T.C. ORMAN VE SU ĠġLERĠ BAKANLIĞI 15. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ ADIYAMAN DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI

Transkript

1 T.C. ORMAN VE SU ĠġLERĠ BAKANLIĞI 15. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ ADIYAMAN DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI

2 EDĠTLEYEN: Yrd. Doç. Dr. A. Kadir ÇORBACI ArĢ. Gör. Caner ÇALIġKAN 2

3 ÖNSÖZ Zengin bir doğa turizmi potansiyeline sahip olan ilimizin tarihini ve turistik yapısını ön plana çıkararak doğa turizmi potansiyelini belirlenmek ve doğa turizminin geliģtirilmesini sağlamak amacıyla Adıyaman Doğa Turizmi Master Planı hazırlanmıģtır. Bu plan ile alternatif turizm faaliyetlerine konu olabilecek potansiyel kaynakları tespit ederek ilimizin doğa turizminin geliģimine katkıda bulunulması hedeflenmiģtir. Ayrıca Adıyaman'da doğal kaynak değerlerin; bugünün ve yarının ihtiyaçları doğrultusunda sürdürülebilirlik, katılımcılık ve çevreye duyarlılık temel ilkeleriyle planlanarak, doğa turizminin geliģtirilmesi amaçlanmıģtır. Bunun sonucunda da ilimizde doğa turizminin geliģtirilmesi için stratejik planlar hazırlanarak yapılması gereken projeler belirlenmiģtir. Tarih boyunca birçok uygarlığın büyüleyici kalıntılarına ev sahipliği yapan ilimiz, doğa turizmi açısından da birçok güzelliğe sahiptir. Bilindiği gibi artık dünyanın her yerinde deniz-kum-güneģ eksenli geleneksel turizm anlayıģı Ģekil değiģtirerek, yerini kültür ve doğa turizmine bırakmaktadır. Adıyaman, gerek coğrafî gerek tarihî ve kültürel birikimi gerekse de sahip olduğu doğal turizm kaynakları açısından eģsiz bir zenginliğe sahiptir. Çelikhan Abdulharap Gölü Yüzen Adaları, yapılması düģünülen Kayak Merkezi, Tut ilçesinde Yamaç ParaĢütü, Gazihan Dede mevkiinde yapımı tamamlanan Su Sporları Merkezi, Tabiat Parkıyla ve doğal oluģumuyla bünyesinde 63 farklı kuģ çeģidini barındıran GölbaĢı Gölleri, dağları, geniģ platoları, büyüleyici kanyonları ve coģkun akarsularıyla Adıyaman, ilçeleri ile birlikte bir doğa harikasıdır. Bütün bu potansiyelin yerli ve yabancı turizme açılması da büyük önem taģımaktadır. Bu amaçla çok zengin doğal değerlere sahip Adıyaman'da, doğa turizminin geliģtirilmesi için hazırlanan Doğa Turizm Master Planının ilimizin kalkınmasına yön vermesini temenni ediyor, emeği geçen herkese teģekkür ediyorum. Mahmut DEMĠRTAġ Adıyaman Valisi 3

4 ADIYAMAN ĠLĠ DOĞA TURĠZMĠ MASTER PLANI ( ) SUNUġ Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve eylem planı 2013; ülkemizin doğal, kültürel, tarihi ve coğrafi değerlerini koruma-kullanma dengesi içinde yönetmeyi ve turizm alternatiflerini geliģtirerek ilimizin ve ülkemizin turizmden alacağı payı arttırmayı hedeflemektedir. Adıyaman ili yüzölçümü bakımından 7614 km 2 'lik bir alana sahip olup, 8 ilçeden oluģmaktadır. TÜĠK in 2011 verilerine göre Adıyaman ın il, ilçe, belde ve köyleri olmak üzere toplam nüfusu tir. Ġlde aynı zamanda ha Milli Park ve ha Tabiat Parkı bulunmaktadır. Söz konusu verilerden hareketle, Adıyaman'a ait tabiat değerlerinin ilgili strateji ve eylem planları dahilinde sürdürülebilir turizm algısıyla iģlenmesi ve değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. ÇALIġMANIN AMACI Bu çalıģma, Adıyaman da Doğa Turizmi potansiyellerinin neler olduğu, turizmin nasıl çeģitlendirileceği, nasıl geliģtirileceği ve eylem planlarının hazırlanması amacıyla yapılmıģtır. Bu amaçla hazırlanan Doğa Turizmi Master Planı ile Adıyaman ilinde bulunan doğal ve tarihi değerlerin kapsamlı bir analizi yapılmıģ ve coğrafi koģullar değerlendirilerek yapılması gerekenler ile ilgili stratejiler ortaya koyulmuģtur. ÇalıĢma sürecinde, Adıyaman coğrafyasında bulunan ve turizm açısından sürdürülebilir kullanıma uygun olan noktalar tespit edilerek uygulanması öngörülen yaklaģımlar belirlenmiģtir. Bu bağlamda, konuyla ilgili her bir paydaģın sosyal sorumluluk ve uygulama alanları değerlendirilerek rol sorumlulukları açıklanmıģtır. 4

5 GĠRĠġ Bir bölgenin gerek sosyal, gerek çevresel ve gerekse ekonomik bağlamda mevcut kaynak yapısının geleceği, o bölgenin konumlandığı doğal yapının sürdürülebilir kullanıma bağlı olmaktadır. Bu kullanım ayrıca, gelecek nesillerin gözetilmesi ekseninde her paydaģa aynı sınırda düģen toplumsal bir sorumluluk bilincini iģaret etmektedir. Dolayısıyla tabiatın insan yaģamının gerekleri ile kesiģtiği noktada atılacak adımların her Ģeyden önce doğaya saygı esasında Ģekillenmesi zorunludur. Bir bölgede sürdürülen doğa turizminin yukarda bahsi geçen önceliklerinden sonra gelen en önemli husus ise; elde edilen çıktıların bölge insanı arasında eģit dağılımı olmaktadır. BaĢka bir ifade ile yörede gerçekleģen turizm faaliyetlerinde sorumlulukların eģit paylaģımı söz konusu iken, elde edilen gelirlerin paylaģımı için de aynı durum geçerli olmalıdır. Nitekim ortaya koyulan faaliyet ve çabalar somut bir çıktı sağladıkça süreklilik arz edecektir. Doğa turizminin temel zemini sürdürülebilir kalkınma prensiplerine dayanırken bu zeminde yer alan kaynakların etkin kullanımı son derece önemli bir konu olmaktadır. Buna göre; her doğal kaynağın sürdürülebilir kullanım açısından uygun olmadığı ve her doğal bileģenin aynı zamanda bir turizm unsuru olamayacağı açıklık kazanmalıdır. Yani kaynakların etkin kullanımı bir anlamda; doğru kaynakların doğru zamanda ve doğru amaçlarla kullanılması mevzu bahis olmaktadır. Sonuç olarak bir toplumu gelecek nesillere taģıyacak olan sağlıklı bir doğa yapısı, ancak tabiatın sunduklarına karģı gösterilecek saygı ve önem derecesinde korunabilecektir. Bunun içinse her paydaģ düzeyinde kapsamlı bir uygulama sürecinin gerçekleģmesi, doğanın korunması ve turizme kazandırılmasında stratejik bir yaklaģım olacaktır. 5

6 ĠÇĠNDEKĠLER BÖLÜM 1: DOĞAL ALANLAR, KIRSAL YAġAM VE DOĞA TURĠZMĠ 1. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR TURĠZM EKSENĠNDE DOĞAL ALANLAR, KIRSAL KALKINMA, KIRSAL YAġAM VE ADIYAMAN ĠLĠNDE SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ Doğal Alanlar ve Sürdürülebilir Kalkınma Sürdürülebilir Doğa Turizmi Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Stratejisi BÖLÜM 2: SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠNDE KAYNAKLAR 2. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġĠMĠNE ĠLĠġKĠN ÇALIġMALAR Kaynak Analizi Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar TURĠZM POTANSĠYELĠ Kaynakların Turizm Potansiyeli Açısından Değerlendirilmesi Turizm Talebi Açısından Turizmin Mevcut Durumunun Ġncelenmesi Turizm Arzı Açısından Turizmin Mevcut Durumunun Ġncelenmesi TAġIMA KAPASĠTESĠ TaĢıma Kapasite Ġle Ġlgili Temel Tanımlamalar TaĢıma Kapasitesinin Elemanları BÖLÜM 3:ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ VE YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI 3. ĠLGĠ GRUPLARI/PAYDAġLAR ĠLGĠ GRUBU KATEGORĠLERĠ ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ TOPLUM TEMELLĠ YAKLAġIM YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI Adıyaman Ġli Tarihçesi ADIYAMAN ĠLĠNĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ Jeomorfolojik Özellikler Jeolojik Özellikler

7 Ġklim Özellikleri Hidrografya Toprak Özellikleri Arazi Varlığı Orman Varlığı Flora-Fauna ve Hassas Yöreler YerleĢim Alanları ve Nüfus TARIM VE HAYVANCILIK Tarım Hayvancılık Bitkisel Ürün Sertifikasyon ÇalıĢmaları Su Ürünleri YetiĢtiriciliği SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ Ġlin Sanayi Yapısı Ġlin Ticaret Yapısı Sanayi Sicil Kayıtlarına Göre Ġl Sanayisinin Değerlendirilmesi Ġlin DıĢ Ticareti Altyapı, UlaĢım, HaberleĢme ve Konaklama BÖLÜM 4: ADIYAMAN DOĞA TURĠZMĠ ARZI 4. ADIYAMAN IN DOĞA TURĠZMĠ DEĞERLERĠ (DOĞA TURĠZMĠ ARZI) ADIYAMAN ĠLĠNĠN DOĞA TURĠZMĠ (ARZI) DEĞERLERĠ VE BĠLĠNĠRLĠK DEĞERLENDĠRMESĠ Adıyaman Ġlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar Seçkin Özellikli Diğer Sahalar ġifalı sular Akarsular SEÇKĠN VE YÜKSEK DEĞER TAġIYAN () YILDIZ ALANLARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ VE POTANSĠYELĠNĠ GELĠġTĠRME ĠMKÂNLARININ ORTAYA KONULMASINA ĠLĠġKĠN ANALĠZLER Kahta ilçesi genel bilgiler (konum, tarihi, topoğrafik özellikler, yükseltiler)

8 GölbaĢı Ġlçesi Genel Bilgiler (Konum, Tarihi, Topoğrafik Özellikler, Yükseltiler) Adıyaman Ġli Sınırları Ġçinde Belirlenen KuĢ Türleri Adıyaman Av Turizmi BÖLÜM 5: ADIYAMAN ĠLĠ SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ STRATEJĠLERĠ 5.1. GELĠġME STRATEJĠLERi PAZARLAMA STRATEJĠSĠ ZĠYARETÇĠ YÖNETĠMĠ STRATEJĠSĠ MASTER PLANI STRATEJĠK UYGULAMA ĠLKELERĠ

9 BÖLÜM 1 DOĞAL ALANLAR, KIRSAL YAġAM VE DOĞA TURĠZMĠ 1. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR TURĠZM EKSENĠNDE DOĞAL ALANLAR, KIRSAL KALKINMA, KIRSAL YAġAM VE ADIYAMAN ĠLĠNDE SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ Tabiatın geleceği; kırsal alanların ve yaģamın korunmasına ve en nihayetinde sağlıklı yürüyen bir kırsal ekonomiye bağlıdır. Kırsal alanlardaki düģük ve dağınık nüfus yoğunluğu ile beraber yetersiz gelir söz konusu olduğunda bu alanların turizm alternatifleri için kullanılması söz konusu olacaktır. Ancak bu noktada ilgili alanlarda gerçekleģen turizm faaliyetlerinin, korunan alanlara ve tabiata zarar verdiği görülmektedir. Bu sebeple, tabiatı korumakla görevli olan bizlerin çevremiz ile proaktif bir yaklaģım içinde olmamız gerekmektedir. Bu bağlamda proaktif yaklaģım; iliģkilerde ve faaliyetlerde inisiyatif kullanabilmeyi öne çıkaran bir anlayıģ olmaktadır. Dolayısıyla tabiattaki faaliyetlerin kontrolü ve yürütülmesinde, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü ve bağlı taģra kuruluģlarının doğa temelli hareket düģüncesi stratejik bir hareket noktası olmaktadır. Son yıllarda sivil toplum kuruluģları baģta olmak üzere çoğu kuruluģ; korunan alanlar, doğal alanlar ve kırsal kalkınma için iģbirliği oluģturmada farklı bir bakıģ açısı benimsemeye baģlamıģlardır. Nitekim geleneksel turizm anlayıģının doğa ve yerleģik kültür üzerinde bıraktığı tahribatlar ve bunların neticesinde oluģan toplumsal kaygı düzeyi, kitle turizmine karģı alternatif çevre duyarlı turizmi ve tabiatı koruma düģüncesini ön plana çıkarmıģtır. Bu eksende sürdürülebilir doğa turizmi ve eko-turizm kavramları tabiatın korunması için bir umut olarak ortaya çıkmıģtır. Algılamadaki bu değiģiklik doğal ve korunan alanlar ile birlikte bölgesel planlamalarda turizm tabanlı proje ve çalıģmaların giderek artmasını sağlamıģtır. Bu sayede doğa temelli turizm, zaman içinde kırsal alanların kalkınmasında, yoksulluğun azaltılması ve yöresel kültür zenginliğinin korunmasında anahtar bir kelime haline gelmiģtir. Sürdürülebilir doğa turizmi; kırsal ekonominin canlanması, bölgesel nüfus etkinliği ve kırsal göçün azaltılmasında en önemli seçeneklerden biri haline gelmiģtir. Ancak bu noktada, turizmin yerel ekonomi ile bütünleģtiği oranda beklentileri karģılayabileceği ve sosyal paydaģlara fayda sağlayacağı unutulmamalıdır. 9

10 1.1. DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBĠLĠR KALKINMA 1980 li yıllardan itibaren BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı nın (UNEP) küresel çalıģmaları giderek artan bir etki alanına sahip olmaya baģlamıģtır. Dünya Çevre Kalkınma Komisyonu nun 1987 yılında gerçekleģtirdiği çalıģmalar sonunda ortak geleceğimiz adlı bir rapor hazırlanmıģtır. Bu raporda, geliģmiģ ve geliģmekte olan ülkelerde çevre ve kalkınma konularına çok farklı yaklaģımlar vurgulanmıģ olup, sahip olunan kaynakların sürdürülebilirliğine dikkat çekilmiģtir. Raporda ortaya konan sürdürülebilir kalkınma kavramı, insanların elinde bulundurduğu ve onlara muhtaç olduğu ekolojik, kültürel ve sosyoekonomik kaynakların nadir ve eģsiz olduğu görüģü üzerinde temellenmiģtir. Bu bağlamda, bir bölgenin sahip olduğu kaynaklar, çok farklı amaçlar için kullanılabilmektedir. Örneğin, bir orman alanı kereste imalatı için kullanılabilir, ağaçlar kesilerek tarım arazisi haline getirilebilir ya da korunan alan olarak kullanılabilir. Söz konusu alanın yapısına ve alanda yaģayan yöre halkının ihtiyaçlarına bağlı olarak bu seçeneklerden bazıları uygulanabilirken, bazıları ise kesinlikle uygulanamamaktadır. Bu kıstasta korumacı yaklaģım gereği doğru görünen seçenek, ormanlık alanın doğal halinde bırakılması olsa da yöre halkı ve diğer iģ gruplarının sosyo-ekonomik nedenlerle bu kaynaklar üzerinde hak iddia etmeleri mevzubahis olabilmektedir. Bu nedenle kaynakların sürdürülebilirlik prensibince kullanılarak bir yandan doğal dinamiklerin korunması diğer yandan ise beklenilen ekonomik çıktıların sağlanması konunun genel çerçevesini belirlemektedir. Diğer yandan toplum ve doğanın iliģkisi, geçmiģten günümüze uzanan çok boyutlu bir etkileģimi ortaya koymaktadır. Bu paralelde, değiģen zaman koģullarına bağlı olarak toplum ve doğa etkileģimi arttıkça korunan alan kavramının anlamı da değiģmeye ve dönüģmeye baģlamıģtır. Bu geliģim döngüsünde, bölge insanının faaliyet alanı ve doğadan faydalanma boyutları sürdürülebilirlik kavramını daha da öne çıkarmıģtır. Dolayısıyla bir doğal alanın ve bu alanda yaģayan toplumların mevcut kaynaklarını sürdürülebilir kullanması; turizmden tarıma, hayvancılıktan ormancılığa ve hatta enerji üretimine uzanan geniģ bir alanda makro çıktı sağlayacak önemli bir yaklaģım olacaktır. 10

11 Doğal alanlarda sürdürülen faaliyetlerin anlaģılmasında öncelikle; Kırsal alan, Kırsal kalkınma, Kırsal Alanlarda Kalkınma ve Sürdürülebilir Kalkınma gibi ifadelerden kavramsal olarak bahsetmek gerekmektedir. Bu kavramlar Ģu Ģekilde açıklanabilir: Kırsal Alan: ġehir yerleģim sahasının dıģında kalan, genelde tarımla ilgili etkinliklerin yapıldığı alanları içeren ve köy, mezra, kom vb. adlarla anılan insan yerleģimlerinin var olduğu alanlar. Kırsal Kalkınma: Nispeten düģük yoğunluklu nüfusun yaģadığı Ģehirden uzak yörelerin ekonomik, toplumsal ve kültürel koģullarının iyileģtirilmesi amacıyla sürdürülen faaliyetler bütünü Kırsal Alanlarda Kalkınma: Kırsal alanda yaģayan halkının yaģamsal çıkarlarının (gelir, eğitim, istihdam vb) ön planda tutulması esasında söz konusu alana ait kaynakların etkin kullanılarak ekonomik, toplumsal ve kültürel alanlarda geliģme kaydedilmesi. Sürdürülebilir Kalkınma: Bir bölgeye ait tüm kaynakların temel boyutlarda (ekonomik, çevresel ve sosyal) etkin kullanılarak sürdürülebilir geliģmenin sağlanması ve gelecek nesillerin söz konusu kaynakları kullanma haklarının gözetilmesi Kırsal alanlar turizmin sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel açıdan değerlendirilmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Kırsal alanlar bu potansiyeliyle ayrıca turistlere sakin ve huzurlu bir yaģam alanı sunmaktadır. Örneğin 2005 yılında yapılan bir araģtırmada, Fransız vatandaģları tatillerinin %52 sini ya bir ailenin yanında ya da bir arkadaģının evinde, %26 sı evlerinde ve %9 luk bir kısmı ise kırsal alanda sahip oldukları ikinci bir evde geçirdiklerini ifade etmiģlerdir. Bu örnek kırsal alanların turizm çatısı altında önemli bir faaliyet hacmini iģaret etmektedir. Ancak bu kıstasta, tabii kaynakların gözetilmesi, biyolojik çeģitliliğin devamı ve kültürel özgünlüğün korunması turizmin sürdürülebilirliğinde esas alınmalıdır SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ Sürdürülebilir kalkınma, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Sürdürülebilir turizmin geliģimi de sürdürülebilir kalkınmanın 11

12 temel prensiplerinden beslenen bir yaklaģım olmaktadır Sürdürülebilir turizmin geliģiminde turistlerin ve ziyaret edilen yerlerin bugünkü ihtiyaçlarının, gelecekteki fırsatları koruyup geliģtirerek karģılanması amaçlanmaktadır. Bu yaklaģım aynı zamanda ekonomik ve sosyal ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, ekolojik süreçlerin ve kırsal hayatı niteleyen unsurların sürekliliğini içermektedir. BirleĢmiĢ Milletler Dünya Turizm Örgütü nün tanımına göre sürdürülebilir turizm geliģimi: Çevresel kaynakların en iyi Ģekilde kullanılmasını sağlamalı, Toplumların sosyo-kültürel yapısına ve gelenekselliğine saygı göstermeli ve Bütün ilgi gruplarına adil bir Ģekilde dağıtılan sosyo-ekonomik faydalar ile tutarlı ve uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya koymalıdır. Buna göre sürdürülebilir doğa turizminin geliģme ölçütleri Ģu Ģekilde sıralanabilir: Biyolojik çeģitliliğin korunması Ekonomik tutarlılık Kültürel zenginlik Yöre halkının refahı Ġstihdam kalitesi Sosyal eģitlik Ziyaretçi memnuniyeti Yetkinin yerele doğru dağıtılması Toplumun genelinin refah ve mutluluğu Fiziki bütünlük Kaynakların etkin kullanımı Çevre düzeni Bu bağlamda, doğanın seçkin bileģenleri olan korunan alanlar ile turizm arasındaki bağ, korunan alanların tarihçesi kadar eskiye uzanmaktadır. Dolayısıyla korunan alanların turizme, turizmin de korunan alanlara ihtiyaç duyduğu toplumsal bir gerçek olmaktadır. Bu iliģki doğa ve kültürün bozulmaması için öncelikli tedbirleri de beraberinde getirmektedir. Bu tedbirlerin neler olacağının ise sürdürülebilir kırsal kalkınma ilkeleri çerçevesinde ve söz konusu bölge yapısı dahilinde değerlendirilmesi gerekmektedir. 12

13 Turizmin önemli bir ekonomik faaliyet olması ve tüm ekonomik göstergelerin bu faaliyetlerle entegre bir Ģekilde ivme kazanması önemli bir durum olmaktadır. Bu önem dahilinde turizmdeki büyümeyle beraber sürdürülebilir turizm anlayıģı temelinde kırsal turizm ve ekoturizm gibi doğayla ilgili turizm faaliyetlerine olan talep artmıģ ve ilgili turizm ürünleri ile destinasyonlar ön plana çıkmaya baģlamıģtır. Bununla birlikte değiģen turist tipleri ve istekleriyle beraber konaklama gibi temel değiģkenlerin dıģında; yöreye özgü kültürel değerlerin tanınması yöre halkıyla iletiģim ve doğal hayatı tanıma gibi özgün amaçlarla topyekun bir seyahat deneyimi söz konusu olmaya baģlamıģtır. Beklenenin üstünde çeģitlenen istek ve yeni eğilimler, turizmi o kadar stratejik bir konuma taģımıģtır ki, turizm bir anlamda doğal ve korunan alanların sürdürülebilirliğinin yanı sıra bu alanların çevresinde yaģayan yöre halkının kalkınmasında da somut çıktılar sağlamaya baģlamıģtır. Bu durum turizmi, doğa ile öngörülen ekonomik çıktılar arasında kilit bir denge unsuru haline getirmiģtir. Dolayısıyla herhangi bir bölgede bir yandan turizm geliģirken diğer yandan yöre halkının bilinçlendirilmesi için çeģitli eğitim programlarının oluģturulması ve uygulanması öncelikli hedefler arasında yer almaktadır. En önemli husus; turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniģ kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaģımcı olarak planlamaların yapılması ve sürecin etkin yönetilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüģü mümkün olmayan olumsuz etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelecektir. ĠĢte bu nedenle; Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢimi (Master) Planı hazırlanmıģ ve öngörülen stratejiler ortaya koyulmuģtur SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġME STRATEJĠSĠ Bahsedildiği üzere, insan kullanımı bakımından hassas olan sahalarda turizm söz konusu olduğunda, turizmin iyi planlanması ve yönetilmesi önemli olmaktadır. Bu bağlamda alıģılagelmiģ turizm stratejileri ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Stratejisi (SDTGS) arasındaki fark; geleneksel yöntemlerin yukarıdan aģağıya bakıģ açısı ile uygulanması olurken SDTGS'nde yukarıya bir yaklaģım için gayret gösterilmektedir. Söz konusu fark Ģu Ģekille izah edilebilir: 13

14 Geleneksel YaklaĢım: Kararlar merkezden alınmakta ve uygulanması için yerele taģınmaktadır. Yöre halkı ilgili süreçte katılımcı olamamaktadır. Yeni YaklaĢım: Yöre halkının beklentileri ele alınır, yönetime katılım sağlayıcı yapı kurulur, yörenin kalkınma potansiyeline ait bütün değerlerin korunması için ortak kararlar alınır ve kararların uygulama ve izleme sürecine yöre halkının katkısı sağlanır. Bu noktada: Sürdürülebilir turizm geliģimi aģamasında doğa ve çevresinin ortak çıkarları söz konusudur. Konaklama ve ulaģım gibi büyük yatırımlar mümkün olduğunca doğal yapıya sadık kalınarak gerçekleģmelidir. Yöre halkı ve diğer ilgi grupları turizm geliģiminde önemli ortaklardır. Söz konusu gruplar turiste konaklama imkanı sunacakları gibi ürünün kalitesinin korunmasında da sorumluluk alacaklardır. Günübirlik ziyaretçiler yerine uzun süreli konaklama talep eden turistler hedefleniyorsa, doğal ve kültürel mirasa dayalı çekim noktaları oluģturulmalıdır. Doğal alanlar genellikle çok hassastır, bu sebeple ekolojik değerler, belirli bir saha ile sınırlı olmayacaktır. Geleneksel hayat, yerel kültür ve sosyo-ekonomik yapılar da aynı zamanda turizmin temel kaynağı olmaktadır. Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı nın ilimizde/bölgemizde ve ülkemizde doğa turizmine konu olacak sahaların tüm ilgi grupları için anlamlı ve etki alanı geniģ bir bakıģ açısına dayanması esas olmalıdır. Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı nda; turizm doğayı koruma, sürdürülebilir kullanma ve kırsal kalkınma için bir araç olarak ele alındığından, söz konusu plan doğa turizmi yönetim planı olarak ele alınmalıdır. Bu açıdan, mevcut olan turizm etkinlikleri de tartıģılmalı, değerlendirilmelidir. Ġlin sürdürülemez turizm veya gelir getirici faaliyetleri tanımlanmalıdır. Ayrıca iyi bir yönetim için tehditler ve fırsatlar da ele alınarak buradan hareketle ortaya çıkacak fikirler ortaya konmalıdır. 14

15 Doğa temelli turizm yönetiminin entegre bir anlayıģla (alan ve çevresinin sahip olduğu doğal, tarihi ve sosyo-ekonomik kaynakların bütüncül ele alınması) değerlendirilmesi önemlidir. Turizm geliģimi genel olarak piyasa talebine göre Ģekillenir. Bir bölgeye ait turizm potansiyelinin değerlendirilmesi, rekabetçi ve özgün bir destinasyon oluģturulması için gerçekli beklentiler ortaya konulmalıdır. Yüksek ekolojik kaynaklara sahip sahalar her zaman turizm değeri içermeyebilir. Turizm, ancak doğru pazar ürünlerini hedeflediği zaman baģarılı olabilir. Özellikle hassas tabiat alanlarında taģıma kapasitesi düģük iken, bu alanlardan beklenen faydalar yüksek olmaktadır. Bu sebeple taģıma kapasitesinin değerlendirilmesi önemlidir. Yukarıda yer alan maddeler incelendiğinde konuyla ilgili bazı kavramsal yaklaģımların öne çıktığı görülmektedir. Bunlar: Entegre Doğal Alan Yönetimi: Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı ile doğa ve turizm yönetimi için tüm ilgi gruplarının desteğini almayı hedefler. Tüm ilgi gruplarının etkin desteği önem taģır. Turizm geliģiminin karmaģık yapısı göz önüne alınırsa, ilgi gruplarının etkin iģbirliği oldukça önemlidir. Planın herkes tarafından sahiplenilmesi gerekirken sürdürülebilir kırsal kalkınma için kapsamlı bir vizyon belirlenmesine ihtiyaç vardır. Pazarlama Stratejisi: Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planı nın bir parçası olup, kalkınma ve rekabete açık ürün-pazar kombinasyonu için yaratıcı yaklaģımlar içermelidir. Pazarlar, hedef gruplar, turist sayısı, ürünler ve özgün hizmetler bu stratejide yer almalıdır. Turizm Destinasyonu Yönetimi: Bir turizm pazarını iyi bir Ģekilde yönetmek, destinasyonu pazarlamak ve rekabetçi hale getirebilmek için gerekli tüm unsurları içeren bir bütünsel yaklaģımdır. Ġyi tanımlanmıģ amaçlarla ve göstergelerle mantıksal bir çerçeve kurmak, ayrıntılı bütçe, mali portre ve ilgi gruplarının tümüne açık görev ve sorumluluklar veren bir yönetim planı hazırlamak gereklidir. 15

16 Ziyaretçinin Ġzlenmesi ve Ziyaretçi Yönetim Planı: Hassas doğal sistemlerin bulunduğu bölgelere gerçekleģen turist ziyaretinin sınırlarını belirleyen bir yönetim planı olmalıdır. Aynı zamanda hem geri bildirim sağlama, hem de taģıma kapasitesinin kontrolü için sistematik bir izleme programı uygulanmalıdır. Söz konusu kavramsal yaklaģımlar ele alındığında; her türlü yönetim ve uygulama sürecinde geribildirimlerin sağlıklı alınması, hizmetlerin taleplere uygun hale getirilmesi (iyileģtirilmesi) ve bütün bunlar gerçekleģirken doğadaki değiģimlerin takibi önem arz etmektedir. ġu unutulmamalıdır ki; bir bölgede turizm, doğaya saygı esasında teģvik edilmelidir. 16

17 BÖLÜM 2 SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠNDE KAYNAKLAR 2. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR DOĞA TURĠZMĠ GELĠġĠMĠNE ĠLĠġKĠN ÇALIġMALAR 2.1 KAYNAK ANALĠZĠ GeliĢme planı ve stratejisi için öncelikle kaynak analizi yapılması zorunludur. Bir alanın sahip olduğu kaynaklar, o alanın kalkınması için bir sermaye veya potansiyel oluģturmaktadır. Bu kaynakların analizi de önemli veri ve bilgi oluģturulmasını sağlamaktadır Ekolojik ve kültürel kaynakların yanında sosyo-ekonomik özellikler de turizm geliģimi için önemli bir temel oluģturmaktadır. Örneğin kırsal turizmin tarımsal faaliyetleri desteklemediği durumlarda kırsal turizmin gerçekleģtirildiği bölge hem kendi sermayesini hem de kırsal olma özelliğini kaybedecektir. Gerek turizm potansiyeli gerekse taģıma kapasitesi turizm kaynaklarının mevcut durumuna bağlı olduğundan kaynak envanterinin mutlaka yapılması gerekmektedir Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar a. Doğal Kaynaklar: Turizm geliģimi için önemli olan yöreye özgü doğal kaynaklardır. Bu kaynakların hâlihazırdaki ekonomik kullanımları, korunma durumları, statüleri, iklim gibi bilgilerin envanterini içermektedir. a1.seçkin Doğal Kaynaklar: Turizm yalnızca korunan doğa parçaları ile ilgili değildir. EĢsiz manzaralar, dağlar ve nehirler gibi ve korunmayan türler de turizm için ilgi çekici olmaktadırlar. Örneğin; ormandaki ağaçların üzerinde gezinen sincapları konakladığımız evin penceresinden gözlemlemek son derece çekicidir. Bir orman öncelikli olarak odunculuk amacıyla kullanılsa trekking gibi bir aktivite için bir cazibe unsuru olabilir. a2.seçkin Doğal Kaynakların Mevcut Ekonomik Kullanımlarının Tanımlanması: Doğal kaynakların çok çeģitli kullanımları söz konusudur: Ormanların odunculuk amaçlı kullanımı, 17

18 nehirler ve göllerin ise sportif balıkçılık, su sporları ve enerji üretmek için kullanımları gibi. Bu kullanımlardan bazıları gelenekseldir ve düģük etkilere sahiptir. Bazıları ise sürdürülebilir değildir. Bu sebeple bunlar turizm geliģimi için yeterli katkıyı sağlamakta uygun değildir. a3.kaynağın Korunma Durumu ve Statüsü: Bazı doğal kaynaklar mevcut kanunlarla korunur. Bunların turizmde kullanımı bu kanunlara uygun olmalıdır. a4.ġklim: Mevsimlerin dağılımı, ortalama sıcaklık, nem ve günlük ortalama güneģ ıģığı saatlerine bağlı olarak iklim analizi yapılmaktadır. Burada önemli olan iklimin farklı mevsimlerde turizm için elveriģli olup olmadığıdır. a5.turizm GeliĢimi Ġçin Potansiyel Doğal Kaynaklar: Potansiyel kaynakların tespiti turizm planlaması için önemli ve özellikle yönlendirici olmaktadır. Tüm bu kaynakların envanter çalıģmalarının haritaya aktarılması, turizm ürünleri ve hizmetlerinin geliģmesi ve altyapı ile tesislerin fiziksel planlaması için önemli olmaktadır. b. Kültürel Kaynaklar: Kültürel kaynakların envanteri doğal kaynaklara iliģkin çalıģmalarla benzerlik göstermektedir. Özellikle doğal ve kültürel kaynaklardan oluģan kombinasyonlar, turistler tarafından yüksek ilgi ile karģılanmaktadır. Kültürel mirasın korunmasının önemi konusunda farkındalık meydana getirilebilirse, sürdürülebilir turizm geliģimine ve doğa korumaya verilen destek artacaktır. c. Sosyo-Ekonomik Kaynaklar: Altyapı, insan kaynakları ve farklı ekonomik sektörlerin bileģimini içermektedir. Bu konuda yapılacak envanter çalıģması, birbiri ile bağlantılı birçok farklı unsurlar içermesi ve bu unsurların turizm geliģimi için ilk bakıģta kavranamaması mümkündür. Bölgenin kalkınma potansiyelinde, sosyal ve ekonomik rekabet edebilirlik unsurları büyük öneme sahiptir. Yerel nüfusun turizme yaklaģımı, turizm sektöründe çalıģma isteği gibi bazı unsurların turizm ile doğrudan iliģkisi bulunmaktadır. c1.altyapı ve Mevcut Görünüm: Bir bölgenin turizmde rekabet edebilirliği ve kalkınma seviyesinin tespiti için altyapı kalitesi önemli bir göstergedir. Altyapının kalitesi, yerel nüfusun hayat kalitesini ortaya koymanın yanı sıra turizm geliģimi için de zorunlu bir Ģarttır. Alan, güvenli içme suyu, donanımlı sağlık tesisleri gibi temel unsurları içermiyorsa turizm geliģimi asla baģarılı olamayacaktır. Altyapının farklı unsurları için Ģartlar ve gelecekteki durum değerlendirilmelidir. Örneğin kaynak kullanımı mevcut turizm faaliyetleri uygun 18

19 mudur? Sorusu hem kaynağın turizm geliģimi için önemi konusunda hem de kaynak kalitesi hakkında göstergeleri ortaya koyabilmektedir. Buna göre yapılması gereken inceleme ve araģtırmalar Ģu konuları kapsamaktadır: Su kaynaklarına yönelik etütler; kaliteli su kaynağının sağlanması, su kaynağının sürdürülebilir kullanımı ve su çıkarmanın çevresel etkisini de içerir. ĠletiĢim ağına yönelik etütler; turistlerin refahı ve turizm geliģimi için önemli olan cep telefonları da olmak üzere telefon ve internet ağlarının kalitesine yönelik etütleri içermektedir. Sağlık hizmetlerinin; kalite, miktar ve coğrafi dağılımı son derece önemlidir. Güç kaynaklarına yönelik etütlerde; elektrik Ģebekesi, ısınma vb için enerji kaynaklarının varlığı önemlidir. Her ne kadar resmi standartlara göre planlansa ve tehlike içermese de turistler nükleer santrallerin yakınında konaklamamaktadır. Su ve toprak kirliliği etkisi olan atık su sistemleri önemli olup, bölgeye gelen turistlerin sayısı ile meydana gelecek atık su miktarı dikkate alınmalıdır. Katı atıkların düzenli depolanması toplum için olduğu kadar çevre için de önemlidir. Katı atıkların aynı zamanda görüntü kirliliğine yol açması ayrı bir menfi etkidir. Yol ağlarının durumu, çoğu turistin tercihlerini yaparken en önemli etkendir. Güvenlik; kamu güvenliğini ve asayiģi sağlama noktasında turist güvenliği de günümüz turizm konjonktüründe önemli olmaktadır. Olası durumlarda kurtarma timlerinin faal olması çok önemlidir. Nitekim bir destinasyonda yaģanan asayiģ olayları turist için caydırıcı bir etki yapmaktadır. c2.ġnsan Kaynakları: Bir bölgenin insan sermayesini ifade eden bu unsur, turizm geliģiminde anahtar etmenlerden biridir. Ġnsan kaynakları hem hizmeti hem de manevi nitelikteki kültür ve kimliği oluģturmaktadır. Ġnsan kaynaklarına iliģkin etütler aģağıdaki unsurları içermelidir; Yöre nüfusu Göç vb. göstergeler Demografik yapı 19

20 Aktif nüfus ve yapısı, eğitim seviyesi, potansiyel bilgi ve beceriler, geleceğe odaklanma, çalıģma ahlakı Yöreye özgü geleneksel ekonomik faaliyetler ve yöresel sanatlar Turizm geliģimine iliģkin tutum, misafir severlik duygusu, hizmete yönelim Sosyal tutarlılık, esneklik, mevcut sosyal iliģkilerin kalitesi ve aralarındaki iģbirliğini içeren sosyal yapı Yerel kurumlar, idareler, yönetiģim, bürokrasiden kaçınma vb. hususlarla finansal kaynaklar ve yönetimleri Bölgenin kültürü ve kimliği, ortak değerler, algılama Ģekilleri, özel ilgi ve beceriler, özgün gelenekler, o topluma ait olma ve o toplumda yaģamaktan onur duyma Farklı ekonomik sektörler, firma sayısı, ölçeği, ortalama karlılık, geleceğe yönelik bakıģ açısı, pazarlar ve dıģ iliģkiler, sektörler arası iģbirliği Kaynak analizinin sonuçları; sürdürülebilir turizm yönetimi ve kalkınmada sermayeyi oluģturan kullanılabilir kaynaklara genel bir bakıģı sağlamakla beraber, bölgenin mevcut kalkınma durumunu ve sürdürülebilirliğini değerlendirmeye yönelik bir resim de sunmaktadır. Analiz aynı zamanda; bölgenin sürdürülebilir kalkınmasına yönelik bir vizyon oluģturulmasına ve turizmin diğer sektörlerle bütünleģmesine katkı sağlayacaktır TURĠZM POTANSĠYELĠ Yüksek değerlere sahip doğal ekolojik sahalar her zaman yüksek turizm potansiyeli içermezler; Bazı doğa parçaları araģtırma yapan uzmanlara, iyi eğitimli eko turistlere hitap etmektedir. Bu alanlar sayıca az olduğu için de sınırlı bir turizm potansiyeli içerirler. Bazı doğal sahalar eriģim, güvenlik vb nedenlerle turistler için elveriģli olmayan yerlerde bulunurlar Ekolojik kaynakların duyarlılığı (taģıma kapasitesi), ziyaretçi giriģinde kısıtlamalara sebep olmaktadır Bir sahanın daha fazla turist çekebilmesi için ihtimalleri ortaya koyan turizm potansiyeli önemli bir konudur. Turizm potansiyelinin tespiti için arz ve talebin ortaya konması 20

21 gerekir. Bu potansiyel sınırlıysa baģarılı bir turizm giriģimini baģlatmak imkanı olmayacaktır. Turizm ekonomik bir faaliyet olduğundan ancak turizm pazarında önemli bir talebi karģılaması lüzumludur. Turizme iliģkin motivasyon ve istekler değiģkendir, kaynakların değeri aynı kalırken değiģen tüketici davranıģları turizm potansiyelini etkilemektedir. Dolayısıyla turizm potansiyeli tüketicinin bakıģ açısı (talebi) ile değerlendirilmelidir. Turizm potansiyeline iliģkin veri toplarken istatistiki bilgiler ve anket gibi yöntemlerle veri elde edilebilir. Ayrıca derinlemesine görüģmeler, katılımcı gözlem, vb gibi nitel araģtırma metotları kullanılabilir. Bu noktada turizm potansiyeli için turizm talebinin yapısı aģağıdaki hususların tespiti ile açıklanacaktır: Mevcut turizm faaliyetlerinin yapısı Turist sayısı Her bir ziyaretçinin günlük harcaması Ortalama kalıģ süresi Turist profili Turistlerin geliģ nedenleri (doğa, kültür, sağlık, güneģ, vb.) Benzer bir il veya saha ile kıyaslama yapılması, ulusal veya uluslararası destinasyon ile kıyaslama yapılması ve neden o bölgenin tercih edildiği Gelecekte rakip olacak iller hangileridir, nedeni Turizm arzı incelemesinde ise aģağıdaki hususlar öne çıkmaktadır: Ġlimizde uluslararası havaalanı var mıdır veya yakın bir ilden yararlanma imkanı makul müdür? Alana ulaģım hangi araçlarla olur (demiryolu, özel taģıt, genel taģımacılık, vd.), bunlara yaklaģım nasıl olmaktadır (kötü, yeterli, iyi gibi), Alana ulaģma durumu (kolay-rahat, çaba ile zor ve tehlikeli) Ġle gelmek için yabancı turistler ülkemizden vize alıyor mu? Sahamızın istikrarlı bir yönetimi var mı? Güvenlik ve ulaģım açısından ne gibi problemler yaģanabilir? 21

22 Alt yapı etüdü olarak; taģımacılık ağı, yerel yolun durumu (toprak, asfalt), anayolla bağlantısı, demiryolu ağı, yerel genel taģımacılığın yaygınlığı, program, ücretler, hat/duraklar, döngü patikaları, patikalar, yollar, iģaret levhaları, genel enformasyon levhaları, araç-otobüs park kapasitesi, bilgi alma, tercüme kolaylıkları Yiyecek-içecek kapsamında restoran sayısı, restoranların sınıflandırılması (iyi-sayısı, orta iyi-sayısı vb.) Hangi standartta yiyecek sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü) Ġl ve çevresinde ne tür barınma alanları var? (otel, motel, yatak kapasitesi, rota üstü barınma noktaları, bungalov, parklar, kamp alanı vb) Hangi standartlarda konaklama sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü) Ġlinizin seçkin özellikteki doğal alanlarının özellikleri (sundukları ile tek mi?, biraz farklı mı?, diğer seçkin özellikli yerlere benziyor mu?) Alan, turist gezi rotasına girecek Ģekilde turistlerin ilgisini çekebilecek diğer sahalara yakın mı? (diğer çekici sahalara yakın, orta derecede potansiyel, düģük veya yakında böyle bir potansiyel bulunmamakta) Ġlin yaban hayatı (bayrak tür, ilginç türler, farklı yaban hayatı izleme aktiviteleri, gözlem noktası vb.) Yaban hayatı izleme konusunda tatmin edicilik durumu (garanti etme, genellikle, Ģans veya mevsime bağlı), Bölgedeki önemli yaban hayatının tanımı, Yardımcı tesislerin durumu (rekreasyonel, spor, diğer; durumu: kötü-yeterli-iyi), Kaynakların Turizm Potansiyeli Açısından Değerlendirilmesi Doğal değerler: (sahiller, sahil kayalıkları, kumullar, dağlar, ormanlar, korunmuģ izole olmuģ alanlar, Ģelaleler, göller, nehirler, mağaralar, yaban hayatı, hayvan-kuģ, deniz canlıları, iklim, diğerleri), Kültürel değerler: (tarihi binalar, tarihi yerler, anıtlar, arkeolojik yerler ve koleksiyonlar, folklor ve gelenekler, el iģleri, müzeler, sahne sanatları, sanayi mirası vb.) Toplumun turizm potansiyeli: (insan kaynakları; aktif nüfusun büyüklüğü ve yapısı, eğitim düzeyi ve profesyonel bilgi, beceriler, eğitimler, orijinal-karakteristik ve geleneksel 22

23 özellikleri, ekonomik faaliyetler-sanatlar profesyonel olmayanlar dâhil, resmi olmayan bilgi ve beceriler, turizm geliģimine yaklaģımlar, misafir severlik anlayıģı, hizmet eğilimleri, yerel kuruluģ ve idareler ile yönetiģim, alanın kültürü ve kimliği, Ekonomik kaynakların turizm potansiyeli: (tarım, ormancılık, balıkçılık, sanayi ve diğer), Altyapı: (su sistemleri, ulaģım ağları, sağlık imkânları, ulaģım terminalleri, enerji kaynakları, kanalizasyon sistemleri, katı atık ve yok etme sistemi, caddeler/yollar, güvenlik sistemleri vd.) ĠĢ ve hizmet altyapısı: (fırınlar, kasaplar, bakkallar, süpermarketler, doğrudan satıģ yapan çiftlikler, kiralık araç, servis istasyonları, taksiler, otobüsler, kiralık bisiklet, kiralık spor malzemeleri ve bakımı, postaneler, bankacılık hizmetleri, doktorlar, diģçiler, eczaneler, kafe ve restoranlar, ATM ler, bankalar, diğer iģ ve hizmetler) Turizm Talebi Açısından Turizmin Mevcut Durumunun Ġncelenmesi Ziyaretçi; boģ zamanlarını geçirmek için bir yere gelen kiģi olarak tanımlanabilir. Her turist aynı zamanda ziyaretçi olarak değerlendirilirken, her ziyaretçi turist kategorisinde yer almamaktadır. Dolayısı ile turist ve ziyaretçi sayılarının ayrılması gerekmektedir. Nitekim ziyaretçi ve turist kavramları farklı talep yapıları nedeni ile ayrılmak durumundadır. Ayrıca her ikisinin de farklı etkileri bulunmaktadır. Bir turistin ortalama harcaması bölgede geçirdiği zamandan, konaklamaya ve yiyecek-içecek harcamalarına uzanan bir alanı kapsamaktadır. Diğer yandan turizme iliģkin mevcut durumun ortaya konabilmesi için; Turist ve ziyaretçilerin ayrı ayrı sayısı (yıllık, mevsimlik, aylık, haftalık, günlük) Son on yılda turistlerin/ziyaretçilerin rakamsal değiģimi Ortalama kalıģ süreleri, konaklama ve ulaģım Ģekilleri önemlidir. Sürdürülebilir doğa turizm geliģme planında ana unsur turizm olduğundan; turizme iliģkin sağlıklı verilerin elde edilemediği hallerde ikinci en iyi seçenek olarak ziyaretçilere ait bilgiler üzerinden değerlendirme yapılması gerekmektedir. Dolayısıyla: Turist baģına ortalama harcama Grup hacmi ve düzeni Turistlerin ağırlıklı yaģ grubu 23

24 Yaptıkları faaliyetler Ziyaret edecekleri-ettikleri yere iliģkin seçimleri Memnuniyeti, deneyimleri ve para harcama Ģekilleri Ġkinci ziyaretlerin yüzdesi ve sayısı Kullanılabilir ilave veriler Talep incelemesinde ilimizi rakip olarak gördüğümüz veya bizimle rekabet eden benzer il veya illerle karģılaģtırmak faydalı ve yerinde olacaktır Turizm Arzı Açısından Turizmin Mevcut Durumunun Ġncelenmesi Konum Faktörü: Bir ilin turizm pazarları ile iliģkili olarak nasıl konumlandığını, bir turistin alana ulaģmak için harcadığı zamanı, parayı ve enerjiyi belirtir. Bir bölge ne kadar güzel olursa olsun, hedef grup tarafından kolayca ulaģılabilir değilse asla baģarılı bir turizm geliģimi sağlanamayacaktır. Ne var ki, bu konuda yerel nüfusun değil turistin algılama durumu önemli olmaktadır. Buradan hareketle: Uzun mesafeden gelen turistler için hava alanına uzaklık çok önemlidir. Tur operatörlerinin çoğu havayolu ulaģımını zorunlu görmektedir. Bu sebeple bağımsız turistler veya tur operatörleri hedeflenebilir, Tren, otobüs veya özel araçlarla eriģim konum faktörleri içinde önemlidir. Bölgeye ziyaret iklim Ģartları açısından imkan kısıtlarına neden olabilir. Destinasyona varıģ süreci açısından bölgeye özgü bürokratik iģlemlerin süresi de önemlidir. Turizm arzında; iģaretlemeler, doğru yönlendirmeler, bilgiye ulaģma kolaylığı da önem arz etmektedir. Haritalar, broģürler, internet, kılavuz ve rehberler önemli bir arz faktörüdür. Yiyecek içecek sunumu ve konaklama arzı; sunumun ürün ve hizmet kalitesi, hijyenik standartlar, özgünlük/otantiklik, yöresellik, mekan-ürün çeģitliliği, ortam ve en nihayetinde konukseverlik önemlidir. Restoranların sınıflaması önceden yapılırsa turist için kolaylık olacaktır. Konaklama iģletmeleri hemen her hizmeti içerebilmelidir. Ürün ve hizmetlerin kaliteli olması ve özellikle hijyen konusu konaklamada önemlidir. 24

25 2.3 TAġIMA KAPASĠTESĠ TaĢıma Kapasite Ġle Ġlgili Temel Tanımlamalar Tanım 1: Belirli bir sürede bir bölgenin alabileceği ziyaretçi sayısı veya bölgenin kaynakları üzerinde istenmeyen veya planlanmamıģ etkiler bırakmayacak düzeyde bir alanda bulunabilecek ziyaretçi sayısı. Tanım 2: Bir bölgenin, hayati önemde olduğu düģünülen değerlerini, ekolojik süreç ve koģullarını tehlikeye atmadan ve sürdürülebilir kalkınma imkanlarını azaltmadan belirli bir süre boyunca destekleyebileceği insan faaliyetlerinin (ağaç kesimi, avlanma, tarım) ve diğer etmenlerin (örnek: iklim değiģikliği, kirlenme vb.) toplamı. Tanım 3: Ziyaret edilen bir alan veya tesisin sahip olduğu kaynaklar üzerinde koruma amaçlarını tehlikeye atmadan, istenmeyen ve planlanmayan etkilere neden olmadan belirli bir süre (yıl, ay, gün, an) boyunca alabileceği ziyaretçi sayısı Ģeklinde tanımlanmaktadır. TaĢıma kapasitesi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planında önemli bir planlama aracı ve turizmin geliģiminde önemli bir kavramdır. TaĢıma kapasitesinin analizi ve izlenmesi, yönetim kararları yönünden temel girdiler sağlayacaktır. TaĢıma kapasitesi sayesinde kullanımı sınırlamak, en elveriģli ziyaretçi sayısını tamamlayarak genel etkileri azaltmak veya en aza indirmek mümkün olabilecektir. Kısaca Doğa Turizmi GeliĢme (Master) Planındaki sürdürülebilirlik unsurunu taģıma kapasitesinin dikkate alınması ile mümkün olabilecektir. Ziyaretçi sayısı ve etkinin büyüklüğü arasında doğrusal bir iliģki vardır. Ancak alan içinde tek tehdit unsuru ziyaretçiler değildir. Doğa için önemli olan, tehditlerin bütünsel etkisi olmaktadır. 25

26 TaĢıma Kapasitesinin Elemanları Sosyal TaĢıma Kapasitesi Turizm için yerel tolerans limitleri olarak tanımlanmakta olup, yöre halkı üzerindeki olumsuz etkilerinden ve ziyaretçiler ile yöre halkı arasındaki çatıģmalardan kaçınılmasını içerir. Bu unsurun turizm geliģimi içerisinde anahtar rolü vardır. Yerel halkın turisti ve turistik faaliyetleri benimsemesindeki temel belirleyiciler; sosyal yapı ve kültürün hassaslığı, toplumun değiģime ayak uydurma yeteneği, turizmin algılanıģı, yöre halkı ile ziyaretçilerin iliģkileri, kullanıcı grupların davranıģları, birbiri ile uyumu ve paydaģ olmanın ekonomik ve toplumsal geri dönüģleri olmaktadır Ekonomik TaĢıma Kapasitesi Sürdürülebilir turizm geliģiminde turizm, ekonomik yapı ile bütünleģmiģ ve diğer sektörleri destekliyor olmalıdır. Bu bağlamda ekonomik taģıma kapasitesi; turizm geliģimini sağlayan bir yerel ekonomi ve yerel ekonominin sürdürülebilirliğini sağlayan bir turizm geliģimi anlamına gelmektedir. Yani temel kıstas; turizm geliģimi ile yerel ekonomi arasındaki sinerjidir. Ekonomik taģıma kapasitesinde önemli olan iki unsur; beklenen faydaları temin etmek için asgari turist sayısı ve ekonominin üstesinden gelebileceği azami turist sayısıdır Ekolojik TaĢıma Kapasitesi Ziyaretçilerin/turistlerin ziyaret edilen alandaki ekosistemler, ikamet yerleri ve canlı türleri üzerinde ortaya koyduğu ekolojik kar-zarar iliģkisidir. Burada, ekolojik değerlerin, ziyaretçi akıģlarının ve davranıģlarının uzun süreli ve sistematik olarak izlenmesi ve veri toplanması önemli olmaktadır Ġdari/Fiziki TaĢıma Kapasitesi Aynı anda ve belirli bir zamanda müģteri olarak alınabilecek ziyaretçi sayısıdır. Bu kapasite, alana uygun insan sayısına, yani alanın büyüklüğü ve diğer fiziki Ģartlar (doğal, coğrafi koģullar ve hava Ģartları) ile turizm altyapısının kapasitesine dayanmaktadır. Fiziksel kapasite yönetiminin verimliliği ve etkinliği Ģu unsurlara bağlıdır: 26

27 Organizasyon kaynaklarının kapasitesi (insan ve ekonomik kaynaklar vb. gibi) Ziyaretçi yönetiminin kapasitesi Bir sahanın ziyaretçi kullanımına/ turizm geliģimine karģı hassas olan kaynakları; kırmızı liste ve endemik türlerin habitatları, alanın savunmasız olan diğer kaynakları, göçe hassas türler. Ziyaretçi yönetimi de dâhil olmak üzere yönetim amaçları ve hedefleri; genel bir doğa koruma planı, politikası, tür koruma politikaları, bölgeleme ve izleme sistemi. Ziyaretçiler/turistler, turizm geliģimi ve etkileri üzerine veriler; tüm güzergâhlar, tesisler, etkinlikler, detaylı rota haritaları, ziyaretçi sayısı, ziyaretçi modelleri, ziyaretçiler tarafından özel olarak gerçekleģtirilen faaliyetler, ziyaretçi etkilerine iliģkin veriler, etkilerin izlenmesi ve değerlendirilmesine iliģkin yöntemler, ölçütler ve göstergeler Psikolojik TaĢıma Kapasitesi Bölge halkı-turist etkileģiminin söz konusu yöre ve ziyaretçi üzerinde öngörülmeyen değiģim ve etkiler bırakmadan gerçekleģen maksimum yoğunlukta turizm faaliyetleridir. 27

28 BÖLÜM 3 ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ VE YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI 3. ĠLGĠ GRUPLARI/PAYDAġLAR Ġlgi grupları, belirli bir koruma ve sürdürülebilir kalkınma süreci ile ilgili olarak fayda sağlayan, sürecin içinde yer alan ve söz konusu süreçten olumlu ya da olumsuz etkilenen bireyler, gruplar veya organizasyonlar olarak tanımlanabilirler. Master planı kapsamında paydaģlar, bir problemi çözmek için sürdürülebilir doğa turizmi geliģimine katkı sağlayan ve amaçlarımıza ulaģmak için ortak güven unsurunu sağlayan kiģiler olmaktadır. Ġlgi gruplarının hepsi sürdürülebilir doğa turizmi geliģimine ortak değildir ve olmaları da beklenemez. Çünkü her bir ortağın projeye olumlu bakıģı, belirgin bir tutumu olmalıdır ve amaçlara ulaģmak için iģbirliği yapmalıdır. Bu noktada bazen bir ilgi grubu projeye olumsuz bakabilir ve hatta aktif bir tehdit bile olabilir. Dolayısıyla ilgi gruplarını iģbirliğine hazır hale getirmek onlara gereken paydaģ değerinin verilmesi ile mümkün olacaktır Ġlgi Grubu Kategorileri Turizmde ilgi grupları: - Yöre halkı, kiģiler ve kurumlar - Alana dayalı ilin sorumlu yöneticileri - Bölgesel yetkililer - Ulusal yetkililer - Turizm ofisleri, yerel turizm organizasyonları, konaklama ve hizmet sunanlar, taģımacılar - Turizmle ilgili sektörler - Tarım, ormancılık ve balıkçılık gibi farklı ekonomik sektörlerin temsil edildiği ticaret ve sanayi odaları ve yöre sanatları ile ilgili birimler - ĠĢçi sendikaları, dernekler, STK lar - Eğitim ile ilgili birimler 28

29 3.2. ĠLGĠ GRUBU ANALĠZĠ Ġlgi grubu analizi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planı'nın ortaya konması ve uygulamasında yer alan farklı taraflara iliģkin genel bir izlenim sahibi olabilmek ve niyet okumak için kullanılan bir araçtır. Yalnızca bir envanter olarak ele alınmamalıdır. Dolayısıyla ilgi grupları Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planı'nın planlama ve uygulanmasında potansiyel ortaklarımızın kimler olduğunu ve hangi tarafla çeliģkiler açıklamaktadır. Ayrıca projenin farklı seviyelerinde destek temini için de son derece elveriģli bir analiz olmaktadır. Ġlgi grupları analizine dayalı olarak Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planı'nın yönetiminden sorumlu bir organizasyon oluģturulmalıdır. Sürdürülebilir doğa turizmi geliģimi için, detaylı bir ilgi grubu analizi ilgi gruplarının; - Genel hedeflerini - Turizmden beklediği faydaları ve - Turizmdeki rollerini tanımlamalıdır. Bu süreç; Ģu adımlardan oluģur: 1. Ġlgi gruplarının tanımlanması 2. Her ilgi grubunun çıkarlarının, önceliklerinin ve değerlerinin belirlenmesi 3. Her ilgi grubunun davranıģlarının belirlenmesi 4. Ġlgi grubunun gücünün ve ilgi grupları arasındaki muhtemel koalisyonlarının gücünün tahmin edilmesi 5. Ġlgi gruplarının mevcut ihtiyaçlarının ne düzeyde karģılandığının değerlendirilmesi 6. Ġlgi grupları ile birebir iletiģimlerin baģlatılması ve ilgi gruplarının güveninin kazanılması 7. Ortak menfaatler, sinerji ve baģarı unsurlarının tanımlanması 8. PaydaĢların bir araya getirilmesi 9. Ortak hedef ve amaçların ve onlara ulaģmak için gerekli olan stratejinin ortaya konması 10. Organizasyon çerçevesinin oluģturulması 11. Uygulama (zaman çizelgesinin ve hedeflerin ortaya konması, iletiģim organizasyonunun oluģturulması, ilgi gruplarına somut sorumlulukların verilmesi) 12. Ġzleme ve geri bildirimin yapılması 29

30 3.3. TOPLUM TEMELLĠ YAKLAġIM Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planı'nın hazırlanmasında toplum temelli yaklaģım uygulanmasıyla: a. Yöre halkı için sürdürülebilir geçim kaynakları ortaya koymak, b. Toplulukların kendi yapılarını korumalarını teģvik etmek ve c. Doğal alanların koruma hedeflerinde yerel faydayı oluģturmak mümkündür, Toplum temelli turizmin en önemli özelliği, doğal kaynakların kalitesi ile alanın kültürel mirasının bozulmamıģ ve turizmle güçlendirilmiģ olmasıdır. Doğal çevre üzerindeki olumsuz etkiler en aza indirilmeli ve yerel kültür korunmalıdır. Turizm, insanların kendi yerel kültürlerini yaģatma ve değerlendirmeye teģvik edici bir yapı sergilemelidir YEREL ORGANĠZASYONUN OLUġTURULMASI Ġlgi grubu analizine dayalı olarak, korunan alan ve çevresi için, Sürdürülebilir Doğa Turizmi GeliĢme Planı'nı veya biçimlendirmek amacıyla, korunan alan yönetimi ile beraber tüm ilgi gruplarının resmi iģbirliğine dayalı bir organizasyon oluģturulmalıdır Adıyaman Ġli Tarihçesi Adıyaman tarihin bilinen en eski yerleģim yerlerinden biridir. Ġldeki Palanlı Mağarası nda yapılan incelemelerde kent tarihinin M.Ö yıllarına kadar uzandığı anlaģılmıģtır. Ġl, tarihi itibariyle birçok uygarlığın egemenliği altında kalmıģtır. Adıyaman ili Fırat Havzasında, yukarı Mezopotamya bölgesiyle bağlantılı olarak eski çağlardan beri yerleģime konu olmuģ bir yöreyi içine almaktadır. M.Ö. II. yy. da Adıyaman yöresinde, Büyük Ġskender in Makedonya Ġmparatorluğunu ortadan kaldırması üzerine Commagene Krallığı kurulmuģtur. Bu Krallığın BaĢkenti SAMOSATA (Samsat) yazlık baģkenti ise ARSEMĠA (Eski Kahta) Ģehridir. Bu bölgede Hititler, Urartular, Asurlar, Persler ve Romalıların kültür ve uygarlıklarının izlerini görmekteyiz. M.S. 7. yy. da Adıyaman yöresi, Arapların eline geçince tarihi PERRE (Pirin) Ģehri Emevi Komutanlarından Ġbni Cavene tarafından bayındır hale getirilerek Bizanslılara karģı korunmuģtur. Onun adıyla bağlantı kurularak Ģehre HISN-I MANSUR adı verilmiģtir. Daha 30

31 sonra Adıyaman yöresine sırasıyla; Memluklar, Selçuklular ve Osmanlılar hâkim olmuģtur. 14. yy. dan sonra halk arasında Ģehrin adına Adıyaman denilmeye baģlanmıģ ise de resmi iģlemlerde Hısn-ı Mansur adıyla anılmıģtır. ġehrin adının resmen Adıyaman a çevrilmesi, Cumhuriyet ten sonra gerçekleģmiģtir. Adıyaman Ġli büyük bir istikrarsızlığın olduğu orta çağ boyunca Bizans, Abbasi, Anadolu Selçukluları ve Dulkadiroğulları arasında el değiģtirmiģ ve nihayet Yavuz Sultan Selim in Ġran Seferi sırasında 1516 yılında Osmanlı topraklarına katılmıģtır. Osmanlı topraklarına katılan Adıyaman, baģlangıçta merkezi Samsat ta bulunan bir Sancakla MaraĢ Beyler Beyine bağlı iken, Tanzimat tan sonra bir ilçe olarak Malatya Ġline bağlanmıģtır. Eski Çağda Adıyaman Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi tarih öncesi çağlarda yaģayan insanların ihtiyaçlarını karģılayacak elveriģli özelliklere sahipti. Su kaynakları, doğal kaya sığınakları, çayır ve ormanlık alanlar insanları en eski çağlardan beri bu bölgeye çeken unsurlar olmuģtur. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesindeki bu elveriģli özellikler, avcılık ve toplayıcılıkla geçimlerini 31

32 sürdüren insanlara çok olumlu yaģama ortamı sunmuģtur. Bu ortam ayrıca bölgede birçok medeniyetin filizlenmesi sonucunu doğurmuģtur. Adıyaman Bölgesindeki Eskiçağ YerleĢmeleri Paleolitik YerleĢmeler: Paleolitik kültürü meydana getiren insanlar mağaralarda yaģıyorlardı. Bu insanlar için avcılık, kültürel geliģimin ilk devrelerinde en önemli unsurlardan biriydi. Bölgede bulunan bol miktardaki av hayvanı insanların düģüncesine ve sosyal yaģantısına yön veren etkenlerden biri olmuģtur. Adıyaman-Malatya karayolu üzerinde bulunan Palanlı Kayaaltı Sığınağı böyle bir paleolitik dönem yerleģmesidir. Adıyaman-Samsat ġehramuz Tepesi ve çevre yerleģmelerinde yine paleolitik dönem kalıntıları bulunmaktadır. Bölgede ayrıca Kung Kıracı Tepesi, Ziyaret Tepesi ve KemĢak Tepesi gibi yerleģim yerleri de vardır. Adıyaman yöresinde Neolitik, Kalkolitik ve Eski Tunç Dönemini yansıtan yerleģme yerlerinin baģında, bugün Atatürk Barajı gölü sahası içinde kalan Samsat (Samosata Höyüğü) gelmektedir. Ayrıca Kommegene Krallığı nın baģkentliğini yapmıģtır. Keza Tille Höyük yörenin diğer önemli bir höyüğüdür. Adıyaman bölgesi Helenistik ve Roma Dönemi eserleriyle ün yapmıģ bir bölgemizdir. Bu kalıntıların en önemlisi Eski Kahta Köyü nün yanındaki 2150 m yüksekliğinde Nemrut Dağı nın üzerindedir. Toros Dağları ile Fırat Nehri arasındaki yöre, Helenistik ve Roma çağlarında Kommagene olarak adlandırılır. Kommagene M.Ö. I. yüzyıl baģında Selevkoslar'a son veren iç savaģlar sonrasında I. Mithradates Kallinikos tarafından bağımsız bir krallık olarak kurulmuģtur. Antikçağ daki adı Nymphaios olan bugünkü Kahta Çayı üzerindeki Eski Kahta Köyü nün yanında yer alan Arsameia kentinde, antik kentin kuruluģunu anlatan yazıtlara rastlanmıģtır. Bu kentin 3 km güneybatısında Kahta Çayı nın bir kolu olan Cendere Çayı ndaki tarihi köprüde bulunan sütunlar üzerindeki Latince bir yazıta göre Roma döneminde dört Kommagene kenti tarafından yaptırılmıģtır. Anti Torosların bir uzantısı olan Nemrut Dağı nın 2150 m. yükseklikteki zirvesinde bugün herkes tarafından bilinen ve Geç Helenistik Devirden kalma tapınaksal mezar anıtı, yeryüzünün en değerli kültür varlıklarından biri olarak kabul edilmiģtir. Bu anıt ve çevresi 32

33 1987 yılında UNESCO nezrindeki Ġnsanlığın Kültür Mirası listesine alınmıģ, 1988 yılında ise Milli Park olarak ilan edilmiģtir. Roma dönemi eserleri arasında kaya mezarları da bulunmaktadır. Adıyaman Kahta Ġlçesi Eskitoz (Ancos) Köyü nün doğusundaki Fırat vadisinde, yamaç boyunca kalker kayalara oyulmuģ pek çok mezar bulunmuģtur. Ancak bunlar Atatürk Barajı suları altında kalmıģtır. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde özellikle Adıyaman ve Gaziantep yöresinde kurulmuģ olan ilk devlet Kommagene (M.Ö.69-M.S.72) Krallığı dır. Bölgede Selevkos hâkimiyetini Ġran daki Parth ların (M.Ö ) hâkimiyeti takip eder. Parthlar sınırlarını Fırat boylarına kadar geniģleterek Diyarbakır ı ele geçirmiģler ancak bölgede M.S.226 yıllarına kadar hakimiyet sürmüģlerdir (OKTAY AkĢit, Roma Ġmparatorluk Tarihi Ġstanbul 1985). Orta Çağda Adıyaman: Adıyaman ve çevresi M.S.395 yılından itibaren Doğu Roma Ġmparatorluğu nun (Bizans Devleti nin) egemenliği altındayken Ġslam akımlarına maruz kalmıģtır. Hz. Ömer in halifeliği döneminde ( ) Adıyaman ve çevresi Müslüman Arapların eline geçmiģtir. Aba Ubeyde, Halid Bin Velid, Sait Bin Ebi Vakkas ve Ġyaz Bin Ganm gibi tanınmıģ Ġslam komutanlarının katıldığı savaģlar sonucunda 638 yılında bu bölge Ġslam topraklarına katılmıģtır. Adıyaman ve çevresi bir süre Müslümanlarla Bizanslar arasında sınır bölgesi ve çekiģme konusu olmuģtur. 670 yılında Emevi komutanlarından Mansur Bin Cavena Adıyaman ı ele geçirmiģtir. Mansur Bin Cavena'nın Adıyaman Ģehrinin ilk yerleģim alanı içinde kalan bugünkü Adıyaman Kalesini yaptırdığı rivayet edilmektedir. M.S. 758 yılında Abbasi halifesi Ebu Cafer Mansur tarafından Emevi egemenliğine son verilmiģ ve böylece Adıyaman ve çevresine Abbasiler hâkim olmuģtur. M.S yılında Selçuklu komutanlarından GümüĢtekin, Adıyaman Ģehrini (Hısn-ı Mansur-u) ve çevresini ele geçirmiģ ancak iç karıģıklıktan dolayı geri çekilmiģtir Malazgirt Muharebesi ni izleyen 1082 yılında Hıns-ı Mansur (Adıyaman Ģehri) tekrar ele geçirilmiģ ve Abbasi hâkimiyeti sona ermiģtir. Selçukluların egemenliği altında kalan Adıyaman ve çevresi Haçlı SavaĢları nın etkisi altında kalarak geçici olarak el değiģtirmiģtir. Adıyaman ve çevresi tarihleri arasında Eyyubilerin kontrolü altına kalmıģtır. Anadolu Selçukluları 1298 yılında Moğolların istilasına uğrayarak iç karıģıklık yaģanmıģ ve bu durum 1339 tarihine kadar devam etmiģtir tarihinde Adıyaman ve çevresi, Dulkadiroğulları Beyliği nin kurulmasından bir süre 33

34 sonra Dulkadiroğulları nın egemenliğine girmiģtir de Osmanlı PadiĢahı Yıldırım Beyazıt yöreyi ele geçirse de Doğu Anadolu ya egemen olan Timur tehlikesi nedeniyle geri çekilmiģtir. Sonuçta Adıyaman ve çevresi tekrar Dulkadiroğulları nın hakimiyetine girmiģtir. Milli Mücadele Döneminde: Milli Mücadele döneminde Adıyaman düģman iģgaline uğramayan yöreler arasında yer almaktadır. Adıyaman ġehrinin KuruluĢu ve Adının Kaynağı: Adıyaman Ģehrinin yeri, ne zaman ve nasıl kurulduğuna dair kesin bir kayda rastlanmamıģtır. Adıyaman Ģehrinin ilk çekirdeğini oluģturan yerleģim alanını Ģehrin 5 km. kuzeydoğusunda bugünkü Örenli Mahallesi olarak ifade edilen PERRE (Pirin) adı ile ortaya çıktığı ve bunun Neolotik döneme kadar uzandığı kesinlik kazanmıģtır. Perre (Pirin) Ģehri Kommagene Krallığı döneminde önem kazanmıģ ve dönemin önemli Ģehirlerinden biri olarak tarihteki yerini almıģtır. Eskiçağın sonu, ortaçağın baģlangıcında Perre (Pirin) Ģehri terk edilerek, 5 km güneyde Girik köyü veya Ģimdiki kalenin bulunduğu yerde Ģehir yeniden kurulmuģtur. Bizans Devleti zamanında Ģimdiki yerin inģa edildiği izlenimi oluģmuģtur. Nitekim 634 yılından sonra Arap Müslümanlarca bu bölge istila edilmiģ olması, Ģehrin kuruluģunun 634 yılından önce gerçekleģtiğini iģaret etmektedir. Adıyaman Adının Nereden Geldiği Hakkında ÇeĢitli Rivayetler Vardır: 1.Rivayet: Perre Ģehrinde cereyan ettiği belirtilen bir olaya bağlanmaktadır. FARRĠN ya da PERRE olarak bilinen Ģehirde PUT a tapan bir babanın yedi oğlu, babaları evde olmadığı bir gün bütün putları imha ederek ALLAH ın (Hz. Ġsa nın söylediği gibi) bir olduğunu kabul ve ilan ederler. Putperest baba durumu öğrenince yedi oğlunu da öldürür. Babaları tarafından öldürülen yedi kardeģin hatırasına Farrin (Perra=Pirin) de bir manastır yaptırılır. Bu olaydan ötürü de Ģehre Yedi Yaman adı verilir. Yedi Yaman zamanla Adıyaman Ģekline dönüģür. 2.Rivayet: Adıyaman Ģehrinin ortasında yaptırılan Mansur un kalesi olarak bilinen kaleye halk, Hıns-ı Mansur ismini vermiģtir. Zamanla halk arasında telâffuz Ģeklinin de değiģmesiyle HÜSNÜ MANSUR olarak bu Ģehrin ismi değiģtirilmiģ olmaktadır (SUCU,M.1985.s.12). 3.Rivayet: Adıyaman Ģehrini doğu, batı ve güney yönlerinde derin vadiler çevirmiģtir. Bu vadilerin yamaçları zengin meyve ağaçları ile kaplı olduğu gibi, Ģehrin çevresinin de meyve 34

35 ağaçlarıyla kaplanmıģ olmasından dolayı güzel vadi anlamında olan VADĠ-ĠLEMAN (Güzel vadi) kelimesinin söyleniģi zamanla değiģmiģ ve halk arasında ADIYAMAN Ģekline dönüģmüģtür. Ancak, Hıns-ı Mansur yani Hüsnü Mansur ismi 1926 ya kadar resmi ad olarak kalmıģtır yılından itibaren Bakanlar Kurulu Kararları ile Ģehrin ismi tekrar ADIYAMAN olarak değiģtirilmiģtir. Yeni Çağda Adıyaman: 1515 yılında Osmanlı Ġmparatorluğu nun hükümdarı Yavuz Sultan Selim, Ġran seferi dönüģünde Dulkadiroğulları Beyliği nin egemenliğine son vererek, Adıyaman ve çevresini topraklarına katmıģ ve böylece Adıyaman da Osmanlı Ġmparatorluğu dönemi baģlamıģtır. Adıyaman ve çevresi Osmanlı yönetimine girdikten sonra, sınır boyu olmaktan çıkarak savaģ, baskın ve istila korkusundan kurtulmuģtur. Osmanlı yönetiminin Türk aģiretlerini belli yörelerde oturmaya mecbur eden iskân (yerleģme) politikasından dolayı, Anadolu nun diğer yerlerinde olduğu gibi bu yörede de zaman zaman isyanlar meydana gelmiģ ancak bu isyanlar bastırılmıģtır. Cumhuriyet in kuruluģundan 1954 yılına kadar eski idari yapısı korunarak Malatya ya bağlı kaza konumunda olan Adıyaman; 1 Aralık 1954 tarihinde 6418 sayılı Kanunla Malatya dan ayrılarak müstakil il haline getirilmiģtir. Ġl ve Ġlçe Sınırları Adıyaman ili Orta Fırat Havzasında ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunmaktadır. Kuzeyinde Anti-Toros Dağları ve güneyinde Fırat Nehri ile çevrilidir. Doğusunda Diyarbakır, batısında KahramanmaraĢ, kuzeyinde Malatya, güneyinde Gaziantep ve ġanlıurfa illeri ile sınırlı bulunmaktadır. Merkez ilçe; doğusunda Kahta, Sincik, batısında Besni, Tut ve GölbaĢı, kuzeyinde Çelikhan ve güneyinde Samsat ilçeleri yer almaktadır ADIYAMAN ĠLĠNĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ Jeomorfolojik Özellikler Milli Park alanında; Kahta ve Cendere çayları yatakları ve yakın çevreleri hafif ya da orta düzeyde eğimli iken, dik ve çok dik eğimlerin dağlık arazide olduğu görülmektedir. Kahta çayı üzerinde en düģük yükselti ortalama 570 metre iken alanın Kuzey-Doğusundaki Nemrut 35

36 dağında 2206 metreye ulaģmaktadır. Milli Park alanın Kuzey Batısında yer alan yüzey suların geçtiği kanyon U Ģeklindeki vadilerden oluģmaktadır. Cendere köprüsü mevkiindeki kanyon, vadi oluģumu bakımdan ilginç bir jeomorfolojik yapıdır. Kahta çayına paralel olarak Doğu-Batı istikametinde uzanan sarp kayalıklar ilginç görünüme sahip olup Cendere köprüsü mevkiindeki jeomorfolojik yapı ile benzer özelliktedir. Gerek Cendere köprüsü ve gerekse Kahta çayına paralel uzanan kayalıklar, U Ģeklindeki vadi, vadi içerisindeki akarsu kaya bitkileri, yırtıcı kuģlar ve diğer yaban yaģamı iç içe olup ilginç ve görülmeye değer bir görüntü oluģturan oldukça önemli bir jeomorfolojik kaynak değerdir Jeolojik Özellikler Adıyaman ili, Kuzeyde yer alan Toros sıra dağları ile güneyde Gaziantep ve ġanlıurfa illerinin düz alanları arasında yer alır. Tektonik intikal kuģağında bulunan Adıyaman ilinde, kuzey bölgesi hariç az ama geniģ düzlüklere, çok sık rastlanır. Adıyaman ili % 10' dan az eğimlidir. Yer yer % arası ve % 25'ten daha fazla eğimli alanlara da rastlanılmaktadır. Temel zemini olarak Germav Formasyonu ve Midyat kireçtaģının gözlendiği alanlarda eğimler % arasındadır. Üst Miyosen YaĢlı Tortulların kapladığı alanlarda eğimler genelde % 25 ten fazladır. Eğimin % 25 ten fazla olduğu alanlar, kaya düģme ve heyelana maruz alanlar olarak belirlenmiģtir. Bu alanlarda eğimin % 10 dan daha az olduğu yerlerde, temel zemini açısından herhangi bir olumsuzluk içermemektedir. Pliyo-Kuvaterner yaģlı tortul örtüsünün kapladığı alanlar genelde % 10 dan az eğimlidir. Eğimin % 25'ten fazla olduğu bir kısım alanda akma, kaya düģmesi ve heyelan oluģmaktadır. Bu alanlar dıģında temel zemini ve topoğrafik eğim açısından olumsuzluk görülmektedir. Alüvyon ise temel zemin özelliğindedir. Ancak kaya düģmesi ve heyelana maruz yamaçları olan vadi tabanında (Eğri Çay vadisi) kalmaktadır. Bu nedenle bu birim heyelana maruz alan içinde gösterilmiģtir. Ġl merkezi ve çevresi orta engebeli bir topoğrafyaya sahiptir. Genelde % 10'dan daha az eğimlerden oluģan bir alan üzerine kurulmuģtur. 36

37 Adıyaman ve çevresinde daha önce yapılmıģ çalıģmalara göre jeolojik özellikler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir: En altta, Alt Kretase YaĢlı KireçtaĢı bulunmaktadır. Bu kireçtaģları, yarı kristalize ve dolomitiktir. Bu oluģum, bölgenin kuzeyinde görülmekte ve çalıģma alanının dıģında kalmaktadır. Bu birim üzerinde Paleosen-Alt Eosen YaĢlı Germav Formasyonu yer alır. TebeĢirimsi marn ile temsil edilen bu formasyon üzerinde ise, Eosen YaĢlı Midyat KireçtaĢları bulunmaktadır. Midyat KireçtaĢları üzerinde ise, alanın güneyine doğru vadi yamaçlarında görülen Üst Miyosen YaĢlı Tortullar gelmektedir. Eğri Çay'ın getirdiği malzemenin oluģturduğu Alüvyon bu akarsu boyunca yer almaktadır. Germav Formasyonu, en yaģlı birimi olarak, Güneydoğu Anadolu'da yaygın olarak görülmektedir. Paleosen-Alt Eosen yaģlı bu formasyon, marn ile temsil edilmektedir. Yüzeyde beyaz, sarımsı beyaz, taze yüzeyde yeģilimsi beyaz renkli tebeģirimsi haldedir. Adıyaman ili, T.C. Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı'nca yayınlanan Türkiye Deprem Haritası'nda IV. Derece Deprem Bölgesi içinde kalmaktadır. Bu güne kadar tadil edilmiģ Mercalli cetvellerine göre, en yüksek (7) Ģiddetinde deprem kaydedilmiģtir. Tarihi kaynaklardan 1889' da meydana gelen Ģiddetli depremde Ģehirde önemli tahribatın olduğu öğrenilmektedir. Son olarak tarihinde meydana gelen (5) Ģiddetindeki deprem ile bunu takiben ' da meydana gelen (6) Ģiddetindeki depremde önemli miktarda hasar ve can kaybı meydana gelmiģtir Aynı zamanda il genelinde 296'sı ağır, 728' i orta ve 1792' si hafif olmak üzere toplam 2186 konut hasar görmüģtür. Genel olarak WSW-ENE yönünde 100 km. kadar uzanan Adıyaman depresyonunun geniģliği de km. kadardır. Ortalama yükseltisinin metreler arasında bulunduğu ve üzerinde Kâhta, Adıyaman, Akpınar, Bağpınar (Çalgan), Keysun (Çakırhöyük), ġambayat, Narince ve Kızlin(BeĢyol) kentlerinin yer aldığı havzanın güneyinden Fırat akarsuyu geçmektedir. Fırat, havzanın doğusundaki Eosen arazisi içerisinde çok tipik gömük menderesler yaparak ve Samsat yakınlarında tipik örgülü drenaj Ģekli göstererek akmaktadır. Buna benzer taraçalar ovanın kuzeyindeki Kâhta Çayı vadisinde de mevcuttur. Depresyonun suları, Keysun, Göksu, Koruç, Kalbur, Cendere, Aksu dereleri vasıtası ile kuzeyden güneyde Fırat'a boģaltılmaktadır. 37

38 Ova batısında, GölbaĢı ovasını Adıyaman ovasından ayıran ve Eosen-Oligosen formasyonlarından oluģmuģ bulunan Kozdağ (Besni ilçesinin batısı) yer almaktadır. Bunun temelinde ise, kuzey doğuya doğru. Kretase kalkerleri ve ofiolitler bulunmaktadır (Tut çevresi ve Akdağ). Ova kuzeyindeki yapı da hemen hemen aynıdır. Ancak, buradaki Tucak- Ulubabadağ (2587 m) volkanitlerden oluģmuģtur. Bunların esasını andezitler teģkil eder. Ova doğusunda bulunan volkanitler ise, daha genç yaģtaki bazaltlardır. Ova güneyi, altta yine Kretase yaģlı formasyonlardan ve bunların üzerine gelip geniģ alanlar kaplayan Eosen yaģlı kalker ve marnlardan oluģmuģtur. Bu arazi sık sık, dar bölgeli akıģlar gösteren bazaltik lavlarla örtülmüģlerdir. ġanlıurfa-adıyaman arasındaki bu bazaltik volkan konileri tamamen buradaki NW-SE yönünde uzanan fayların üzerinde sıralanmıģlardır (fisür volkanizması). Depresyonun güneyi, üst Miyosen yaģlı ve bugün akarsularla çok parçalanmıģ olan kalker, marn, kumtaģı ve konglomeralı depolarla temsil edilmektedir. Bunların, daha önce bütün depresyonu iģgal ettikleri, ovanın kenar kısımlarında parçalar halinde bulunmalarından anlaģılmaktadır. Depresyon dıģında bu formasyonlara rastlanmaması, onun ilk çöküģünün üst Miyosen'den önce olduğunu ortaya koymaktadır. Bu devreden sonra üst Miyosen depoları ile dolan ve bu depoların ağırlığı altında çöken havza, yapılan petrol sondajlarından elde edilen bilgilere göre daha da derinleģmiģtir. Çökmeler, kuzeyde E-W, güney doğuda WNW-ESE yönlü faylar boyunca gerçekleģmiģtir. Bunlardan, Adıyaman'ın kuzeyinde bulunan Karadağ ve Kurucak fayları birbirlerine paralel olup, ovaya egemen olan, Karadağ güneyinde yer yer diklikleri ile temayüz etmektedir. Bunun dıģında, Adıyaman' ın hemen doğusunda Eosen (Lütesiyen) yaģlı kalker ve marnlardan oluģmuģ 804 m. Yüksekliğindeki Aldağ, bir horst Ģeklinde ova ortasında yer almaktadır. Özellikle kuzeyindeki fay dikliği çok nettir ve bu fay içerisine Kuruçay deresi yerleģmiģ durumdadır. Fay, NESW yönünde uzanmaktadır. KahramanmaraĢ depresyonunun kuzey doğusunda yer alan ve NE-SW yönünde dar ve uzun bir koridor halinde uzanan ova (30-35 km. kadar uzunluğunda ve 4-5 km. kadar geniģliğinde) oluģum bakımından oldukça ilginçtir ve Kahraman MaraĢ depresyonunun kısmen de olsa bir devamı niteliğindedir. Nitekim ovanın uzantısı, KahramanmaraĢ depresyonunun oluģumunda rol oynayan fayların uzantılarına tamamen uymaktadır. Büyük bir ihtimalle, KahramanmaraĢ 38

39 depresyonunun güneyinden geçen fay burada da devam etmekte ve ovanın oluģumunda esas rolü oynamaktadır. Doğudan Kozdağ, batıdan Öksüz dağı (1871 m.), kuzeyden Boruk dağı (2110 m.) ile sınırlanmıģ olan ova, güneyden Aksu vasıtası ile KahramanmaraĢ depresyonuna açılmaktadır. Üzerinde GölbaĢı ilçesinin yer aldığı ovada baģlıca, birbirleriyle bağlantılı olan 3 göl yer almaktadır. Ovanın suları, bu göllerden geçerek Kapı deresi ile Ceyhan' ın bir kolu olan Aksu deresi vasıtası ile boģaltılmaktadır. Ova doğusu üst Kretase-Paleosen yaģlı kalker ve ofiolitlerden oluģmuģtur. Kalkerler karstlaģmaya elveriģli olup, içlerinde pek çok karstik Ģekil, özellikle dolinler oluģmuģtur. Ova batısı ise, altta Eosen fliģleri ile onların üzerine gelen orta Miyosen yaģlı kalker, kum ve kumtaģları ile temsil edilmektedir. Ova güneyinde ise, büyük bir ihtimalle post-neojen yaģlı, güneye doğru genç tektonik hareketlerle çarpılmıģ bir aģınım sathı vardır. Satıh, tamamen üst Kretase formasyonları içerisinde geliģmiģtir. Ova, doğudan faylanmıģ durumdadır. Ancak, bölgedeki karstlaģmanın da varlığı, ovanın oluģumunda sadece tektoniğin değil, her ikisinin de rolü olduğunu göstermektedir. Belki de, post-neojen sathını deforme eden tektonik hareketlerin neden olduğu faylar, ovanın oluģumunda etkili rol oynamıģlar ve böylece tektono-karstik oluk ortaya çıkmıģ, sonradan alüvyonlarla dolması ile de bugünkü GölbaĢı ovası oluģmuģtur. Ovadaki göllerin varlığı ise, yeni çökmelerle ilgili olmaktadır Ġklim Özellikleri Adıyaman ın iklim özellikleri, Adıyaman Meteoroloji Ġstasyonun 1963 yılından itibaren yaptığı sürekli ve ciddi rasat çalıģmaları sonucu ortaya çıkan iklim verilerinden yararlanılarak ortaya çıkarılmaya çalıģılmıģtır. Yalnız, yağıģ rasadı, bültenlere 1938 yılından itibaren geçtiğinden devresi incelenmiģtir. Bunun dıģında kalan diğer iklim verileri devresine aittir. Bir yerin iklim özelliklerini oluģturan sıcaklık, atmosfer basıncı, rüzgâr, atmosfer nemi ve yağıģ gibi iklim elemanlarının yıl içindeki değiģmelerini jenetik-dinamik faktörler yönetir. Bu 39

40 nedenle Adıyaman ve çevresinde, planetar faktörün bünyesinde yer alan genel sirkülasyon ve hava kütlelerinin etkisini incelemek gerekmektedir Hidrografya Adıyaman ve çevresi akarsular bakımından oldukça zengin sayılmaktadır. Adıyaman merkez ilçe sınırları içinde akan bu akarsular, Adıyaman il ve ilçe sınırları dıģından ve Adıyaman ın yakın çevresinden doğan akarsular olmak üzere ikiye ayrılabilir. Kar, yağmur suları ve kaynaklarla beslenen bu akarsuların su seviyesi, ilkbahar baģlarında en yüksek seviyeye ulaģtığı halde; yaz mevsiminde baģlayan kuraklık ve buna bağlı Ģiddetli buharlaģma (673 mm.) nedeniyle su seviyesi düģmektedir. Adıyaman ve çevresinde görülen tüm akarsular doğu ve batıda toplanmıģtır. Hepsi de kuzeygüney doğrultusunda akar. Bunların hepsi Türkiye nin önemli akarsularından olan, kaynağını Doğu Anadolu dan alan ve Türkiye sınırlarında 1263 km uzunluğu olan ve Irak ta ġat-ül Arap ta Dicle nehri ile birleģerek Basra(Ġran) Körfezine (Bütün çığır 2800 km olan) dökülen Fırat Nehri nin kollarıdır. Akarsuların bir diğer özelliği ise, doğduğu ve beslendiği Güneydoğu Toroslardan dar ve derin vadiler içinde akmasıdır. Ancak bu akarsular, Güneydoğu Toroslar ın önünde uzanan Pilo-Kuaterner dolgusunda dar ve derin vadiden kurtulup yer yer gömük menderesler çizerek geniģ vadiler içinde akmaktadır. Göksu: Besni ilçe sınırını çizen Göksu nun yukarı çığırı, Nurhak Dağı nın (3081 m.) güney etekleri ile Koçdağı nın (2562 m.) doğu eteklerine kadar uzanmaktadır. GölbaĢı depresyonunun kuzeydoğusunda Kom yakınlarında Göksu nun önemli kollarından biri olan Sürgü Çayı (Kapı deresini) yer alır. Soyören köyü sınırları içerisinde Sofraz Çayı nı da alan Göksu, ġambayat-akpınar nahiyeleri arasında Aksu ve Doyuran derelerinin suyunu alarak Kızılin de Fırat Nehri ne karıģır. Ġl sınırları içindeki uzunluğu 90 km. dir. Kar ve yağmur suları ile beslenen Göksu; birçok kol alması yanında yaz kuraklığının neden olduğu Ģiddetli buharlaģmadan dolayı suyunun büyük bir kısmını kaybetmesine rağmen yıllık ortalama akımı yüksektir (7.49 m 3 / sn veya km 2 de 14,1 litre su). (Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı, Elektrik ĠĢletmesi ve Etüt Ġdaresi Genel Direktörlüğü 1964 s.283 Ankara). Göksu, yaz 40

41 mevsiminde tarım alanlarının sulanmasında önemli rol oynar; ancak teknik bir sulama yöntemi uygulanmadığı için Göksu dan yeterince faydalanılmamaktadır. Çakal Çayı: Güneydoğu Toroslar üzerindeki Kandırak köyünün kuzeyinden doğar. Çevresinden birçok küçük kol alan Çakal Çayı, güneyde Fırat Nehri ne suyunu boģaltır. Kar, yağmur suları ile beslenen Çakal Çayı, yaz kuraklığı ve buharlaģmadan dolayı suyunun büyük bir bölümünü kaybeder. Bundan dolayı sulamaya pek elveriģli değildir uzunluğu 37 km. dir. Eğri Çayı: Adıyaman Ģehrinin batısından geçen bu çay, kuzeyde Tucak Dağı eteklerinden doğar. Güneydoğu Torosları diskordans kesen Pilo-Kuaterner dolgusu içinde derin vadiler çizer; Ģehrin güneyindeki Rızvak, AvnipaĢa, Tabakhane ve Çiftlik derelerinin suyunu alarak Fırat Nehri ne karıģır. Uzunluğu 32 km. dir. Kar ve yağmur suları ile beslenen Eğri Çayı, her ne kadar yaz kuraklığı ve buharlaģmadan dolayı suyunu kaybetse de ilkbaharda taģmaktadır. Ziyaret Çayı: Adıyaman Ģehrinin 5 km. doğusundan geçen bu çay, Güneydoğu Toroslar ın güney eteklerinden doğar. Kor, Cebel ve Ġndere (Zey) köylerinin karstik sularını alarak Ġpekli civarında Fırat Nehri ne suyunu boģaltır. Yazın buharlaģmadan dolayı su kaybına uğramasına rağmen çevresindeki tarım alanlarının küçük bir bölümünün sulanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Kalburcu Çayı: Güneydoğu Toroslar üzerinde Kuyucak bucağının kuzeyinden kaynağını alan Kalburcu Çayı, dar ve derin vadiden Pilo-Kuterner dolgusuna kavuģmaktadır. Çay, Kahta ilçesinin batısından geçerek Fırat Nehri ne suyunu boģaltır. Yaz kuraklığının ve buharlaģmanın neden olduğu olumsuzluklara rağmen tarım alanlarının sulanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Adıyaman ın yakın çevresindeki akarsular, Ģehrin kuzeyindeki Güneydoğu Torosların devamı olan Karadağ ın güney ve doğu eteklerinde meydana gelen selinti suların birleģmesinden doğmaktadır Ġndere(Zey) ve Örenli(Pirin) çevresindeki karstik kaynaklardan da kısmen beslenmektedir. Pilo-Kuaterner düzlüğünde yüzeysel olarak akan bu akarsuların bazısı, yaz kuraklığı ve Ģiddetli buharlaģma nedeniyle yazın kurumaktadır. 41

42 Adıyaman Ģehrinin güney sınırını oluģturan Rızvak, AvnipaĢa, Tabakhane ve Çiftlik dereleri selinti sularının ve taban sularının beslenmesinden doğmuģtur. Rızvak, AvnipaĢa, Tabakhane ve Çiftlik dereleri suyunu, güneyde Ziyaret Çayı ile birleģerek Fırat Nehri ne boģaltmaktadır Toprak Özellikleri Ġklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Adıyaman'da değiģik topraklar oluģmuģtur. Bu değiģik toprakların dıģında toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de bulunmaktadır. Ġlin genel toprak yapısı ¾ oranında Killi-Tınlıdır. Nehir ve çay kenarlarında alüvyonlu sahalara rastlanmaktadır Arazi Varlığı Toprak Varlığı ve Dağılımı Alanı (Hektar) Payı (%) ĠĢlenebilir Arazi ,57 Çayır-Mer'a Arazisi ,05 Orman Alanı ,38 YerleĢim Alanları ve Tarıma ElveriĢsiz Arazi ,00 TOPLAM Kaynak: Ġstatistik Veri Ağı (ĠVA) 2013 Yılı II. Tahmini Verileridir. Adıyaman rakımı 669 m olup, Yüz Ölçümü ha dır. Bunun dekarını Tarım Arazileri oluģturmaktadır. Tarım alanlarının %80.87 lik bölümü olan da alan Kuru Tarım, %19.13 lük bölümü olan da alanda Sulu Tarım yapılmaktadır. Meyvecilik alanında Antep Fıstığı ve Bağ YetiĢtiriciliği önemli bir paya sahip olup, son yıllarda Zeytin ve Nar YetiĢtiriciliği önem kazanmaya baģlamıģtır Orman Varlığı Ülkemiz ormancılığında olduğu gibi Adıyaman'da da ormancılık gerilemeye baģlamıģtır. Ormanların uzun yıllar bilinçsiz kullanımı sonucu, bugün ormanlarla kaplı olması gereken alanlar çorak toprak görünümündedir. Adıyaman ormanlarının büyük bir kısmı meģelikten oluģmakta, çok az kısmı ise bozuk korulardan oluģmaktadır. 42

43 Adıyaman Ġli Orman Varlığı Ġlçeler Orman Köyü Sayısı Ormanlık Alan Toplamı (Ha) Merkez 29 19,514 Besni 14 17,131 Çelikhan 13 14,967 Gerger 31 17,908 GölbaĢı 19 30,570 Kahta 16 11,095 Sincik 16 1,583 Tut 1 9,816 Toplam , Flora-Fauna ve Hassas Yöreler Flora: Adıyaman ili, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri arasında geçit bir il hatta kısmen Akdeniz bölgesi özelliklerini de taģımaktadır. Bu nedenle bitki örtüsü de söz konusu üç bölgenin özelliklerini göstermektedir. Yüksek rakımlı yerler genelde meģe ağaçları ile kaplanmıģ olmakla birlikte, bu alanların yer yer muhtelif nedenlerle çolak hale geldiği görülür. Tarla alanlarının bulunduğu alçak rakımlı arazilerdeki bitki örtüsü ise büyük tahribe uğradığından hemen hemen yok olmuģtur. Yaz mevsiminin uzun ve kurak geçmesi dolayısıyla orman içi bitki örtüsü yok denecek kadar azdır. Tarım yapılmayan alanlar çayır, mera, yabani ağaçlar ve makilerle kaplıdır. Bitkinin yetiģmesi, kendisi için elveriģli bir ortama bağlıdır. Bunlar iklim, toprak ve topografya gibi faktörlerdir. Adıyaman Ģehri, Güneydoğu Torosların güney eteğinde (Güneydoğu Torosların duldasında) ortalama 678 m. yükseklikteki bir düzlük alanda yer almaktadır. Buna göre, doğal bitki örtüsü ile ortam iliģkisinde öncelikle iklim faktörünü ele almak gerekmektedir. Çünkü bitkilerin yetiģmesi, büyümesi ve geliģmesinde en etkili faktör, iklim faktörüdür. Ġklim faktörünün içinde, güneģten gelen radyasyon (insalasyon), sıcaklık, yağıģ, havadaki nispi nem ve rüzgâr yer alır. Bunların en önemlisi ise sıcaklık, nem ve yağıģtır. Zira bitkinin topraktan suyu alabilmesi (emebilmesi) ve fotosentez yapabilmesi için sıcaklığı, terleme yapabilmesi içinde 43

44 topraktaki suya ihtiyaç bulunmaktadır. Topraktan suyu alabilmesi için de yağıģ gereklidir. Bu bağlamda söz konusu unsurların (elemanların) birbirini tamamlaması gerekirken, bunlardan biri eksik olursa bitkinin yetiģmesi, büyümesi ve geliģmesi de söz konusu olmamaktadır. Adıyaman da sıcaklık ve yağıģın yıl içindeki dağılıģı genel itibariyle; yağıģın, sıcaklık değerinin düģük olduğu kıģ mevsiminde % 53.8 (414.0 mm) nin düģtüğünü buna karģılık Eylül dahil 4-5 ay kurak geçen yaz mevsiminde nispi nemin en az değerine (% 27) kavuģtuğu bir ortamda güneģlenme radyasyon süresinin arttığı (12 saati geçer), sıcaklık değerinin ort.29.0 C dolaylarında ve yüksek olduğu, buna bağlı olarak da yıllık ortalama buharlaģmanın %66 sının (117.9mm) gerçekleģtiği görülmektedir. Diğer yandan kurak aylar sayısının 4 ün üzerinde olduğu yerlerde ağaçlık alanın az olduğu bilinmektedir. BaĢka ifadeyle orman vejetasyonu çok zayıftır. Bitki ile yağıģ iliģkisinin ortaya konulmasında ayrıca kurak devre süresinin tespitinde Thortntwaite metoduna göre indis değeri I: 14,3 olan Adıyaman, yarı nemli iklim bölgesinde yer alır ve bitki örtüsü steptir. Familya ve Taxon Adı Milli Park Ġçindeki Dağılımı Bölgedeki Dağılımı Habitatı Tehlike Sınıfları Türkçe Adı ADIANTACEAE Adiantum capillus-veneris I Değirmenbaşı Nemli kaya yarıkları Venııssaçı ASPLENIACEAE Ceterach officinarum DC. Cendere Kaya üzerleri Pul eğrelti SINOPTERIDACEAE Cheilanthes fragrcms (Liii. ) Sw. EQUISETATACEAE Equisetmn arvense L CUPRESSACEAE J uni )erus ox\ cedrus L. FAGACEAE Ouercus libani Olivier Syn : Q. Rcpia Lindley, Q. carduchorum C. Kocli, 0. Tchihatclwwii Kotschy Quercus brantii lindl Cendere m. Kaya yarıkları Eski Kale Damlacık N10 Gedik mevki m. Arsemia, Damlacık,N10,Ge dik Mevki m, Bey pınar köyü Adıyaman: Malatya ve Kâhta arasında 1600 m Adıyaman- Kâhta Kaya yarıkları Ruderal alanlar, Akarsu kıyıları Quercus infectorla altı Quercus brantii ile karışık Quercus libani ile karışık Dudak eğrelti Tarla atkuyruğu Katran ardıcı MeĢe MeĢe 44

45 O.cerris vnr. cerris L. Querctis iiifecloria Olivier ssp, Boissieri (Ruter) G. Schwarz. m, Horik yol ayrımı Damlacık,N10,Ge dik mevki m. Arsemia,Ziyaret Sityan Karadut yolu 1030.m.Damlacık, N10 gedik mevki m Yol kenarları Sarp yamaçlar Anadolu meģesi YeĢil Himalaya MeĢesi Q. libani x Q. Cerris hvhrid ULMACEAE Celtis glabrata Stavene x Planchon MORACEAE Morns alba L. CHENOPODrACEAE Ae!tenia galuca ( liicb. ) Aellcn suhsp. cinerescen (Moq)Aellen CARYOPHYLLACEAE Arenaria unínervia Mc. Neill ENDEMİK Arenaria drypida Boiss. ENDEMİK Holosteum umbellatum L. var. umbellatum Mimartia dlanthifolia subsp. cataonica Mc. Neill ENDEMİK Silene armena Boiss. var. armerta ILLECEBRACEAE Habrosia spinuliflora SynAreneria spinuflora RANUNCULACEAE Delphlnum peregrinum L. Nemrut Zirve m Tüm tümülüs çevresi Yassı Kaya Mahallesi Harabe Diyarın Pınarı R m. Zeus Otel S8 Nemrut Dağı Zirve m Tümülüs çevresi Çingil Ağaçlandırma alanı içi m., Yeni kale m. H7 Nemrut Zirve m Tümülüs çevresi Eski Kâhta 600 m. Arsemia 770 m. I8 Adıyaman: Besni-Kâhta Adıyaman: Malatya ve Kâhta arasında, Ak Dağ m Adıyaman: Ak Dağ ile Malatya ve Kâhta arasında, m. Adıyaman: Kâhta Adıyaman: Tschermisch N of Kâhta (Kâhta nın kuzeyi) Çıplak yamaçlarda birey halinde Harabeler içi Tarla kenarları Ağaçlandırma sahası içi Ağaçlandırma sahası içi Kayalık yamaçlar Step Taşlı yamaçlar Ağaçlandırma alanı içi Kayalık alanlar Step Quercus infectoria açıklıkları V R nt MeĢe Çitlenbik ağacı Ak Dut Kum otu, Arenarya Kum otu, Arenarya Holesteum Koru otu, Minuatya Bahçe nakili Kum otu Hezeran, Süvari Mahmuzu 45

46 Nigella unguicularis (Lam.) Spenner Ranunculus repens L., Sp. Adıyaman: Kâhta Adıyaman: Ak Dağ 2350 m. Bağlar, üzüm bahçesi Islak alanlar K Çörek otu Sürünücü düğün çiçeği Ranunculus ficaria L. Kan Deresi Nemli yerler Basur otu Ranunculus cornotüs DC. Eranthis hiemalis Saüsb. PAEONIACEAE Paeonia mascula il. ) Miller subsp. mascula BERBERIDACEAE Bungardia crvsogonum R8 Nemrut Dağı Horik Deresi 1700 m O5 Diyarın pınarı R7l350m. Zeus Otel S8 Islak çayırlar, Hendekler Çıplak step alanlar Quercus infectoria altı Nemli çayırlık V Düğün çiçeği KıĢ boynuz otu ġakayık PAPAVERACEAE Papaver tauricolaboiss. Kutizer 1510 m. N2 çingil ağaçlandırma alanı m. Kaya yarıkları HaĢhaĢ CRUCIFERAE Alyssum condensatum Boiss & Hausskn. Syn: Odontarrhena lycia Jord & Fourr. Adıyaman: Malatya ve Kâhta arasında Eğimli alanlar Kuduz otu Heldreichia alayi Adıyaman Erophilla minima C.A. Mev. Fibigiamacrocarpa (Boiss.) Boiss. Çingil Ağaçlandırma alanı içi m Horik Deresi 1700 m O5, Belli Yayla Güneş Oteli S m Ağaçlandırma içi Kayalık ve çakıllı sahalar Isatis aucheri Boiss. Nemrut, 2000 m Civit otu Thlaspi perfoliatum L. ROSACEAE Amygdalus trichamygdalus A. Ivcioides Spach Syn. P.lycioides A. arabica Olivier S-vn: A. spardoides Amvgladus trichamwlacius (Hand.-Maz. ) Wronowi var. trichmygladus Çingil Ağaçlandırma alanı içi m Ziyaret Sityan- Karadut Yolu 1030 m Şeytan deresi 620 m. G9 Nemrut Zirve m. Tümülüs çevresi Adıyaman m. Adıyaman Kâhta,700m. Nemli alanlar, terkedilmiş alanlar ve ruderal alanlar Yol kenarlarında çit halinde Erozyonlu çıplak yamaçlar Step Kulakçıklı akça çiçeği Cendere Eğilimli, kalkerli, 46

47 Amygladus orientalis m Kayalıklar Crateagusaronla var,aronia (L)DC Arsemia 770.mI8 Quercus infectoria vce Quercus brantii topluluğu içi Akdiken YemiĢgen Cotoneaster mummularia Fish & Mey R8 Zirve yamaçları Dağ muģmulası Cerasus brachvpetalg Boiss, var. bornmulleri Belli Yayla Güneş Oteli S m. Sübalpin bölge Crataegus aronia Syn: C.azarrolus L. var aronia L Meşe çalılıkları, eğimli,kireçtaşlar ı,kayalıklar Akdiken, YemiĢgen ASTRAGALEAE LEGUMINOSAE Astragalus cephalotes Banks. & Sol, var. brevicalyx / ENDEMĠK Nemrut Dağı Büyüköz Köyü üstü 1400 m Step R TavĢancıl tırnağı, Keven Astragalus campylosema Boiss, şubsp campylosema ENDEMİK Kaya dibi köyü m. M8 Step TavĢancıl tırnağı, Keven Astragalus lamarckíi Boiss. ENDEMİK R8 Step Nt TavĢancıl tırnağı, Keven Hedysarum kotschvi Boiss Aršemia 770 m. I8 Yol kenarları R Tatlı tirfil Onobrychis caput-galli (L.) Lan. Syn:Hedysarum caputgalli (L) Adıyaman: Kâhta Kayalık yamaçlar, nadasa bırakılan alanlar Korunga Evliya otu Onobrychis cornuta fľ) Desv Nemrut Zirve m. P3 Step Korunga Evliya otu Onobrychis galegifolia Boiss. Syn: O. aurantiaca Boiss., O. Trichocalycina Boiss., O. nisibena Mouterde Nemrut Dağı Büyüköz Köyü Üstü 1400 m. Adıyaman: Kâhta Quercus infectoria orman içi Korunga Evliya otu Psoralea jaubertina Fenzl Adıyaman. Nadas, m Asfalt tirfili 47

48 Trifolium subterraneum L. Cendere m Nemli çayırlıklar Nemli çayırlıklar Tirfil,Üçgül T.Stellatum L. Cendere m Nemli çayırlıklar Nemli çayırlıklar Tirfil,Üçgül GERANIACEAE Erodium cicutarium L. Erodium cicutarium subsp. ciculariuml. Geranium tuberosum LINACEAE / Linumucronatum subsp. mucronatum Çingil Ağaçlandırma Alanı içi m. Yeni Kale m H7, Cendere m. Kan Deresi Nemrut Zirve m.p3 Yol kenarları Çayırlıklar Taşlı yamaçlar ve nadasa bırakılan alanlar, 2500 m Ağaçsız dağ stepleri Dönbaba Dönbaba Yumrulu jeranyum Keten EUPHORBIACEAE Euphorbia gaillardotii Boiss & Blanche Syn: E. guestii Blakelock. Adıyaman Ruderal alanlar, çayırlar, killi topraklar Sütleğen E. oxyodonta Boiss & Hausskn. Adıyaman: Nemrut Dağı Kâhta yakınları 600 m. K Sütleğen E. herniariifolia Willd var. herniariifolia Syn: E. pumila Sm. Nemrut Dağı, m. Ağaçsız dağ stepleri Sütleğen E. cheiradenia Boiss & Hohen Syn: E. schizadenia Boiss & Hohen, E. bothrios perma Boiss & Kotschy POLYGALACEAE Polvgalapapilionacea Boiss. Nemrut Dağı m, Nemrut Zirve. l700m I860 Tümülüs Çevresi Sevi tepesi I700 m.) Kaya dibi köyü arası (I330m.) Ağaçsız dağ stepleri Quercus infectoria çalılığı açıklıkları Sütleğen Hac çiçeği, Süt otu ANACARDIACEÅEA Cotinus coggvgria L. Syn: Rhus cotinus L. Arsemia, kayadibi arsemia arası 800 m. K8 Quercus infectoria topluluğu içi Kotinus Pistacia terebinthus L. Arsemia Kaya dipleri Menengiç Rhus coriaria I.. RHAMNACEAE Paliurus spina-christi Mill. Değirmenbaşı, kaya dibi arsemia arası 800 m. K8. Karakuş Tepe, Kaya dibi- Arsemia arası 1070 m. K8. Yol kenarları Tarla kenarları, nehir vadileri, ruderal alanlar Sumak ağacı Güney karaçalısı 48

49 \ MALVACEAE Kayadibi-Arsemia arası Kayalık yamaçlar V Alсеа guestii Zoharv 1Û70 m K8. Althaea officinalis L. Kan Boğazı V 10 Kaya yarıkları Hatmi THYMELAEACEAE Thymelaea gussonei Boreau T. tauricolum Boiss & Hausskn. ENDEMĠK GUTTIFERAE Hvpericum cardiophvllum Boiss. Nemrut Dağı 2250m Cendere m., Sincik 640m. D8 Adıyaman: Kâhta, Karamuraba 650m Nadasa bırakılan alanlar, kalkerli, kayalık yamaçlar Uçurum kayalıklar R Koyun kıran, Kuzu Kıran, Kılıç otu, Yara Otu Hvpericum ambrvsepalum Hochst. Kaya dibi köyü m M8 Tarla kenarları Koyun kıran, Kuzu Kıran, Kılıç otu, Yara Otu Hvpericum Ivdiwn Boiss. Hvpericum scabrum L. VIOLACEAE Viola odorata L.,. Sp Viola acculta Lehn. PUNICACEAE Punica granatum L.' Belli Yayla Güneş Oteli S m Sevi tepe (Horik yol ayrımı-verici) 1700m N7 Çingil Ağaçlandırma alanı içi m Şeytan deresi 620 m G9 Adıyaman: Malatya ve Kâhta arasında 1600 m Ağaçlandırma sahası içi, Kayalık yamaçlar ve Pinus ormanları Step, Kuru kayalık yamaçlar, açık ormanlar ve stepler Gölgeli alanlar Ağaçlandırma sahası içi Tarım alanları Tarla kenarları ARALIACEAE Hedera helix L. Değirmenbaşı Kaya yüzeyleri Koyun kıran, Kuzu Kıran, Kılıç otu. Yara Otu Kaba kılıç otu Kokulu menekģe MenekĢe Adi nar ağacı Duvar sarmaģığı UMBELLIFERAE Kundmanniana svriaca Boiss. ENDEMİK Nemrut Zirve m. Tümülüs çevresi Ağaçsız dağ stepleri R PLUMBAGINACEA Acanthalimon venustum Boiss var. assyriacum (Boiss) Boiss. Syn: A. assyricwn Boiss. Acantholimon dianthifolium Nemrut Dağı Belli Yayla Güneş Oteli S Ağaçsız dağ stepleri R Kar dikeni Kar dikeni 49

50 2000rn A. halophilum Bokhari var. acersum Syn: A.assyriacum Boiss. var. micracme Nab & Bomm. Nemrut Dağı Tuzlu stepler, Açık P. nigra ormanları Kar dikeni Rumex conglomeratus Murrav Şeytan deresi 620 m G9 Yol kenarları Yumak labada OLEACEAE Fontenesia philliraeoldes Jasminum fruticans Olea europa Adıyaman: Kâhta dan Koti'ye Adıyaman: Kâhta dan Koti'ye Adıyaman Kayalık alanlar, maki, P.brutia ve karışık yaprak döken ormanlar Kayalık, maki, P. brutia veya meşe fındalıklan Maki, kayalık yamaçlar Fontenasia Yabani yasemin Adi zeytin ağacı GENTIANACEAE Blackstonia perfoliata Adıyaman: Kâhta 800 m Orman içi nemli alanlar, yol kenarları Yaz Blakstonyası Centarium tenuifiorum Centarium spicatum APOCYNACEAE Nerium oleander RUBIACEAE Asperula laxiflora Boiss Syn: Crucianella galiodes Boiss, A. prostrata sensu auet. Ross. Non (Adam) C.Koch, Asperula aspera (Bieb) Boiss var. brachystegia Boiss, Asperula sensu auet. ross. Non (Bieb) Boiss. Asperula glomeratd (Bieb) Griseb subsp. Eriantha (Hausskn. Ex Bomm) Ehrend Syn: A. glomerata forma eriantha Hausskn Asperula xylorrhiza Nob. Crucianella gilanica Trin subsp. kolschyi (Ehrend) Syn: C. glauca A. Rieh subsp. kotschy Gallium Incanum subsp. Pseudocomigrum ENDEMİK Galium humifusum Bieb.Syn: Asperula hum (fusa (Biéb) Basser, A. pycnantha Boiss, A. Nemrut Dağı, m. Nemrut Dağı m Kaya dibi, Nemrut Dağı 1600m. Nemrut Dağı, 1950m. Arsemia 770 m. 18 Cendere, Şeytan Köprüsü, Gümüşkaya Adıyaman: Kâhta Adıyaman: Kâhta, 800 m Adıyaman: Kâhta 800 m Adıyaman: Malatya ve Kâhta arasında Ak Dağ Adıyaman: Adıyaman çevresindeki Maki, terkedilmiş ağaçlık alanlar Tarım alanları Nehir yatakları, kuru su yatakları Dağ stepleri, kayalık yamaçlar, yarıklar, m Dağ stepleri, kayalık yamaçlar, yarıklar, m Kayalık yamaçlar ve dağ Stepleri, m Kayalık yamaçlar Kayalık yamaçlar Adi zakkum Asperula Asperula Asperula Asperula Kaya yarıkları nt Yoğurt otu Kayalıklar Yoğurt otu 50

51 dissitiflora Post, A. ghautensis Post, A. humi/usa Besser var. pyraccmtha (Boiss) Post, A. humifusa (Bieb) Besser f. Glaberrima Nab. et f. hirsuta Nab. Galium Incanum Sm. subsp. elatius (Boiss) Ehrend Syn.G.orintale Boiss var. cinereum Boiss, G.orientale Boiss var. elatius Boiss G. incanum Sm. var. alpinum auet. Galium lasiocarpum Boiss. Syn. G. incanum Sm. var. alpinum sensu Hand-Mazz. ENDEMİK Galium canum Reg subsp. ouatum Ehrend. Syn.G. lanuginosum Post, G. tncompletum Barbey G. autrcmi Post, Putoria calabrica (L. fil) DC.,, Syn: Asperula calabrica L. fil CONVOLVULACEAE Convolvulus corduchorum C.betonicifolius subsp. peduncularis C.scammohia CUSCUTACEAE Cuscuta kurdica Custuca babylonica BORAGİNACEAE Anchusa aucheri Nonea melanocarpa Mahallesi Nemrut dağı 2140 m. Nemrut Dağı 2140 m. Kaya dibi Kaya dibi Kaya dibi aşağısı kayalıklar Adıyaman; Kâhta nın güneyi, Çermiş yakınlarında 600 m. Adıyaman: Kâhta 800 m. Adıyaman: Beki Kara ile Adıyaman arası 1900 m. Adıyaman Kâhta nın 7 km. doğusu Adıyaman: Kâhta yakınları, 650 m. Adıyaman: Kâhta yakınları, m Adıyaman: Kâhta yakınları Adıyaman, Kara çar, Kâhta nın kuzeyi Adıyaman: Kâhta ve Eski Kâhta arası, 600 m. Ağaçsız dağ stepleri Ağaçsız dağ stepleri Kireç taşlı dik yamaçlar, büyük mağara yarıkları ve duvarları Kayalık yamaçlar Alpin çayırlar, Astragalu stepleri, bozulmuş stepler Kuru kayalık yamaçlar, nadasa bırakılan ve işlenen tarım alanları Quercus çalılıkları, maki çalılıkları, tarım alanları Tarla kenarları Kayalık yamaçlar Çayırlar Çayırlar, yol kenarları, otlak alanlar (mera) R Yoğurt otu Yoğurt otu Yoğurt otu SarmaĢık, Gündüz sefa SarmaĢık, Gündüz sefa Surya sarmaģığı Küsküt, elfimon.çin saçı Küsküt, Elftimon,Çin saçı Sığırdili Nonnea 51

52 Nonea stenosolen Onosma sericeum Willd. Omphalodes sorgerae Nemrut Dağı, 2140 m. Belli Yayla Güneş Oteli S m. Nemrut Dağı Zirve çayırlıkları Ağaçsız dağ stepleri Nonnea Ġpek tüylü yalancı havaciva Onosma mutabile Onosma albo-roseum Fish & Mey Subsp. albo-roseum var. albo-roseum Nemrut Dağı, Kâhta yakınları Nemrut Dağı , Cendere 550 Adıyaman: Kâhta yakınları Uçurum kaya yamaçları Yalancı havaciva, Sincar Beyaz kırmızı yalancı havaciva Onosma sorgeraea var.subsp. glabriflorum. Nemrut Dağı Taşlık sahalar Yalancı havaciva, ġincar Rindera lanata var. lanata Rindera lanata R. lamata var. cartescens Solenanthus stamineus LABlATAE Ballota latibracteolata Davis & Doroszenko ENDEMĠK Ballota saxatilis subsp. saxatilis. Syn: Marrtibium ruposum Banks & Sol. Cvclotrichium niveum (Boiss. )M oden &Sehene.ENDEMİK Lamium aleppicum Boiss & Hauskneckii Lamium garganicum subsp. lasioclacles (Stapf) R. Mill. Syn: L. lasioclades Stapf, L. striatum Sm. Var. minus auctt. Non Boiss Nemrut Dağı, 2140 m Nemrut Zirve m.Tümülüs çevresi Nemrut Dağı, 2140m. Nemrut Dağı TRT Vericisi- (1800m.) Kaya dibi köyü arası (1330m), SEVİ TEPE (Horik Yol ayrımı- Verici) 1700mN7 Diyarın Pınarı R m Zeus Otel S8, Damlacık N10 Gedik Mevki Çingil Ağaçlandırma alanı içi m, Yeni Kale m. H7 Nemrut Dağı, 2100 m. Adıyaman: Mamuretul Aziz Ağaçsız dağ stepleri Ağaçsız dağ stepleri Çayırlar, volkanik yamaçlar Volkanik taşlık alanlar, kayalık veya çim alanlar, yol kenarları Kaya üzeri yamaçlar Kireç taşlı kayalıklar ve Ravine Ağaçlandırma sahası içi, Kayalık ve kireçli yamaçlar, stepler ve taşlık Ağaçlandırma alanı, Kayalık kireç taşlı yamaçlar Gölgeli, kireç taşlı kayalıklar, maki R nt Solenathus Ballıbaba Ballıbaba 52

53 Marrubium globosum subsp. globosum. Syn: M Faucidens Boiss & Bal, M. Condensatum Boiss & Noe ex Boiss, Rocky slopes Nemrut Dağı, 2140 m Kayalık yamaçlar Ġt sineği Micromeria conpesta Boiss &Hausskn. Ex Boiss Syn: Nepeta shepardi Post, Micromeria shepardi Post, Adıyaman: Akdağ, Malatya, Adıyaman Kayalık, kalkerli alanlar ve çayırlar Mikromery, Güvercin otu Micromeria myrtifolia Boiss & Hohen Syn: M. lycia Slapf in Donksohr Eski Kâhta Kayalıkyamaçlar, açık Pinus brutia ormanı, maki,frigana Mikromeıya, Güvercin otu Moluccella laevis L. Nepeta nuda L. subsp. albiflora (Boiss) Syn: N. sulphurea C. kock, N. Marrubioides Boiss & Heldr., N. nuda L. var. albiflora Boiss, N. nawaschini Bordz., N. tolypantha Stapf var. bithynica Bornm., N. nuda L. subsp. marrubioides Hubmor & Davis Nemrut Dağı 1950 m Adıyaman Adıyaman Malatya: Ak Dağ,Malatya' dan Kâhta ya kadar,2200m. Adıyaman/ Malatya: Göktepe, kumik (Malatya dan Kâhta ya), 2000.m Nadasa bırakılan ve tahıl tarlaları, nemli alanlar Konifer ve yaprak döken ormanlar, çayırlar, kireçtaşı, kayalık yamaçlar, çayırlar Müdafaasız molukkendod ağı,(dikensiz) Çıplak kedi otu Nepeta aristata Boiss & KotschyexBoiss. ENDEMĠK Origanum haussknechtii Boiss. Syn: Amaracus haussknechtii (Boiss), Briq. ENDEMĠK Nemrut Dağı 1900m Akdağ Cataoniae supra Adıyaman. 1525m. Eğimli kayalıklar, kaya yarıkları Dağ kuşağı R Kedi otu, Kedi nanesi Phlomis kurdica Rech. Syn: P. orientalis Boiss. Adıyaman: Adıyaman'da n itibaren 16 km, Samsat'a kadar Stepler-tahıl ve nadasa bırakılan alanlar, tarlalar Kudus adaçayı, Alevdudak Phlomis linearis Boiss & Bal. ENDEMĠK Nemrut Dağı 2200 m. Stepler, volkanik kaya ve yamaçlar nt Kudus adaçayı, Alevdudak Ak Dağ Volkanik 53

54 Satureja boissieri Hausskn. Cataonia e Malatya ve Adıyaman kayalık yamaçlar, Quercus fundalıkları Satureja Satureja hortensis L. Syn.S.Laxiflora C.Koch,S hartensis L. var. grandiflora Boiss, Ä hort ens is L. vot. speciosa Nab., S. Postii Aznav. Stachys cretica L. subsp. garana (Boiss) Rech. Nemrut Dağı, Kaya dibi, m. Adıyaman: Kâhta Kayalık veya aşınmış yamaçlar, yol kenarları, nadasa bırakılan alanlar Bakla otu KarabaĢ, Çin enginarı Kestre Stacfrvs rupestris Aucher. ENDEMİK Kaya dibi- Arsemia arası 1070 m. K8 Kaya yarıkları nt KarabaĢ, Çin enginarı Kestre Teucrium migricus Klokov & Des.-Shost. Syn: T. kotschyanus Boiss & Hohen var. mipricus (Klokov & Des.- Shost) Ronniger ex Rech. Teucrium chamaedrvs L. subsp. svspirense ( C.Koch ) rech. Fil. Teucrium polium L. Thymus kotschvcmus Boiss. & Hohen, var. kotschvanus Thymus leucotrichtus Hal var. leucotrichus Syn: T. Hirsutus Bieb. subsp. heucotrichus (Hal) Maire & Petitmengin in Bull., T. Pseudohirsutus Klokov., T. Cilialopubescens sensu Hand., T. Pulvinatus sensu Barbas Ziziphora clinopodioides Lam. SOLANACEAE Hvoscvamus aureus L. Solanum alatum SCROPHULARIACEAE Linaria chalepensis Nemrut Dağı Belli Yayla Güneş Oteli S m Diyarın Pınarı R m. Zeus Otel S8 TRT Vericisi- (1800m.) Kaya dibi köyü arası (1330m.) Belli Yayla Güneş Oteli S m Yeni kale, Şeytan Köprüsü, Cendere m. Adıyaman: Ak Dağ ile Malatya ve Kâhta arasında Adıyaman Karkesch Çayı, Kâhta nın güneyi Adıyaman: Kâhta dan Eski Kâhta ya,600 Step Kaya dipleri gölgeli yerler Çıplak kayalık yamaçlar Dağ stepleri, kayalık yamaçlar Ağaçsız dağ stepleri Uçurum kayalıklar üzerinde Nehir kenarları, nemli alanlar, tarım alanları Maki, kayalık yamaçlar, ruderal alanlar Kekik Yer meģesi Yer meģesi, Kısa Mahmut Kekik Kekik Gece gölgesi Nevruz, Keten otu 54

55 Linaria kurdica Boiss. var. kurdica Linaria kurdica subsp. kurdica Linaria simplex Belli Yayla Güneş Oteli S m. Nemrut Zirve m Tümülüs Çevresi m. Adıyaman Kâhta dan Eski Kâhta ya, 600m. Step Step Nevruz, Keten otu Nevruz, Keten otu Nevruz, Keten otu Scrophularla libanotica subsp. armena Nemrut Dağı, m. Adıyaman Step Sıraca otu, Esmer Kök Veronica panormitana Veronica anagalloides Veronica cinerea Veronica hederi folia L. Veronica orientalis s«6s/7.carduchorum Çingil Ağaçlandırma alanı içi m., yeni kale xn. H7 Nemrut Dağı 1500m. Nemrut Dağı, 2140 m. Çingil Ağaçlandırma Alanı içi m., Yeni kale m. H7 Urfa nın 30 km. Batısı Nemrut Dağı yukarısı Ağaçlandırma sahası Stepler Nemli alanlar Step Nemli alanlar Ormanlar fundalıklar, stepler çayırlar, Kalkerli volkanik yamaçlar ve taşlık alanlar, nadasa bırakılan alanlar Veronika, YavĢan Otu Soluk yavģan otu Kül renkli yavģan otu Dıvar sarmaģığımsı YavĢan otu Doğu yavģan otu Veronica orientalis subsp.nimrodi Kâhta yakınları Nemrut Doğu yavģan otu ACANTHACEAE Acanthus dioscoridis var. dioscoridis Syn: A. dioscoridis L. var. grandiflorus Bornm., A. dioscoridis L. var. boiss ieri Freyn & subsp. Longistylis Freyn in Buil, A. Dioscoridis L. vur. boissieri Bornm & var. straussii Hnsskn vc Bomm. Kaya dibi'nden aşağıda Kâhta yakınlarında Kayalık volkanik yamaçlar, nadasa bırakılan alanlar, stepler, tepeler Akantus.Ayı pençesi OROBANCHACEAE Orobanche oxyloba (Reuter) G. Beck in L. Koch. Adıyaman: Malatya ve Adıyaman arasında 1100 m. Kompositlerde OronbanĢ canavar otu, Bakla kurutan Orobanche alba Stephan in Nemrut Dağı Labiatae Ak canavar 55

56 Willd. Syn: 0. epithymum DC., 0. tenerli sensu Boiss, 0. Cuprea Boiss &Ball, 0. Wiedemartnii Boiss otu O. anatolica Boiss & Reuter in DC. Syn: 0. alba sensu C. koch, O. Leucopogon Boiss & Hausskn. Nemrut Dağı, Kaya dibi, m Salvia OronbanĢ canavar otu, Bakla kurutan CAPRIFOLIACEAE Lonicera nummulariifolia subsp. Mummulariifolia Jacb. Spac. Nemrut Zirve m Nemrut Zirve m Tümülüs çevresi, Sevi Tepesi (Horik yol ayrımı- Verici) 1700m N7 Bodur çalılıklar Hanımeli VALERIANA CEAE Centranthus lomiflorus Stew. Subsp. longißorus Bey pınar köyü m. Taşlık alanlar, kayalık yamaçlar Sentrans.Mah muz çiçeği DIPSALACEAE Cephalaria se tosa Boiss. Kaya dibi-arsemia arası 1070 m K8 Steple karışık meşelikler içi Pelemir.Mele mir, Orum CAMPANULACEAE A. lobelioides A. rigidum Asyneuma amplexicaule Nemrut Dağı m. Adıyaman: Malatya'dan Kâhta ya nr. Kory, 1950 m. Adıyaman; Kâhta dan Malatya'ya Göktepe Kumik arası Açık J. excelsa ormanı, stepler, eğimli kayalıklar Ormanlar, makiler, stepler, kayalıklar IUCN (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources) Kriterlerine Göre Bitki TürlerininTehlike Altında Olma Kategorileri (Ekim ve Aralık, 1989). TÜKENMĠġ Extinct (Ex) Bu gruba giren bitkiler yurdumuzda geçen asır içerisinde yaģamıģ, görülmüģ veya toplanmıģ olan, yani varlığı bilinen ancak daha sonra yapılan çalıģmalarla zamanımızda bulunamayan veya bulunamadığı düģünülen bitkilerdir. TEHLĠKEDE Endangered (E) Bu gruptaki bitkiler yurdumuzda oldukça azalmıģ ve baskı altında olup, gerekli önlemler alınmadığı sürece nesilleri tükenebilecek olanlardır 56

57 ZARAR GÖREBĠLĠR Vulnerable (V) NADĠR Rare (R) MEÇHUL Ġndeterminate (I) Bu grup bitkiler üzerindeki mevcut baskılar devam ederse ve gerekli koruma önlemleri alınmazsa bundan önceki sınıflara alınabilecekleri düģünülmektedir. Bunlar da, bundan önceki grup (E) gibi daha çok insan etkisi altındaki endüstrileģme, kirlilik, kentleģme, aģın otlatma ve tarla açma gibi olayların yaygın olduğu yerlerde yetiģmekle birlikte popülasyonlar Ģimdilik o gruba göre daha iyi durumda olanlardır. Bunlar Ģu anda sınırlı bir yayılıģa da sahip olsalar pek fazla tehdit altında değildirler. Çoğunlukla insan ve diğer faktörlerin etkisinden oldukça uzak yüksek dağlarda, taģlık ve kayalık ortamlarda yetiģmektedir. Bazıları ise ülke düzeyinde geniģ yayılıģa sahip gibi görünmekte iseler de küçük ve zayıf popülasyonlarla temsil edilirler. Yurdumuzdaki endemik bitkilerin çoğu bu gruba girmektedir. Bundan önceki 4 sınıfa da konabilecek olmalarına rağmen, Ģu andaki bilgi eksikliği nedeniyle herhangi bir sınıfa konamamıģ olan bitkiler bu gruba alınmıģlardır. Yeni bulguların elde edilmesiyle bu gruptaki bitkiler hemen diğer gruplara alınabilirler. YETERSĠZCE BĠLĠNENLER Ġnsufficiently Known (K) TEHLĠKE DIġI Out of Danger (O) NADĠR VE TEHDĠT ALTINDA OLMAYANLAR Rare or undangered (nt) Bu kategorideki bitkilerin hemen hepsi ya geçen asrın sonlarında veya bu asrın baģlarında toplanmıģtır. Bu bitkilerin pek azı eski tarihli iki veya üç kayıttan bilinmektedir. Bunlar daha önce yukarıdaki sınıflardan birine konmuģ olan veya korunması gerektiği halde, alınan etkili koruma önlemleri ile nesilleri garanti altına alınmıģ bitkilerdir. Bu sembol, bütün endemik türlerin verildiği, yaygın ve bol olarak yetiģen, herhangi bir tehdidin söz konusu olamadığı endemik bitkiler için kullanılmaktadır. Bunların neslinin tehlikeye girmesi gibi bir durum Ģu anda söz konusu olmadığı gibi, gelecekte de değildir. Fauna: Türkiye faunası üzerindeki çalıģmalar büyük oranda taksonomi ağırlıklı olup, yöre ve havza bazında yapılmıģ fauna çalıģmaları oldukça azdır. Bu bölgede verilen vertabre faunası, belirli lokalitelerden toplanan örneklere dayanmaktadır. Faunayı oluģturan canlıların gözlenmemesi, farklı mevsim ve saatlerde faal olmaları, göçmen hayvanlar, vb. unsurlar dikkate alındığında fauna çalıģmaları dar bir alanda bile birkaç yıl alabilmektedir. Bölgedeki fauna türleri Sürüngenler, YumuĢakçalar, Memeliler ve Böcekler olmak üzere dört baģlık altında incelenmiģtir. 57

58 Milli Parklar alanı ve çevresinde kuģlarla ilgili olarak milli park içerisinde muhtelif zamanlarda yapılan gözlemler, konu ile ilgili literatürlerden edinilen bilgiler (Bkz: Kıziroğlu,1989), yörede yapılan alan araģtırması ve yerel halk ile yapılan görüģmelerden elde edilen bilgilere göre bölgede 41 familyaya ait 126 kuģ türünün varlığı ortaya çıkmaktadır. Milli Parkta Varlığı Saptanan Önemli KuĢ Türleri ve YaĢam Alanlarına Ait Çizelge KuĢun Familyası ve Türü Türkçe Adı Göçmen YerleĢi k KıĢ Ziyaretçis i Yaz Ziyaretçisi Kuluçkaya Yatma PODICIPEDIDAE LOPLU DALGIÇGĠLLER Podiceps nigricallis Karaboyun Batağan Tachybaptus ruficolis Bahri PELECANIDAE PELĠKANGĠLLER Pelecanus crispus Tepeli Pelikan PHALACROCORACĠDAE KARABATAKGĠLLER Phalacrocorax cabro Karabatak ARDEIDAE BALIKÇILLAR Ardea cınerea Gri Balıkçıl Ardea purpurea Erguvani Balıkçıl Egretta alba Büyük Akbalıkçıl Egretta garzetta Küçük Akbalıkçıl Ixobrycus minitus Cüce Balaban Botaurus stellaris Balaban CICCONIDAE LEYLEKGĠLLER Cicconia cicconia Leylek THRESKIORNITHIDAE KELAYNAKGĠLLER platalea leucorodia Kaşıkçıl Plegadis falcineüus Çeltikçi ANATIDAE ÖRDEKGĠLLER Anser anser Boz Kaz Ânas pylatyrhyncos Yeşilbaş ördek Arias crecca Kirik Ördek Anas acuta Kılkuyruk Anasas querquedula Bağırtlak ACCIPITRIDAE ATMACAGĠLLER Heliaeetus albicilla Akkuyruk Circaetus gallictts Yılan Kartalı Accipiter nisus Doğu Atmacası Buteo buteo Kızıl Şahin Hieraaetus pennatus Küçük Kartal Gypaetus barbatus Sakallı Akbaba 58

59 Neophoron percnopterus Küçük Akbaba Gyps fulvus Kızıl Akbaba Agujlla chrysaetos Kaya Kartalı Aguilla heliaca Şah Kartalı Pernis apivorus Arıcıl FALCONIDAE DOĞANGĠLLER Falco tinnunculus Kerkenez Falconaumanni Küçük Kerkenez Falco peregrinus Gezginci Doğan Falco biarmicus Bıyıklı Doğan Falco subbuteo Delice Doğan TETRANOIDAE URKEKLĠKLER Tetragoallus caspius Urkeklik PHASIANIDAE TAVUKSULLAR Alectoris chukar Kınalı Keklik Perdix perdix Çil Keklik Coturnix coturnix Bıldırcın GRUIDAE TURNAGĠLLER Grus grus Turna Grus leucogeranus Rahibe Turnası CHARADRIID AE YAĞMURKUŞUGİLLER Charadrius dubius Kolyeli Yağmurkuşu Charadrius alexandrinus Kesik Kolyeli Yağmurkuşu Pluviolis squatarola Gri Yağmurkuşu SCOLOPACIDÀE ÇULLUKGİLLER Tringa totanus Kızıl bacak Trìnga glareola Orman Kızıl bacağı Scolopax rusticola Çulluk LARIDAE MARTIGİLLER Larus ridibundus Gülen Martı Larus argentatus Gümüşi Martı Larus camis Küçük Martı STERNIDAE DENİZKIRLANGICIGİLLER Sterna albifrons Akalın Denizkırlangıcı Sterna hurindo Adi Denizkırlangıcı PTEROCLIDAE STEPTAVUĞUGİLLER - Pterochles orientalis Kara karın Step tavuğu Syrrhaptes paradoxus Bağırtlak COLUMBUDAE GÜVERCİNGİLLER Columba livia Kaya Güvercini Columba palumbus Tahtalı Columba oenas Mavi Güvercin Streptopelia turtur Üveyik CUCULUDIAE GUGUKKKUŞUGİLLER Cuculus canorus Gugukkuşu STRIGIDAE BAYKUŞGİLLER 59

60 Bubo bubo Puhu Otus scops İshakkuşu Athena noctua Kukumav Strix aluco Alaca Baykuş CAPRIMULGIDAE ÇOBANALDATANGİLLER Cprimulgus europeus Çobanaldatan APODIDAE EBABİLGİLLER Apus apus Ebabil Apusmelba Akkarın Ebabil ALCEDINIDAE YALlÇAPKINlGİLLER Alcedo atthis Yalıçapkını MEROPIDAE ARIKUŞUGİLLER Merops apiaster Arıkuşu CORACIIDAE KUZGUNGİLLER Coracias garrulus Gökkuzgun UPUPIDAE ÇAVUŞKUŞUGİLLER Upupa epops İbibik PICIDAE AĞAÇKAKANGİLLER Dendrocopus syriacus Alaca Ağaçkakan Dendrocopus minor Küçük Ağaçkakan ALAUDIDAE TARLAKUŞUGİLLER Melanocorypa calandra Boğmaklı Tarlakuşu Calandrella rufescerts Bozkır Tarlakuşu Galerida cristata Tepeli Toygar Eremophila alpestris Kulaklı Tarlakuşu HIRUNTiNDINIDAE Hirundo rustica Hirundo daurica KIRLANGIÇGĠLLER İs Kırlangıcı Kızıl Kırlangıcı Riparia riparia Kum Kırlangıcı Delichon urbica Pencere Kırlangıcı MOTACILLIDAE KUYRUKSALLAYANGĠLLER Anthus campestris Kır İncir kuşu Anthus trivialis Ağaç İncir kuşu Anthus spinoletta Dere İncirkuşu Motacilla flava San Kuyruksallayan Motacilia citreola Karanse Kuyruksallayanı Motacilia cinerea Dağ Kuyruksallayan Motacilia alba Ak kuyruksallayan TURDIDAE ARDIÇKUġUGĠLLER Erithacus rubecula Kızıl gerdan Luscinia luscinia Bülbül Irania gutturalis Ak gerdan Phoeniculus phoeniculus Bahçe Kızılkuyruğu Phoeniculus ochnuros Ev Kızılkuyruğu 60

61 Saxicola torguata Taş Kuşu Oenanthe oenanthe Kuyrukkakan Oenanthe hispanica Karakulak Kuyrukkakan Monticola saxatilis Kaya Ardıcı Turdus merula Karatavuk Turdus viscivorus Ökseotu Ardıcı Turdus pilaris Ardıç SYLVIDAE ÖTLEĞENGĠLLER Cettia cetti Setti Bülbülü Lucustella luscinoides Dere Ardıçkuşu Hippolais pallida Gri Mukallit Sylvia communis Çalı Ötleğeni PARIDAE BAġTANKARAGĠLLER Parus major Büyük Baştankara Parus caeruleus Mavi Baştankara Parus lugubris Mahsun Baştankara REMIZIDAE ÇULHAKUġLARI Remiz pendululinus Çulhakuşu ORIOLIDAE SARIASMAGĠLLER oriolu oriolus Sarı asma LANIDAE ÇEKĠRGEKUġLARI Anius callurio Çekirge Kuşu CORVIDAE KARGAGĠLLER Pica pica Saksağan Garrulus glandarius Meşe Kargası Pyrrhocorax graculus Sarı Gaga Dağ Kargası Corvus monedula Cüce Kargası Corvus corone cornix Leş Kargası Cavus corax Kara Karga STURNIDAE SIĞIRCIKGĠLLER Sturnus vulgaris Sığırcık PASSERIDAE SERÇEGĠLLER Passer montanus Dağ Serçesi Passer domes ti cus Ev Serçesi Petronia petronia Kayalık Serçesi ER1NGILLIDAE ĠSPĠNOZGĠLLER Fringilla coelebs Ġspinoz Serimis serinus Kanarya Carduelis chloris Florya Carduelis carduelis Saka Carduelis cannabina KetenkuĢu EMBER1ZIDAE KIRAZKUġUGĠLLER 61

62 Emberiza cineracea Emberiza melanocephala Anadolu KirazkuĢu KarabaĢtı KirazkuĢu Emberiza calandra Tarla KirazkuĢu Çizelgeden de görüldüğü gibi bölgede varlığı saptanan kuģ türlerinden 61 tanesi bölgede yerleģik durumda, 66 kuģ türü ise bölge için göçmen durumundadır. Göçmen kuģlardan 25 tür kıģ ziyaretçisi, 41 tür ise yaz ziyaretçisidir. Nemrut Dağı Milli Parkı ve yakın çevrede varlığı saptanan 126 kuģ türünün 96'sı master plan çalıģma alanında kuluçkaya yatmaktadır. Uluslararası ve ulusal ölçekte bilim adamları tarafından belirli bölgelerde yaģayan soyları tükenen ve tükenme tehlikesi ile karģı karģıya olan kuģ türlerinin ya da geniģ anlamda bitki ve hayvan türlerinin karģı karģıya bulundukları tehlikeleri belirlemek ve gereken önlemleri alabilmek için kırmızı listeler (Rote üst) hazırlamaktadırlar. Kırmızı listede bulunan tehlike dereceleri Atmaca (1994) ve Kıziroğlu (1989)'dan yararlanılarak Çizelgede yer verilmiģtir. Milli park alanında kuģlar üzerine yapılan araģtırmada varlığı saptanan 41 Familyaya ait 126 kuģ türünden 84'ü Kırmızı Liste içinde görünmektedir. Bunlardan 8 tür (A. 1.2), 25 tür (A.2), 23 tür, A.3), 22 tür (A.4), 2 tür (B.2) ve 4 tür de (B.3) tehlike sınıfına girmektedir. Planlama alanında saptanan kuģ türleri arasında kırmızı listeye giren kuģ türleri ve tehlike dereceleri de Scop et Ali (1978)'den yararlanılarak aynı çizelgede yer almıģtır verilmiģtir YerleĢim Alanları ve Nüfus Adıyaman ın 2011 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre toplam nüfusu dir. Bu nüfusun % 60,04 ü il ve ilçe merkezlerinde, % 39,96 si de belde ve köylerde yaģamaktadır. Adıyaman il merkezi ise 2011 yılındaki kiģilik nüfusuyla ildeki toplam Ģehir nüfusunun % 59,4 ünü, toplam il nüfusunun da % 35,66 sını oluģturmaktadır. Merkez dıģında Ġl e bağlı bulunan 8 ilçeden Kahta ilçesi kiģilik nüfusu ile en fazla nüfusa, Samsat ilçesi ise kiģilik nüfusu ile en az nüfusa sahip olan ilçelerdir. Ġl/Ġlçe merkezi Belde/Köy Toplam Adıyaman Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Merkez Besni

63 Çelikhan Gerger GölbaĢı Kahta Samsat Sincik Tut Toplam TARIM VE HAYVANCILIK Tarım 2013 Yılı Ġtibari Ġle Tarım Alanlarının Dağılımı Arazi Kullanım Biçimi Sulu Arazi (da) % Kuru Arazi (da) % Toplam Arazi (da) % Tarla Toplamı , , ,29 Meyve Toplamı , , ,05 Sebze Toplamı , , ,05 Nadas , ,60 Toplam Tarım Alanı , , Kaynak: Ġstatistik Veri Ağı (ĠVA) 2013 Yılı II. Tahmini Verileridir. Ġlçeler Bazında Sulanan Alanların Sulama Biçimleri ĠLÇELER Toplam Sulanabilir Tarım Alanı (ha) Devlet Sulamaları (ha) DSĠ Özel Ġdare Toplam Halk Sulamaları (ha) Toplam Sulanan Alan (ha) Merkez Besni Çelikhan Gerger GölbaĢı Kâhta Samsat Sincik Tut Toplam Kaynak: D.S.Ġ. ve Ö.Ġ. Ġstatistik Veri Ağı (ĠVA) 2013 Yılı II. Tahmini Verileridir. 63

64 2013 Yılı Ġlçeler Bazında Tarım Alanlarının Dağılımı (da) Ġlçeler Tarla Bitkileri Meyve Sebze Nadas ve Diğer Toplam Alan(da) % Alan(da) % Alan(da) % Alan(da) % Alan(da) % Merkez , , , , ,2 Besni , , , , ,66 Çelikha , , , ,11 n Gerger , , , , ,15 GölbaĢı , , , , ,46 Kâhta , , , , ,48 Samsat , , , ,87 Sincik , , , , ,99 Tut , , , , ,08 Toplam , , , , Kaynak: Ġstatistik Veri Ağı (ĠVA) 2013 Yılı II. Tahmini Verileridir. Ġlçelere Göre Tarım Arazilerinin Dağılımı Seri 1; Samsat; ; 4% Seri 1; Sincik; ; 2% Seri 1; Tut; ; 3% Seri 1; Kahta; ; 24% Seri 1; Merkez; ; 29% Seri 1; Besni; ; 27% Seri 1; Gölbaşı; ; 7% Seri 1; Gerger; ; 3% Seri 1; Çelikhan; ; 1% 64

65 Hayvancılık Adıyaman Ġli Sığır varlığı; Yerli, melez ve kültür ırkı kompozisonundan oluģmaktadır. Son yıllarda Kültür ırkı ve melez hayvan sayısında artıģ görülmektedir. Bu artıģ ıslah çalıģmalarında uygulanan suni ve tabi uygulama faaliyetlerinden kaynaklanmaktadır. Akrep ve Yılan Serumu Üretimi Mevcut Yılan Adedi : 40 Mevcut Akrep Adedi :1.000 Akrep Serumu ruhsatı alınmıģ, yılan serum ruhsatı yapım aģamasında yıllık üretim kapasitesi: Akrep Serumu Yılan Serumu : doz : doz Söz konusu üretimlerin denetimi Sağlık Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Üretilen Serumlar yurt içinde ve yurt dıģında özellikle de Ortadoğu ülkelerinde satılmaktadır yılında doz yurtdıģına, doz da yurt içine sevk edilmiģtir. İlçeler Bazında Hayvan Mevcutları (2012) Büyük BaĢ KüçükbaĢ Tek Tırnaklı Kedi Köpek Ġlçe Adı Sığır Buzağı Dana Toplam Koyun Keçi Toplam At Katır EĢek Köpek Kedi Merkez Besni Çelikhan Gerger

66 GölbaĢı Kahta Samsat Sincik Tut Toplam Arıcılık Adıyaman ili genelinde mevcut bitki florası ve faunasına bakıldığında bal üretimi için ciddi potansiyel arz etmektedir. Adıyaman ili bölgeler bazında doğal bitki florası bakımından çok zengin olup değiģik ekolojilere sahiptir. Özellikle kekik ve keven balı tüketiciler tarafından tercih edilmektedir. Ġlimizde arıcılıkla uğraģan (ilçeler dâhil) Arı YetiĢtiriciler Birliği ne üye olan toplam 723 arıcı bulunmakta olup, bunlardan AKS (Arıcılık Kayıt Sistemi) ye kayıtlı 686 adet iģletme bulunmaktadır. Kayıtlı toplam arılık sayısı 683, kayıtlı toplam koloni (kovan) sayısı adet olup bunun adedi aktif durumda, adedi ise pasif durumdadır. Ġlde 2012 yılında kayıtlı kovan varlığıyla 513 ton bal, 28 ton bal mumu üretimi yapılmıģ olup ortalama bal üretimi kovan/kg baģına kg olarak gerçekleģmiģtir. Olumsuz iklim Ģartlarından dolayı 2013 yılı tahmini kayıtlı kovan varlığının civarında, ortalama bal veriminin de kovan baģına 9-10 kg olacağı tahmin edilmektedir. 66

67 Bitkisel Ürün Sertifikasyon ÇalıĢmaları Sertifikalı Fidancılık: Ġlimizde 4 adet sertifikalı fidancılık yapan üretici bulunmaktadır. Bu üreticilerimizin 2012 yılı fidan üretimleri toplam adettir. Bu üretimin büyük bir kısmını bağ ( adet) ve badem ( adet) çeģitleri oluģturmaktadır. Kalan kısmı ise nar, elma, armut, kiraz, erik, kayısı, Ģeftali, nektarin ve Antep fıstığı çeģitleri oluģturmaktadır. Söz konusu üretim yerlerinden her yıl toprak numuneleri alınarak Diyarbakır Zirai Mücadele AraĢtırma Enstitülerine gönderilerek Nematod tahlilleri yenilenmektedir. Bu 4 firmanın 2012 yılı üretim miktarları ile üretilen fidan tür ve sayıları aģağıdaki tabloda sunulmuģtur. Fidan Üretim Miktarları Sıra Üretimi Yapılan Fidan Türü Üretim Miktarı (adet) 1 Bağ Bağ (Amerikan Asma Anacı) Nar Armut Kiraz Nektarin Elma A.fıstığı Erik Kayısı Badem ġeftali ViĢne TOPLAM Nar: Nar yetiģtiriciliği yaklaģık dekar alanda yapılmakta olup, yaklaģık 4500 ton ürün elde edilmektedir. narın iģlenmesi, değerlendirilmesi çalıģmalarının yapılması ve mevcut bahçelerin korunması açısından önemli olup, narın iģlenmesi ve paketlenmesi konusunda çalıģmalar yapılması, ayrıca nar üreticilerinin örgütlü bir yapıya kavuģturularak her türlü sorunun birlik tarafından takip edilmesinin sağlanması, ürün çeģitliliğinin geliģtirilmesi için 67

68 ilgili kuruluģlarca araģtırma çalıģmalarının yapılması nar üretiminin geliģmesinde önem arz etmektedir. Halen ilimizde nar suyu üreten 1 tesis bulunmaktadır. Zeytin: Dünya zeytin alanlarının kısıtlı olması nedeniyle ilimizde yetiģtiriciliği yapılan zeytin alanlarının çeģitli teģviklerle artırılması gerekmektedir. Pazar sorunu olmayan zeytin bitkisinin, ülkemizin yağ açığının kapanması ve tarımsal sanayiye alt yapı oluģturması açısından desteklenmesi gereken çok önemli bir ürün olduğu düģünülmektedir. ġu anda dekar alanda zeytin üretimi yapılmaktadır. Antepfıstığı: Ġlimizin önemli meyve türleri arasında olan Antepfıstığında dekar alan ile üretim alanları bakımından Türkiye üçüncüsü, üretim miktarında ise dördüncü sırada yer almaktadır. Ayrıca 2 milyon civarında aģılanması mümkün olan melengiç ağacı bulunmaktadır. Bağcılık: Besni kuru üzümü veya GölbaĢı Peygamber üzümü olarak bilinen kuru üzüm çeģidinin yıllık yaklaģık ton üretimi yapılmakta olup ülkemizde hemen hemen her bölgede pazarlanması yapılmaktadır. Son yıllarda üzümün iģlenmesi ile birlikte Pekmez, Köme ve pestilde markalaģma yönünde ciddi çalıģmalar yapılmaktadır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından verilen % 50 hibe desteği sayesinde Merkez ve GölbaĢı ilçemizde 2 tesisimiz mevcut olup her geçen gün kapasitelerini artırarak, üretime devem eden bu tesislerimiz Balkarlı ve Balzade isimiyle ürün üretmekte olup 2013 yılında Ankara ilimizde düzenlenen Adıyaman tanıtım günlerinden sonra arz ve talepleri artmıģtır. Biber YetiĢtiriciliği ve ĠĢlenmesi: Ġlimizde son yıllarda biber üretimi artarak devam etmektedir. Biberin iģlenmesi ile ilgili olarak OSB de 2 adet fabrika mevcuttur. Bu fabrikalarda iģlenen Adıyaman biberi Türkiye de marka olmaya adaydır. Özellikle bol güneģ alan ilimizin biber yetiģtiriciliği yönünden her geçen gün ġanlıurfa ve KahramanmaraĢ a rakip olacağı, kaliteli biberi ile Türkiye de nam salacağa düģünülmektedir. Sertifikalı Tohumculuk: Ġlimizde sertifikalı tohum yetiģtiren 10 adet üretici bulunmaktadır. Bu üreticilerimizce Adıyaman ili ve ilçelerinde buğday, arpa, mercimek, nohut, patates ve pamuk olmak üzere 6 üründe sertifikalı tohum üretimi yapılmaktadır. Müdürlüğümüzce 2012 yılı içerisinde Ģu ana kadar 347 adet tohum yetiģtirici belgesi verilmiģtir. Ayrıca Sertifikalı Tohum YetiĢtiriciliği için 10 firma tarafından 555 adet sertifikalı tohum beyannamesi (toplam 68

69 47.391,50 da. alan için) alınmıģ olup, toplam üretim miktarı kg dır. Bu ürünlerin tarla kontrolleri de tamamlanmıģtır. Biralık arpa üretiminde ilimiz ülke genelinde ilk sıralarda yer almaktadır. Ġlimizde en fazla üretimi yapılan tohum çeģitleri: Buğday: Tüten, Ege 88,wefa 2002,Pehlivan, KaĢifbey, Adana 99 Arpa: Akhisar 98,ġahin 91,Vomikhoca 98, Atılır, Fırat Nohut: Azkan, YaĢa 05 Mercimek: Çağıl, ġakar Pamuk: 468,Nazilli 845 Patates: Hermes Ters Lale: Soğan, rizom ve yumru kök yapısına sahip olan bu süs bitkisi, daha çok metre arasındaki rakımlardaki dağların eteklerinde doğal bir Ģekilde yetiģmektedir. Soğuk iklim bitkisi olan ters lale, karların erimesiyle birlikte baharın ilk aylarında (Nisan ve Mayıs) kırmızı, sarı ve turuncu renklerinde çiçekler açmaya baģlar. Parlak mızrak Ģeklindeki yeģil yaprakları ve ortalama olarak cm boyuna kadar büyüyebilen ters lale bitkisinin her dalında 5-8 adet yüzü toprağa dönük lale bulunmaktadır. Son yıllarda, ticari olarak büyük rağbet görmesinden dolayı kültüre alınarak yetiģtiriciliği yapılmaktadır. Sonbahar aylarında dikimi yapılmaktadır. Soğanların büyüklüğüne bağlı olarak farklı derinliklerde dikimi yapılabilen ters laleler yine soğan büyüklüğüne göre dekara ekilecek yaklaģık sayıda belirlenebilmektedir. Suya son derece hassas olan bu soğanların büyüklüğü fiyatını belirleyen en önemli etmenlerden biridir. Sahip olduğumuz birçok doğal kaynak ve güzellik gibi, ters lalenin de farkına çok geç varılmıģtır. Bu süs bitkisi ülkemizde yetiģtiği fark edilmesinin ardından lale memleketi olan Hollanda da büyük ilgi görmüģ ve çok büyük miktarlarda bu ülkeye ihracatı yapılmıģtır. Ġhracat yapılırken bu bitki köklerinin ülkemizde doğadan sökülerek toplanması doğal olarak yetiģen bu süs bitkilerinin büyük miktarlarda azalmasına neden olmuģtur. 69

70 Günümüzde özellikle park ve bahçelerin vazgeçilmez bir süs bitkisi haline gelen ters lale bitkisinin yetiģtiriciliği birçok bölgemizde ticari amaçlı yapılmaktadır. Ters lale, Gerger Sincik ilçelerindeki dağlarda, Merkez, Kayatepe ve Ulubaba köylerindeki dağlarda doğal olarak yetiģmekte olup, aģağıdaki tabloda yer alan üreticiler tarafından kültürel olarak yetiģtirilmektedir. Ters Lale üretimi yıllık olarak ortalama adet ile adet arasında değiģmektedir. Adıyaman Ġli Lale Soğanı Üretimi Yapan ĠĢletme Sayısı Firma/Üretici Adı Türü Dikim Yeri Dikim Alanı (m2) Yılı Abdurrahman KELEġ F.Ġmperialis Merkez Kavaklı Abdullah KAÇAR F.Ġmperialis Merkez Kayatepe Abdulkadir ASLAN F.Ġmperialis Gerger Merkez Abdulselam ACAR F.Ġmperialis Gerger Merkez Ters Lale Konusunda Önemsenmesi Gereken Hususlar: a. Bölgemiz florasındaki genetik çeģitlilik tespit edilmeli b. Kaçak sökümler engellenerek doğada biyolojik çeģitlilik korunmalı c. Doğal Çiçek Soğanları Yönetmeliği çerçevesinde üretimi yasal bir çerçeveye oturtulmalı d. Yerli üreticilere üretim izni verilerek yöre halkına yeni iģ imkânları sunulmalı e. Doğa tahribatının engellenmesi ve biyolojik çeģitliliğin korunması amacıyla üretim doku kültürü ile yapılmalı f. Üretimde kalite ve kantite sağlanmalı g. Programlı üretim yapılmalı h. Pazar ağı kurulmalı Seracılık: Ġlimiz de 2013 yılı itibari ile 117 da lık alanda ton örtü altı üretimi gerçeklemiģ olup, 117 da lık alanın 29 da lık alanı Kâhta Ġlçemizde jeotermal ısıtma sistemi ile ısıtma yapılarak üretim gerçekleģtirilmektedir. Desteklerin devam etmesi halinde yaklaģık 250 dekar daha jeotermel sera kurulma kapasitesi mevcuttur. 70

71 Coğrafi ĠĢaretler ve Patent ÇalıĢması: Ġle has ekonomik değeri olan ürünlerin patentlerinin alınması için gerekli çalıģmanın yapılması (ġambayat Biberi, Çelikhan- Sincik Balı, Tut Sarımsağı, Besni Üzümü gibi) gerekmektedir Su Ürünleri YetiĢtiriciliği Adyaman hektarlık yüz ölçümüne sahip olup bunun hektarlık kısmı suyla kaplıdır. Bu ise toplam alanın %14.5lik kısmını oluģturmaktadır. Ġlimiz genelinde 2009 yılına kadar Su Ürünleri YetiĢtiriciliği yok denecek kadar az iken 2009, 2010, 2011, 2012 ve 2013 yıllarında toplam aktif 14 tesisin kapasitesi ton/yıl ve halen iģlemleri devam eden hali hazırda 14 iģletmenin ise toplam kapasitesi ton/yıl dır. Su Ürünleri Avcılığı ġabut Balığı: Yerel ismi SORE olan bu balık türü Cyprinidae familyasından tor grypustur. Ġlimizde avcılığı yapılan lezzetli bir balıktır. Ekonomik olarak bu balık endemik bir tür olup Türkiye de sadece Fırat nehrinde yaģar. Ortalama ağırlığı 6-10 Kg. Ortalama uzunluğu ise cm. olarak avlanmaktadır. Üreme dönemleri Nisan- Mayıs ayları olup oldukça çevik bir yapısı vardır. Soğuk suları sever. Adıyaman da yıllık üretimi 20 ton civarındadır. Tüketimi ilimizde yapıldığı gibi Türkiye nin çeģitli illerine de gönderilmektedir. Ġlimiz sınırları dâhilinde Atatürk Baraj Gölünde 11 ve Çat baraj gölün de de 1 avlak sahası olmak üzere 12 avlak sahası mevcut olup bunlardan 9 avlak sahasının kiralaması yapılmıģ 11,12 ve 13. Avlak sahaları ise henüz kiralanmamıģtır 3.7. SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ Ġlin Sanayi Yapısı Adıyaman'da ticaretin yeterince geliģtiğini söylemek mümkün değildir. Ancak, mevcut tarım ağırlıklı potansiyeli ve son yıllarda sanayisinde gösterdiği performans ile birlikte tarımsal ürün çeģit ve verimliliğinde beklenen artıģların gelecekte ticari hayatı olumlu yönde etkileyeceği düģünülmektedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinin diğer illeri gibi Adıyaman'da da iç ticaret ağırlıklı olarak tarıma dayanmaktadır. Mevcut sanayi yapısı da tarımsal kaynak 71

72 potansiyeline bağlı olarak geliģme göstermiģtir. Temel gıda maddelerinin büyük çoğunluğu ile dayanıklı tüketim mallarının hemen hemen tamamı baģta Gaziantep ve Adana illeri olmak üzere diğer merkezlerden temin edilmektedir. El sanatlarına yönelik olarak kilim, savan ve el dokuma halıları üretilmekte ve çevre illerle birlikte diğer illere gönderilmektedir. Bunların dıģında tekstil sektöründe üretimi gerçekleģtirilen iplik de diğer illere gönderilmektedir. Tarım ürünleri içerisinde buğday, arpa, nohut, mercimek, pamuk, tütün, fıstık ve üzüm gibi ürünler özellikle komģu illere gönderilmektedir. Büyük yatırım ve sermaye gerektirmeden yapılan el sanatlarına yönelik ürünlerin pazarlanması, ticari hayata canlılık kazandırmakla birlikte bu sanatların geliģimine de katkıda bulunmaktadır. Ticari ve ekonomik hayatı meydana getiren kuruluģlar olarak; Ticaret ve Sanayi Odaları, Ticaret Borsaları, Meslek Odaları ile Esnaf ve Sanatkârlar Odaları bulunmaktadır. Ticaret borsasında; buğday, arpa, mısır, çavdar, yulaf, buğday kepeği, buğday unu, kuru fasulye, nohut, mercimek, ayçiçeği, yer fıstığı, tereyağı, sadeyağ, badem, ceviz, et, canlı hayvanlar, beyaz ve kaģar peynir, pamuk ipliği, keçi kılı, yapağı, hayvan derileri, bağırsak, çeltik, pirinç, bulgur, razmol, bal, tavuk ve piliç eti, yumurta, antepfıstığı, kuru üzüm ve muhtelif özelliklerdeki pamuk kotaya dâhil ürünler olarak değerlendirilmektedir yılında yapılan iģleme karģı ,20 TL'lik ürün tescili gerçekleģtirilmiģtir. Özetle Adıyaman Sanayisi; Ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma dayalı olup, özelikle tekstil sektörü yatırımlarında sanayileģme eğilimi görünmektedir. Sanayi büyük, orta ve küçük ölçekli iģletmeler Ģeklinde ĢekillenmiĢtir. GSYĠH si içerisinde sanayi sektörü tarım sektöründen sonra ikinci gelmektedir. Sanayi yatırımları içerisinde Tekstil sektörüne yapılan yatırımların yoğunluğu dikkati çekmektedir. Adıyaman da, gıda sanayi, maden- taģ ve toprağa dayalı sanayi, pamuk iģleme ve tekstil sanayi ile genel imalat sanayisine yönelik üretimler yapılmaktadır. Sanayi iģletmelerinin büyük bir çoğunluğu il merkezindedir. 72

73 Özel sektör kamu sektörüne göre daha fazla katma değer meydana getirmiģtir. Sanayi sektörü içerisinde tekstil sanayisinin gıda sektörüne göre daha fazla katma değer meydana getirdiği görülmektedir. Darboğazda olan tesisler genellikle ham madde, pazar noksanlığı ve ağırlıklı olarak da iģletme sermayesi yetersizliği nedeniyle problemler yaģamaktadır. En önemli yer altı zenginliği petroldür. Özel sektör üretimleri ile birlikte ülkemiz ham petrolünün %28,13 sinden fazlası Adıyaman bölgesinde üretilmektedir. Maden kaynakları bakımından oldukça zengin potansiyele sahiptir Ġlin Ticaret Yapısı Adıyaman ın sanayi ile tanıģma tarihi 1955 tir. Tekstil sektörü ile ilgili entegre bir tesisin kurulması amacıyla 1955 tarihinde Adıyaman Pamuklu Dokuma Sanayi Türk Anonim ġirketi kurulmuģ ve 1967 yılında üretime geçmiģtir tarihleri arasında Çimento, Süt ve Yem Fabrikası tesislerinin Adıyaman da kurulması ile ilgili etüt proje bazında birtakım çalıģmalar baģlatılmıģtır. Kalkınmada öncelikli yörelerde uygulanan devlet yardımları ve teģvikler ile temin edilen uzun vadeli ucuz maliyetli kredilerle sanayide ve yatırımlarda gözlemlenebilir bir hareketliliğin oluģtuğu ancak, alınan kredilerin iyi değerlendirilememesi ve yatırımcıların yönlendirilememesi nedeniyle arzulanabilir bir yatırım hamlesinin atılamadığı görülmektedir. Adıyaman ın Bugünkü Sanayi Durumu 5084 ve 5350 sayılı Yatırımların ve Ġstihdamın TeĢviki ile ilgili Yasaların yürürlüğe girmesiyle yatırım artıģlarında ve istihdamda büyük artıģlar olmuģtur. Zamanında ve rasyonel kararlarla Türkiye genelinde gelen taleplerin değerlendirilmesi ve yatırıma dönüģmesi bakımında il çok iyi bir performans göstermiģtir. 100 ün üzerinde gelen taleplerin tamamı değerlendirilerek, öncelikli olarak en fazla istihdam, en yüksek katma değer yaratacak ve ileri teknoloji gerektiren sektörler öncelikli olarak değerlendirmeye alınarak arsa tahsis iģlemleri yapılmıģ, tahsisi yapılan parseller üzerinde fabrikalar yapılarak birçoğu faaliyete geçmiģtir. 73

74 Genel olarak il ve ilçelerinde Sanayi Sicil Belgesi almıģ 239 tesis bulunmaktadır. Bu tesislerin tamamı fiili olarak üretim yapmakta, Sanayi yatırımları içerisinde tekstil sektörüne yapılan yatırımların yoğunluğu dikkati çekmektedir. Özetle Adıyaman Sanayisi: Ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma dayalı olup, özelikle tekstil sektörü yatırımlarında sanayileģme eğilimi görünmektedir. Sanayi büyük, orta ve küçük ölçekli iģletmeler Ģeklinde ĢekillenmiĢtir. GSYĠH sı içerisinde sanayi sektörü tarım sektöründen sonra ikinci gelmektedir. Sanayi yatırımları içerisinde Tekstil sektörüne yapılan yatırımların yoğunluğu dikkati çekmektedir. Adıyaman da, gıda sanayi, maden-taģ ve toprağa dayalı sanayi, pamuk iģleme ve tekstil sanayi ile genel imalat sanayisine yönelik üretimler yapılmaktadır. Sanayi iģletmelerinin büyük bir çoğunluğu il merkezindedir. Özel sektör kamu sektörüne göre daha fazla katma değer meydana getirmiģtir. Sanayi sektörü içerisinde tekstil sanayisinin gıda sektörüne göre daha fazla katma değer meydana getirdiği görülmektedir. Darboğazda olan tesisler genellikle ham madde, Pazar noksanlığı ve ağırlıklı olarak da iģletme sermayesi yetersizliği nedeniyle problemler yaģamaktadır. En önemli yer altı zenginliği petroldür. Özel sektör üretimleri ile birlikte ülkemiz ham petrolünün %28,13 ünden fazlası Adıyaman bölgesinde üretilmektedir. Maden kaynakları bakımından oldukça zengin potansiyele sahiptir Sanayi Sicil Kayıtlarına Göre Ġl Sanayisinin Değerlendirilmesi Türkiye Sanayisi ve Adıyaman Ġli Sanayisi Kayıtlara göre sanayi iģletmelerinin, baģta Ġstanbul (%31) olmak üzere, Bursa (%8), Ankara (%7), Ġzmir (%5), Konya (%4), Gaziantep (%3), Denizli (%3), Kocaeli (%2), Adana (%2), Tekirdağ (%2), Kayseri (%2), Mersin (%2) olmak üzere, toplam %71 i, on iki ilimizdedir. Bölgelere göre bir değerlendirme yaptığımızda, sanayi iģletmelerinin %48 Marmara Bölgesinde, %17 Ġç Anadolu Bölgesinde, %14 Ege Bölgesinde, %8 Akdeniz Bölgesinde, %6 74

75 Karadeniz Bölgesinde, %5 Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, %2 Doğu Anadolu Bölgesinde olduğu görülmektedir. Adıyaman Ġlinde sanayi siciline kayıtlı sanayi iģletmesi sayısı 243 tür. Toplam sanayi iģletmesi içerisinde %0,3 lük bir oran ile sanayisi geliģmekte olan iller arasında yer almaktadır. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ndeki Ġllerin sanayisine göre bir değerlendirilmesi yapıldığında, %65 lik bir oran ile Gaziantep Ġli bölge illeri arasında birinci sırada yer alırken,%10 ġanlıurfa, % 9 Diyarbakır, % 6 Adıyaman, % 4 Batman, % 3 Mardin, %1 Kilis, %1 Siirt, %1 ġırnak yer almaktadır Adıyaman Ġlinde Sanayi ĠĢletmelerinin Sektörel Dağılımı Adıyaman Ġlinde bulunan sanayi iģletmelerinin sektörel dağılımına baktığımızda, %24 ile Gıda ürünleri imalatı, %16 lık bir oran ile tekstil ürünleri imalatı sektörlerinin ilk iki sırada olduğu görülmektedir. Diğer sektörler sırasıyla: - % 14 Giyim eģyası imalatı; kürkün iģlenmesi ve boyanması - % 10 Diğer madencilik ve taģ ocakçılığı; - % 8 Diğer metalik olmayan mineral ürünleri imalatı, - % 5 Ham petrol ve doğal gaz, - % 3 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı (Makine ve teçhizatı hariç) - % 3 Kauçuk ve plastik ürünleri imalatı, - % 3 Mobilya imalatı, - % 2 Kok kömürü rafine edilmiģ petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı - % 2 Ġçecek Ġmalatı, - % 2 Elektrik, gaz, buhar ve havalandırma sistemi üretimi ve dağıtımı, - % 1 BaĢka yerde sınıflandırılmamıģ makine ve ekipman imalatı, - % 1 Bilgisayarların, elektronik ve optik Ürünlerin Ġmalatı - % 1 Ana metal sanayi - % 1 Kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı - % 1 Deri ve ilgili ürünlerin imalatı, - % 1 Temel eczacılık ürünlerinin ve eczacılığa iliģkin malzemelerin imalatı - % 2 Diğer (Kömür ve Linyit Çıkartılması, Kâğıt ve kâğıt ürünleri imalatı, Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (Mobilya hariç) saman ve benzeri malz. Örül. yapılmıģ, Bilgisayarların 75

76 elek. ve optik ürünlerin imalatı, Motorlu Kara taģıtı, Treyler (Römork) ve yarı treyler (yarı römork) ÇalıĢan sayısı ve AR- GE Sanayi sicil kayıtlarına göre, Adıyaman ilinde kayıtlı iģletmelerde çalıģan personel sayısı toplam dur. Ar-Ge birimi bulunan firma sayısı 13, çalıģan sayısı 17 dir. Toplam personelin %1 i Ar-Ge biriminde çalıģmaktadır. Genel Değerlendirme Adıyaman ilinde lider sektör Tekstil ürünleri sektörü ve Giyim sektörüdür. Sanayi çalıģanların,%2 si Tekstil Ürünleri Sektöründe istihdam edilirken, %24 ü Giyim EĢyası ürünleri imalatı sektöründe istihdam edilmektedir. Ġstihdamın %84 ü iģçi, %3 ü mühendistir. Adıyaman ilinde bulunan sanayi iģletmelerinin %28 i mikro ölçekli, %58 i küçük ölçekli, %12 si orta ölçekli, %2 si büyük ölçekli iģletmelerdir. Personel Büyüklüğüne Göre Firmalar - Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) Adıyaman Bölge Müdürlüğü - SANKO Tekstil ĠĢletmeleri Sanayi ve Ticaret A.ġ. Adıyaman ġubesi - BETAġ Mensucat Sanayi ve Ticaret A.ġ. - ÇĠMKO Çimento ve Beton Sanayi ve Ticaret A.ġ. - Ġnternet Tekstil Sanayi ve Ticaret A.ġ. Potansiyeli Değerlendirmeye Yönelik Yatırımlar Tarım ve Hayvancılığa Yönelik Sanayi Sektörü Tekstil Sanayi Sektörü Gıda Sanayi Sektörü Turizm Sanayi Sektörü ĠnĢaat Sanayi Sektörü Yer Altı Kaynaklarına Dayalı Maden, Petrol Sanayi Sektörü Orman Ürünlerine Dayalı ve Mobilya Sanayi Sektörü Yedek Parça Sanayi Sektörü 76

77 Genel Ġmalat Sanayi Sektörü Talebi KarĢılamaya Yönelik Yatırımlar Yukarıda sıralanan sektörler bağlamında talebi karģılamaya yönelik ilde tavsiye etiğimiz baģlıca yatırım konularını Ģöyle sıralamak mümkündür: Pamuk yağı üretimi Tarım alet ve makineleri imalatı Organik Gübre üretimi Zirai ilaç üretimi Ambalaj Sentetik çuval üretimi Karton ve mukavva kutu üretimi Baskılı kâğıt ve plastik ambalaj Asansör kabini imalatı Ayakkabı imalatı DikiĢli çelik boru imalatı Elektrik panosu imalatı PVC üretimi Kilitli beton üretimi Panel radyatör imalatı ÇeĢitli filtre imalatı Elyaf üretimi DeğiĢik tür iplik imalatı Baskı, boya ve apreleme KumaĢ dokuma imalatı Penye örme imalatı Muhtelif hazır giyim imalatı Elektrik ve elektronik Sarma tütün paketleme Çelik hasır üretimi Pamuk saplarından yonga levha üretimi 77

78 DikiĢsiz ve dokumasız kumaģ üretimi Tuğla Üretimi Soğuk Hava Deposu Ġlin DıĢ Ticareti Adıyaman Ġline Ait Ġhracat Bilgileri Yıl Ġhracatçı Firma Sayısı Ġhracat Değeri (1.000 USD) Kaynak: TUĠK (2013) Adıyaman Ġline Ait Ġthalat Bilgileri Yıl Ġhracatçı Firma Sayısı Ġhracat Değeri (1.000 USD) Kaynak: TUĠK (2013) 78

79 Adıyaman Ġlindeki Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri Ġle Ġlgili Özet Bilgiler ORGANĠZE SANAYĠ BÖLGELERĠ a) Tamamlanan Organize Sanayi Bölgeleri Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi: (Sicil No: 92) 232 hektar büyüklüğündedir 2001 yılında tamamlanmıģtır. Üretime geçen parsellerde yaklaģık kiģi istihdam edilmektedir. Ağırlıklı sektör grubu; dokuma, gıda ve plastik sanayidir. Adıyaman- GölbaĢı Organize Sanayi Bölgesi: (Sicil No: 237) 50 hektar büyüklüğündedir yılında tamamlanmıģtır. Üretime geçen parsellerde yaklaģık 60 kiģi istihdam edilmektedir. Ağırlıklı sektör grubu; gıda sanayidir. b) Devam Eden Organize Sanayi Bölgeleri Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi: (Sicil No: 92) 2011 yılı Yatırım Programında Arıtma (177 hektar) olarak ve TL ödenekle yer almaktadır. Besni Organize Sanayi Bölgesi: (Sicil No: 230) 2011 yılı Yatırım Programında 124 hektar olarak ve TL ödenekle yer almaktadır. Üretime geçen parsellerde yaklaģık 540 kiģi istihdam edilmektedir. Ağırlıklı sektör grubu; gıda, dokuma ve petrol ürünleri sanayidir. Adıyaman-Kahta Organize Sanayi Bölgesi: (Sicil No: 259) 2011 yılı Yatırım Programında 155 hektar ilk etapta 89 ha olarak ve TL ödenekle yer almaktadır. Üretime geçen parsellerde yaklaģık 20 kiģi istihdam edilmektedir. 79

80 KÜÇÜK SANAYĠ SĠTELERĠ Devam Eden Küçük Sanayi Siteleri Merkez II Küçük Sanayi Sitesi: 2011 yılı Yatırım Programında 94 iģyeri altyapı olarak ve TL ödenekle yer almaktadır (2012 tarihi itibariyle) Ġlde Sanayi Sektörüne Yönelik Güncel Sorunlar ve Çözüm Önerileri 1. Besni, Kahta ve GölbaĢı Organize Sanayi Bölgelerinin altyapı çalıģmalarının desteklenmesi (OSB'lerde kamulaģtırma bedellerinin hızlı artması nedeniyle, tüm alanda birden kamulaģtırma yapılarak daha az kredinin kullanılması 2. Adıyaman Organize Sanayi Bölgesi arıtma tesisi inģaatının tamamlanması ve desteklenmesi. Merkezde 2. OSB'nin kurulması 3. Ġhtisas Besicilik (Hayvancılık ) Organize Sanayi Bölgesinin kurulması 4. Jeotermal Termal Seracılık Organize Sanayi Bölgesi kurulması 5. Enerji Desteği TeĢvikinin yeniden uygulamaya alınması 6. Mevcut TeĢvik Desteğinden daha fazla yararlanması için istenilen kapasite oranının ve yatırım tutarlarının düģürülmesi 7. Tekstil ve her çeģit tarıma dayalı sektörlerin teģvik kapsamına alınması 8. ÇeĢitli teģvik ve devlet yardımına esas olan bölge düzey belirlemelerin yeniden değerlendirilerek Adıyaman ilinin kalkınmada öncelikli yöre olması hesabıyla bu illerle aynı düzeyde belirlenen bölgeye dâhil edilmesi 9. Bölgesel Asgari Ücretin uygulanması 10. ĠĢletme sermayeleri yetersiz olan iģletmelere ham madde temini güçlüğünün öncelikle giderilmesi 11. Daha önceki yıllarda olduğu gibi Yatırım TeĢvik belge ve iģlemlerinin taģrada Ġl Sanayi ve Ticaret Müdürlüğünce yürütülmesi 12. TeĢvik ve KOBĠ kredileri için bankalarca istenilen teminatların iki kat istenilmemesi yani, kredi miktarı kadar teminat istenilmesi, iģletmenin demirbaģ, bina, makine ve donanımlarının da teminat olarak gösterilmesi, hem kefil hem de teminat istenilmemesi 80

81 13. Tarıma dayalı sanayinin canlanması ve altyapısının oluģması için acilen Adıyaman için planlanan sulama projelerinin baģlatılması baraj ve pompaj istasyonlarının devreye konulması 14. Adıyaman da göreli avantaj durumuna göre uygun görülen sanayi profillerinin ilgili bakanlıkça revize edilip sektör maliyetlerinin yeniden değerlendirilerek illere gönderilmesi 15. Ġhracat yapan iģletmelere daha düģük tarifeli enerji ve nakliyat giderlerinin devletçe karģılanması 16. Tekstil sektöründe, fason iģ yapmaktan vazgeçilerek ihracata yönelmeli ve gerekli altyapı ve pazar araģtırmaları için ilgili kuruluģların öncü olmaları 17. GölbaĢı Ġlçesine kadar gelen Devlet Demir Yolunun Adıyaman ve Kâhta OSB'lerine bağlanması 18. Büyük mağazaların bundan böyle Ģehir merkezinde kurulmalarının önlenmesi, faaliyette bulunan mağazaların belirli bir süre içinde Ġl merkezi dıģına çıkarılmaları için yasal düzenlemelerin yapılması 19. Ġç piyasa daralması ve tüketicinin alım gücü sıkıntısını giderecek yasal düzenlemelerin yapılması yılında yürürlüğe konulan 5084 Sayılı Yasa ile ilde canlanan sanayileģme hareketinin daha da kökleģmesi için teģvik yasası kapsamında yer alan enerji desteği kaldırıldığından yeniden uygulamaya konulması ve Tarımda kullanılan enerjinin de destek kapsamına alınması 21. Nitelikli Sanayi Bölgelerinin kurulması 22. Kamu kuruluģlarının ellerinde bulunan atıl tesislerin bedelsiz olarak yatırımcılara tahsis edilmesi 23. Ġhracat yapan firmalara daha ayrıcalıklı enerji tarifesi uygulanması, nakliyat giderlerinin devletçe desteklenmesi 24. ĠĢçi maliyeti yükünün en aza indirilmesi 25. GAP ın yatırım ortamının iyileģtirilmesi ve sürdürülebilirliğinin sağlanması, 26. Devlet tarafından sağlanan teģvikler yeterli gelmediği takdirde devletin bazı yatırımları üstlenmesi 81

82 27. Üniversitemiz bünyesinde Teknoparkın kurulması Altyapı, UlaĢım, HaberleĢme ve Konaklama Altyapı - Su Sistemi Adıyaman ilinde su kaynaklarının kullanılmasında kentsel teknik altyapı, diğer Güneydoğu Anadolu Bölgesi illerinde olduğu gibi oldukça yetersizdir. KentleĢmenin hızlı geliģmesi ve yetersiz mali kaynaklar, yol, su, kanalizasyon ve çöp hizmetlerinin yeterli ölçüde verilmesini engellemektedir. Su kaynakları ve dağıtım Ģebekeleri oldukça yetersizdir. Adıyaman Ġl indeki yeraltı su kaynaklarının genellikle kuzeydeki dağ yamaçları ya da civarında yoğunlaģması sebebiyle, 1998 yılı itibariyle, Ġl deki köylerin 586 sı yeterli suya sahip olmakla birlikte, suyun yetersiz olduğu köy sayısı 82, hiç suyu olmayan köy sayısı ise 305 tir. Adıyaman Ġl merkezinde kanalizasyon Ģebekesi tamamlanmıģtır. Adıyaman Ġli Kanalizasyon Yatırımları YerleĢme BaĢlangıç Yılı BitiĢ Yılı Adıyaman Merkez Samsat GölbaĢı Adıyaman Merkez (Arıtma) Kahta Besni Çelikhan Adıyaman Ġli Ġçme suyu Yatırımları YerleĢme BaĢlangıç Yılı BitiĢ Yılı Adıyaman Merkez Besni-GölbaĢı -Harmanlı -Suvarlı Çayırhöyük Çelikhan Gerger

83 Kâhta PınarbaĢı Samsat Tut Bölükyayla Kömür Sincik Tut (Ġlave) Adıyaman Merkez (ilave) Kahta (Ġlave) Eskiköy Besni Balkar Kaynak: GAP Bölgesi Turizm Envanteri ve Turizm GeliĢtirme Planı Adıyaman Ġli su kaynakları olarak, Göksu Irmağı, Değirmen Çayı, GölbaĢı Gölleri, Abdülharap Gölü, Kotur Ġçmesi, Besni Ġçmesi, Çelikhan Ġçmesi sayılabilir. Söz konusu su kaynaklarından Kotur Ġçmesi, Besni Ġçmesi, Çelikhan Ġçmesi il sınırları içindeki Ģifalı su kaynaklarıdır Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi Adıyaman Ġl ve ilçe genelinde atık su arıtma tesisleri de mevcut değildir. Atık sular geliģigüzel olarak uygun olmayan Ģartlarda belirlenen yerlere deģarj edilmektedir. Ġl merkezinde merkez kanalizasyon sistemine ait iki adet atık su arıtma tesisi mevcut olup, merkez Eğri çayında bulunan küçük kapasiteli arıtma tesisi çökertme havuzlarından ibaret olup tam kapasite ile çalıģmaktadır. Bu arıtma tesisi Sanko Dokuma Sanayi, Üniversite, Küçük Sanayi Sitesi AltınĢehir, Karaali ve Sümerevler mahallesinin bir kısmına hitap etmekte, bu da Adıyaman merkez nüfusunun % 10 una tekabül etmektedir. Adıyaman Ġl merkezi Atatürk barajına en fazla kirliliğe neden olan yerleģim yeridir. Ġl merkezindeki nüfus 245 bin olup, yerleģim alanının baraj gölünün önemli kolları arasında yer almaktadır. Adıyaman Ġlinin topoğrafyasından ve kod farkından dolayı kanalizasyon iki ayrı noktada toplanmıģtır. Bunlardan Ġl nüfusunun %10 luk kesimi bir arıtmaya bağlanmıģ geri kalan %90 lık kesim ise herhangi bir arıtmaya tabi tutulmadan deģarj edilmektedir. Arıtma 83

84 tesisi yapımı için Ġller Bankası ile Proje baģlatılmıģ ancak daha sonra iģletme ve yapım maliyetinin yüksek olmasından dolayı projeden vaz geçilmiģtir. Arıtması olmayan ve ilimizin %90 nın kanalizasyonunu topladığı bu kısımda gözlemsel akım debisi yaklaģık 5 Lt/sn dir ve atık sular Ġncesu deresi ile birleģerek direk baraj gölüne deģarj edilmektedir. Yine aynı Ģekilde Adıyaman Ġlinin %90 lık kısmına hitap eden Sitilce mevkiinde bulunan büyük atık su arıtma tesisinde 6 adet havuz mevcut olup, 2 adet havuzun kaba inģaatı bitmiģ diğer 4 adet havuz çukurdan ibarettir. KıĢ aylarında doğal olarak havuzlarda biriken yağmur sularına gerekli emniyet tedbirleri alınmadığından tehlike arz etmektedir. Yaz aylarında ise bu sular koku ve sivrisinek yatağını oluģturmaktadır. Konu ile ilgili olarak Çevre Koruma Vakfı ve Müdürlüğümüz iģbirliği ile bu havuzların etrafına uyarı ikaz levhaları hazırlatılmıģ ve yerleģtirilmiģtir. ġu anda mevcut kanalizasyon atıkları hiçbir arıtmaya tabi tutulmadan Açık Cezaevi batısından, Eski mezarlık yeri 150 metre güneyinden, Eski Mezbahane çıkıģından, Vartana Yolu Köprüsü ve Köy Hizmetleri Ġl Müdürlüğü doğusundan olmak üzere 5 noktadan dereye direk olarak deģarj edilmektedir. Bu atık sular ile civarda bulunan halk tarafından sebze ve meyve bahçeleri sulanmakta ve geri kalan atık sular direk olarak Atatürk baraj gölüne akıtılmaktadır. Yukarıda bahsedilen bu durumlardan dolayı özellikle yaz aylarında artan koku ile birlikte mevcut durum sivrisinek, karasinek ve çeģitli haģerelerin üremesine uygun bir ortam teģkil etmekte, insan ve çevre sağlığı sorunlarına ve telafisi zor çevre kirliliğine neden olmaktadır UlaĢım Ġlin ana bağlantısı Gaziantep-Malatya Karayolu ndan GölbaĢı üzerinden doğuya sapan karayoluyla gerçekleģtirilmektedir. Bu yol güneyden ġanlıurfa dan gelen karayolu ile Adıyaman Ġl inin 13 km batısında birleģmektedir. Adıyaman-Çelikhan-Malatya yolu ikinci dereceli bir yoldur ve asfalttır. Aynı Ģekilde ilçeleri birbirine bağlayan yollar genelde asfalttır Madencilik Adıyaman Maden kaynakları bakımından zengin bir ildir. Bu kaynaklardan ham petrol, kömür, çimento, mermer, tuğla-kiremit ham maddeleri, manganez, demir, bakır cevherleri, fosfat, maden suyu ve kaplıca suyudur. 84

85 Madencilik Durumu Ġlden Bulunan Maden Sahası : 39 ĠĢletme Ruhsatlı Maden Sahaları : 39 Arama Ruhsatlı Maden Sahaları : 39 Maden Cinsleri: 1. Mermer 2. Kömür 3. Krom 4. Tras 5. Fosfat Adıyaman ili maden sahaları ile ilgili 130 adet ÇED görüģü verilmiģtir. Bunların sektörlere dağılımı Ģöyledir: Mermer: 57, Kömür: 1, Krom: 26, TaĢ: 12, Kum-çakıl: 10, Mangan: 15, Bakır: 1, Demir: 6, Tras:2 Madenin Adı Maden Yatağı Miktar (Ton) Tuğla Kiremit Merkez Ġlçe Hasancık Beldesi Demir Çelikhan Ġlçesinde Bakır-Kömür-Çinko Çelikhan Ġlçesinde Kireç TaĢı GölbaĢı ve Merkez Börgenek Köyü Kil GölbaĢı ve Merkez Börgenek Köyü Tras GölbaĢı ve Merkez Börgenek Köyü Manganez GölbaĢı ve MeryemuĢağı Köyü Yatağı Kömür GölbaĢı Ġlçesinde Fosfat Tut Ġlçesinde Genel Toplam

86 Sanayi Madenleri Miktar (Ton Tuğla-Kiremit Hammaddesi (Kil/Merkez-Büyükkavaklı) Samsat-Kızılpınar ve Zurha Bayırı Kahta-Çınarcık ve Kıraç GölbaĢı -Göksu Alüvyonlar 3-5 Milyon Tuğla ve Kiremit Toprağı GölbaĢı Enerji Madenleri Kömür (linyit) - GölbaĢı -Peveri-Akyer mevkii (Gör) Orijinal Kömürde; % 28,5 C, %21,25 Kül, %50,25 Su, AĢağı Kalori Kcal/kg Adıyaman Ġlinde en önemli yeraltı zenginliği petroldür. Özel sektör üretimiyle birlikte ülkemiz ham petrolün % 50 sinden fazlası Adıyaman bölgesinde üretilmektedir. Toplam 15 sahada bulunan 155 kuyudan günlük ortalama varil/gün ham petrol üretimi gerçekleģtirilmektedir. Üretilen ham petrol BOTAġ kanalı ile TÜPRAġ a satılarak değerlendirilmektedir. Adıyaman Bölgesinde ham petrolün dıģında doğal gaz üretiminin de gerçekleģtirildiği 1 adet kuyu bulunmakta ve günlük 400 m3/gün gaz üretilmektedir. Üretilen gaz Adıyaman istasyonunda ve TPAO Bölge Müdürlüğü tesislerinde kullanılmaktadır. Yıllar itibariyle ham petrol üretiminde azalmalar görülmektedir. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler Adıyaman Ġlinde TaĢ Ocakları Nizamnamesine tabi olarak yaklaģık 33 adet TaĢ-Kum- Çakıl ocağı mevcuttur Enerji GüneĢ Enerjisi Enerji fiyatlarının hızla tırmandığı, fosil yakıt rezervlerinin tükenmekte olduğu ve özellikle bütün dünyada geliģmek için gereksinilen enerji miktarının arttığı bir dönemde güneģ enerjisinde yararlanmayı sağlayacak bir programın belirlenerek uygulanması konusu önem kazanmaktadır. Ġlimizde güneģ enerjisinden genellikle sıcak su sağlamak amacıyla yararlanılmaktadır. 86

87 Rüzgâr Enerjisi Atmosferde bol ve serbest olarak bulunan yenilenebilir ve temiz bir enerji kaynağı da rüzgâr enerjisidir. Ġldeki ortalama rüzgâr hızı 2,4 m/sn.dir. Bu konuda Adıyaman ili Sincik ilçesinde RES yapılmıģtır. Odun Adıyaman'da sanayi ve ısıtmada kullanılan odum miktarı ton civarındadır. Ġlimizde odun ihtiyacı bozuk meģeliklerin budanması ile bir kısmı elde edilirken, büyük bir kısmı çevre illerden temin edilmektedir. Bunun haricinde kavak ve diğer meyve ağaçlarının budanması ile ilin odun ihtiyacı temin edilmektedir. Kömür Adıyaman da linyit cinsinde bir adet iģletme olup toplam rezervi ton/y ı l olarak hesaplanmıģ, kalori değeri oldukça düģük olup 1500 cal civarındadır. Adıyaman ili sınırları içerisinde çok sayıda kömür rezervi olup ekonomik olmadıklarından iģletilmemektedirler. Üretilen soykan kömürleri daha çok sanayide kullanılmaktadır. Ġlde kullanılan kömürler linyit cinsinden olup, toplam ton civarındadır. Ġlde tüketilen kömürlerin ısı değerleri kcal/kg arasında değiģmektedir. Petrol (Fueloil, Motorin, Asfalt, Benzin, Lpg) Ülkemiz genelinde çıkarılan ham petrolün % 60 ına yakın kısmı Adıyaman daki kuyulardan elde edilmektedir. Ancak son yıllarda yeni petrol kuyularının açılması yavaģladığından üretimde de buna paralel bir düģme gözlenmiģtir. Petrol üretimi sadece TPAO tarafından değil, bölgede faaliyette bulunan özel sektöre ait iģletmeler tarafından da yürütülmektedir. Doğalgaz Enerjisi Adıyaman TPAO da günlük 400 m3 gaz üretilmektedir üretilen gaz Adıyaman istasyonlarında ve bölge tesislerinde kullanılmaktadır. Ġkincil Enerji Kaynakları Hidrolik Enerji: Adıyaman'ın (aynı zamanda ülkemizin) en önemli hidroelektrik santrali Atatürk barajı üzerinde kurulmuģ olup kurulu güç 2400 MW, enerji üretimi 8900 GWh dır. Atatürk barajı GAP projesi kapsamında düģünüldüğünde proje tamamlandığında, yılda toplam 87

88 52.94 milyar metreküpten fazla su akıtan Fırat ve Dicle nehirleri üzerindeki tesislerle, Türkiye toplam su potansiyelinin % 28,5 i kontrol altına alınacak, Çukurova nı n 4,5 katı olan 1,7 milyon hektarın üzerinde arazinin sulanması ve yaklaģık 7500 megavatlık kurulu güç kapasitesiyle yılda 27 milyar kilovat saatlik hidroelektrik enerjisi üretilmesi sağlanacaktır. Planlanan toplam sulama alanı, Türkiye de ekonomik olarak sulanabilir toplam alanın %20 sine ve toplam yıllık elektrik üretimi, Türkiye de ekonomik olarak gerçekleģtirilebilir elektrik enerjisi potansiyelinin % 22 sine eģdeğerdir Ülkemiz enterkonnekte sistemine giren enerjinin önemli bir bölümünü üretmekte olan Karakaya ve Atatürk Barajlar ı ile birlikte 1999 ve 2000 yıllarında iģletmeye alınan Kralkızı, KarkamıĢ, Dicle ve Birecik barajlarında gerçekleģtirilen toplam hidroelektrik üretimi, tesislerin açılıģından 2001 sonuna kadar (kümülatif olarak) yaklaģık 184 milyar kilowat saat olmuģtur. Bu miktar üretim değeri olarak yaklaģık 11 milyar dolara eģittir. Alternatif kaynaklar cinsinden ifade edilecek olursa, GAP ın toplam elektrik üretimi yaklaģık 46 milyon ton fueloil veya 35,5 milyar m3 doğalgaza eģdeğerdir yılı içinde GAP barajlarının ürettiği hidrolik enerji (yaklaģık 11,5 milyar kilowat saat), Türkiye nin toplam hidrolik enerji üretiminin de yaklaģık yarısını oluģturmaktadır. Aynı dönemde Türkiye nin 123 milyar kilowat saatlik toplam enerji üretiminde (termik, hidrolik ve rüzgâr) GAP ın payı ise % 9,3 olmuģtur. 88

89 BÖLÜM 4 ADIYAMAN DOĞA TURĠZMĠ ARZI 4. Adıyaman ın Doğa Turizmi Değerleri (Doğa Turizmi Arzı) Kırsal YerleĢmenin tipik özellikleri Adıyaman için örtüģmektedir. Ġlde toplam 28 ilçe ve belde ile 428 köy ve 593 mezra bulunmaktadır. Ġl in toplam nüfusu iken, belde ve köylerin nüfusu dur. Buradan kırsal nüfusun % 41 düzeylerinde olduğu görülmektedir. Türkiye kırsal nüfus ortalaması ise, %35 tir (TUĠK, 2010). Dolayısıyla Adıyaman kırsal nüfusu ülkemiz kırsal nüfus ortalamasının üzerindedir. Adıyaman kırsal nüfusunun bu değerlerde yoğunlaģması, kırsal kalkınma uygulamaları açısından dikkate alınması gerektiğini göstermektedir. Kırsal alanlar birçok açıdan turistlere çekicilik sunmaktadır. Bu kapsamda dünyanın farklı ülkelerinde; çiftlik evlerinde konaklama, buna bağlı olarak üretilen ürünlerin anı, süs ve hediyelik eģyaların satılması, turistlere; kamp yapma, atlı gezi, doğa yürüyüģü ve dağ bisikleti gibi olanaklar sunulması, bağ bozumunun, yöreye özgü yemeklerin ağırlık kazandığı, yöredeki halkın gelenek ve göreneklerinin yaģatılması vb. Ģekillerde kırsal turizmin çeģitli uygulamaları söz konusu olmaktadır. Kırsal alanların sahip olduğu bu potansiyelin turizm yoluyla değerlendirilmesi geri kalmıģ kırsal yerleģim birimlerinin kalkınmasına yardımcı olmaktadır. Adıyaman, pek çok kültüre merkezlik etmiģ olan bir kültür ve turizm kentidir. Ġlin coğrafi özellikleri ve iklimsel faktörleri kırsal turizm çeģitliliği yönünden zenginlik taģımaktadır. Sanayisi sınırlı, baģlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılık olan Adıyaman, gelir düzeyi en düģük iller arasında bulunmaktadır. Sosyo-Ekonomik GeliĢmiĢlik Sıralamasına göre 65. sırada yer almaktadır. Yakın gelecekte de bu yapısının değiģimi yönünde herhangi bir iģaret bulunmamaktadır. Bu nedenle geri kalmıģlık yapısının ortadan kaldırılmasında turizm sektörü önemli bir unsur olarak görülmelidir. Yapılan bir çalıģmada Adıyaman a gelen turistlerin 5 milyon dolar civarında döviz bıraktıkları hesaplanmıģtır. Bunun yanında av turizmi için elde edilen gelir yıllar içerisinde artıģ göstererek 2010 yılında TL nin üzerine çıkmıģtır. Bu değerler Adıyaman ın potansiyeli düģünüldüğünde oldukça yetersizdir. Adıyaman ın marka kent olarak tescillenmesi, Kâhta nın Kâhta Turizm Kenti ilan edilmesi, diğer ilçe, 89

90 belde ve köylerin taģıdığı potansiyel, turizm sektörü kapsamında özellikle de kırsal turizm için eģsiz fırsatlar yaratmaktadır. Adıyaman; tarihsel, kültürel ve tabiat varlıkları bakımından oldukça zengin bir dokuya sahiptir. 81 adet arkeolojik SĠT alanı, 4 adet doğal sit alanı yanında doğal varlıkları bulunmaktadır. Bunlardan bazıları Ģunlardır: Nemrut Dağı Milli Parkı Kommagene Kralı 1. Anticeos a anakaya üzerinde bir anıt mezar yapılmıģ ve üzerine kırma taģlar yığılarak büyük bir tepe biçiminde tümülüs oluģturulmuģtur tarihinde Bakanlar Kurulu Kararı ile Milli Park olarak ilan edilmiģtir. Milli Park sahası hektardır. Kaynak yerleri ve değerlerini tarihi ve kültürel Kommagene Ören yerleri oluģturmaktadır. Nemrut Dağı Milli Parkına Karadut köyünden, Arsameia Örenyerinden ve Malatya Belliyayla tarafından olmak üzere üç giriģi bulunmakta olup yerli ve yabancı olmak üzere yıllık ortalama (yüz bin) turist ziyaret etmektedir. 90

91 (Eski Kale) Arsameia: Milli Park ın ikinci önemli ören yeri, Arsameia daki Antik kült kalıntılarıdır. Kommagene nin baģkenti olan Arsameia da oyma kaya odası ile 157 m. Uzunluğundaki oyma Galeri yol (tünel) ile kaya kitabe, Antiochos Herakles tokalaģma steli, Mithradates kaide I. Stelli Mithras Apollon kaide II. Stelli bulunmaktadır. Cendere Köprüsü 91

92 Kahta çayının bir kolu olan Cendere Çayı üzerinde en dar noktasında ve görkemli kanyon ağzında ayakları ana kaya üzerine kurulmuģ tek kemerli ve bir savaklı olan köprü kemer yanaklarından 92 dev kesme taģtan yapılmıģtır. Kahta Ġlçesi merkezine 20 km. uzaklıkta ve KarakuĢ Tümülüs ünün kuzeydoğusundadır. KarakuĢ Tepesi Adıyaman ın 49 km. doğusunda, Kahta (Nymphaios) Çayı nın açtığı dere yatağının batısında tepe üzerinde, kırma kalker ve çakıl taģlarının yığılmasıyla oluģturulmuģ 21 m. yükseklikte bir Tümülüs tür. Eski Kahta Kalesi 92

93 Kâhta nın 26 km. kuzeyinde Kocahisar (Eski Kahta) da yer almaktadır. Kahta Çayı kenarında, kayalık bir tepe üzerinde bulunan kalenin yapım tarihinin Hitit dönemine kadar indiği düģünülmektedir. Kale Osmanlı döneminde I. Mahmut zamanında ve Cumhuriyet döneminde de onarım görmüģtür. Nemrut Dağı Milli Parkı Tur Güzergâhları Kocahisar Köyü- Arsemia YaklaĢık 3 Km. Arsemia-Kayadibi Köyü YaklaĢık 7 Km. Kayadibi-Nemrutdağı YaklaĢık 10 Km. Manzara Seyir Noktası: Uzun Devreli GeliĢim Planında 3 Noktada seyir noktası planlamıģtır: Nemrut Dağı (Mevcut Kafeterya yeri) Yolaltı Köyü doğusu KarakuĢ(YokuĢlu Mah.) Kahta ve Cendere Çayları yatakları ile Nemrut dağı zirvesi seyredilebilmektedir. Tanıtım ve Uyarı Levhaları Milli Park alandaki tüm tarihi eserleri, Yol KavĢakları, Köy isimleri, Pansiyon, Hizmet binaları gösterir levhalar yapılmıģtır. Yangın Kulesi Kocahisar Köyü sırtı, Kayadibi Köyü sırtına 2 Ad. Yangın gözetleme kulesi yapılması öngörülmektedir. Günübirlik Kullanım Alanı Arsemia(Mevcut) Burnapınar Köyü, (Yapılacak) Karadut Köyü, (Yapılacak) Milli Parkı Günübirlik kullanım alanı(piknik ağırlıklı) amacıyla yılda KiĢi arasında olduğu belirlenmiģtir. Organize Kamp Alanları Günübirlik kullanıma uygunluğu ile birlikte gerek tüm arkeolojik değerleri görmek, gerek ilginç doğal unsurlardan yararlanabilmek, gerekse de birkaç gün konaklama yapmak için 93

94 elveriģli olması önemlidir. Millî Park bünyesinde 120 KiĢilik organize kamp alanı düģünülmektedir: Burmapınar Köyü Mevkii Gülüveren Mahallesi Mevkii Doğanlı Çınar Tabiat Anıtı Adıyaman ili Çelikhan Ġlçesi, Doğanlı Köyü, Meydan tepe Mevkii nde bulunan tahmini 550 yaģında olduğu sanılan çınar Adıyaman-Çelikhan karayolu üzerinde olup, Adıyaman a 40 km. uzaklıktadır. Anıt ağaç hakkında bilgiler: 94

95 GölbaĢı Gölleri Tabiat Parkı Adıyaman ili GölbaĢı Ġlçesi nde GölbaĢı, Ġnekli ve Azaplı göllerini de kapsayan 2080 hektarlık bir alana sahip olup, Milli Parklar kanununa göre 2008 yılında tescil edilmiģtir. Tabiat Parkında hizmet binası ve kuģ gözlem kulesi bulunmaktadır. Oturakçı Pazarı ve Adıyaman da Geleneksel El Sanatları Yörede halı, kilim ve keçe genellikle köylerde dokunmaktadır. Halılar, bazı köylerde doğal kök boyalarla, bazı köylerde ise sentetik boyalarla boyanmaktadır. Üretilen bu halılar baģta ABD olmak üzere yurtdıģına ihraç edilmektedir. Bunun yanı sıra keçe iģçiliği de oldukça geliģmiģtir. Ayrıca, kilim dokumacılığı, heybe, eldiven, çorap, poģu, yemeni, bakırcılık, dericilik ve ahģap iģçiliği de yörede üretim yapılan el sanatlarıdır. Yöreye özgü bu ürünler Oturakçı pazarında satılmaktadır. 95

96 Adıyaman Ġnanç Turizmi Değerleri Ulu Cami: Adıyaman merkezinde bulunmaktadır. Dulkadiroğulları (M.S ) zamanında yapılan cami daha sonraları birçok kez onarım görmüģtür. Caminin bugünkü Ģekli ile 1863 tarihinde yaptırıldığını bildiren bir kitabe minare kaidesinin doğuya bakan üst yüzeyinde bulunmaktadır. Aynı yerde altta kemer içinde bulunan bir baģka kitabede caminin 1902 yılında tamir gördüğü anlaģılmaktadır. 96

97 ÇarĢı Cami: Hacı Abdulgani isimli bir kiģi tarafından 1550 yılında yaptırılmıģtır. Dikdörtgen planlı caminin payandalarla desteklenen beden duvarları kesme taģtan yapılmıģtır. Eskisaray Cami: Ġlimiz merkez Eskisaray mahallesinde bulunan Saray camii (Ġbrahim paģa) Hicri 1148 de Ġbrahim paģa tarafından yaptırılmıģtır. Cami birçok defa onarım görmüģtür. Son onarımda camii kuzeye doğru geniģletilmiģtir. 97

98 Kap Cami: Kendi adıyla anılan mahallede bulunan Kap camii kitabesine göre hicri 1182 (1768) yılında yapıldıktan sonra Hicri 1342 (1923) Hacı Mehmet Ali tarafından yeniden yaptırılmıģtır. Yenipınar Cami: Ġlimiz Yenipınar mahallesinde bulunmaktadır. Düz bir alan üzerine kurulmuģtur. Minare kaidesinde yer alan kitabeye göre Hicri 1133 (1720) senesinde Hacı Mahmut Atlı tarafından yaptırılmıģtır. St. Paul Kilisesi: Adıyaman Merkez Mara Mahallesindedir tarihli kitabesinden kilisenin oldukça eski bir yapı olduğu anlaģılmaktadır. St.Paul ismiyle anılan bir Süryani kilisesi olup, tescilli bir yapıdır. Bugün için küçük bir Süryani cemaati tarafından kullanılmaktadır. Abuzer Gaffari Türbesi: Adıyaman ın 5 km doğusunda Ziyaret köyündedir. Kapısındaki yazıt H tarihlidir. Türbe Bağdat seferi dönüģünde IV. Murat ın emriyle yaptırılmıģtır. 98

99 Mahmut Ensari Türbesi: Adıyaman ın 7 km doğusunda Alidağı üzerindedir. Türbe duvarında H tarihli bir onarım kitabesi bulunmaktadır. ġeyh Abdurrahman-i Erzincan-i Türbesi: Adıyaman ın 7 km kuzeyinde Ġndere köyündedir. Türbenin içinde aslen Erzincanlı olup Adıyaman a yerleģen ġeyh Abdurrahman-i Erzincan-i ile eģi ve kızının sandukası bulunmaktadır. Hacı Yusuf Türbesi: Türbe, Kahta Ġlçesi Hacıyusuf köyünde olup, 1260 tarihinde vefat etmiģtir. 99

100 Sahabe Safvan Bin Muattal: Samsat Ġlçesinin 8 Km kuzeyinde TaĢkuyu Köyü yakınındadır. Kayıtlarda Yermük savaģına katıldığı, Samsat a kadar geldiği ve Ģehit düģtüğü belirtilirken Safvan Bin Muattal ın Anadolu da kabri kesin olarak bilinen iki sahabeden biri olduğu düģünülmektedir. 100

101 Menzil Köyü: Adıyaman a 85 km, Kahta ya 50 km uzaklıktadır. Köyün adı son durak manasındaki Menzil dir. Adıyaman'ın Kahta ilçesine bağlı, resmi adı Durak Köyü olan Menzil'e Türkiye'nin her yerinden tevbe turları düzenleniyor. Kimi alkol ve kumardan kurtulup "Allah yolunda" yeni bir hayata baģlamak umuduyla, kimi meraktan her yıl 500 bin kiģi Menzil Dergâhı'nı ziyaret ediyor. Durak Köyü yada milyonlarca insanın aģina olduğu adıyla Nemrut Dağı'nın eteklerindeki "Menzil Dergâhı" (Hz. Muhammed'in (SAV) soyundan gelen) Erol ailesinin yaģadığı, Anadolu'nun en büyük NakĢibendi cemaati Menzil'e ev sahipliği yapan bu küçük köye, Türkiye'nin her yerinden otobüslerle her yıl ortalama 500 bin insanın tövbe etmek için ya da meraktan geldiği söyleniyor. Dergâh özellikle yeni bir hayata baģlamak isteyen alkol ve kumar bağımlılarının tevbe kapısı" olarak biliniyor. Nüfusu ortalama bin civarında olan hanelik köyün günlük ziyaretçi sayısı 'ün altına düģmüyor. Bu sayı hafta sonunda 10 bine, bayram ve kandillerde 15 bine çıkıyor. Ziyaretçilerin çoğu cumadan gelip cumartesi ikindi namazından sonra "ġeyh" Abdülbaki Erol'dan tevbe alıyor, geceyi Menzil de sohbet ortamında geçirdikten sonra pazar öğlene doğru dönüyor. Sabah ve ikindi namazından sonra ziyaretçilere günde iki kez pirinç çorbası, yanında da yassı, uzun ve esmer bir ekmek ikram ediliyor. Bu çorbanın içilmesi "Ģifa 101

102 niyetine" özellikle tavsiye ediliyor. (Hadisi ġerifte Buyruluyor: Cömert in malını yiyin Ģifadır.) Gece konaklamak isteyenler köyün yedi bin kiģilik camisinin altındaki yatakhanede, yetmezse caminin içinde misafir ediliyor. Konaklayacaklara bir battaniye veriliyor. Ziyaretçiler için binlerce ekmeğin çıkarılmasında, çorbanın kaynatılması ve dağıtılmasında, yatakhanenin hazırlanmasında ya da dergâhın öteki günlük iģlerinde isteyen ziyaretçiler de gönüllü olarak görev alıyor. Bir lokma, bir hırkanın kesmediği ziyaretçiler için de alternatifler köy meydanında sıralanmıģ: Pastane, lokanta, lahmacun fırını, bakkal, yumurta ve tatlı satılan açık tezgâh. Ancak en çok hediyelik ya da hatıra eģya dükkânları dikkat çekiyor. 'Mehmetçik' resimli çakmaklardan 'Kurtlar Vadisi' resimli çakmaklara, ilahi CD'lerinden fotoğraf albümlerine kadar her Ģey mevcut. Ancak en çok rağbet görenler iğneden ipliğe üzerinde "Menzil hatırası" yazılı olanlar Adıyaman ilinin Doğa Turizmi (Arzı) Değerleri ve Bilinirlik Değerlendirmesi Adıyaman Ġlinde Doğa Turizmi Amaçlı Kullanılan ve Koruma Statülü Alanlar - Milli Parklar : Nemrut Dağı Milli Parkı - Parkları : GölbaĢı Gölleri Tabiat Parkı - Tabiat Anıtları : Doğanlı Çınar Tabiat Anıtı - Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Avlaklar: Ulubaba-Bezar ve Akdağ Devlet Avlağ Seçkin Özellikli Diğer Sahalar - Çelikhan Yüzen Adalar: Çat Barajı; Adıyaman ili Çelikhan ilçesinde bulunmakta olup, eski bir göl çanağı iken 1985 yılında baraj inģaatına baģlanmıģ ve 1996 yılından itibaren baraj gölüne dönüģtürülmüģtür. Baraj sulama amacıyla yapılmıģ 1400 ha alana sahiptir. Baraj üzerinde yüzer durumda bulunan yaklaģık 3m kalınlığında ve farklı büyüklüklerde adacık mevcuttur. Yüzen Adalar; Çat Barajı üzerinde bulunan ve yüzer durumda olan, doğal yapısı gereği parçalandığı için sayı ve büyüklüğü değiģen, yazın sıcak aylarda göldeki suyun azalması sonucu kıyıya oturan, yüzen torf, toprak karıģımı yüzeyi çim ve benzeri örtücü bitkilerle kaplı adacıklar özgün ve doğal oluģumlar olduğu için Kültür ve Turizm Bakanlığı ġanlıurfa Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nca,

103 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu gereği sayılı karar ile Tabiat Varlığı olarak tescil edilmiģtir. Bölge Müdürlüğümüz emri ile 121ha alanda Çat Barajının Tabiat Parkı ilan edilmesi için çalıģmalar sürmektedir. UlaĢım: Adıyaman Çelikhan arası 57 km, Çelikhan Çat Barajı arası 2,5 km mesafede olup, yol tek Ģeritli ve asfalttır. Ayrıca yapımına devam edilen Adıyaman-Çelikhan- Malatya yolu bulunmakta olup, bu yol Çat Barajı kenarından geçmektedir. Yeni yolun açılması ile birlikte daha da önem kazanacak olan Çat Barajı-Yüzen Adalar ziyaretçi sayısında artıģ olacaktır. Çat barajı üzerinde su sporları, tekne turları, tekne ve yelken yarıģları ayrıca yamaç paraģütü gibi aktiviteler yapılabilecek potansiyele sahiptir. 103

104 Çat Barajı çevresinde Çelikhan Kaymakamlığının 17 hektarlık alanda Rekreasyon Alanı çalıģmaları devam etmekte olup Kamp Alanları ve Seyir Terasları yapılmaktadır. 104

105 Yüzen Adalar suların yükselmesi ve Ģiddetli rüzgâr ile 14km 2 lik (1400 ha) baraj alanında hareket ederek parçalanmakta küçük adacıklar haline gelmektedir. Çat barajı etrafında fauna olarak; Gri balıkçıl, Ak balıkçıl, Martı, Karatavuk, Çulluk, Keklik, Leylek, ġahin, Kartal gibi kuģ türleri ve Tilki, Yaban keçisi bulunmaktadır. Flora olarak; Karaçam, MeĢe, Kavak, Badem, KuĢburnu, Alıç gibi ağaç ve çeģitli bitki türleri bulunmaktadır. Ayrıca baraj üzerinde alabalık üretim çiftliği bulunmaktadır. 105

106 Atatürk Barajı: Atatürk Barajı, Adıyaman ve ġanlıurfa illeri arasında, Fırat Nehri üzerinde kurulu olup, enerji ve sulama amaçlıdır. GAP Projesi içinde, Karakaya Barajının 180 km mansabında, ġanlıurfa ilinin Bozova ilçesine 24 km uzaklıkta Fırat Nehri üzerinde kurulan barajdır. ĠnĢası ve Baraj Yapısı: 1983 yılında inģaatı baģlamıģ olan baraj 1992 yılında iģletmeye açıldı. 8 türbine sahip barajın yüksekliği 169 m dir. Kaya dolgu tipinde bir barajdır. Gövde hacmi (84,5 milyon) m³ tür. DıĢ yüzeyi kaya içi kil ve topraktır. Baraj gölünün baskısı ile ilk inģasındaki yüksekliği 10m kısalmıģtır. ĠnĢaatına; 4 Kasım 1983 tarihinde baģlandı senesinde bitirilmesi planlanan baraj; sulama ve enerji amaçlıdır. 84,5 milyon m 3 kaya ve toprak dolgu ile dolgu hacmi bakımından bugüne kadar dünyada inģa edilen barajlar arasında beģinci sıradadır. Meydana gelen gölalanı 817km 2 dir. Temelden yüksekliği 169 m dir. Nehir seviyesinden yükseklik bakımından minimum su kotu 513, ideal su kotu 526, maksimum su kotu ise 524 m ye ulaģır. Barajda elektrik üretimi için derinliğin en az 133 m olması gerekir. Baraj duvarının boyu 1644, eni ise 15 m dir. 106

107 Gücü: 2400 MW gücüyle yıllık GWh elektrik enerjisi üretim kapasitesine sahiptir. Türkiye deki hidroelektrik santrallerinde üretilen enerjinin yüzde 20'sini karģılayacak seviyededir. Büyüklüğü: Atatürk Barajı, dolgu hacmi bakımından dünyanın en büyük 6. barajı durumundadır. Hidroelektrik Santralı da, dünyada halen yapımı sürenler arasında 3., inģa edilmiģ olanlar arasında da 5. en büyük santraldır. Aynı zamanda Avrupa'nın ve Türkiye'nin en büyük barajıdır. Atatürk Barajı, tamamen Türk iģçi ve mühendisinin emek ve alın teriyle gerçekleģtirilmiģtir. Bu dev barajın gövdesi 80 ay gibi kısa bir zamanda bitirilmiģtir. Sulama: Yıllık ortalama su akıģı milyar m 3 tür. Toplam su depolama hacmi 48,7 milyar m 3 tür. Her bir grupta; gücü 300 Megawatt olan 8 adet türbün jeneratör bulunmaktadır. 25 Temmuz 1992'de bu 8 üniteden ikisi hizmete açılmıģtır. ġanlıurfa, Harran, Mardin, Ceylanpınar, Siverek-Hilvan ovaları ile beraber 1,43 milyon dönüm arazi sulanır hale gelecektir. Tüm alanların sulamaya açılması halinde, yıllık getirisi 2,5 milyar dolar olacaktır (Kaynak: DSĠ) ġifalı sular 107

108 - Sülüklü Göl: Adıyaman ili Gerger Ġlçesi GüngörmüĢ Köyü nde 1200 metre yükseklikte yer alan, 64 ha alana sahip Sülüklü Göl'ün vücuttaki yaraları iyileģtirdiği, romatizmal hastalıklara ve eklem ağrılarına iyi geldiği, ameliyat izlerini giderdiği ileri sürülen göle gelenler, vücutlarına yapıģan sülüklerle saatlerce suyun içinde kalıyor. Göl Adıyaman a 74 km uzaklıkta bulunmaktadır Akarsular - FIRAT (Euphrates) Nehri: Batı dillerinde Fırat nehri, Euphrates olarak geçer. Euphrates adı Yunanca dan gelen bir sözcüktür. Fırat Nehri'nin toplam uzunluğu 2800 km kadardır km si Türkiye dedir. Karasu ve Murat suyu adında iki büyük kolu vardır. Bu iki kol, Elazığ ilinin Keban ilçesi yakınlarında birleģir. Nehir kökü itibarıyla dünyanın en eski dilleri arasında yer alan Farsça olup, milattan yedi yüz yıl öncesine ait açık tarihi ve bin yıllık yazılı eserleriyle Ġran ın köklü ve sağlam kültürünü komģu ülkelere kadar tanıtmıģtır. Türkiye nin en verimli ve su potansiyeli en yüksek ırmağıdır. Siverek ilçesi, DağbaĢı bucağı yakınındaki Maktalan civarında ġanlıurfa topraklarına giren Fırat nehri Adıyaman ve Gaziantep il sınırını belirledikten sonra Suriye topraklarına girer, Basra Körfezine dökülür. Nehrin en önemli kolları Murat, Karasu, Tohma, Peri, Çaltı ve Munzur çaylarıdır. Toplam uzunluğu km olup Türkiye sınırları içinde kalan bölümün uzunluğu ise 1263 km dir km2 su toplama havzasına sahiptir. Fırat Nehri nin rejimi Türkiye deki diğer akarsulara göre daha düzenlidir. 108