkan Miletos ise daha öncesinde Lidya Krallığı ile yapmış olduğu anlaşmayı şimdi Persler ile tazeliyordu. Böylece şehir Pers saldırısından kurtulmuş oluyordu. 21 Persler, İon bölgesinde ele geçirdikleri yerlerde askeri garnizonlar kurmuş ve yönetimlerini satraplara bırakmışlardır. Coğrafi anlamda ki uzaklık, Persler in bu bölgelerden uzak kalmasına neden olmuştur. Dolayısıyla neredeyse sonsuz yetkilere sahip olan satraplar, İon şehirlerinin başlarına kendi taraftarları olan tiranları getirmeye çalışmışlardır. 22 Kyros un sıradaki hedefi Babil Krallığı idi. M.Ö. 539 yılında Kyros Babil Krallığı nı ortadan kaldırdığında Babil Sürgünü ne de son vermiştir. M.Ö. 587 yılında Babil Kralı II. Nabukadnezar tarafından bugünkü İsrail den sürgün edilerek Babil e getirilen Yahudiler, yurtlarına gönderilmişlerdir. 23 Babil i ele geçiren Kyros, şehri yağma ettirmemiş ve Babil in tanrılarını koruduğu için Babil rahiplerinin sevgisini kazanmıştır. Kyros Babil i fethetmesinden sonra dört kıta kralı ilan edildi. 24 M.Ö. 538 yılında Fenikeliler de Persler in gücüne karşı koyamayarak donanmalarını Pers hâkimiyetine bırakmışlardır. Fenikeliler in Pers yönetimine girmiş olmaları İon şehir devletlerinin Pers egemenliğine girmesinden daha önemliydi. Çünkü Fenikeliler daha güçlü bir ekonomik yapılanmaya sahipti ve gemi yapımında kendilerine özgü teknikleri vardı. Fenikeliler bu yeteneklerini Persler in Grekler e karşı giriştiği savaşta gemi ve köprü yapımında Mısır la işbirliği yaparak göstereceklerdir. 25 Sıra üçlü ittifakın sonuncusu Mısır a gelmişti. Ancak bunun öncesinde Kyros, İran ın kuzeydoğusuna yerleşmiş olan Bozkır kavimlerinden olan İskitler e karşı bir sefer düzenlemişti. Kyros bu sefer sırasında İskitler ile çok 21 Mansel, 2011: Mansel, 2011: Tekin, 2012: Mansel, 2011: Mansel, 2011:254.

20 8 fazla mücadele etmiş ve M.Ö. 529 yılında aşağı Oxus bölgesinde yapılan bir savaşta ölmüştür. İskit seferi Perslere beklenilen sonucu getirmemişti Kambyses Kyros ölünce Pers tahtı, Kyros un Pharnaspes kızı Kasandane den olma oğlu Kambyses geçti. 27 Kambyses (M.Ö ) in 28 Pers dilindeki şekliyle Kambuzya nın amacı Kartaca ya kadar uzanmaktı. Kambyses, babasına göre hayalleri daha büyük bir kraldı. 29 Öncelikle babası Kyros un gerçekleştiremediği Mısır seferinin hazırlıklarına başladı. Mısır a karşı, Fenike, Kıbrıs ve Samonlular ın oluşturduğu donanma kuvvetiyle savaş açtı. Mısır ın Kralı ise III. Psammenitos tu. İktidarı yeni ele geçirmiş olan Psammenitos, Pers saldırısıyla karşı karşıya kaldı ve Persler Mısır ı M.Ö. 525 yılında egemenlikleri altına almış oldular. 30 Kambyses te babasının Babil i fethinin ardından Babilliler in tanrılarına göstermiş olduğu saygının aynısını Mısırlıların tanrılarına gösterdi. Yukarı ve Aşağı Mısır ın Firavun u olarak taç giymiştir. 31 Kambyses Mısır krallarının alabildiği unvanların hepsine sahip olmuştur. Fakat yönetimini Mısırlılara kabul ettirmesi kolay olmamıştır. Bu sebeple kral Mısır da uzun bir müddet bulunmak zorunda kalmıştır. Mısır da bulunduğu sürece de kendisine karşı sık sık isyan girişimleri olunca Kambyses, Mısır halkına ve halkın dini inanışlarına karşı sert girişimlerde bulunmuştur. 32 Kambyses, babası Büyük Kyros kadar başarılı bir siyaset izleyemedi. Kambyses in Mısır da bulunduğu sırada ülkesinde, kendisinin öldürttüğü kardeşine çok benzeyen ve isimleri de aynı olan Smerdis i, Maglar yönetimi ele geçirmek için kullanmışlardı. Maglar ın destekledikleri Smerdis i, Kyros un 26 Durmuş, 2007: Herodotos, II Mansel, 2011: Diakov-Kovalev, 2008: Mansel, 2011: Garthwaite, 2011: Mansel, 2011:254.

21 9 oğlu olan Smerdis e olan benzerliğini kullanıp onu, tahta oturtarak artık Kambyses in değil, Smerdis in sözünün geçeceğini duyurdular. 33 Bu isyanın amacı kesinlikle Med yönetimini tekrar etkin kılmaktı. Ancak isyan başarılı olmasa da Kambyses bu isyanı bastırmak üzere yola çıktığında öldü. Nasıl öldüğü konusu karanlıkta kalan Kambyses ten sonra krallık artık I. Darius un eline geçti ve Darius öncelikle ülkede çıkan isyanı bastırmakla uğraşacaktı I. Darius Kambyses in ölümünün ardından Pers tahtına kimin sahip olacağı konusu tartışılmaya başlanmıştı. Hatta Persler kendi aralarında yönetimin nasıl olması gerektiğini dahi tartışıyorlardı. Maglar ın isyanı sırasında kendisini göstermiş olan Darius yönetimin Monarşi olması gerektiğine inanıyordu. 34 Kambyses in ardından Pers tahtına M.Ö. 522 yılında reformculuğuyla tanıdığımız I. Darius geçmiştir. 35 Pers kralları tahta çıkışlarında öncelikle kendilerinden önceki kralların gerçekleştiremedikleri hedeflerini gerçekleştirme amacını taşıyorlar ve fethettikleri bölgedeki halklarla barışık halde yaşamaya özen gösteriyorlardı. Ancak ülke içinde durum biraz karışıktı. Medleri devirerek tahtı ele geçiren Persler durmaksızın savaşıyorlardı. Bu savaşlar artık halkı bıktırmıştı. I. Darius tahta çıktığında halkın bu rahatsızlığı artabileceği kadar artmış ve sonucunda da isyanlar başlatmışlardı. Pers ülkesinde baş gösteren bu isyanlar gün geçtikçe diğer eyaletlere de yayıldı. Pers ülkesinde çıkan isyanların bastırılması kolay olmuşsa da diğer eyaletlerdeki isyanları bastırmak Darius için çok kolay olmamıştır. İsyanları bastırarak huzuru sağlamaya çalışan Darius askeri mücadelelerinin ardından huzuru sağlamak amacıyla da yönetimde yenilikler yapmıştır. Bu sebeple de Persler e 33 Herodotos, III Herodotos, III Tekin,2008:74.

22 10 özgürlüklerini getirmiş olan Büyük Kyros gibi o da Büyük Darius olarak anılacaktır I. Darius un Askeri Mücadeleleri Büyük Kyros ve Kambyses in ardından tahta çıkan Darius hem haleflerinin ele geçirdiği bölgeleri korumak hem de yeni bölgelere fetihler düzenlemek amacındaydı. Ancak yeni fetihlere girişmeden evvel Darius tahta çıktığı sıralarda baş göstermiş olan isyanları bastırmalıydı. Darius, öncelikle isyan halinde olan Babil e bir sefer düzenledi ve Darius un bu seferi çok uzun sürmedi. Babil Kyros un ardından, Darius tarafından ikinci kez ele geçirilmiş oldu. Darius, daha sonrasında sık sık isyan eden İskitler üzerine yürümüştür. Darius, İskit seferi sırasında öncelikle Behistun Kitabesi nde de belirttiği üzere onların bir kısmını yenmiş ve İskit liderlerinden Sakunkha yı esir almıştır. Darius, bu seferi sırasında kendi askerlerine, İskit kıyafeti giydirerek İskitleri yanıltmış ve yaptığı bu hile sonucu İskit liderlerinin bir kısmı mağlup olmuştur. Ancak Darius İskit ülkesinin tamamını ele geçirememiştir. 36 Orta Asya İskitlerine giriştiği bu mücadelenin ardından Darius, denizin ötesindeki İskitlere karşıda bir sefer düzenlemiştir. Denizin ötesinde bulunan İskitlere karşı düzenlenen bu sefer muhtemelen daha sonra Greklere karşı düzenlenecek seferin hazırlığı olmalıydı. 37 Çünkü Denizin Ötesindeki Sakalar, Greklerin buğday ve kereste ihtiyacını karşıladıkları kedileri için hayati öneme sahip bir bölgeydi. Greklerin bu bölge ile ilişkisini kesebilmesi için Darius un bu bölgeyi ele geçirmesi gerekiyordu. Fakat Persler için denizin ötesindeki İskitleri ele geçirmek o kadar kolay olmadı. İskitler karşılıklı çarpışmak yerine, geri çekilmeye başladılar. Kendilerini takip eden Persler e arada saldırıya geçerek onları yıpratmaya çalıştırlar. Bu yolla Persler i kendi 36 Durmuş, 2008: Durmuş, 2008:38.

23 11 ülkelerinden çıkarmış olacaklardı. Bu taktik doğrultusunda İskitler kuzey yönünde ilerlemeye başlamışlar ve izlerini kaybettirerek ülkelerine dönebilmişlerdir. 38 Darius, ise bu takibin ardından tekrar İskit ülkesine dönmüş ve İskit kralına bir elçi göndererek, eğer gücü varsa kendisiyle savaşmasını söylemiştir. İskitlerin amacı ise savaşmaktan ziyade, Persleri oyalayarak güçlerini kırmaktı. Nitekim İskitler in Persler karşısında uyguladığı bu plan işliyordu. Darius ordusunda kıtlık baş gösterdi. Günden güne güç kaybeden Perslere, İskit kralı bir elçi aracılığıyla bir kuş, bir fare, bir kurbağa ve beş tane ok göndermiştir. İskitler in bu armağanları, Persler tarafından şu şekilde yorumlanmıştı; Persler, eğer kuş olup uçmazsanız, fare gibi yerin altına girmezseniz, ya da kurbağa olup bataklığa atlamazsanız, yurdunuza dönemeyecek, oklarla vurulacaksınız. Bu mesajın ardından gittikçe tükenen Persler, denizin ötesindeki İskitlere karşı giriştikleri seferde savaşmadan başarısız olmuş ve Karadeniz'de bulunan İskitlerin savaş taktikleri başarılı olmuştur. 39 İskit seferinin ardından Darius, Trakya yı ve bazı Ege adalarını egemenliği altına alarak Grek seferine girişmiştir I. Darius un Reformları Medler i devirerek tahta oturan Persler in, yayılmacı politikaları sonucu sınırları genişlemiş ve sürekli savaş halinde olunması sebebiyle de yönetimden ve askeri hareketlilikten hoşnutsuz bir halk oluşmuştu. Darius tahta çıktığında bu hoşnutsuzluk en üst seviyeye gelmişti. Darius bu sebeple daha önce yapılmamış olanı yaparak halkı yatıştırmak ve ülkeyi huzura kavuşturacak bir takım reformlar gerçekleştirmiştir. Öncelikle sınırları genişlemiş olan imparatorluğun yönetimini kolaylaştırmak amacıyla ülkeyi yirmi üç satraplığa ayırmıştır. Bu yirmi üç satraplığın adını; Eski Persçe, Elamca ve Akadca olmak üzere üç dilde 38 Herodotos, IV Durmuş, 1997:51-52.

24 12 yazılan Behistun Yazıtı'' 'nda vermiştir. Bu kitabede; Ben Pers Kralı Darius, Hystaspes in oğlu, Ahameniş Krallar Kral ı, Persli, Pers Kralı. Kral Darius der ki; Beni dinleyen ülkeler bunlardır. Tanrı Ahuramazda nın himayesiyle ben onların kralıyım: Pers, Elam, Urartu, Kapadokya, Babil, Asur, Arabistan, Mısır, Deniz Ülkesi, Sardes, İonya, Medya, Parthya, Drangiyana, Aria, Harezm, Baktria, Sogdiyana, Gandhara, İskitya, Saddagydia, Arakhosia ve Maka, toplam yirmi üç ülke. 40 Pers ülkesi ve fethedilen yerler kralın malıydı. Burada yaşayan halklar toprağı yalnızca işleme hakkına sahipti. Kral sahip olduğu bu topraklarda sözünün geçmesi için buraları satraplıklara ayırmış ve her satraplığa birde satrap atamıştır. Ülke satraplıklara ayrılırken coğrafi bütünlük değil etnik birliktelikler belirleyici unsur olmuştur. Kralın etnik birliktelikleri olan bu satraplıklara atadığı yöneticiler, bölgenin yönetimsel ve hukuksal açıdan kralın bölgedeki ayak izleri gibiydi. 41 Satrapların yetkisi dışında kalan askeri kontrol ise, satraplıkta halkın içinden seçilen ve merkezi yönetime doğrudan bağlı garnizon komutanları tarafından yürütülüyordu. Elbette ki bu satraplıklardaki yönetici unsur ile askeri komutanlar bir araya gelerek krala karşı isyan ederek bölgenin yönetimini ele geçirebilirlerdi. Ancak Darius bu tür isyanların gerçekleşmemesi için önlemini almış ve oluşturduğu satraplıklarda ajanlık sistemi de kurmuştur. Bu ajanlar sayesinde satraplıklarda olup bitenler Darius un kulağına fısıldanmış ve kral gölgesini ele geçirdiği her yerde daima hissedilir kılmıştır. 42 Darius a ekonomik anlamda sorumlu olan bu satraplıklar mal ya da para olmak üzere belli zamanlarda vergilerini öderlerdi. Darius un bu satraplıklardan elde ettiği yıllık gelir on dört bin beş yüz altmış Euboia talantı ediyordu. Pers ülkesi vergiden muaf tutulmuştu. Vergiye tabii olmayan ancak 40 Mieroop, 2004: Diakov-Kovalev, 2008: Diakov-Kovalev, 2008:219.

25 13 kendi istekleriyle, Darius a hediyeler sunan Mısır sınırında yaşayan Etiyopyalılar da vardı. Satraplıklar'ın Pers hazinesine ödediği bu paralar Darius tarafından eritiliyor ve toprak kaplara doldurtuluyordu. Gerektiği zaman da Darius bu madenlerden ihtiyacı olduğu kadar para bastırıyordu. 43 Darius Pers kralları içinde para basan ilk kral olmuştur. 44 Darius Darik adı verilen altın parayı kullanıma soktu ve bu parayı basma hakkını yalnızca kendisine ait kıldı. Satraplara ve yerel yöneticilere ise gümüş ve bakır para basma hakkı verdi. 45 Darius un para bastırmış olması ticarete de katkı sağlamaktaydı. Fakat Darius un ticarete en büyük katkısı Kral Yolu olmuştur. Darius fetihleri sonucunda ele geçirdiği yerlerden gelir elde etmiş olsa da o asıl geliri bu yol aracılığıyla Doğu-Batı arasında gerçekleşecek ticari faaliyetler sonucunda elde edecekti. Kral Yolu Ankara, Kapadokya, Fırat Nehri nin üst kısımları, Babil den Sus şehrine kadar uzanan yaklaşık iki bin üç yüz kilometrelik bir yoldu. Bu yol boyunca tüccarların ticari faaliyetlerinde sıkıntı çekmemeleri amacıyla konaklama tesisleri kurulmuş ve güvenlik önlemleri de alınmıştır. Güvenlik konusu üzerinde önemle durulan bir konuydu. Burada yapılan ticarette tüccarların mallarını korumak amacıyla güvenlik oldukça sıkı tutuluyordu. Ticari amaçla kurulan bu yol Perslere yalnızca ekonomik anlamda hizmet etmemişti. Aynı zamanda askeri birliklerin ve malzemelerin hızla nakledilmesi ve eyaletler arası haberleşmenin de kısa zamanda gerçekleşmesini sağlıyordu. Kral Yolu üzerinde belli aralıklarla yerleştirilen atlılar ilk postacılık örgütlenmesinin temellerini attığının göstergesidir. Bu yol üzerinde yerleştirilen atlılar, haberi birbirlerine aktararak iletilecek haberin ulaşması gereken yere daha hızlı ulaşmasını sağlıyorlardı. 46 Darius bu uygulamalarının yanı sıra, ekonomik ve kültürel değeri olan şehirlerin gelişimi için de inşa faaliyetlerinde bulunmuştur. Sus, Persepolis ve 43 Herodotos, III Garthwaite, 2011: Diakov-Kovalev, 2008: Tekin, 2008:74.

26 14 Elam bu şehirlerdendir. Sus Şehri, Darius için yılın yarısını geçirdiği önemli bir şehirdi. Bu sebeple de bu şehirde yoğun inşa faaliyetlerine girişilmiştir. Bu yapılar arasında en göze batanı Babil tarzındaki Apadana adı verilen saraydır. 47 Darius bu reformlarıyla Pers İmparatorluğu nun ikinci kurucusu olarak kendisini kabul ettirmiştir. Onun kurduğu bu sistem kendisinden sonra gelen Pers kralları tarafından da uygulanmıştır. Darius reformlarıyla ayağının basmadığı, sesinin duyulmadığı uzak eyaletlere de ulaşmış ve böylece imparatorluğu merkezileştirme amacını gerçekleştirmiştir Pers Ordusu Darius un Grekler e karşı giriştiği mücadelelerin başarısızlıkla sonuçlanmış olmasından dolayı Darius un halefi olan Kserkses, kendisini Grekler e karşı başarılı olmaya adamıştı. Darius yaptığı reformlarla ülkede ki karışıklıklara son vermiş, yeni yönetim usulleri uygulamış ve Pers ülkesini yaşanılır hale getirmişti. Ancak Greklere saldırısında başarılı olamamıştı. Kserkses iç politika da sorunsuz görünen bir imparatorluğa sahipti. Bunun sonucunda Grekler e karşı mücadeleye Darius un başlattığı yerden devam etmeliydi. Herodotos un bildirdiğine göre, Kserkses kendisine vergi ve asker vermekle yükümlü yaklaşık olarak kırk üç ulusla birlikte Grekler e saldırmıştır. 48 Darius un Grekler i himayesi altına almak için gerçekleştirdiği savaşta kara ordusunun toplam sayısı yüz yetmiş myriad kişi olarak belirlenmiştir. Bir myriad on bin anlamına gelmekteydi. Yani Pers kara ordusu bir milyon yedi yüz bin kişiden oluşuyordu. Ordunun sayımı şu şekilde yapılıyordu. Önce on bin kişi bir alanda toplanıyor ve etrafı bir çemberle çiziliyordu. Bu çember askerlerin bel hizasına kadar duvarla örülüyordu. Sonrasında ise çemberin içindeki on bin 47 Diakov-Kovalev, 2008: Herodotos, VII

27 15 kişi dışarı çıkıyor ve onların yerine başka bir grup asker de çemberin içine giriyordu. Çember içinde yer kalmadığında çemberin içinde on bin kişi olduğu kabul ediliyordu. Aynı sayım askerlerin tümü bitene kadar yapılmıştı ve öyle anlaşılıyor ki bu sayım yüz yetmiş kez yapıldı. Çember içine aldığı asker sayısı bakımından bir myriada denk düşüyordu. Sayım sonrasında ise askerler ait oldukları ulusun birliğine dönüyorlardı. 49 Kara ordusu askerlerinin başlıkları Tiara dedikleri yumuşak keçeden yapılıyordu. Kollu zırh giyen askerlerin zırhları demir pullarla işlenmişti. Ayaklarına geniş poturlar giyen askerlerin, kalkanları Sokun Ağacı ndan yapılmıştı. Kısa mızrak, büyük yay, kamış ve ok askerlerin silahlarıydı. Sağ bacaklarına da kemer takmak suretiyle hançer yerleştirmişlerdir. Pers kara ordusunun donanımı bu şekildeydi ve ordunun başında Kserkses in kayın babası Otanes vardı. 50 Aynı soydan gelen Medler ve Persler aynı şekilde kuşanmışlardı. Aslında bu kuşanma şekli Med kökenliydi. Medler in yönetimini yıkıp hâkim güç olan Persler, pek çok alanda zaten Medler in devamı gibiydiler. Askeri kıyafetleri de dolayısıyla aynıydı. Persler ile aynı donanıma sahip Med ordusunun başında Tigranes vardı. Yine Pers ve Medler ile aynı görüntüde ki askere sahip diğer bir ulus Kissialılar dı. Başlarında bir Pers komutanı olan ve babası da Pers ordusunun başında bulunan Otanes in oğlu Anaphes vardı. Kissialı askerler, Pers ordusundan farklı olarak sivri bir başlık giyiyordu ve bu başlık keçeden yapılmış bir başlık değildi. 51 Asur askerleri tunçtan örülmüş başlıklar giymişlerdi. Kalkan, mızrak ve hançerle donanmışlardı. Pers ordusu içinde Asurlular muhtemelen fark yaratmış olmalıydılar. Geçmişte üç yüzyıllık bir imparatorluğun sahibi olan 49 Herodotos, VII Herodotos, VII Herodotos, VII.62.

28 16 Asurlular elbette hem savaş konusunda hem de donanım konusunda değerli tecrübelere sahiplerdi. Asurluların komutası ise Artakhaies oğlu Otaspes ti. 52 Baktrialılar ise Med başlıklarına benzeyen keçeden yapılmış bir başlık giymişlerdi. Silahları ise kamış yaylar ile kısa mızraklardı. Bu silahlar Baktrialılar ın ulusal silahlarıydı. İskitler ise koni şeklindeki başlıklarıyla dikkat çekiyorlardı. Ayaklarına bol poturlar giymişler yay ve hançer kullanmışlardır. Baktrialılar ve İskitler in başında Attossa dan olma oğlu Hystaspes vardı. 53 Hintliler pamuk kıyafetler giyiyorlardı. Kamıştan yapılmış ok ve yay kullanan askerlerin başında Artabatos oğlu Pharmazathres vardı. Ariler in yayları Medler inkine benzese de bunun dışındaki donanımları Baktrialılar ınkiyle aynıydı. Ariler in başında Hydarnes oğlu Sisamnes vardı. Parthlar, Khorasmialar, Sogdlar, Gandarlar ve Dadikler seferde Baktrialılar gibi donanmışlardı. Parth ve Khorasmialılar ın komutanı Pharnakes oğlu Artabazos tu. Sogdlular ın ise Arteios oğlu Azanes, Gandar ve Dadikler in komutanı da Artabanos oğlu Artyphios du. 54 Kaspiyenliler deri abalar giymişlerdi. Kendi uluslarına özgü kamış yay ve palaları olan Kaspiyenler'in komutanı Ariomardos tu. Sarangialılar, Med yayları ve mızrakları kullanıyorlardı ve bunlar dizlerine kadar uzanan çizmeler giymişlerdi. Bu ulusun komutası ise Megabazos oğlu Pherendates ti. Paktlar kürklü deriler giymişler, kendi ulusal yay ve hançerlerini kullanmışlardır. Paktlar ın komutanı olan İthamitres oğlu Artayntes ti. 55 Utialılar, Mykler, Parikanlar ise Paktlar gibi giyinmişlerdi. Utialılar ve Mykler in başında Darius un oğlu Arsamenes, Parikanlar ın başındaysa Oiobazos oğlu Siromitres vardı. Araplar uzun bir elbise giymişler ve bu 52 Herodotos, VII Herodotos, VII Herodotos, VII Herodotos, VII.67.

29 17 elbiseyi bir kemerle bellerinden bağlamışlardır. Sağ ellerinde büyük yaylar taşımaktaydılar. 56 Etiyopyalılar ise panter ve aslan postları giymişlerdi. Palmiye saplarından yapılmış uzunca bir yay taşımalarına rağmen okları küçüktü ve kamıştan yapılmıştı. Oklarının ucunda taşlar vardı. Etiyopyalılar aynı zamanda mızrakta kullanıyorlardı ve vücutlarını boyamışlardı. Komutanları ise Darius un oğlu Arsames ti. 57 Libyalılar deriyle kuşanmışlar ve mızrak kullanmaktaydılar. Komutanları ise Oairozos oğlu Massages ti. Paphligonyalılar örme başlıklar giymişler, kalkan, kısa kargı, mızrak ve hançer kullanmışlar ve dizlerine kadar uzanan çizmeler giymişlerdi. Lygyalılar, Matienler, Mariandinler ve Suriyeliler, Paphligonyalılar ile beraberlerdi. Paphligonya ve Matienler in başında Megasidros oğlu Dotos vardı. Mariandynler ile Suriyeliler ise Darius un Goblias ın komutasındaydılar. 58 Frigyalılar ın ve Ermeniler in donanımları aynıydı. Bunların komutası ise Darius un damadı Artokhmes teydi. Lidyalılar ve Maysialılar da Pers ordusuna dâhil olmuşlardı ve onların komutası Artaphirenes in oğlu Artaphirenes ti. Traklar savaşa tilki derisinden yapılmış başlıklarla ve dizlerine kadar uzanan geyik derisinden yapılmış çizmeler giyerek mızrak, kalkan ve hançerle donanmışlardır. Traklar ın başında Artabanos un oğlu Bassages vardı. Bu ulusların dışında Pers ordusunda Kabalar, Moskhoiler, Tibarenler, Makronlar, Mossinoikler, Marlar, Eritria Denizindeki adalarda oturan uluslar ve Sagartlar yer almaktaydı. 59 Kara ordusunun komutanı Gobryas oğlu Mardonios ve Yunanistan seferine çıkmak istemeyen Artabanos un oğlu Tritantaikhmes di. Bu iki komutan arasında Mardonios ün bakımından daha şanslıdır. Çünkü giriştiği savaşları kaybetmiş olsa da savaşa girilmeden önce kurulan mecliste 56 Herodotos, VII Herodotos, VII Herodotos, VII Herodotos, VII

30 18 Kserkses in yanında olduğuna dair yaptığı konuşma ve daima onun yanında olması ona ün getirecektir Ölümsüzler Pers kara kuvvetleri içinde en önemli birimi on bin kişinin oluşturduğu Ölümsüzler olarak bilinen askeri birlikler oluşturmaktadır. Bu on bin kişinin her biri Persli idi. Bunlar Perslilerin en seçkinlerinden oluşturuluyordu. On bin kişinin oluşturduğu, bu seçkin Persler den bin tanesi ise kralın özel muhafız alayını oluşturuyorlardı. 61 Ölümsüzler, sportif faaliyetler sonucu seçiliyor ve özel olarak besleniyorlardı. Kılıç kullanma, ok atma ve binicilik konularında eğitimliydiler. Ölümsüzler teoride aldıkları bu eğitimi uygulamaya koymak için iki yıl süre ile ülkenin farklı eyaletlerine gönderilirler ve buralarda savaşlara katılarak tecrübe edinirlerdi. En sahici olan bu eğitimlerini hayatta kalıp tamamladıklarında artık asker değil ölümsüz olurlardı. Ölümsüzler diğer askerler gibi kuşanmazlardı. Onlar zırh giymezlerdi. Mızrak, balta, kılıç, hançer, ok, yay ve kalkan ile kuşanmışlardı. Zırh giymeyen Ölümsüzler, görünümleriyle gayet gösterişliydiler. Donanımlarının üzerinde bol bol altın yıldız vardı. Thermoplai Savaşında etkinliklerini gösteren, Ölümsüzler savaşa giderken haremlerini ve hizmetçilerini yanlarında götürmüşlerdi. Yiyecekleri ise deve ve yük hayvanlarının üstünde özel olarak taşınıyordu. 62 On bin seçkin Persli nin oluşturduğu bu askeri birliğin adının Ölümsüzler olmasının bir sebebi vardı. Bu birlik içinde her hangi bir sebeple eğer bir ölümsüz eksilirse yerine hemen biri geçiyordu ve böylece sayıları hiçbir zaman azalmamış oluyordu. Sayıları on bin olarak sabitlenen bu birliğin komutası Hydarnes teydi Herodotos, VII Mansel, 2011: Herodotos, VII Herodotos, VII.83.

31 19 Kimi tarihçiler Ölümsüzler adı verilen bu grubun, Grekler'in, Eski Persçe anuşiya yani mahiyetindeki kişiler kelimesini, anauşa yani ölümsüzler şeklinde okuyarak bu askeri birliği onların ünlendirdiğini düşünmekteyse de bu fikir taraftar bulamamıştır. Öyle ki bu askeri birlik bir yanlış okuma sonucu ünlenmiş olamaz. Zaten her koşulda da zor bir eğitimden geçmiş olan bu birlik gerçekti. Adları Ölümsüzler olsun ya da olmasın Greklerin Hoplitleri karşısında var olmuş güçlü bir askeri birlikti. 64 Ölümsüzler, Sus şehri ve Persopolis teki rölyefler üzerinde de ölümsüzleştirilmişlerdir. Bu rölyeflerdeki Ölümsüz betimlemesi ise saçlarında bir bağ olan, uzun ve pileli bir elbise giymiş, ayakkabı giymiş şekildedir. Ayrıca ölümsüzlerin içinden oluşturulmuş, kralın bin kişilik özel muhafız alayı ise yuvarlak uçlu mızraklarını öne doğru çıkarmış, ayaklarının ününe bu mızrağı yuvarlak ucu aşağı bakacak şekilde koymuşlardır. Ok, yay ve okluklarını omuzlarında taşıyorlardı. Kalkanları, dörtgen biçiminde söğüt ve kamıştan yapılmıştı. Kule biçiminde bir miğfer giyiyorlar. Beyaz bir pantolon giydiği bilinen bu askerlerin komutanlarının chiton adlı üstlükleri ise renkliydi Atlı Birlikler Atlı birlikler Persçe, Aşabara adını almışlardır. 66 Persler ile birlikte savaşa giren ulusların çoğu zaten at binmeyi biliyorlardı. Ancak atlı birlik olarak Pers ordusunda yerini alan uluslar Sagartlar, Pakthyalılar, Medler, Kissialılar, Baktrialılar, Kaspiyenler ve Libyalılar dı. Atlı birlikler develer ve arabalar dışında seksen bin kişilik bir orduydu. Atlı birliklerin komutası ise Harmamithres ve Tithaios a bırakılmıştı Wiesehöfer, 2003: Wiesehöfer, 2003: Wiesehöfer, 2003: Herodotos, VII

32 20 Hançer ve örme kayıştan kement kullanan atlı birlikler, bu silahlarıyla düşmanın üzerine korkusuzca ilerler ve düşmanlarını işlevsizleştirirlerdi. 68 Atlı birlikler kendi donanımlarını sağlamakla yükümlüydüler ve Uşabari adı verilen deve sürücüleri ise Araplardan oluşuyordu. Bunlarda atlı birlikler kadar hızlıydı Pers Donanması Grekler e karşı oluşturulan kara ordusunun ardından sıra donanmaya gelmişti. Zira bu dönemde Grekler güçlü bir kara ordusunun yanında iyi de bir donanma gücüne sahiptiler. Dolayısıyla Persler in kesin bir zafer elde etmeleri için iyi bir deniz gücüne de ihtiyaçları olacaktı. Persler donanmada tririmlere yer vermişlerdi. Savaş gemileri olarak kullanılan Trirem, kelime anlamıyla üç sıralı demekti. 70 Fenike ve Suriyeliler üç yüz gemi ile Pers donanmasında yer almışlardır. Bunlar deri başlıklar, keten zırh, kalkan ve mızrak ile donanmışlardır. Mısırlılar ise iki yüz gemi ile savaşa katılmışlardır. Mısırlılar denizci mızrakları, balta, kalkan ile kuşanmışlardı ve pek çoğu zırh giyiyordu. 71 Persler in donanmasına katkıda bulunan Kıbrıslılar, yüz elli gemi getirmişlerdi. Kıbrıs krallarının kafalarında sarıklar vardı. Silahları Grek silahlarını andıran Kıbrıslılar ın içlerinde farklı etnik gruplar vardı. Bunların kimi Salamis ten, kimileri Kythnos ya da Fenike den gelmişlerdi. 72 Kilikyalılar, yüz gemi getirmişlerdi. Kilikyalıların kalkanları, tabakalanmış öküz derisinden yapılmıştı. Yün gömlek giymiş olan Kilikyalı 68 Herodotos, VII Wiesehöfer, 2003: Ağar, 2007: Herodotos, VII Herodotos, VII.90.

33 21 mürettebat iki kılıç ve iki mızrak taşıyorlardı. Pamphylialılar otuz gemi getirmişler ve tamamen bir Grek gibi donanmışlardır. 73 Likyalılar elli gemi ile katılmışlar ve Kızılcık ağacından yapılmış yay kullanmışlardır. Asya Dorisleri otuz, Karyalılar altmış gemi getirmişlerdir. Pelasg ırkından olanları ise on yedi gemi, 74 Grekler gibi donanmış olan Aiollar altmış gemi, İon ve Doris kolonilerinin bir kısmı da savaşa yüz gemi ile katılmışlardır. 75 Yaklaşık bin iki yüz yedi triremin oluşturduğu Pers donanmasının en sağlam gemileri Fenikeliler e ve Sidonlular a ait olanlardı. Triremlerin dışında otuz ve elli kürekli gemiler, hafif gemiler, at taşıyan küçük gemiler de vardı ve bunların sayısı yaklaşık olarak üç bindi. Triremlerde Pers, Med ve Sakesler'den oluşturulmuş deniz askerleri vardı. Donanmanın başında Darius un oğlu Ariabignes, Aspathines oğlu Pireksaspes, Megabates oğlu Megabazos ve Darius un oğlu Akhaimenes bulunuyordu. Ariabignes komutasında İonlar ve Karialılar, Akhaimenes in komutasında Mısırlılar vardı. Diğer iki komutan ise diğer ulusları kendi aralarında paylaşmışlardı. 76 Donanmadaki deniz subayları içinde birde Halikarnassos soyundan Artemisia adında bir kadın vardı ki cesareti, yönetimi ve gemileriyle Grek savaşlarında kendisini göstererek Kserkses in hayranlığını kazanmıştır. Salamis Deniz Savaşı sırasında Artemisia nın gösterdiği yararlılıklar sonucu Kserkses; Bugün erkeklerim kadın, kadınlarımda erkek gibi savaşıyor. demiş olduğu rivayet edilmektedir GREKLER Grekler, yerleşim bölgeleri olan Hellas ın kendilerine sunmuş olduğu fırsatlar ve kısıtlamalar çerçevesinde Ege Denizi ve onun birçok adasını 73 Herodotos, VII Herodotos, VII Herodotos, VII Herodotos, VII Herodotos, VIII.88.

34 22 çevreleyen bölgede yerleşim göstermişlerdir. Akdeniz e ait bu alan batı Balkan yarımadası, doğuda Anadolu kıyıları ile sınırlanırken Girit ve Kıbrıs Adaları nda, Kuzey Afrika kıyılarında, Güney Fransa da, Karadeniz de, Güney İtalya da ve en modern kentlerin var olduğu Sicilya da varlık göstermişlerdir. 78 Hellas fiziki şartları dolayısıyla kent devletlerinin ortaya çıkışını kolaylaştırmıştır. Dağlar, aynı soya sahip Grekler i farklı kent devletleri halinde örgütlüyorken, deniz Grekler i soydaşları olmayanlardan doğal bir biçimde koruyordu. Dağların bu olumsuz etkisine karşı, deniz de doğal korunak olmanın yanında ekonomik anlamda Hellas için büyük bir şanstı. Çünkü tarım ve hayvancılık için coğrafi şartlara uygun olmayan Hellas ta denizcilik adına her şey ilk devirlerden itibaren gelişme göstermişti. 79 Coğrafi şartlar Grekler e özgürlük ve demokrasi kavramlarını benimsetecek ve bu kavramları vazgeçilmez kılacaktı. Grekler de özgür düşüncenin sonucu olarak Aristo, Herodotos, Ksenophon, Sokrates, Euripites, Aristofones gibi isimler yetişmişti. Bu isimler Grek dünyasında önemli eserler vererek isimlerini gelecek nesillere aktarmayı başarmışlardır. Öyle ki bu şahısların yapıtları günümüz dünyasında dahi önemini korumakta ve eskimeyen bilimsel çalışmalar sıfatını taşımaktadırlar. Günümüzde dahi yapılmakta olan bilimsel tez ve teorilere ışık tutabilecek bilgi birikimine sahip olan bu isimlerin eserleri, o dönemin düşünürlerinin kısıtlı şartlar da dahi çağlarının ilerisini görebilen eserler verdiklerini gösterir niteliktedir. Grekler in, Grekçe konuşan ilk halkının M.Ö. ikinci bin yılın, ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan Mikenler olduğunu söyleyebiliriz. Bu tarih itibariyle bölgeyi net bir biçimde Grek olarak adlandırabiliriz. Miken Uygarlığı nın ortaya çıktığı bu süreçten bölgenin Roma İmparatorluğu tarafından fethine kadar olan süreç Grekler in bölgede etkin olduğu zaman 78 Martin, 2012: Diakov-Kovalev, 2008:

35 23 dilimidir. 80 Grek tarihinin dokuz yüz yıla yayılan dönemini Karanlık dönem, Arkaik dönem, Klasik dönem ve Helenistik dönem olarak inceleyebiliriz Grek Kent Devletleri Politika kelimesiyle yakın bir bağ olan Polis Grek dünyasının kent devletleridir. Polis adını verdiğimiz bu coğrafi bütünlüğe sahip teşkilatlanmanın Grek toplumunda tam olarak ne zaman ortaya çıktığı tartışma konusudur. Bu sorunun cevabı net olarak verilememektedir. Fakat Polislerin ortaya çıkışı ile ilgili ortak görüş ise en eski kent devleti olarak kabul edilen Smyrna (İzmir) olduğudur. Bu şehrin kuruluşu M.Ö. XI. yy la tarihlendirilmiştir. Ancak Grek şehir devletlerinin Polis ismine sahip olabilmeleri için kentin mutlaka demokrasi olgusuna sahip olması gerekiyordu. Bu sebeple de Grek coğrafyasında M.Ö. VI. yy a kadar tiranlıkla ya da krallıkla yönetilmiş olan Yunan şehir devletleri Polis olarak kabul edilmemiştir. M.Ö. VI. yy ın sonlarına doğru demokratik rejimin kurulması ile gerçek anlamda şehir devletinin kurulması arasında bir paralellik söz konusudur. Grekler in kent devleti konumundaki siyasal organizasyonunda halk (Demos) ve Bule Meclisi iki önemli unsurdu. 81 Kenti oluşturan halk kente adını veren önemli bir unsurdu. Bu önemli unsur kent devletlerinde hemşerilik anlayışını, ulusçuluk anlayışından daha değerli hale getirmişti. 82 Hemşehrilik anlayışı polislerin yerel bağlılıklarını güçlendirmiş ve giderek artan Grek olma anlayışını ortaya çıkararak önemli kılmıştır. Her kent devletinin bir koruyucu tanrısı vardır ve bu tanrılara yapılan tapınaklar zamanla kentin gururu haline gelmiştir. Bu anlayış Grek şehir devletleri arasında en büyük tapınağa sahip olma yarışını başlatmıştır. 83 Bu yarış sonucu şehir devletleri coğrafi bakımdan yüksek bir alana Akropol inşa 80 Martin, 2012: Tekin, 2011: Şenel, 2010: Freeman, 2010:

36 24 ediyorlardı. Akropollerde tapınağın yanı sıra kamu binaları da inşa edilmişti. Etrafını surlarla çevirdikleri akropol alanının dışında da yurttaşların evleri yer alırdı. 84 Özellikle M.Ö. VI. yy da kentin etrafını surla çevirmek yaygınlaşmıştır. Sur yapımı fazlaca emek ve harcama istediğinden kenti çevreleyen en kısa mesafe esas alınarak yapılırlardı. 85 Grek dünyasının tipik özelliği haline gelen kent devletleri özgürlük, bağımsızlık ve ekonomik bağımsızlık olmak üzere bu üç ana unsura sahip olmak zorundaydılar. Polisi n temelindeki özgürlük ve bağımsızlık hem diğer Polislere karşı tutumunu hem de dışarıdan gelebilecek saldırılara karşı tutumunu oluşturan unsurlardı. 86 Ekonominin canlanması kent devletlerinin kuruluş sürecini hızlandırmıştı. Ticaret aracılığıyla giderek zenginleşenler de şehir devletinin üzerinde seslerini daha fazla duyurur oldular. Giderek büyüyen ticaret ağı şehir devletleri arasındaki ticaretin de gelişmesini sağlamış ve bunun sonucu olarak ekonomik bağımsızlıklarını koruma amacında olan şehir devletleri bu unsuru da devletlerinin vazgeçilmezi haline getirmişlerdir. 87 Yönetim ve ticaretin iç içe girdiği polislerde yurttaşlar siyasetle yakından ilgiliydiler. Her erkek yurttaş polisin belli bir alanında toplanır ve yönetimle alakalı konuşmalar yaparlardı. Ancak bu konuşmaların yapılacağı alan için özel bir mimari çalışma yapılmamıştı. Fakat şehir devleti ne tiyatrosuz ne de Agora sız düşünülemezdi. Kent devletinin bağımsızlığını gösteren başka bir unsurda sikke basımıydı ve bu durum kent devleti için önemli bir unsurdu. Özgür düşünce sonucunda demokrasinin gelişmiş olduğu Grek dünyasında söz hakkının yalnızca erkek yurttaşlara ait olması bu demokrasinin kısıtlı bir biçimde uygulandığının göstergesidir. Fakat Grekler in 84 Tekin, 2011: Atasoy, 2001: Tekin, 2011: Martin, 2012:115.