Nikotin Bağımlılığı. Konsantrasyon güçlüğü, irritabilite, anksiyete, depresyona eğilim, iştah artışı

Transkript

1 TÜTÜN BAĞIMLILIĞI

2 Tütün Bağımlılığı Bağımlılığın gelişiminde: Merkezi sinir sisteminde nikotin etkisi Tütün bağımlılığının nörobiyolojik ve fizyolojik etkilerinde rol oynar

3 Nikotin Bağımlılığı

4 Nikotin Bağımlılığı Bağımlılığın nedeni nikotin Nikotin yarı ömrü 2 saatten kısa Nucleus accumbensden dopamin salınımı azalınca yoksunluk semptomları başlar Konsantrasyon güçlüğü, irritabilite, anksiyete, depresyona eğilim, iştah artışı İlk 7 gün en yoğun hissedilir, haftalar aylar sürebilir

5 Bağımlılığın Evreleri Sosyal olarak kabul edilen maddenin alımı ve akut pekiştirmeyle başlar Kompulsif kullanımın artan tarzı Bağımlılık Genetik değişkenler Çevresel faktörler Stres Koşullanma etkileri Akut pekiştirme tirme/ sosyal madde alımı Artan tarz/kompulsif kullanma Bağı ğımlılık Geri çekilme Uzamış bırakma Alevlenme İyileşme? Le Moal et al. Eur Neuropsychopharmacol. 2007;17:

6 Nikotin Bağımlılığı: DSM-IV-TR Ölçütleri 3 veya daha fazlasının 1 yıllık zaman içerisinde olması: Azalmış etki veya aynı etkiyi sağlamak için artan dozlarla maddeyi alma ve belirli nikotin toleransı Maddeyi almayınca yoksunluk belirtilerinin çıkması Azaltma çabalarına karşılık ısrar eden sigara içme isteği Sigara içme veya tütün satın alma için yoğun zaman harcama Sigara içme için iş, sosyal, ve keyif verici aktiviteleri erteleme Sağlık risklerine karşın sigara içmeyi sürdürme American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition Text Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000; Accessed October 19, 2007.

7 Nikotin Bağımlılığında Dopaminin Rolü NH 2 Nikotinin ödüllendirici etkisi mezolimbik sistemde dopamin aracılı geçişle ilişkili Nikotin bağımlılığı olanlarda sürekli madde kullanım dürtüsü vardır Yükselmiş dopamin konsantrasyonlarına duyulan ihtiyaçtan kaynaklanır OH Dopamin OH Adinoff. Harv Rev Psychiatry. 2004;12: Accessed May 1, 2007.

8 Nikotinin Merkezi Sinir Sisteminde Etki Mekanizması b2 b2 a4 b2 a4 α4β2 Nikotinik Reseptör 1. Jarvis MJ. BMJ 2004; 328: Dani JA, Harris RA. Nature Neuroscience 2005; 8: Coe JW. J Med Chem 2005; 48:

9 Kronik Nikotin Maruziyeti: Nikotin Reseptörlerinin Up-Regulationu Kronik maruz kalma sonucu, nikotin α4β2 nikotinik reseptor aktivasyonunu ve desensitizasyonunu sağlar Bu durum α4β2 nikotinik reseptör up-regulation ve α4β2 nikotinik reseptör sayısında artışa yol açar D Akson D D D D D D D D D ödül VTA nacc Nikotin D Dopamin nachr içeren β2 altünitesi Adapted from Picciotto et al. Nicotine Tob Res. 1999;1:S121-S125; Corringer et al. J Phys Paris. 2006;99:

10 Nikotin Bağımlılık Döngüsü Nikotin bağlanması dopamin salınımında artışa yol açar Dopamin keyif ve sakinlik hissi verir Sigaralar arasındaki dopamin azalması huzursuzluk ve stres gibi geri çekilme belirtilerine yol açar Kişi keyif ve huzuru sağlayabilmede nikotin için şiddetli istek duyar Sigara içenler genellikle maksimum uyarıyı sağlayan, yoksunluk ve aşırı isteği engelleyen titrasyonu yaparlar Nikotin Dopamin Jarvis. BMJ. 2004;328: ; Picciotto et al. Nicotine Tob Res. 1999;1:S121-S125.

11 Nikotin Bağımlılığında Çevresel Uyaranların Rolü Sigara içmeyle ilgili çevresel/sosyal uyaranlar nikotin bağımlılığını pekiştirmede rol oynarlar Nikotin dışı uyaranlar sigara içme davranışının hem motivasyonunda hem de sürmesinde önemlidir Caggiula et al. Physiol Behav. 2002;77:

12 Nikotinin direkt farmakolojik etkisi tütün bağımlılığını açıklamada gerekli, fakat yeterli değildir; bu etkiler davranışın olduğu çevresel/sosyal durumla birlikte ele alınmalıdır Dr. Osman Örsel, Nikotin Bağımlılığı ve Klinik Değerlendirilmesi, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

13 ÖZET- Nikotin Bağımlılığı Mekanizması iyi tanımlanmış bir bağımlılık Nikotinin Ventral Tegmental Area (VTA) daki α4β2 reseptörler üzerine olan etkileri Akut dopamin salınımı ve kısa-süreli ödül Kronik reseptör aktivasyonu, desensitizasyonu, ve up-regulasyonu Sigara içmenin dopamin aracılığıyla oluşan fiziksel ve psikolojik etkileri yeniden alma davranışını pekiştirir Sigara içmede çevresel/sosyal uyaranlar nikotin bağımlılığının pekişmesinde önemli rol oynar

14

15 Nikotin Yoksunluğu

16 Nikotin Yoksunluğu Yoksunluk Sendromu İrIritabilite, çabuk öfkelenme Anksiyete (sigara bırakmayla birlikte artabilir veya azalabilir) Huzursuzluk, sabırsızlık Uykusuzluk, uyku bozuklukları Artmış iştah veya kilo alımı Disforik veya deprese durum Konsantrasyon güçlüğü American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Fourth Edition Text Revision. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000.

17 Semptom Süre Sıklık(%) Başdönmesi <48 saat 10 Uyku bozukluğu Konsantrasyon zayıflığı Nikotin arzusu Rahatsızlık ve agresyon Depresyon Huzursuzluk İştah artışı <1 hafta <2 hafta <2 hafta <4 hafta <4 hafta <4 hafta <10 hafta Jarvis MJ. BMJ 2004; 328: Jarvis MJ. BMJ 2004; 328:

18 Fagerström Testi (FTND) Her gün genellikle kaç sigara içiyorsunuz? İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar sonra içiyorsunuz? Sigara içilmeyen yerlerde sigara içmemekte zorlanıyor musunuz? Hangi sigaradan vazgeçmekte en çok zorlanırsınız? Günün ilk saatlerinde sonraki saatlere göre daha sık sigara içiyor musunuz? Çok hasta olduğunuzda veya günün çoğunu yatakta geçirdiğinizde sigara içer misiniz? 10 veya daha az dakika içinde 6-30 dakika 30 dakika + Hayır Evet Sabah ilk içilen Diğer Hayır Evet Hayır Evet SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 0-2 = düşük düzeyde bağımlılık 3-7 = orta düzeyde bağımlılık 8-10 = yüksek düzeyde bağımlılık

19 EMASH Testi Her gün genellikle kaç sigara içiyorsunuz? İlk sigaranızı uyandıktan ne kadar sonra içiyorsunuz? 10 veya daha az dakika içinde 6-30 dakika 30 dakika SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 0-2 = düşük düzeyde bağımlılık 3-4 = orta düzeyde bağımlılık 5-6 = yüksek düzeyde bağımlılık

20

21 Sigara İçenler Bırakmayı Deniyor mu? Sigara içmekten vazgeçmek hastalıkları önlemede en önemli adım İçenlerin % 70 sigarayı bırakmak istiyor Her yıl % 30 u bırakma girişiminde bulunuyor Desteksiz bırakma girişimlerinin 6 ay bırakmış kalabilme başarısı % 3-5 Girişimlerinin % 80 i ilk 1 ay içinde relaps (nüks) ile sonlanıyor

22 Sigara içenler i bırakmak b ister Sigara içenleri ~70% Bırakmak isteyenler 1 ~2 3% Bırakmış kalanlar 3 ~30% her yıl y deneyenler 2 1. Bridgwood et al, General Household Survey West, Getting serious about stopping smoking Arnsten, Prim Psychiatry 1996.

23 Tütün Bağımlılığı Sigara bağımlılığının psikolojik, fiziksel ve davranışsal yönleri ile baş etmek gerekiyor Psikolojik olarak duygulanım durumu ile nikotine bağımlı Olumsuz duygulanım relapsı çağırır

24 Tütün Bağımlılığı Davranışsal olarak günlük yaşamda tekrarlayan birliktelikler var Sigara içenleri görmek Kahve içmek Alkol almak Yemek yemek Ders çalışmak Araba sürmek

25 Sigara Bırakma Davranışının Motivasyon Aşamaları Sigara bırakma motivasyonu Düşünme öncesi Düşünme Hazırlık Uygula ma Devam Sigarayı bırakma Velicer WF et al. Homeostasis 1998; 38:

26 Sigara Bırakma Davranışı Relaps Bırakmış kalma Düşünme Öncesi Değişimler siklusu Bırakma Düşünme Hazırlık / Kararlılık

27 Bağı ğımlılık Miyokard infarktüsü olgularının n %60% 60 ı tekrar içiyor iyor (% 40 olgu 2 gün g içinde inde içiyor i iyor ) Larenjektomi sonrası % 60 ı içiyoriyor Pnömonektomi sonrası % 50 si içiyori iyor Hamilelik sırass rasında bırakmış olanların ¼ ü bırakmış kalıyor 1. Bigelow GE et al. US DHHS Himbury S Br Med J Davidson G et al. Thorax ASH May 2004.

28 NİKOTİN BAĞIMLILIĞININ PSİKOLOJİK VE DAVRANIŞ BOYUTU

29 Bağımlılık üçgeni Psikolojik Davranış Nörokimyasal

30 Nikotin bağımlılığının psikolojik ve davranış boyutunu anlamak neden önemlidir? Psikolojik ve davranış boyutu algılanırsa bilişsel ve davranışcı tedavi yöntemlerini uygulanabilir Tedavi başarısını arttırır Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

31 Yanıtı aranan sorular Değiştirilmek istenen sorun davranışı kışkırtan faktörler nelerdir? Davranış hangi durumlarda ortaya çıkmaktadır? Sonuçları ne olmaktadır? Sorunun sürmesini sağlayan faktörler nelerdir? Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

32 Sorun davranış: Sigara içmek Kışkırtıcı faktörler Durumsal faktörler Kimi işyerinde, kimi evde, kimi arabada Davranışsal faktörler Çayla kahveyle, alkolle Bilişsel faktörler Tetikleyici düşünceler Çok sıkıldım sigara içersem rahatlarım Bu yemeğin üzerine sigara iyi gider Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

33 Sorun davranış: Sigara içmek Kışkırtıcı faktörler Duygusal faktörler Öfke,sıkıntı,neşe Kişilerarası faktörler Sigara içen kişilerle biraradayken sigara içme Fizyolojik faktörler Yoksunluk semptomları Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

34 Sorun davranışı sürdürücü etkenler İçtikten sonraki rahatlama duygusu uzun dönemdeki olumsuz etkilerini gözardı etmeye yolaçar Yinemi içtin, zehir iç söylemleri tepkisel içmeye yolaçabilir Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

35 Sorun davranış: sigara içmek Her sigara içende kışkırtıcı faktörler ve sürdürücü etkenler farklıdır Sigara bırakma tedavisi terzi işi olmalıdır Kişiye özgü sigara içme davranışının özellikleri saptanmalı ve kişinin düzeltme çabasına yardımcı olunmalıdır Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

36 Sigarayı sevme ve içme isteği nasıl oluşuyor?

37 KİŞİ DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ A Ayşe B İyi insan, C Severim D Görüşürüm cana yakın Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

38 NESNE DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ A Sigara B Keyif veriyor, Yalnızlığımı gideriyor, Dert ortağım C Sigara içmeye istekli olma, Sigarayı sevme D Sigara satın alma, Sigara içme, Sigara içilen yerlere gitme Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

39 NESNE DÜŞÜNCE DUYGU DAVRANIŞ A Sigara B Hastalık yapacak Nefesimi daraltıyor Kanser olacağım Pis kokutuyor Zehirli bir ot parçası C Korku Kaygı Nefret Tiksinme İçtikten sonra pişmanlık, kendini iradesiz D Sigara içmekten kaçınma, bırakma çabaları ve arayışları hissetme Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

40 Sigaraya karşı olumlu duygu oluşmasına neden olan düşünceler Otomatiktir Birdenbire akla gelirler (Sigara benim tek dostum) Çarpıtılmıştır Gerçeği yansıtmazlar Engelleyicidir Sigarayı bırakma çabasına engel olurlar Sorgulanmazlar Gerçek ve doğru gibi göründüklerinden sorgulanmazlar Israrcılardır Akıldan çıkarıp atmak zordur Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

41 Hatalı düşünce- Sonucu Hatalı düşünce Duygu Sigara tek lüksüm İçtiği zaman ödüllendirilmiş,bıraktığı zaman cezalandırılmış hissetme Davranış Sigara içmeyi sürdürme Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

42 Hatalı düşünce- sonucu Hatalı düşünce Duygu O benim parçam, onsuz yapamam İçince tamamlanmış ve güçlü, bırakınca eksik ve güçsüz hissetme Davranış Sigara içmeyi sürdürür Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

43 Bu düşünceleri d farketmek ve yeni düşünceler geliştirmek bir beceridir ve öğrenilebilir Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

44 Yeni düşünce- sonuç Yeni düşünce Duygu Sigara içerek kendime kötülük ediyorum, bırakırsam sağlıklı olacağım İçtiği zaman suçluluk duygusu, içmeyince sağlıklı hissetme kendine güvenme Davranış Sigara içmekten kaçınma, bırakma arayışı Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

45 Sigaraya karşı olumlu düşüncesini değiştirmeyenler Kendilerini cezalandırılmış, güçsüz duyumsama Yoksunluk,eksiklik,kayıp duygusu Sigaraya özlem, içenlere imrenme Sudan bir sebeble tekrar başlama Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

46 Sigaraya karşı olumsuz düşünce geliştirenler Başarı duygusu Kendine güvenme Kendisi için iyi bir şey yapma duygusu İyimserlik Özsaygıda artma Enerjik hissetme Sigara içenlere üzülme Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

47 Nüks önlemede bilişsel davranışcı yöntemler Bağımlılık tedavisinde yasaklanan maddenin kesinlikle kullanılmaması amaçlanır Bir kez kullanım bile nüks kabul edilir Hep ya da hiç düşüncesi gerginlik yaratır Kesin denetim denetim yitimi Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

48 Nüks nasıl algılanmalı? Bir iki kez sigara içme hatadır (Lapse) Sürekli içme (Relapse) Nükse insancıl ve esnek yaklaşım yararlıdır. Sigara içtim iradesizim yerine hata yaptım hatayı tekrarlamazsam amacıma ulaşabilirim Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

49 Sonuç Sigara bırakma istek, kararlılık ve çaba gerektirir BAŞARI= İstemek + İnanmak+ çaba göstermek Dr. Oğuz Kılınç, Nikotin Bağımlılığının Psikolojik ve Davranış Boyutu, Türk Toraks Derneği Tütün Kontrolü Kursu, Aralık 2008 Ankara

50 TEŞEKKÜR Dr. Oğuz Kılınç Dr. Osman Örsel Toraks Derneği Tütün Kontrolü Çalışma Grubu