TURGUT ÖZAL ÜNİVERSİTESİ. YAPI İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Yrd.Doç.Dr. Ömer Faruk USLUOĞULLARI. u ASBEST KULLANIMI

Transkript

1 TURGUT ÖZAL ÜNİVERSİTESİ YAPI İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ Yrd.Doç.Dr. Ömer Faruk USLUOĞULLARI ASBEST KULLANIMI

2 ASBEST NEDİR Asbest, tabiatta doğal olarak bulunan ve lifsi (iğsi) yapıda olan bir mineral grubuna verilen ortak isimdir. Asbest grubunda yer alan minerallerin temel ortak özelliği lifsi yapıda olmalarıdır. Halkımızın arasında bu maddeye ak toprak, çorak toprak, gök toprak, çelpek, höllük veya ceren toprağı gibi isimlerle de bilinir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Özellikle Diyarbakır ili Ergani, Çermik, Dicle ilçeleri ve Şanlıurfa ili Siverek ilçelerinde ev ve ahır sıvalarında ve çatı onarımlarında kullanılmaktadır. Ayrıca bazı yerleşim yerlerinde pekmez yapımında kullanılmaktadır.

3 ASBEST TARİHÇESİ Bir doğal silikat minerali olan asbestin, ısıyı iletmemesi yani iyi bir izolasyon maddesi olması nedeniyle kullanımı çok eski çağlarda başlamıştır. Yapılan çalışmalardan elde edilen bilgilere göre asbest kullanımının 2500 yıl öncesine dayandığı bilinmektedir. Sanayileşme ile birlikte ısıyı ve elektriği yalıtması, sürtünmeye ve asit gibi maddelere dayanıklı olması nedeniyle sihirli mineral olarak tanınmaya başlanmıştır. Fakat daha sonra insan sağlığına önemli zararlar veren kanserojen bir madde olduğunun tespit edilmesi ile asbest maddesi için öldürücü toz tanımlaması yapılmıştır. Eski Romalılar ölen insanların yakıldıktan sonra küllerini toplayabilmek için amiantos dedikleri lifsel maddeden yapılmış bir örtü içinde yaktıkları belirtilmiştir. Finliler yıl önce ülkelerinde bulunan antofillit asbest karışımı killerden çanak, çömlek gibi kaplar yapmışlardır. Çinliler de yıl önce uzun lifli beyaz asbestten giysileri ve tapınaklardaki kandillerin fitillerini de aynı malzemeden yaptığı tarih kitaplarına geçmiştir. Asbest mesleksel olarak gemi, uçak, otomobil sanayinde, yağlayıcı madde ve sızdırmazlık elemanı olarak, inşaat sektöründe, ısı ve ses izolasyonunda yaygın olarak yararlanılmıştır.

4 ASBEST TÜRLERİ Krizotil Asbest (Beyaz Asbest) Serpantin türü kayalardan elde edilir. Bir çok ülkede kullanımı yasaktır. Amosit (Kahverengi asbest) Daha çok Afrika'da çıkarılan amosit kahverengi asbest olarak bilinir. Tehlikeli bir asbest çeşididir. Krosidolit (Mavi asbest) Başlıca Afrika ve Avustralya'da çıkarılır ve krosidolit en tehlikeli asbest türü olarak bilinir. Diğer asbest tipleri Tremolit, aktinolit ve antopilit asbest olarak bilinmektedir. Değişik inşaat malzemelerinde hala rastlanabilecek türlerdir.

5 Krizotil Asbest- Beyaz Asbest Serpantin türü kaya gruplarından elde edilir. Diğer asbestlerden daha esnek olduğundan dokunarak veya bükülerek kumaşla birlikte kullanılır. Tiyatro perdeleri ve itfaiyeci kıyafetleri üretiminde kullanılır.

6 Amosit- Kahverengi Asbest Kahverengi asbest (Amosite) Amosit ticari isimi ile anılır ve yüksek derecede zararlıdır, Afrika menşelidir.

7 Krosidolit- Mavi Asbest Krosidolit - Mavi Asbest (Riebeckite) -Afrika ve Avustralya orijinli silikatlardır. Asbestin en zararlı tipidir.

8 ASBEST KULLANIM ALANLARI Geçmişte iplik ve kumaşa karıştırılarak kullanılan asbest, ateşe dayanıklılığı ile mucize malzeme olarak bilinmiştir. Asbest, gerilme direncinin yüksek oluşu, ısıyı çok geçirmemesi ve kimyasallara karşı göreceli dirençli oluşu nedeniyle sanayide yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. Özellikle 20. yüzyılın başlarında asbest liflerinin çimentoya karıştırılarak asbestli çimento üretilmesi ile asbest kullanımı tüm dünyaya yayılmıştır. İnşaat malzemeleri, boru, levha, balata, conta, elektrikli aletler, iplik ve dokuma, sahne perdeleri, yalıtım malzemeleri üretiminde ve daha binlerce üründe asbest kullanılmıştır. Örneğin ilk filtreli sigara olan Kent in 1950 li yıllarda filtresinde krosidolit asbest kullanılmaktaydı.

9 ASBEST KULLANIM ALANLARI Asbest söküm işleri Asbestli toprak çıkarılması ve kullanılması Asbestli dokuma endüstrisi (asbestli iplik, elyaf, dokuma yapımı) Asbestli çimento endüstrisi (levha, boru yapımı vb.) Yapı işleri (asbestli levha, boru, yalıtım malzemesi kullanımı, işlenmesi, kesilmesi vb.) İzolasyon (ısı ve ses yalıtım malzemesi, ateşten koruma amacıyla levha, plaka, sargı materyali şeklinde kullanılması) Kâğıt endüstrisi (asbestli kâğıt ve karton yapımı ve kullanımı) Balata yapımı ve kullanımı (fren ve debriyaj balataları) vb. işler Asbestli conta imalatı ve işlenmesi Plastik yer karosu (marley) ve yer kaplama malzemesi

10 Asbest İçeren Malzemeler ve Çeşitleri Asbestli iplik, elyaf dokuma Asbestli çimento levha, boru Asbestli yalıtım malzemesi Asbestli conta, fren ve debriyaj balataları Asbestli kâğıt ve karton Marley yer döşemeleri

11 Kullanım Alanları Zeminde Tavanda Duvarda

12 Kullanım Alanları Özellikle 20. yüzyılın başlarında asbest liflerinin çimentoya karıştırılarak asbestli çimento üretilmesi ile asbest kullanımı tüm dünyaya yayılmıştır. İnşaat malzemeleri, boru, levha, balata, conta, elektrikli aletler, iplik ve dokuma, sahne perdeleri, yalıtım malzemeleri üretiminde, fren balatalarında ve daha binlerce üründe asbest kullanılmıştır. İlk filtreli sigara olan Kent in 1950ʹ li yıllarda filtresinde krosidolit asbest ( mavi asbest) kullanılmıştır.

13 Kullanım Alanları Orta Çağ da zırhlarda, Sanayi Devrimi sonrası buhar kazanları ve türbinlerin izolasyonunda, 20.Yüzyılda II.Dünya Savaşı ndan sonraki 30 yıl süresince ses izolasyonu, dekorasyonda, Sava ş larda kalelerin savunulmasında düş man askerlerine atılan sıcak su ve yağlardan korunmak için savaş giysilerinde kullanılmıştır.

14 Türkiye de Asbest Yatakları

15 Zararları Asbest, yüzyıllar boyu ve yaygın bir ş ekilde kullanıldı ğ ı halde, meydana getirdiği sağlık sorunları yirminci yüzyılın başında anlaşılmaya başlamıştır. Bunun sebebi; Hastalığın ortaya çıkması için 40 yılı a ş an bir enkübasyon süresine gerek olması ve eski dönemlerde insanların daha kısa yaşamalarıdır.

16 Zararları Asbest lifleri havada solunur hale geldiklerinde tehlikelidir, öldürücüdür. Solunan lifler akciğerlerde birikir ve zarar verir. Akciğerde zedelenmeler başlar ve bu da akci ğ erin çalı ş masını engeller ve kansere yol açar. Genelde ortaya çıkan kanser, akci ğ er kanseri veya zarında oluşan kanserdir. Hastalıkların gelişimi yıl arasında seyreder ve herhangi bir tedavisi yoktur.

17 Zararları Soluduğumuz havada ve içtiğimiz sularda da düşük miktarda asbest bulunur. Solunabilir liflerin çoğu gözle görünmez, çünkü boyutları 3-20 mikron boyunda ve 0.01 mikron kadar incedir. Akciğerlere yerleşmiş asbest partikülleri

18 Zararları İ ngiltere de fabrika gözetmenleri tarafından ilk zararlı etki tespit edildi İ ngiliz Parlamenterleri Komisyonu fabrikalarda ilk asbest kaynaklı ölümlerin olduğunu onayladı Amerika daki asbest sanayisinde premature ölümleri belgelerle ortaya konuldu. Amerika da pek çok asbest kaynaklı hasarlar II. Dünya Savaşı sırasındaki gemi yapım işçilerinde de görülmüştür.

19 Zararları Asbestoz: İlk kez gemi yapım işçilerinde rastlanan asbestoz, vücudun asbest liflerini parçalamak için salgıladığı asidin ciğer dokusunda yol açtığı yaralardır. Bu hasarlar zamanla ciddi boyutlara ulaşır ve akciğerler görevini yapamaz. Gelişme dönemi yıl arasında seyreder. Kanser: Asbest, akciğer, gırtlak ve sindirim sistemi kanserlerine yol açmaktadır. Sigara içimiyle birlikte sinerjitik bir etki göstererek kanser ilerlemesini hızlandırır.

20 Zararları Mezotelyoma: Asbestin yol açtığı en önemli hastalık akciğer zarı ve karın zarı kanseri, yani mezotelyomadır. Mezotelyomaya ait en sık rastlanan yakınmalar, ağrı ve ilerleyici nefes darlığıdır. Akciğer röntgeni ve tomografide tipik bulgular saptanabilirse de, kesin tanı için ba ş vurulan standart yöntem akci ğ er zarı biyopsisidir. Erken dönemde tanınıp uygun cerrahi girişim uygulanamadığında, ilaç ya da ışın tedavisine iyi cevap vermeyen ve hastayı kısa zamanda ölüme götüren bir hastalıktır.

21 ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER Asbest kullanımı bölgemizde yoğun şekilde çevreseldir. Bu nedenle asbest kullanan yerleşim yerleri saptanmalı ve bu maddenin kullanımı engellenmelidir. Yoğun kullanılan alanlarda yerleşim yerinin değiştirilmesi düşünülmelidir. Bu işle uğraşan kişiler ve toplum, asbestin neden olduğu hastalıklar hakkında eğitilmelidir. Asbeste bağlı hastalıkların arşivi oluşturulmalıdır. Bu maddeye bağlı olarak gelişebilecek hastalıkların detaylıca inceleneceği klinik çalışmaları başlatılmalıdır. Bu madde ile kirli asbestli toprak kullanmaya devam eden aileler (iç-dış sıva malzemesi, badana, çanak-çömlek yapımı vs.) eğitim çalışmalarıyla bilinçlendirilmeli, asbestle badana yapılmış evlerin duvarları plastik boya ile yeniden boyanmalıdır. Mezotelyoma riski taşıyan kişler belirlenmeli ve bunlar yakından izlenmelidir. Doktorlar asbestin neden olduğu hastalıklar konusunda özel olarak eğitilmelidir.

22 ÜLKEMİZDE ASBEST TEMASI Asbest Anadolu'nun birçok yöresinde bulunmakta ve halk tarafından bilinçsizce kullanılmaktadır. Köylüler, asbesti evlerinin damlarına sermek, evlerini badana yapmak için ve küçük çocuklarda pudra yerine kullanırlar. Amasya bölgesinde ve Kayılar yörüklerinde ise bebekler, höllük toprağı olarak bilinen ısıtılmış asbestle sarılmaktadır. Bu uygulamalar sırasında havaya karışan asbest lifleri yoğun şekilde solunur. Asbest, onu topraktan çıkaran ve kullanan köylülerden başka, asbestin kullanıldığı endüstri alanlarında çalışan işçiler için de çok zararlıdır.

23 Türkiye de Asbeste Bağlı Hastalıkların Sık Görüldüğü Yerler Diyarbakır ın Çermik, Çüngüş Elazığ ın Maden ve Palu Denizli nin Tavas Kütahya nın Aslanapa ve Gediz Konya nın Ereğli, Halkapınar Karaman ın Ayrancı Sivas ın Yıldızeli Kahramanmaraş ın Afşin Şanlıurfa nın Siverek Eskişehir in Mihalıççık, Kaymaz ve Çifteler ilçeleri

24 Çıkarılması İşlenmesi Üretimi Satılması İthalatı YASAKTIR!

25 Bertarafı Program Tozla M ü c a d e l e Komisyonunun önerileri ve Bakanlıkça k u r u l a n komisyon Çalışan eğitimi TEBLİĞ!!! Kamu kurum ve kuruluşları, işçi Asbest söküm ve işveren uzmanı eğitimi sendikaları, İSGÜM kamu kurumu niteliğindeki m e s l e k kuruluşları ve Bakanlıkça işyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitimi için yetkilendirilen Uzman keğitim u r u+ msınav= l a r tarafından Belge düzenlenecek Çalışan eğitimlerde Eğitim = Kurs Ubitirme z mbelgesi a n tarafından

26 İş Planı İşin çeşidi ve tahmini süresi İşin yürütülec eği yer Kullanıla cak metot Kullanılac ak ekipmanın özellikleri İşi yapanların korunmalar ı ve arındırılmal arı Ortamda veya yakınında bulunan diğer kişilerin korunması Yıkıma başlanm adan önce bina ve tesislerd en bu malzeme lerin uzaklaştı rılması işlemleri ne ilişkin hususlar

27 Belge İşveren ve/veya temsilcile ri İ ş bitiminde işyerinde a s b e s t Teslim Çalışm a ve İş Kurum u İl Müdürl Talep Çalışanla r ve/veya temsilcile ri Yapılan bildirimle ilgili tüm

28 Çevre ve Orman Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, kansere neden olan asbestin, Türkiye'de üretim, kullanım, piyasa arzı ile asbest içeren eşyaların piyasaya arzını 31 Aralık 2010 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yasakladı.

29 TÜRKİYE DE ASBEST MEVZUATI 4857 sayılı İş Kanunu 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve GüvenlikÖnlemleri Hakkında Yönetmelik ( 5,6, 10, 11 ve 12. maddeleri) Tozla Mücadele Yönetmeliği 2872 sayılı Çevre Kanunu, tehlikeli atıklar ve tehlikeli kimyasallar yönetmelikleri Belediyelerle ilgili mevzuat

30 TÜRKİYE DE ASBEST MEVZUATI Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliği 26/12/2003 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlamıştır. Bu yönetmeliğin amacı, çalışanların asbest tozuna maruziyetlerinin önlenmesi ve bu maruziyetten doğacak sağlık risklerinden korunması, sınır değerlerin ve diğer özel önlemlerin belirlenmesidir. Yönetmelik, 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren, asbest veya asbestli malzeme ile yapılan çalışmalarda, asbest tozuna maruziyetin olabileceği tüm işlerde ve işyerlerinde uygulanır.

31 Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik işverenlere çeşitli sorumluluklar yüklemektedir. Yönetmeliğin 5. ve 6. maddelerine göre işveren, asbest tozuna maruziyet riski bulunan çalışmalarda, asbestin türü ve fiziksel özellikleri ile çalışanların maruziyet derecesini dikkate alarak risk değerlendirmesi yapmakla ve işyerini çalışmaya başlamadan önce Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirmekle yükümlüdür. Ayrıca, yönetmeliğin 12. maddesi işverenin yıkım veya tamir-bakım işlerine başlamadan önce, asbest içerebilecek malzemeleri belirlemek için bina veya tesis sahibinden de bilgi alarak gerekeni yapmasını belirtmektedir. Herhangi bir yapı veya malzemede asbest bulunduğu şüphesi varsa ilgili yönetmeliğin hükümlerini uygulamak işverenin görevidir.

32 Yönetmelik asbest ihtiva eden ortamlarda çalışma için bir sınır değer belirlemiştir. Madde 10 uyarınca işveren, işçilerin maruz kaldığı havadaki asbest konsantrasyonunun, sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama (TWA) değerinin 0,1 lif/cm3 ü geçmemesini sağlayacaktır.