ULAfiTIRMA S STEMLER

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2505 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1476 ULAfiTIRMA S STEMLER Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Ergün KAYA (Ünite 1) Ö r.gör. Erkin KARADAYI (Ünite 2) Yrd.Doç.Dr. Meserret NALÇAKAN (Ünite 3) Yrd.Doç.Dr. Ender GEREDE (Ünite 4) Doç.Dr. Haydar ARAS (Ünite 5, 8) Yrd.Doç.Dr. Ünal BATTAL (Ünite 6) Yrd.Doç.Dr. Ferhan KUYUCAK (Ünite 7) Editörler Doç.Dr. Nil ARAS (Ünite 2, 4, 5, 8) Yrd.Doç.Dr. Ender GEREDE (Ünite 1, 3, 6, 7) ANADOLU ÜN VERS TES

2 Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc lar Yrd.Doç.Dr. Figen Ünal Çolak Dr. Kadriye Uzun Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ayhan Tufan Dil Yaz m Dan flman Okt. Gönül Yüksel Grafikerler Mehmet Emin Yüksel Nihal Sürücü Ayflegül Dibek Ufuk Önce Kitap Koordinasyon Birimi Yrd. Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Ulaflt rma Sistemleri ISBN Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde adet bas lm flt r. ESK fieh R, May s 2012

3 çindekiler iii çindekiler Sunufl... ix Ulaflt rma Kavram ve Önemi... 2 ULAfiIM GEREKS N M VE ULAfiTIRMA KAVRAMI... 3 Ulafl m Gereksinimi... 3 Ulaflt rma Kavram... 4 Ulaflt rman n Tan m... 4 Ulaflt rma Hizmetinin Özellikleri... 4 Ulaflt rma Sisteminin Temel Unsurlar... 6 Ulaflt rmada Taraflar... 7 ULAfiTIRMANIN ÖNEM VE YARARLARI... 8 Ulaflt rman n Önemi... 8 Ulaflt rman n Tarihsel Önemi... 8 Ulaflt rman n Ekonomik Önemi Ulaflt rman n Sosyal Önemi Ulaflt rman n Çevresel Önemi Ulaflt rman n Politik Önemi Ulaflt rman n Yararlar ULAfiTIRMA TÜRLER Karayollar n n Önemi Demiryollar n n Önemi Deniz ve ç Su Yollar n n Önemi Hava Yollar n n Önemi Boru Hatlar n n Önemi Bilgi ve letiflim A lar n n Önemi ULAfiTIRMA VE LOJ ST K L fik S Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yararlan lan nternet Kaynaklar Karayolu Tafl mac l KARAYOLU TAfiIMACILI ININ ÖNEM Karayolu Tafl mac l n n Di er Tafl mac l k Türlerine Göre Üstünlükleri Karayolu Tafl mac l n n Ülke Ekonomisine Katk s KARAYOLU TRAF Karayolu Trafi inin Genel Özellikleri Karayolu Trafi inde Görüfl Uzunluklar Karayolu Trafik Elemanlar Karayolu Trafi ini Etkileyen Faktörler Karayolu Trafi inin De iflimleri ÜN TE 2. ÜN TE

4 iv çindekiler KARAYOLU TAfiIMACILI INA L fik N TEMEL KAVRAMLAR KARAYOLU YOLCU TAfiIMACILI I Yolcu Tafl mac l nda Tafl mac, Yolcu, Sürücü ve Hizmetlilerin Sorumluluklar Yolcu Tafl mac l nda Kullan lacak Tafl tlar KARAYOLU EfiYA VE KARGO TAfiIMACILI I Sürücü Sürücü Kaza liflkisi Sürücülerin Trafik çinde Sorumluluklar Tafl t Motorlu Tafl tlar Tafl t Boyutlar (Gabari) Yük KARAYOLU TAfiIMACILIK SEKTÖRÜNDEK KURUL VE KURULUfiLAR Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yararlan lan nternet Kaynaklar ÜN TE Demiryolu Tafl mac l DEM RYOLU TAfiIMACILI INA GENEL BAKIfi RAYLI S STEM VE DEM RYOLU TAfiIMACILI I Kenti çi Rayl Tafl mac l k Sistemleri Demiryolu Tafl mac l Tren Trafi i Bilgilerinin Tutulmas Trenlerin S n fland r lmas DEM RYOLU TAfiIMACILI ININ B LEfiENLER Demiryolu Tafl tlar Çeken Araçlar (Lokomotifler) Çekilen Araçlar Motorlu Vagonlar (Otomotris) ve Tren Setleri stasyon ve Terminaller Enerji Sistemi Trafik Yönetim Sistemleri Demiryolu flletmeleri DEM RYOLU TAfiIMACILI I VE LOJ ST K Demiryolu Tafl mac l n n Lojistik Faaliyetler çindeki Rolü ve Avantajlar Demiryolu Tafl mac l n n Lojistik Faaliyetler çindeki Rolü Demiryolu Tafl mac l n n Avantajlar... 63

5 çindekiler v Demiryolu Tafl mac l nda Taraflar Demiryolu ile Tafl nan Yükler Demiryolu Yük Tafl mac l n n Türleri Konteyner Tafl mac l Ro-La Tafl mac l Blok Tren Tafl mac l Özel Vagon Tafl mac l Topla-Da t A Yap s ile Tafl mac l k Kombine Demiryolu Tafl mac l Fiyatland rma Lojistik Köyler Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yararlan lan nternet Kaynaklar Hava Tafl mac l HAVA TAfiIMACILI INA L fik N TEMEL KAVRAMLAR HAVA TAfiIMACILI I SEKTÖRÜNÜN B LEfiENLER Hava yolu flletmeleri Havaalanlar Yer Hizmeti flletmeleri Di er Bileflenler HAVA KARGO TAfiIMACILI I VE LOJ ST K Hava Kargo Tafl mac l n n Ekonomik Faydalar ve Avantajlar Hava Kargo Tafl mac l n n Ekonomik Faydalar Hava Kargo Tafl mac l n n Avantajlar Hava Kargo Tafl mac l n n Lojistik Faaliyetler çindeki Rolü Hava Kargo ile Tafl nan Yükler Hava Kargo Tafl mac l n n Bileflenleri Tafl ma flleri Komisyoncular Hava yolu flletmeleri Havaalanlar ve Kargo Terminalleri Yer Hizmeti flletmeleri Hava Kargo Tafl mac l Süreci Tafl ma htiyac n n Ortaya Ç kmas Yüklerin Toplanmas Hava yolu Konflimentosunun Düzenlenmesi Havaalan na Gelifl ve Güvenlik Kontrolleri Gümrük Kontrolü ve fllemleri Kargo Terminalindeki fllemler Kargonun Uça a Yüklenmesi ÜN TE

6 vi çindekiler Hava Kargo Hizmetinin Pazarlanmas Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar ÜN TE 6. ÜN TE Deniz ve Su Yolu Tafl mac l DEN Z YOLU TAfiIMACILI ININ ÖNEM DEN Z TAfiIMACILI I TÜRLER Kabotaj Tafl mac l Aç k Deniz Tafl mac l Yolcu Tafl mac l Modern Deniz Tafl mac l Çoklu Tafl mada Kullan lan Kombinasyonlar DEN Z YOLU TAfiIMACILI INA L fik N TEMEL KAVRAMLAR GEM T PLER Yük Gemileri Parça Yük Gemileri Dökme Yük Gemileri Yolcu Gemileri Kruvaziyer Gemiler Feribotlar SU YOLU TAfiIMACILI I DEN Z YOLU TAfiIMACILI INDA TESL M fiek LLER DEN Z TAfiIMACILI I SEKTÖRÜNDEK KURUM VE KURULUfiLAR Uluslararas Denizcilik Örgütü (IMO) Uluslararas Deniz Ticaret Odas (ICS) Denizcilik Müsteflarl Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yararlan lan nternet Kaynaklar Di er Tafl mac l k Türleri BORU HATTI TAfiIMACILI I Boru Hatt Tafl mac l na Genel Bak fl Boru Hatt Tafl mac l n n Bileflenleri Boru Hatlar n n Döflenmesi Boru Hatt Tafl mac l n n Avantaj ve Dezavantajlar Boru Hatlar nda Sahiplik Petrol Boru Hatlar

7 çindekiler vii Do al Gaz Boru Hatlar Di er Boru Hatlar Boru Hatt Tafl mac l ve Lojistik B LG LET fi M A LARI Bilgi ve Bilgi Yönetiminin flletmeler çin Önemi Bilgi Teknolojileri ve Bilgi Tafl mac l Bilgisayar A lar ve Bilgi Tafl mac l Bilgi Teknolojileri ve Lojistik Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yararlan lan nternet Kaynaklar Ulaflt rma Türlerinin Entegrasyonu LOJ ST KTE ENTEGRASYONUN ÖNEM ULAfiTIRMADA ENTEGRASYON Ulaflt rma Entegrasyonu Kavram Tek Türlü (Unimodal) Tafl mac l k Çok Türlü (Multimodal) Tafl mac l k Türler Aras ( ntermodal) Tafl mac l k Kombine Tafl mac l k Ulaflt rmada Entegrasyon Gereksinimi Ulaflt rma Entegrasyonunda Ulafl m Sistemlerinin Rolü Ulaflt rmada Entegrasyonun Yararlar Ulaflt rmada Entegrasyon Önündeki Engeller Ulaflt rmada Entegrasyon çin Gereklilikler Ulaflt rmada Entegrasyona liflkin Düzenlemeler ULAfiTIRMA TÜRLER N N ENTEGRASYONUNA DÜNYADAN VE TÜRK YE DEN ÖRNEKLER Özet Kendimizi S nayal m Okuma Parças Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Tafl mac l k Düzenlemeleri TAfiIMACILIKTA TÜRK YE DEK DÜZENLEMELER Karayolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler Deniz Yolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler Demiryolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler Hava Yolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler TAfiIMACILIKTA ULUSLARARASI DÜZENLEMELER ÜN TE 8. ÜN TE

8 viii çindekiler Avrupa Birli inde Karayolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler Avrupa Birli inde Deniz Yolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler Avrupa Birli inde Demiryolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler Avrupa Birli inde Hava Yolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler Özet Kendimizi S nayal m Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar S ra Sizde Yan t Anahtar Yararlan lan Kaynaklar Yararlan lan nternet Kaynaklar

9 Sunufl ix Sunufl Ulaflt rma, insanl k tarihi boyunca, ekonomik ve sosyo-kültürel geliflim için yaflamsal bir faktör olagelmifltir. Suyun kald rma gücünün fark edilmesi, tekerle in icad, buhar gücüyle çal flan lokomotiflerin yap lmas, petrol türevleriyle çal flan motorlar n gelifltirilmesi ve havaaraçlar n n icad insanl k tarihinin en önemli geliflmeleri aras ndad r. Uygun ulaflt rma olanaklar n n varl ya da yoklu u nedeniyle; uluslar, bölgeler, flehirler, endüstriler, kurumlar, iflletmeler geliflmifl ya da geri kalm flt r. Di er yandan, günümüzde yaflanan küreselleflme süreci ulaflt rman n önemini daha da art rmaktad r. Çünkü küreselleflme; iflletmeleri, ifl yapma biçimlerini, iflletme çevresini, insanlar, tüketicileri ve müflterileri önemli biçimde etkilemektedir. Günümüz iflletmeleri küresel bir ölçekten tedarik etmekte, küresel bir ölçekte üretmekte ve küresel bir ölçekte pazarlamaktad r. Rekabet art k küreselleflmifl durumdad r. Bu geliflmelere ba l olarak zaman n önemi insanlar ve iflletmeler için giderek artmaktad r. Ulaflt rman n önemi insanl k için tart fl lmayacak kadar aç kt r. Lojisti in tarihi de insanl k tarihi kadar eskidir. nsanl k için fayda sa layacak mallar n ve hizmetlerin üretilmesinde, savafllar n yap lmas nda bilinçli ya da bilinçsiz bir flekilde lojistik faaliyetlerden yararlan lm flt r. Lojistik, günümüzün küreselleflen dünyas nda, iflletmeler için vazgeçilemezdir. Ulaflt rma ise lojisti in olmazsa olmaz unsurudur. Kitab m zda farkl ulaflt rma sistemlerini, lojistik penceresinden bakarak, ele ald k. Ulaflt rma türlerini basit ve mümkün oldu unca anlafl l r biçimde tan t p; özelliklerini, üstün ve zay f yanlar n aç klad k, bunlar birbirleriyle k yaslad k. Ulaflt rma türlerinin lojistikle iliflkisini ortaya koyduk. Ayr ca, günümüz koflullar n n bir gere i olarak ortaya ç kan ve kap dan kap ya ulaflt rma hizmeti sa layan entegre tafl mac l k üzerinde durduk. Bu sayede ulaflt rma planlay c lar na, tek bir kitap içinde, de erli bilgiler vermifl oldu umuzu düflünüyoruz. Yazarlar m za ve kitab m z n haz rlanmas nda eme i geçen herkese flükranlar - m z sunuyoruz. Lojistik gibi önemli bir sektörde görev alacak ö rencilerimize yararl olmas dileklerimizle Editörler Doç.Dr. Nil ARAS Yrd.Doç.Dr. Ender GEREDE