İnternet Tabanlı Eğitim Uygulamalarında Öğretmenin Sahip Olduğu İzleme Araçlarının Açıköğretim Sisteminde Uygulanabilirliği

Transkript

1 İnternet Tabanlı Eğitim Uygulamalarında Öğretmenin Sahip Olduğu İzleme Araçlarının Açıköğretim Sisteminde Uygulanabilirliği Prof. Dr. B. Fethi Şeniş (Anadolu Üniversitesi, İşletme Fakültesi) Ögr. Grv. M. Emin Mutlu (Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi) Arş. Grv. Nermin Çetinöz (Anadolu Üniversitesi, Açıköğretim Fakültesi) Özet İnternet tabanlı öğretim uygulamalarında öğrenciyle iletişimi sağlama ve öğrenciyi izleme amacıyla çeşitli araçlar kullanılmaktadır. Öğretmenin yer aldığı çevrimiçi iletişimi sağlayan araçlar; sohbet kanalları ve video konferans sistemleridir. Elektronik posta ve tartışma grupları ise öğretmenin yer aldığı çevrim dışı etkileşimi sağlayan araçlara örnek olarak verilebilir. Bunların dışında öğretmenin öğrencinin ders sırasında gösterdiği performansı ve ders izleme ile ilgili tutumlarını izlemesi amacıyla Logo çözümleyiciler ve çevrim içi test sonuçları kullanılmaktadır. Bu çalışmayla bugüne kadar internet tabanlı eğitim uygulamalarında öğretmenin sahip olduğu denetim araçları incelenerek Açıköğretim Fakültesinin uzaktan eğitim sisteminde uygulanabilmesi için bir model önerisi geliştirilecektir. Uzaktan eğitimde internetin kullanımı Uzaktan eğitim ve açık öğretim, eğitime olan talebin hızla artması, geleneksel öğretim eğitim sistemlerinin bu talebi mali, teknolojik ve sisteme özgü nedenlerle karşılayamaması sonucu geliştirilmiş eğitim sistemleridir. Açıköğretim sistemleri bu yükümlülüklerini yerine getirebilmek için sundukları eğitim faaliyetlerinde, maliyeti düşük, fırsat eşitliği ilkesine uyan, yaşam boyu öğrenmeyi olanaklı kılan, bireye bağımsız ve aktif öğrenme olanağı sağlayan iletişim araçlarını kullanmak durumundadırlar (Alkan,1987 ). Bu güne kadar kullanılan iletişim araçları içinde bu yükümlülükleri en iyi yerine getiren araç dünyada yüz binlerce bilgisayar ağının bilgiye erişilmesi amacıyla birbirlerine bağlanmasından oluşan bir ağ olan internet ir. İnternet dışında iletişim alanında küreselleşmeyi bu ölçüde kolaylaştıran başka bir teknoloji henüz geliştirilmemiştir. İnsanlık halen, yaklaşık kırkbeşbin bölgesel, ulusal ya da uluslar arası ağ yoluyla yaklaşık ikiyüz ülkeden kırk milyonun üzerinde bilgisayarın birbirine bağlandığı ve her geçen saniye hızla büyüyen bir sistemle karşı karşıyadır (www. nw.com). İnternet sunduğu bu muazzam iletişim olanaklarıyla açıköğretim sistemlerine yükümlülüklerini yerine getirme ve sunduğu eğitim hizmetini kalite, içerik yoğunluğu ve hız yönünden geliştirmede benzersiz olanaklar sunarken öğrenciyi zaman ve mekan yönünden bağımsız kılmaktadır (Duman,1998). Günümüzde internet eğitim aracı olarak farklı uygulama biçimleriyle kullanılmaktadır. Bunlardan en yaygın olanları aşağıda ana hatlarıyla anlatılmıştır. a) Örgün derslere internet desteğinin sağlanması: Örgün eğitim kurumları öğrencilerine İnternet üzerinden ders notu yayınlama, ilgili çevrim içi diğer kaynaklara erişme, kendini deneme sınavları ve alıştırmalar sunulması türünden hizmetler verebilmektedir. Uzaktan eğitim uygulaması olmamakla beraber, günümüzde internet üzerindeki eğitim yazılımlarının çoğu bu grupta bulunmaktadır. Bu öğrenciler için öğretmenle ve diğer öğrencilerle iletişim olanaklarına da yer verilir. b) Tümüyle internet üzerinden verilen dersler: Sadece internet üzerinden uzaktan eğitim teknikleriyle işlenen bu derslerde sınavlar dışında örgün bir uygulama bulunmamaktadır. Eğitim kurumları kendi kampüsleri içinde veya birbirleriyle anlaşarak kampüsler arasında bazı dersleri internet üzerinden ortak yürütmektedirler. Öğrenciler, bu şekilde hem klasik kampüslerde eğitimlerini sürdürebilmekte hem de bazı derslerini uzak kampüslerdeki 1

2 arkadaşlarıyla birlikte alabilmektedir. Derse kayıt olma, içeriğinin sunulması, öğrencinin kendini değerlendirmesi gibi bütün aşamalar internet üzerinden gerçekleştirilmektedir. Bu tür derslere örnek olarak ODTÜ tarafından düzenlenen IDEA uygulamaları verilebilir. (Kutlay,1998) c) Sanal üniversite uygulamaları: Üniversite kampüsünde yürütülen herhangi bir lisans, yüksek lisans veya doktora programının tümüyle internet tabanlı olarak yürütülmesidir. Bugün dünyada bütün eğitim programları internet tabanlı olarak yürütülen sanal üniversite uygulamalarına da rastlanmaktadır. Bu programları ya da üniversiteleri bitirenlere örgün yüksek öğretimdekiyle aynı özellikleri taşıyan sertifika ya da diplomalar verilmektedir ( İşler,1997). d) Sertifika programları Hizmetiçi eğitim uygulamaları, yabancı dil ve bilgisayar kursları bu programlara örnek verilebilir. Bu programları yayınlayan kurumlar öğrencilerine diploma değil sertifika vermektedirler. Diğer gruplardaki uygulamalardan temel farklılıkları daha kısa süreli kurslar olmaları ve bir akademik öğretim döneminde birbirine paralel çok sayıda kurs düzenlenebilmesidir. İnternet hizmetleri İnternet, kullanıcılar açısından ele alındığında bir dizi hizmetin sunulduğu bir platform olarak görülebilir. Her internet hizmetinde, bu hizmeti sunan bir merkez ile bu hizmetten yararlanan çok sayıda istemci bulunur. İnternet üzerindeki hizmetler bilgiye erişim hizmetleri ve iletişim hizmetleri olarak iki grupta toplanabilir. Bilgiye erişim hizmetleri Bilgiye erişim hizmetleri internet ortamında tutulan içeriği bulmak ve bu içeriği kullanıcının bilgisayarına getirmek için kullanılan hizmetlerdir. Bu hizmetlerin başlıcaları WWW, FTP ve arama motorlarıdır. a) WWW Başlangıçta birbirlerine üst metin (hyper text) biçiminde bağlanmış bulunan çok sayfaya dağılmış içeriği düzenlemek ve bu sayfalara erişmek için geliştirilen WWW (World Wide Web), zamanla metin biçiminde olmayan ses, görüntü ve hareketli görüntü biçimindeki dosyaları da kullanabilecek düzeye gelmiştir. WWW, İnternet üzerindeki dosyalar tarayıcılar yardımıyla kolayca ulaşılabilir kıldığından dolayı internet üzerindeki servisler arasında en hızlı gelişenidir. WWW'de yeralan sayfalar HTML (Hypertext Markup Language) dili ile oluşturulmaktadır. Günümüzde çok sayıda kullanıcı kendi HTML sayfalarını HTML düzenleyicileriyle oluşturduktan sonra ağ sunucularına yerleştirerek internette yayınlamaktadır. b) FTP İnternet üzerinde ilk geliştirilen hizmetlerden birisi olan FTP (dosya aktarım protokolü) ile kullanıcılar FTP sunucularında bulunan bilgisayar dosyalarını kendi bilgisayarlarına aktarabilirler. FTP sunucularında ücretsiz yazılımlar, dağıtımı serbest olan kitaplar, ve çoklu ortam dosyaları bulunur. Genel kullanıma açık sunuculardan isteyen bu dosyaları kendi bilgisayarına indirebilir. Genellikle WWW ile doğrudan yayınlanması mümkün olmayan DOS ve Windows tabanlı geleneksel eğitim yazılımlarının FTP sunucularından dağıtımımın yapılması daha uygun olmaktadır. 2

3 c) Arama motorları İnternet üzerindeki bilgi miktarının çok hızlı artması bir anlamda bilgi kirliliği yaratmaktadır. Kullanıcıların aradıkları bir dosyayı internet üzerinde bulmaları giderek zorlaşmaktadır. Arama motorları İnternet te belli bir konu ile ilgili araştırma yapanların anahtar kelimeler kullanarak ilgili dosyalara erişmelerin sağlayan sistemlerdir. Bugün en çok kullanılan arama motorları Yahoo ve Alta Vista dır. Yahoo da bilgi önceden çok ayrıntılı olarak sınıflandırılmıştır. Kullanıcılar konu başlıkları arasında seçim yaparak ilgili dosyaların bulunduğu alt başlıklara erişirler. Alta Vista da ise araştırılan konu ile ilgili kelime girişi yapılarak, bu kelimenin geçtiği, AltaVista tarafından indekslenmiş tüm dosyalara erişilir. İletişim hizmetleri İnternetteki hizmetlerin bir bölümü kullanıcılar arasında bilgi akışı sağlamak için geliştirilmişlerdir. Başlıca iletişim hizmetleri elektronik posta, tartışma grupları, sohbet kanalları ve video konferans olarak verilebilir. a) Elektronik Posta Elektronik posta hizmeti, bilgisayar ağları üzerinde diğer bilgisayar kullanıcılarının elektronik posta adreslerine mesaj ya da dosya göndermek için kullanılan bir sistemdir. Elektronik posta yazılımları, kullanıcılarına mesajları okuma, saklama,gönderme, sıraya sokma ve yanıtlama gibi çeşitli hizmetler vererek kullanıcıların dünyanın dört bir tarafı ile haberleşmesini sağlamaktadır. b) Tartışma grupları Tartışma grupları elektronik ilan tahtasına benzer biçimde çalışan bir sistemdir. Binlerce ilgi grubu içinde kullanıcılar üye oldukları tartışma gruplarına mesajlarını, sorularını ve ilanlarını bırakırlar ve aynı gruba üye olan diğer kullanıcılarla serbestçe fikirlerini tartışırlar. Belli konularda açılan yöneticisiz ve isteyen herkesin katılabileceği tartışma gruplarının yanısıra yöneticili ve belirli gruplara açık tartışma grupları da bulunmaktadır. c) Sohbet kanalları Sohbet hizmeti sunucuları, kendisine bağlı kullanıcıların birbirleriyle klavye yoluyla yazılı olarak sohbet edebilmelerine olanak verir. Kullanıcılar sohbet sunucusunun üzerindeki kanallara katılabilirler ya da kendi kanallarını oluşturabilirler. İstenmeyen kullanıcılar kanaldan çıkartılabilir, istenilen kullanıcılar davet edilebilir, kanallar birleştirilebilir, kanallar bölünebilir. Sohbet kanalları İnternet te topluluk oluşturmak için kullanılan en güçlü uygulamalardan birisidir. d) Video konferans Karşılıklı iki kullanıcı, ekran üzerine takılan küçük kamera ve mikrofon yardımıyla kaydedilen ses ve görüntüyü video konferans yazılımlarıyla karşı tarafa aktararak canlı görüşme sağlarlar. Profesyonel video konferans sistemlerinin tam ekran görüntü aktarımı ve bire-bir kullanımına karşılık bu düşük maliyetli ve NetMeeting gibi yazılımları kullanan video konferans sistemlerinde aktarılan görüntü bilgisayar ekranının sekizde biri büyüklüğündeki bir pencereden izelenebilir. Bant genişliğinin yeterli olması durumunda aynı anda birden fazla kişinin sesli ve görüntülü iletişimde bulunabileceği küçük sohbet grupları oluşturulabilmektedir. İnternet üzerindeki hizmetlerin iletişim türüne göre ayrımı İnternet üzerindeki hizmetler için kullanılabilecek bir başka ayrım ise eşsüremli iletişim ve ardsüremli iletişim ayrımıdır. 3

4 a) Eşsüremli iletişim Eşsüremli (senkronize) iletişim canlı olarak gerçek zamanda gerçekleşen iletişimdir. Eşsüremli iletişimde tarafların aynı anda iletişime katılmaları gerekmektedir. Belli bir yerde öğretmen ve öğrencilerin yüzyüze yaptıkları dersler veya bir telefon konuşması bu tür iletişime örnek olarak verilebilir. İnternetin sunduğu eşsüremli iletişim hizmetleri, video konferans uygulamaları ve sohbet kanallarıdır. Zaman ve kanal önceden planlanıp duyurularak bu tür hizmetlerden internet tabanlı eğitim uygulamalarında sistemli olarak yararlanılabilinir. Eşsüremli iletişim, kullanıcılar arasında olabileceği gibi kullanıcılarla bilgisayar arasında da olabilir. Örneğin internet üzerinde gerçekleştirilen bir test sınavında, sınav sonunda öğrencinin yanıtlarının bir program tarafından değerlendirilerek geriye bildirilmesi eşsüremli bir iletişimdir. b) Ardsüremli iletişim Ardsüremli iletişim alıcı ucunda bir gecikme olan gerçek zamanda yapılmayan iletişimdir. Bu hizmetlerde gönderilen ileti alıcı tarafından kabul edilinceye kadar merkezde bekletilir. Bu tür iletişime dayalı uzaktan eğitim sistemlerinde öğretmen ve öğrencilerin öğretme/öğrenme faaliyetlerini gerçekleştirmek için bir iletişim kanalında birarada bulunmaları gerekmez. Öğrenciler ardsüremli iletişimi kullanarak, kendilerine uygun olan yer ve zamanda çalışırlar ve pedagojik açıdan dersin hızını kontrol edebilirler. Elektronik posta ve tartışma grupları, internetin sunduğu ardsüremli iletişim hizmetleridir (Berge,1999). İnternet Hizmetlerinden Öğrenci İzleme Aracı Olarak Yararlanma Uzaktan eğitim ve öğretimde içeriğin sunumu kadar, öğrencinin bu içeriği hangi düzeyde özümsediğinin saptanması da önemlidir. Öğrencinin öğrenme etkinliklerine katılımının gözlenmesi ve öğrenme öncesi, öğrenme anında ve öğrenme sonundaki bilgi düzeyinin belirlenmesi için izleme araçlarına gereksinim vardır. Öğrenci internet üzerinde bir hizmetten yararlanırken, bu hizmetin sunulduğu merkezden kullanım biçimi gözlenebiliyorsa bu hizmet bir izleme aracı olarak kullanılabilir. Öğrenciyi izleme araçları biçimsel izleme araçları ve biçimsel olmayan izleme araçları olarak ikiye ayrılır ( Mutlu,1997). Biçimsel olmayan izleme araçları Tüm öğrencilerin bir kullanım anında kontrol edilebilir davranışları göstermedikleri hizmetler biçimsel olmayan izleme araçlarıdır. Örneğin elektronik posta bir iletişim aracı olarak aynı zamanda bir izleme aracıdır da. Öğrencinin derse katılım düzeyi hakkında önemli bir bilgi kaynağıdır. Fakat öğrencilerin iletişim gereksinimleri önceden bir kalıba sokulamadığı ve içeriği belirli sınırlar içinde tutulamadığı için elektronik posta biçimsel olmayan bir izleme aracıdır. Biçimsel olmayan izleme araçlarıyla elde edilen bilgiler sınıf içindeki bir öğretmenin öğrencileri hakkındaki kanaat bilgisine benzer. Biçimsel olmayan izleme araçları olarak kullanılabilecek internet hizmetlerine örnek olarak elektronik posta, tartışma grupları, sohbet kanalları ve video konferans verilebilir. Bu izleme araçlarından elde edilecek kazançlar şunlar olabilir: Öğrencilerin katılım düzeyleri izlenerek, yönlendirilmeleri sağlanabilir. Sistem hakkında geribildirim elde edilebilir. Bu hizmetlerin kullanımı boyunca taşınan bilgi arşivlenerek, üzerlerinde yapısal olmayan çözümlemeler yapılabilir. 4

5 Biçimsel izleme araçları Diğer taraftan dersin içeriğinde yeralan bir sınama sorusuna verilen bir yanıtın merkezdeki bir veritabanında tutanak oluşturularak saklanması durumunda öğrencilerin önceden sınırlanmış bir davranışı kaydedilmiş olur. Bu kayıtların çözümlenmesiyle gerek öğrenciler için gerekse sorular için anlamlı sonuçlar elde edilebilir. Dersin sunumu anında çalışarak öğrenci tepkilerini çevrim içi değerlendirmeyi amaçlayan özel programların tümü birer biçimsel izleme araçlarıdır. Biçimsel izleme araçlarına verilebilecek bir başka örnek ise öğrenci tepkilerini çevrim içi ya da dışı değerlendiren testlerdir. Öğrencilere bir internet sayfasındaki form içinde sorulan sorulara öğrencilerin verdiği yanıtlar merkeze gönderilerek değerlendirilir. Değerlendirme sonuçları öğrenciye o an bildirilebileceği gibi postayla sonradan da iletilebilir. Bu tür testlerin sonuçlarıyla öğrencilerin öğrenim düzeyleri birbirlerine göre sıralanabilir. Değerlendirilmesi daha zor olan bir başka izleme aracı da öğrenci erişiminin tüm eylemlerinin kaydedildiği log dosyalarının çözümlenmesidir. Bunun için öğrencinin hangi bilgisayardan sisteme girdiği bilgisine ihtiyaç duyulur. Bu tür izleme öğrencinin devam yükümlülüğünün ölçülmesi amacıyla kullanılabilir. Biçimsel izleme araçları çok etkin araçlar olmalarına rağmen, internet üzerinde yaygın olarak kullanılan hazır programlar değillerdir. Bu amaçla sunucu tarafında çalışan programların geliştirilmesini gerektirmektedirler. Bu tür programların yazılması için Java, ServerSide JavaScript, CGI, ASP gibi yazılım geliştirme platformları kullanılmaktadır. Bu dillerle merkezdeki veritabanlarını kullanan programları yazacak programcı ekibine gerek duyurması bu araçların en önemli dezavantajıdır. Açıköğretim Fakültesi'nde İnternete Dayalı Öğrenci İzleme Sistemi Açıköğretim Fakültesi öğretim yılında öğretime başlayan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi (AÖF) Türkiye'deki yüksek öğrenim öğrencilerinin önemli bir bölümüne, uzaktan öğretim olanaklarını kullanarak eğitim vermektedir. Açıköğretim sisteminin temel öğeleri uzaktan öğretim tekniklerine göre hazırlanmış ders kitapları, TRT kurumu tarafından yayınlanan televizyon programları, çok sayıda il merkezinde verilen yüz-yüze akademik danışmanlık hizmetleri ve belirli illerde sağlanabilen bilgisayar destekli eğitim uygulamalarıdır. Öğrenci işleri ve not işlerine yönelik hizmetleri ise her il merkezinde bulunan öğrenci büroları tarafından sağlanmaktadır. AÖF'de 90'lı yıllarda bilgisayarın eğitimde sağladığı olanaklardan yararlanmak amacıyla çalışmalar başlamış ve bu amaçla BDE Birimi kurulmuştur. BDE Biriminde AÖF için gerçekleştirilen en önemli uygulama Bilgisayar Destekli Akademik Danışmanlık Merkezleri (BDADM) Projesidir ve 1993 yılında tasarlanarak, uygulamaya konulmuştur. Bu proje kapsamında 14 ilde 15 bilgisayar laboratuvarı kurulmuş, bu laboratuvarlarda kullanılmak üzere 16 bilgisayar destekli eğitim yazılımı üretilmiştir. Gelişen internet teknolojisinin uzaktan öğretimde kullanılmasının sağladığı eğitsel kazançtan yararlanmak amacıyla AÖF bünyesindeki Bilgisayar Destekli Eğitim Birimi'nde internete dayalı uzaktan eğitim hizmetleri, daha çok içerik tasarımına yönelik olarak, araştırılmakta ve geliştirilmektedir. BDE birimi'nde geliştirilen internet tabanlı uzaktan eğitim uygulamalarının her birisi için bir öğrenci izleme ve değerlendirme sistemi geliştirmek yerine, bu tür çalışmaların tümüne destek verebilecek bütüncül bir bakış açısı oluşturmak gerekmiştir. İzleyen bölümde AÖF'e yönelik öğrenci izleme hizmetlerinin tasarımı ve uygulanabilirliği incelenmiştir. 5

6 Sistemin tasarımı Bu çalışmada önerilecek sistem Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi için hazırlanmıştır. Model küçük düzenlemelerle Anadolu Üniversitesi'nin uzaktan öğretim uygulayan İşletme Fakültesi ve İktisat Fakültesi için de uygulanabilir. Sistem geliştirilirken iki farklı bölüm yapısı gözönüne alınmıştır. Bu bölüm yapılarından birincisi Açıköğretim Fakültesi'nin şu anda var olan bölümlerini ifade etmektedir. Bu bölümlerde öğrencilerin İnternet kullanımları tercihe bağlıdır. İkinci bölüm yapısı ise şu anda bulunmayan fakat önümüzdeki dönemlerde açılabilecek, İnternet erişiminin zorunlu olduğu bölümleri ifade etmektedir. Sistemin tasarımında öncelikle öğrenciye sunulacak hizmetler tanıtılmış, ardından öğrencilerin bu hizmetleri kullanımından doğan bilgilerin raporlanması hizmetleri ele alınmıştır. a) İnternet kullanımının tercihe bağlı olduğu bölümler: Açıköğretim Fakültesinde öğretim yılında 14 bölüm bulunmaktadır. Tümü önlisans eğitimi veren bu bölümlerde yaklaşık 200 birbirinden farklı ders bulunmaktadır. Bu bölümlere her yıl kayıt olan öğrenci sayısı ise 1000 ile arası değişmektedir. Bu bölümler için sağlanmakta olan ve gelecekte sağlanacak internet hizmetlerinden öğrenciler tercihe bağlı olarak yararlanacaklardır. Açıköğretim Fakültesi'ne ait bir sayfanın yayınlandığı öğretim yılından günümüze kadar, sayfaya giren ve elektronik posta gönderen öğrencilerin çoğunlukla işyerindeki internet bağlı bilgisayarlardan yararlanan çalışmakta olan öğrenciler olduğu görülmektedir. Diğer bir önemli grubu ise bu amaçla yakınlarının bilgisayarlarını kullanan öğrenciler oluşturmaktadır (Mutlu,1997). Bu çalışmada AÖF öğrencilerine sunulması öngörülen internet hizmetlerinin doğrudan eğitimöğretimle ilişkili ve öğrenci izlemeye yönelik olanlarına yer verilecektir. Genellikle bu tür hizmetlerle birlikte verilen; Öğrencilere duyurular Çevrim içi Üniversite ve Fakülte Kataloğu Mezunlar ve diğer Sosyal etkinlikler gibi bileşenler inceleme dışı tutulacaktır. Bunlar ve benzeri servisler Anadolu Üniversitesi Bilgisayar Araştırma ve Uygulama Merkezi tarafından tüm öğrencilere sunulmaktadır. Bu çalışmada ele alınan hizmetler ise AÖF bünyesinde BDE Birimi tarafından üretilecektir. İnternet kullanımının tercihe bağlı olduğu bölümlerde öğrencilere sunulacak hizmetler şunlar olacaktır: Fakülteye ve bölümlere elektronik posta erişimi (tümü yanıtlanacak) Öğrencilerin göndermiş olduğu tüm elektronik postalar yanıtlanacaktır. Postaların akademik ve idari olarak sınıflandırılması ve ilgililere yanıtlanması amacıyla iletilmesi, yanıtların öğrenciye iletilmesi günümüzde olduğu gibi gelecekte de Fakültenin Halkla İlişkiler Birimi tarafından gerçekleştirilecektir. Bölümler ve derslere ilişkin tartışma grupları Tüm bölümler için ve bölümlerin altındaki dersler için açılan tartışma gruplarına gelen postalar bir izleyici-yönlendirici (moderator) tarafından izlenerek konuyla ilgili soruların doğru yanıtlarının öğrencilere ulaşması sağlanacaktır. AÖF öğrencileri için Chat Server Sohbet kanalları öğrencilerin kendi aralarında gerçekleştirilecek bir sosyal etkinlik olarak düşünülmüş olsa da, zaman zaman önceden duyurulan tarihlerde, önemli davetliler ve öğrenciler arasında eğitsel sohbetler düzenlenebilecektir. 6

7 Ders notları ve Windows için üretilmiş ders yazılımları dosya aktarım sunucusu Derslerle ilişkili ücretsiz yazılımlar ve BDE Birimi'nde DOS-Windows ortamı için üretilmiş eğitsel yazılımlar bir FTP sunucusu üzerinden isteyen öğrenciye iletilebilecektir. Sınav notlarını öğrenme servisi Bu servis BAUM tarafından sunulmaktadır. Seçili dersler için kendini deneme sınavları Özellikle tercih edilen dersler başta olmak üzere üretilen kendini deneme sınavları hizmeti öğrenciyi izlemek için önemli bir fırsat sağlamaktadır. Bu sınavlar öğrenciye belirli bir ders ve sınav (arasınav, dönem sonu sınavı ve bütünleme sınavı) için rassal bir soru kitapcığı düzenler ve belirli bir süre içinde öğrencinin soruları çevrim içi yanıtlayarak, merkeze göndermesini sağlar. Merkezde bu sınav değerlendirilerek öğrenciye sınav notu bildirilir (Mutlu, 1998). Seçili dersler için alıştırma yazılımları Öğrencilerin sınavdaki etkinliklerini artırmak amacıyla her ünite için çok sayıda alıştırma içeren eğitsel yazılımlar öğrenciye sunulacaktır. BDE biriminde Windows ortamı için üretilmiş bulunan benzeri dersler internet ortamına aktarılarak öğrenciye sunulacaktır. Seçili dersler için öğretici ders yazılımları Öğretici ders yazılımları BDE yazılımları içinde üretimi en fazla yaratıcılık gerektiren, maliyetli ve uzun sürede üretilebilen yazılımlardır. AÖF öğrencileri için seçili derslerin öğretici yazılımları hazırlanarak internet üzerinden sunulacaktır. Öğretici ders yazılımları öğrenciyi yönledirme ve değerlendirme açısından zengin araçlar içerirler. Örneğin bir üniteye ait konular alt konulara bölünerek, öğrenci her alt konudan sonra sınanır ve başarısız öğrenciler için bu alt konu daha ayrıntılı olarak tekrarlanır. Bir başka değerlendirme ise ünite başında ve sonunda gerçekleştirilen ön test ve son testtir. Bu testlerle öğrencinin ünitenin amaçlarına erişim düzeyi saptanır. Bu türden değerlendirme ve yönlendirmeler merkezdeki bir veritabanında izlenerek değerli bilgiler elde edilir. İnternet kullanımının tercihe bağlı olduğu bölümlerde, yukarıdaki hizmetler uygulanırken gerçekleştirilen izleme sonucunda Fakülte yöneticilerine, konu uzmanlarına, editörlere ve öğrencilere verilecek raporlar ise şunlardır: İnternet hizmetlerinden yararlanma istatistikleri sunmak Toplam hit sayısı, hizmetlerin tercih ediliş sıraları, toplam kullanım süreleri, hizmetlerden yararlanma anları vb. istatistikler sistemin yöneticileri için kaynak kullanımı dengeleme kararlarını vermelerinde yardımcı olur. Bu istatistiklerde sisteme giren kullanıcıların kimler olduğu izlenmez. Öğrencilerin sıkça sordukları soruları iletmek Gerek elektronik postalar, gerekse tartışma grupları ve sohbet kanallarında gündemde olan önemli soruların neler olduğunun izlenmesi, bu soruların yanıtlarının diğer medyalar yoluyla diğer öğrencilere de iletilmesine olanak sağlar. Kendini deneme sınavlarına yönelik analizler Kendini deneme sınavlarının sonuçlarının dağılımı ve soruların madde analizleri gibi raporlar konu uzmanları için önemli bir geribildirim durumundadır. Alıştırma yazılımlarında tercih edilen üniteleri listelemek Öğrencilerin derslerin hangi ünitelerini tercih ettiklerini bilmek, o ünitelere ağırlık verilebilmesi için gereklidir. Öğretici ders yazılımlarında tercih edilen üniteleri listelemek Öğretici ders yazılımlarında tercih edilen üniteler saptanarak, bu ünitelerin daha ayrıntılı işlenmesi sağlanabilir. Öğretici ders yazılımlarında alt konu sınamaları sonuçlarıyla, başarısız sunulan alt konuları saptamak 7

8 Öğrenci tekrarlarının fazla olduğu ünite alt konularında alt konu anlatımı sorunlu olabilir ya da sınama sorusu çalışmıyordur. Alt konu sınama sonuçlarının istatistikleri bu nedenle önemlidir. Öğretici ders yazılımlarında ünite bazında ön test-son test değerlendirme istatistikleri hazırlamak Öğrencilerin konuyu işlemeden önceki bilgi düzeyleri ile konunun işlenmesi sonunda geldikleri bilgi düzeyleri arasındaki fark öğrencinin ünitedeki performansını gösterir. Bu sonuç negatif, aynı ve pozitif olabilir. Ünitelerin ön ve son test istatistikleri gerek dersin sunumuna ilişkin bir geribildirim, gerekse öğrencilerin değerlendirilmesi için önemli bir bilgidir. Bu bölümde verilen hizmetler ve bunların izlenmesinden elde edilen raporlar tüm öğrenciler üzerinde uygulanmadığı için elde edilen veriler tüm öğrencileri temsil etmemektedir. Bu nedenle bu sonuçlar daha çok sistemin uygulayıcıları tarafından geribildirim amacıyla değerlendirilmelidir. AÖF'e kayıtlı tüm öğrencilerin sayısının çok fazla olması nedeniyle bu bölümlerde sunulan internet hizmetlerinde öğrenciler kimlikleri ile izlenmeyeceklerdir. Diğer bir deyişle bu hizmetler tüm internet kullanıcılarına açık tutulacaktır. b) İnternete erişim olanağının zorunlu olduğu bölümler: Açıköğretim Fakültesi'nde henüz bu nitelikte bir bölüm bulunmamasına rağmen uzaktan eğitimde internet'in kullanımının sağladığı olanakları sonuna kadar kullanabilmek için bu tür bölümlerin açılması düşünülmektedir. Öğrenciler üniversiteye giriş sınavları öncesi bu bölümleri tercih ederken, eğitim ve öğretimde internet kullanımının zorunlu olduğunu bilerek tercihlerini kullanacaklardır. Buradaki kullanım zorunluluğu örgün eğitimdeki derslere devam zorunluluğuna benzer biçimde ele alınacaktır. Belirli zaman aralıklarında öğrenciler internet üzerinden yoklanarak bir anlamda derse devam yükümlülükleri izlenecektir. Öğrencilere kendilerini tanıtmaları için birer şifre sağlanacaktır. AÖF'ün 14 ilde bulunan laboratuvarlarında internet erişiminin sağlanması, daha fazla internet erişimi bulunan laboratuvarın kurulması, Ulaknet'e bağlı merkezlerin laboratuvarlarının mesai saatleri dışında AÖF öğrencilerine temin edilebilmesi vb. çözümlerle bu bölümlere kayıt yaptıran öğrencilerin internet erişiminin desteklenmesi sağlanabilir. Bu bölümlerde öğrencilere sunulacak hizmetler birinci grup bölümlerde listelenen hizmetlerin tümünü kapsamaktadır. Bu bölümlerde temel farklılık bu hizmetlerin bölümlere kayıtlı tüm öğrenciler tarafından kullanılır olması ve akademik takvime paralel olarak sunulmalarıdır. Öğrencilerin bu hizmetlerden yararlanmaları izlenerek yoklamaları yapılacaktır. Bir öğrenci şifresiyle kendini tanıtarak sisteme her girdiğinde bir yoklama tutanağı oluşturulacaktır. Öğrencilerin değerlendirilmesinde bütünlük sağlanabilmesi için ünite bağlamında sunulan içerik öğrenciye sıralı olarak verilmelidir. Böylece belirli bir üniteye belirli bir dönemde en fazla sayıda öğrencinin girmesi sağlanarak, bu ünite üzerindeki değerlendirmelerde tutarlılık korunacaktır. Bu biçimde, akademik takvime paralel olarak sunulacak hizmetler kendini deneme sınavları, alıştırma yazılımları ve öğretici ders yazılımlarıdır. Bu bölümlerdeki öğrenciler için (a) grubu bölümlerine sağlanan hizmetlere ek olarak aşağıdaki hizmetler sunulacaktır. Seçili dersler için programlı video konferans Öğrencilere önceden duyurulan tarih ve saatlerde ders sorumlularıyla video konferans olanağı sağlanacaktır. Microsoft NetMeeting vb. yazılımlarla ses ve video kaydı olanağına sahip öğrenciler bu konferanslara katılabileceklerdir. Seçili dersler için programlı chat Önceden duyurulan tarih ve saatte ders sorumluları ile öğrenciler sohbet kanallarında biraraya getirileceklerdir. Çok sayıda öğrenci talebi olursa, katılamayan öğrenciler için ayrı bir oturum düzenlenecektir. Tüm dersler için programlı sınav ve küçük sınavlar 8

9 Tüm öğrenciler bir şifre ile kendilerini tanıtarak önceden duyurulan tarih ve saatte düzenlenen sınav ve küçük sınavlara katılacaklardır. Bu sınavlarla tüm öğrenciler aynı anda izlenebilecektir. Bu bölümlerde Fakülte yöneticilerine, konu uzmanlarına ve editörlere verilecek servisler ilk grupta bulunan bölümlerdeki hizmetlerin tümünü kapsamakta ve ek olarak şunları barındırmaktadır: Haftalık öğrenci yoklamaları Öğrenci yoklamaları, derse devam çizelgesi biçiminde resmi tutanaktır. Belirli bir süre mazeret bildirmeden bir derse devam etmeyen öğrenci o dersten başarısız sayılır. Tüm dersler-öğrenciler için sınav sonuçları Programlı sınavlar ve küçük sınavlar hem öğrenci yoklaması olarak değerlendirilir, hem de öğrenciler bu sınavlardan geçme notuna katkısı olan bir not alırlar. Tüm hizmetler-tüm öğrenciler için ayrıntılı log çözümlemeleri Öğrencilerin hizmetlerden yararlanma düzeyleri log çözümleyiciler ile elde edilir. Bu tutanaklar hem yoklama hem de hizmetler için bir geribildirim olarak kullanılırlar. Öğrencinin kendi performansını izleme servisi Öğrenciler sağlanan hizmetleri kullanım süreleri ve sorulara verdikleri yanıtlarda gösterdikleri başarıdan oluşan bir gelişim eğrisini aylara ve haftalara göre gösteren raporları merkezden elde edebilirler. Bu gruptaki bölüm öğrencilerinin tümünün internet hizmetlerine erişimi zorunlu olduğundan dolayı tüm öğrencileri temsil eden izleme verileri elde edilir. Bu verilerin değerlendirilmesiyle öğrenciler arasındaki farklılıklar saptanarak, bu farklılıkların örgün sınav sonuçlarıyla karşılaştırılmalarından önemli sonuçlar elde edilebilir. Bu amaçla bu bölümlere kayıt yaptıracak öğrencilerin tümüne kayıt anında bir şifre verilecektir. Sistemin uygulanması Yukarıda tasarımı yapılan sistemin uygulamaya konulması için gerekli kaynakların biraraya getirilmesi, yazılımların üretilmesi ve hizmetlerin sunumuna başlanması gerekmektedir. Sistemin uygulamaya konulması için gerekli kaynaklar geliştirme süreci kaynakları ve uygulama süreci kaynakları olarak ikiye ayrılır. a) Geliştirme süreci kaynak gereksinimi Sistemin içerdiği hizmetlerin önemli bir bölümü içerik üretimini gerektirmektedir. AÖF bölümlerinde verilen çok sayıda dersin kendini deneme sınavları, alıştırma yazılımları ve öğretici yazılımlarının hazırlanması ve bir kaç yılda bir yenilenmesi için önemli ölçüde insan gücü ve donanımın bu amaca yönlendirilmesini gerektirmektedir. AÖF bünyesinde bulunan BDE Birimi bu amaç için gerekli insan gücü ve donanıma sahiptir. BDE Biriminde 1993 yılından itibaren AÖF için çok sayıda ders yazılımı hazırlanmıştır ve internet tabanlı ders yazılımı üretmek için deneyim kazandırıcı örnekler ortaya konulmuştur. Yeterli konu uzmanı desteği sağlandığında BDE Birimi sistem için gerekli içeriği en fazla bir yıl içinde üretebilecektir (Mutlu,1997). İçerik oluşturma süreci, BDE Birimi'nin doğal bir işlevi olması nedeniyle ayrıntılı olarak ele alınmayacaktır. İçerik oluşturma süreci bir tarafa bırakıldığında, öğrenci izleme araçlarının geliştirilmesi önem kazanmaktadır. Öğrenci izleme araçlarından biçimsel olmayanlarının (elektronik posta, tartışma grupları, sohbet kanalları ve dosya transferi hizmetlerinin) geliştirme süreçleri bulunmamakta, bu yazılımlar temin edildikten ve ayarları yapıldıktan sonra doğrudan uygulamaya konulmaları mümkün olmaktadır. 9

10 Biçimsel izleme araçlarının geliştirilmesi için sunucu tarafında çalışan programların yazılması ve gerekli veritabanlarının oluşturulması gerekmektedir. Bu amaçla geliştirilecek yazılımlar internet kullanımının zorunlu olduğu bölümler ile internet kullanımının zorunlu olmadığı bölümlere göre ayrılarak aşağıda verilmiştir. i. İnternet kullanımının zorunlu olmadığı bölümler için geliştirilecek programlar: Kendini deneme sınavlarının sonuçlarını kaydeden veritabanı yazılımı Alıştırma yazılımlarının kullanımını kaydeden veritabanı yazılımı Öğretici ders yazılımlarının ön-son test'lerini ve alt konu sınamalarını kaydeden veritabanı yazılımı Raporlama yazılımı Bu izleme yazılımlarında öğrencinin kendini sisteme tanıtışında alınan bilgilerin doğruluğu denetlenmeyecektir. ii. İnternet kullanımının zorunlu olduğu bölümler için geliştirilecek programlar: Öğrenci yoklamaları yazılımı Kendini deneme sınavlarının sonuçlarını öğrenci bazında kaydeden veritabanı yazılımı Alıştırma yazılımlarının kullanımını öğrenci bazında kaydeden veritabanı yazılımı Öğretici ders yazılımlarının ön-son test'lerini ve alt konu sınamalarını öğrenci bazında kaydeden veritabanı yazılımı Programlı sınavlar ve küçük sınavları düzenleyen ve sonuçları öğrenci bazında kaydeden yazılım Öğrencilerin kendi gelişimlerini izlemelerini sağlayan yazılımı Raporlama yazılımı Bu izleme yazılımlarında bilgiler öğrencinin kimlik bilgilerine göre düzenlenecektir. b) Uygulama süreci kaynak gereksinimi Sistemde bulunan hizmetlerin temin edilmesi, gerekli içeriğini üretilmesi ve izleme yazılımlarının geliştirilmesinden sonraki aşama sistemin uygulamaya konulması aşamasıdır. Sistemin uygulamaya konulması süreci internet kullanımının zorunlu olduğu bölümler ile internet kullanımının zorunlu olmadığı bölümlerde ayrı adımlardan oluşmaktadır. i. Sistemin internet kullanımının zorunlu olmadığı bölümlerde uygulamaya konulması: Bu bölümlerde internet hizmetlerinden yararlanabilen AÖF öğrenci sayısının, erişimin düzensiz aralıklarla yapılması koşuluyla, kişiden az olacağı düşünülmektedir. BDE Birimi'nin elinde bulunan sunucular bu hizmetlerin uygulamaya konulması ve 24 saat açık tutulması için yeterlidir. Tüm öğrencileri hedefleyen genel bilgilerin BAUM'da tutulması, ayrıntılı izleme programlarının çalıştığı hizmetlerin ise BDE Birimi'nden verilmesi, sistemin işleyiş etkinliğini arttıracaktır. Hizmetlerin sunulmaya başlanmasıyla, elektronik posta, tartışma grupları ve sohbet kanallarını izleyecek birer görevliye ihtiyaç bulunmaktadır. Bu görevliler hizmetlere birer kullanıcı olarak katılacaklar ve gerektiği anlarda tartışmalara müdahele edebileceklerdir. Bu hizmetlerin arşivlenmesinded de bu görevliler sorumlu olacaktır. Veritabanlarını izleyecek, yedekleyecek ve raporları üretecek bir veritabanı programcısı sistemi izlemek için yeterlidir. Bu programcı sunucu tarafında çalışacak programları da yazacaktır. Tüm hizmetlerin sunumunu gözetleyecek, içeriği güncelleyecek ve log dosyalarını çözümleyecek bir sistem sorumlusu, sistemin sürekliliğini sağlayacaktır. Sistemin internet kullanımının zorunlu olmadığı bölümlerde öğrencilerin kimlik denetimi yapılmadığı için uygulama programları nispeten daha basit olacaktır. Veriler kimlik bazında tutulmadığı için gerekli raporlar alındıktan sonra veritabanlarının temizlenmesi mümkün olabilecektir. 10

11 Kullanım zorunluluğunun olmaması nedeniyle her öğrenciye aynı hız kalitesinde hizmet verilmesi gerekmemektedir. Başlangıçta varolan bant genişliği uygulamada yetmemeye başladığında zamanla arttırılabilir. ii. Sistemin internet kullanımının zorunlu olduğu bölümlerde uygulamaya konulması: İnternet kullanımının zorunlu olduğu bölümlere öğrenci kaydı yapıldığında her öğrenci için kimlik bilgilerinin sisteme aktarılması gerekmektedir. Ortalama 1000 öğrencinin kayıt yaptıracağı bu bölümlerde pratikte her bölüme bir sunucu tahsis edilmesi hizmetlerin kalitesinin sürekliliği için gereklidir. Bu bölümler için sunulan hizmetlerin güvenliği nedeniyle geçerli kullanıcı adı ve şifresi olmayanlar sisteme giremeyeceklerdir. İki yıllık ön lisans düzeyindeki bu bölümlerin her birisi için en fazla 20 ders bulunduğu varsayılırsa, her bölüm için BDE Birimi'nde içerik üretimine yönelik bir ekip oluşturulması gerekmektedir. Bu durumda her ders için bir konu uzmanına (genellikle aynı zamanda internet hizmetlerinde öğrenci karşısına çıkacak olan öğretici) ihtiyaç bulunmaktadır. Bu konu uzmanları (öğreticiler) belirli bir program dahilinde sohbet odalarına davet dilecekler, programlı video konferanslara katılacaklar, sıkça sorulan sorulara yanıt vereceklerdir. Bu bölümlerde izleyiciler öğrencileri kimlikleriyle izleyebileceklerdir. Öğrenciler tüm kanallarda, ve tartışma gruplarında o anda bir görevliden yardım alabileceklerinin farkında olacaklardır. He bölüm için bir sistem sorumlusu (ya da yardımcısı) ve veritabanı sorumlusunun (ya da yardımcısının) aktif olarak görev yapması gerekebilir. Böylece kimlik bazında tutulan verilerin güvenliği sağlanır, mazereti olan öğrenciler izlenebilir, beklenmeyen öğrenci taleplerine daha kısa sürede yanıt verilebilir. Her bölüm için belirli bir bant genişliğinin temin edilmesi ve sisteme eklenen her yeni bölüm için gerekli bant genişliği artırımının sağlanması için gerek Ulakbim gerekse Ulaştırma Bakanlığı ile işbirliği gerekmektedir. Sonuçlar Bu çalışmada internet tabanlı uzaktan eğitimde öğrenci izleme mekanizmaları üzerine odaklanarak, bu alanda bütüncül bir bakış açısı oluşturulmuştur. İnternet üzerinde çok sayıda hizmetin öğrenci izleme amaçlı olarak kullanılabileceği saptanmıştır. Bu tür hizmetlerin daha çok biçimsel olmayan izlemeye imkan tanıdığı görülmektedir. Eğer resmi olarak kullanılacak biçimsel öğrenci izleme mekanizmaları kurulacaksa, bu tür mekanizmaların sunucu tarafında çalışan programlar gerektirdiği saptanmıştır. Öğrenci yoklama modülleri, programlı sınavlar ve küçük sınavlar, kendini deneme sınavları, ünitelere ait ön test-son test ölçümleri, ünitelere ait alt konu sınamaları gibi merkezdeki bir veritabanında tutanak oluşturan araçlarla öğrencilerin çevrim içi izlenmeleri sağlanabilmektedir. Öğrenci izleme sistemleri için elde edilen bilgi kümesinin, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesinde uygulanabilirliği araştırılırken, Fakülte bölümlerinin internet kullanımının zorunlu olduğu bölümler ile internet kullanımının zorunlu olmadığı bölümler biçiminde iki grupta ele alınması gerekliliği ortaya çıkmıştır. Her iki grup bölüm için izleme sistemleri tasarlanmış ve bu sistemlerin uygulamaya konulması için gerekli kaynaklar araştırılmıştır. Fakülte bünyesindeki BDE Birimi'nin gerekli kaynakların çoğunu sağladığı gözlenmiş ve internet kullanımının zorunlu olmadığı bölümler için izleme sistemlerinin eldeki kaynaklarla geliştirilerek uygulamaya konulabileceği saptanmıştır. İnternet kullanımının zorunlu olduğu bölümler için sistemin uygulamaya konulmasının ise en fazla bir yıllık bir ön çalışma gerektirdiği belirlenmiştir. 11

12 Yararlanılan Kaynaklar Alkan, Cevat. Açıköğretim: Uzaktan Eğitim Sistemlerinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Ankara: A. Ü. Eğitim Bilimleri Fakültesi, Eğitim Teknolojisi: Kuramlar, Yöntemler. Ankara:1997 Duman, Ali. İnternet, Öğrenme ve Eğitim Üzerine Bir Deneme, 97.metu.edu.tr/bildiriler/deneme.htm,1998. Kutlay, Mustafa. İlk Sanal Sınıf Derse Başlıyor, Hürriyet (3 Eylül 1998). Veysi İşler, Sanal Üniversite, /1997).s.1 Berge, Zane L. Interaction in Post Secondary Web-Based Learning Educational Technology (January-February 1999): 5-11 Mutlu, M.E., R. Yılmaz ve C. Öztürk. Uzaktan Eğitim Veren Fakültelere Yönelik Bilgisayar Destekli Eğitim Yazılımlarının Internet Üzerinden Yayımlanabilirliği, IV._Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi Eylül Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, 1997.s. 29. Mutlu, M.E, Yılmaz, R. Ve Şeniş,B.F. İnternet Tabanlı Test Hazırlama ve Değerleme Programlama Arayüzü ODTÜ Yöneylem Araştırması ve Endrüstri Mühendisliği XIX. Ulusal Kongresi Haziran