KENT BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ. Yard. Doç. Dr. Mehmet Fatih DÖKER

Transkript

1 KENT BİLGİ SİSTEMLERİNE GİRİŞ Yard. Doç. Dr. Mehmet Fatih DÖKER

2 KENT & KENTLEŞME İnsanlar bir mekân üzerinde yaşamaktadırlar ve bu mekân parçalarını biz «kent» ve «köy» olarak ikiye ayırabiliriz. Belediye sınırları içerisinde yaşayan nüfus ise «kentli nüfus» olarak adlandırılmaktadır. Kent köy ayrımındaki ölçütler; Nüfus Fonksiyon Merkez olma özelliği

3 KENT & KENTLEŞME TUIK veri toplamada il ve ilçe merkezlerini kentsel nüfus olarak saymaktadır. 442 Sayılı Köy Kanununda ise nüfus ölçütü ön plandadır den azolan yerleşmelere «köy», arasındaki yerleşmeler «kasaba» den fazla olan yerleşmelere ise «şehir» denilmektedir. Beş yıllık kalkınma planlarında ise nüfusu den fazla olan yerleşmelerden «kent» olarak bahsedilmektedir li yıllardan sonra bu kıstasın 20000e çıktığı görülür.

4 KENT & KENTLEŞME Yerleşmelerin kademelenmesinde kullanılan kavramlar; Metropolis: Büyük kent, nüfuslarının genellikle den küçük olmaması gerektiği genel kabullerdendir. Metropoliten Bölge: Merkezdeki kent ile onun yakın etki alanı içinde bulunan yerleşmeler, fiziksel yönden birleşik olmasalar da, ekonomik ve toplumsal yönden birleşmiş olabilirler. Bu birimlere ise «metropoliten bölge» adı verilir. Tokyo, New York, İstanbul. Metropoliten bölgelerin bir araya gelmesi ile de «Megapolis» ler oluşur.

5 KENT & KENTLEŞME Dar anlamda Şehirleşmede diyebileceğimiz Kentleşme; ister bir kırsal yerleşmenin kente dönüşmesi ister doğrudan kentin büyümesi biçiminde olsun, nüfusun kent yerleşmelerinde yoğunlaşması olarak her şeyden önce, demografik bir olaydır. Kent nüfusundaki artışın ise iki ana kaynaktan doğduğu açıktır. 1-Doğum-ölüm farkının yarattığı doğal artış, 2- Göç

6 KENT & KENTLEŞME Türkiye İstatistik Kurumu (TÜlK) verilerine göre, ülkemizdeki nüfus artış %1,37 olmasına rağmen nüfusun %76.8'ü il ve ilçe kent merkezlerinde yaşamaktadır.

7 KENT & KENTLEŞME

8

9 KENT & KENTLEŞME Günümüzde dünyada kırsal alandan kentlere doğru hızlı bir nüfus akışı söz konusudur. Bu hareketlenme beraberinde hızlı kentleşmeyi, dolayısıyla da kentleşme problemlerini ortaya çıkarmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde nüfusun belli kentlerde toplanmasıyla ortaya çıkan metropollerde ilk söz edilmesi gereken konu konut sorunudur. Konut Sorunları; Kentlerin çevresinde oluşan; alt yapıdan, standarttan ve inşaat tekniğinden yoksun gecekonduların ortaya çıkması Sağlıklı bir kentleşmeyi sağlayacak konut planlarının yapılmaması Düşük gelir grubunun konut edinme güçlüğü Hizmetlerin sunumunda ortaya çıkan mali ve idari sorunlar.

10 KENT & KENTLEŞME Ulaşım Sorunu Çevre Sorunları Altyapı Sorunları Rekreasyon (Eğlen-Dinlen) Alanı Sorunları Yönetim Sorunları

11 KENT & KENTLEŞME Tüm bu nedenlerle; kentlerin planlanması ve yönetilmesi artık daha zor olmakta, kararların verilmesinde birçok karmaşık bilginin aynı anda ve çok kısa bir zaman diliminde analiz edilmesini gerektirmektedir. Kentte yaşayan bireylerin, farklı ancak gerektiğinde de ortak olabilen taleplerini karşılamak için, faaliyet gösteren kurum ve kuruluşların hizmetleri aksatmadan yerine getirebilmesi, bu kurum ve kuruluşların kent bilgilerine sağlıklı bir şekilde hakim olmasıyla mümkündür. Bunun sağlanabilmesi ise ancak bilgi sistemlerinin etkin bir şekilde kullanılmasıyla mümkün olacaktır.

12 KENT & KENTLEŞME Kentleşmedeki bu artış kentlerdeki veri hacmini de aynı oranda artırmakta ve sorunların çözümünde kullanılan geleneksel yöntemlerin yetersiz kalmasına neden olmaktadır. Veri kaynakları ve ilişkileri incelendiğinde büyük bir çoğunluğunun konumsal veya konumla ilişkili veri olduğu görülmektedir. Dolayısı ile kent merkezlerindeki veri yoğunluğunun konumsal olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Konumsal veri yeryüzündeki herhangi bir nesnenin nerede olduğunu veya yeryüzündeki herhangi bir konumda neler bulunduğunu belirten bir kavramdır.

13 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ Kent Bilgi Sistemleri (KBS) kentlerdeki böylesine karmaşık ve yoğun verinin sağlıklı yönetilerek doğru kararlar verilebilmesi ve vatandaşa daha hızlı, güvenli ve kaliteli hizmet sağlanabilmesi için büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle ülkemizde yerel yönetimlerin Kent Bilgi Sistemleri kullanması artık bir zorunluluktur.

14 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ KBS NEDİR? Kent Bilgi Sistemleri (KBS), kentsel faaliyetlerin yerine getirilmesinde optimum karar verebilmek için gereksinim duyulan planlama, altyapı, mühendislik, temel hizmetler ve yönetimsel bilgileri hızlı ve sağlıklı bir şekilde irdelemek amacıyla oluşturulan, konumsal bilgi sistemlerinden biridir (Yomralıoğlu, 2000). Kent Bilgi Sistemleri, bir şehrin bilgilerinin birbirleri ile ilişkili olarak ve istenildiği anda ulaşılabilecek şekilde düzenlenmesi, altlık haritaların oluşturulması, gerekli donanım ve personel altyapısının oluşturulması ve bu sistemin ayakta kalabilmesi için gerekli koordinasyonun oluşturulması olarak genel anlamda ifade edilebilir. Mekana dayalı verilerin girişi, saklanması, yönetimi, analizi ve çıktılarının alınması işlerini bilgisayar ortamında yapabilen konumsal bilgi sistemidir.

15 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ İÇERİK Kentteki mülkiyet bilgileri, imar planları, altyapı bilgileri, bina, işyeri ve konut envanterleri, nüfus ve demografik veriler, ulaşım bilgileri, yerel vergi kayıtları vb. yönetimde destek sağlayan tüm veriler KBS içinde tutulur.

16 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ CBS Uçak ve uydu fotoları Mahalle, sokak yapıları Ada, pafta, parsel yapıları Adres, bina bilgileri Altyapı bilgileri Katmanlı haritalar İmar durumları Bina resimleri Harita güncellemeleri Coğrafi (Sayısal) Veritabanı YBS Belge Yönetimi (Evrak) Halkla İlişkiler (Beyaz Masa) Birimlerin İdari Yazılımları Yetkilendirme Sistemi Abone / Mükellef Sicilleri Tahakkuk / Tahsilat Sistemi İmar ve Ruhsatlar Muhasebe / Bütçe E-Belediye İdari (Sözel) Veritabanı

17 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ Bu iki başlı yapı yerine Kent Bilgi Sistemleri (KBS), CBS - YBS entegrasyonu ile oluşturulan bir bütündür. Kent Bilgi Sistemleri, mahalle, cadde, sokak, alt yapı bilgisi, parsel, bina, bağımsız bölüm bilgileri ile kentliye ait tüm sözel verileri ortak veritabanında depolayan, işleyen analiz eden haritacılık ve bilgisayar destekli uygulamaların tümüdür. Bir kentin, coğrafi özelliklerini, insanlarını ve sosyo-ekonomik niteliklerini, üst dokusunu ve altyapısını, gelir ve gider sistemlerini veri olarak depolayan, yerel yönetimlerde mükellefiyet, abonelik, personel yönetimi, evrak takibi vb. iş süreçlerini denetleyen ve yöneten, karar ve denetim mekanizmalarının daha hızlı ve daha doğru işlemesi için veri toplama, veri güncelleme, bilgi sunma ve hizmet üretmede tam koordinasyonun sağlayan sistemlere Kent Bilgi Sistemleri denir.

18 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ Kent Bilgi Sistemlerinde Temel Girdiler Topografik Veriler Kişi Verileri Tüzel Veriler Teknik Altyapı Verileri Doğal Kaynak İlişkili Veriler Doğal Çevreyi Etkileyen Etmen Verileri Ekonomik ve Sosyal Veriler

19 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ Topografik Veriler Geometrik Veriler Tanımsal Veriler Halihazır Haritalar Kadastral Paftalar Yerleşime Uygunluk Haritaları İmar Planları

20 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ Kişi Verileri Adres Vatandaşlık Numarası Diğer Bilgiler Tüzel Veriler Taşınmazların sınırı ve yüzeyi Taşınmazların mülkiyet bilgileri Taşınmazların Değeri Taşınmazların hukuki durumu

21 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ Teknik Altyapı Verileri Su ve kanalizasyon verileri Hava gazı, doğal gaz verileri Telefon, telgraf, TV tesisleri Enerji Tesisleri Trafik tesisleri Endüstri tesisleri Ticaret alanları Konut alanları İtfaiye Sağlık Tesisleri Emniyet Bilgileri

22 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ Doğal Kaynak İlişkili Veriler Jeolojik yapı Ağaçlar ve bitki örtüsü Su kaynakları, su miktarı İklim Madenler Barajlar Doğal Çevreyi Etkileyen Etmen Verileri Kirlilik Gürültü Çevre Kirletici Diğer Etmenler Tarihi doku bilgileri

23 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ Ekonomik ve Sosyal Veriler Taşınmazların kullanımı Taşınmazların imar bilgileri Trafik ve ulaşım bilgileri Sağlık hizmetleri verileri Eğitim, kültür analizleri ve bunlara ilişkin hizmet verileri Nüfus bilgileri İstihdam bilgileri Halkın ekonomik durum analizi

24 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ AMAÇLARI KBS, kentte yaşayanların gereksinimlerini ele alarak, etkin ve akılcı mekânsal planlamayı hedeflemektedir. Bu amaçla gerekli tüm kent verilerine hızlı ve etkin olarak ulaşabilmek KBS'nin en temel işlevlerinden biridir. Kentte yaşayan insanlara ilişkin demografik, sosyal ve ekonomik bilgileri kullanarak, mekânsal planlamanın yanında sosyal ve ekonomik planlamayı da mümkün kılmaktadır. KBS'nin amaçları arasında altyapı, ulaşım, sağlık, güvenlik, denetim gibi hizmetlerin daha verimli, güvenilir, zamanında ve doğru işletilmesini sağlamak bulunmaktadır. Ayrıca KBS, belediye birimleri ve kentle ilgili çalışmalar yapan diğer kuruluşların çalışmalarındaki verimliliği artırmalı ve kent için üretilen veri ve çalışmaların gereksiz tekrarını engellemelidir. Bu doğrultuda farklı kurumlar tarafından yapılan birbirleriyle çelişen çalışmaların önüne geçerek, kent için ortak bir payda oluşturmalıdır.

25 KENT BİLGİ SİSTEMLERİ AMAÇLARI Amaçların yerine getirilebilmesi, veri ve hizmet tekrarının ortadan kaldırılması, etkin sağlıklı ve akılcı planların kente uygulanabilmesi için tek koşul doğru kurgulanmış sürdürülebilir kurumlar arası koordinasyondur. Kurumlar arası koordinasyonun düzgün işleyebilmesi için KBS şemsiyesi altında bütünleşik kurumlar arası veri topolojisi kurulması gereklidir.

26 KENT BİLGİ SİSTEMLERİNİN FAYDALARI Kentleşmenin bu denli yoğun olarak arttığı ülkemizde, kentleri yönetmek gün geçtikçe daha da zorlaşmaktadır. Kentler büyüdükçe ve kalabalıklaştıkça, kentin ve kentte yaşayan insanların gereksinimleri ve sorunları artmaktadır. Kenti yönetenler doğru, güncel ve sağlıklı veriye ulaşmakta zorluk çekerler. Yöneticiler için en vahim durum doğru bilgi akışı eksikliğidir. Kent Bilgi Sistemleri (KBS) kentin tüm verisini oluşturabilme, depolayabilme, güncelleyebilme ve analiz edebilme yeteneğine sahip, kent yöneticileri için eşsiz bir karar-destek sistemidir. Dolayısı ile KBS'nin en önemli faydalarından biri yerel yönetimlerde belediye başkanlarına anlık, güncel ve doğru bilgi akışı sağlarlar. Böylece kent yöneticileri, kente ve kent yaşayanlarına ait gereksinimleri daha iyi saptayabilir ve hizmete yönelik daha doğru ve aynı zamanda kalıcı kararlar verebilirler.

27 KENT BİLGİ SİSTEMLERİNİN FAYDALARI KBS geleneksel yöntemlerle sunulan hizmetlere göre zaman ve emek kazanımı sağlamaktadır. KBS desteği ile yapılan işlemler daha kısa bir sürede ve daha az sayıda elemanla gerçekleşebilir. Kentliye kaliteli hizmet sunmak yerel yönetimlerin temel görevlerinden biridir. Bunun için kent ve kentli verisine ulaşmak temel koşuldur. Kaliteli hizmet için yapılacak yatırım kararlarında doğru çözümler üretilebilmek için yerel yönetimler KBS kullanmaktadır. E-belediyecilik uygulamaları ile entegre edilmiş bir KBS, internet aracılığı ile rutin işlemleri kentlinin bireysel olarak gerçekleştirmesini sağlayacaktır. Böylece yerel yönetim hizmetlerinde kalıcı ve sürdürülebilir kalite artışı sağlanacaktır.

28 KENT BİLGİ SİSTEMLERİNİN FAYDALARI KBS'nin en önemli faydalarından biri de kaynak yaratma potansiyelidir. Belediye gelirlerinin yakından izlenmesi, zamanında tahsilat, vergi kaçaklarının tespit edilerek paraya dönüştürülmesi, kamulaştırma maliyetlerinin en aza çekilmesi, belediye taşınmazlarının kira ve ruhsat gelirlerinin izlenmesi ve tahsilatı, su abone harcamalarının izlenmesi ve tahsilatı, KBS'nin gelir kayıplarını azaltan faydalarındandır. Böylece daha iyi kaynak yönetimi oluşturulur. KBS mekânsal planlama çalışmalarına destek vererek, çarpık kentleşmeyi ve gecekondulaşmayı önlemektedir. Kent bina envanteri oluşturularak kaçak yapılaşma denetlenebilir. Böylece deprem gerçeğini acı deneyimlerle yaşayan ülkemizde daha güvenli yapıların yapılması için denetimleri kolaylaştırmaktadır.

29 KENT BİLGİ SİSTEMLERİNİN FAYDALARI Ayrıca KBS kullanılarak, sosyal donatı alanlarının yeterli olup olmadığı analiz edilerek, yeterli sayıda ve kapasitede yeşil alan, çocuk oyun parkı, sağlık ocağı vb. donatıların doğru ve gereksinim duyulan bölgelerde yapılmasına olanak sağlamaktadır. Ayrıca ulaşım planlaması için kentin nüfus yoğunluğunun fazla olduğu bölgeler tespit edilerek toplu taşıma araçlarının güzergahlarının belirlenmesinde kullanılmaktadır. Mekânsal analiz yetenekleri ile KBS daha yaşanabilir kentler oluşturmak için oldukça güçlü bir araçtır.

30 KENT BİLGİ SİSTEMLERİNİN FAYDALARI

34 KENT BİLGİ SİSTEMLERİNİN BİLEŞENLERİ KBS, CBS'nin yerel yönetimlerde uygulama alanı bulan yüzüdür. Diğer bir deyişle KBS aslında CBS'dir. Dolayısı ile KBS bileşenleri CBS bileşenleri ile aynıdır

35 KENT BİLGİ SİSTEMLERİNİN BİLEŞENLERİ Ancak yerel yönetimlerde iş süreçleri doğrultusunda KBS bu bileşenlere ek olarak, yazılım ve yöntem bileşenlerinin alt bileşenleri ile çalışmaktadır. Bu alt bileşenlerden bazıları; Yönetim Bilgi Sistemi Adres Bilgi Sistemi Altyapı Bilgi Sistemi olarak listelenebilir. Zira bu bileşenleri İmar Bilgi Sistemi, Ulaşım Bilgi Sistemi, Mezarlık Bilgi Sistemi, Afet Bilgi Sistemi vb. olarak çoğaltmak mümkündür. Ancak temel anlamda kent ve kentli gereksinimlerini karşılamak için yerel yönetimler tarafından kullanılan tüm KBS bileşenlerini derste aktarmak pek de mümkün değildir. Sonuçta KBS bileşenlerinin büyük bir çoğunluğu gereksinimlere göre yapılandırılmış CBS tabanlı uygulama yazılımlarıdır.

36 YÖNETİM BİLGİ SİSTEMİ Sözlük anlamı olarak Yönetim Bilgi Sistemi, yöneticilerin zamanında, doğru ve yeterli bilgiye sahip olarak, planlama, takip etme ve kontrol işlevlerini bilgisayara dayalı olarak yapabilmelerini sağlayan bir sistemdir. Bilinen çok bilgiyi değil, kritik az/yeterli bilgiyi içermesi gerekir. Yönetimin gereksinimleri yönünde, anlaşılabilir ve bilgiye ulaşım basit olmalıdır. Yerel yönetimlerde Yönetim Bilgi Sistemi, belediyelerin iş süreçlerinde oluşan her türlü veriyi (personel özlük, evrak takibi, satın alma, bütçe, hesap işleri vb.) düzenli bir şekilde saklayan ve sorgulayan karar destek yazılımlarıdır. Yerel yönetimler gibi çok çeşitli hizmetler sunan, karmaşık iş süreçlerine sahip kurumlarda Yönetim Bilgi Sistemi mekânsal veriyi işleme ve analiz etme aşamasında yetersiz kalmış, bu nedenle KBS bünyesinde bir alt bileşen olarak CBS ile entegre edilerek güçlendirilmiştir.

37 ADRES BİLGİ SİSTEMİ Standartlaştırılmış adres verisi ile yol ve bina gibi kente ait temel konumsal nesnelerin ilişkilendirildiği, bu konumsal nesne ve öznitelik verileri ile konumsal veritabanlarının oluşturulduğu, üzerinde gerekli konumsal ve konumsal olmayan sorgulama ve analizlerin yapılabildiği, kente ait tüm adres envanterinin tutulduğu sistemlere Adres Bilgi Sistemi adı verilir. Diğer bir deyişle Adres Bilgi Sistemi, numarataj (numaralama) işlemlerinde kullanılan il, ilçe, köy ve mezra isimleri, mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak isimleri, posta kodları ile sabit tanıtım numarası ve bina numarası gibi adres verileri ile tanımlanan coğrafi konum, kişisel ve kurumsal adres bilgisine ulaşmak için gerekli olan tüm verileri kayıt altına alan, güncelleyen, işleyen sistemlerdir.

38 ALTYAPI BİLGİ SİSTEMİ Altyapı Bilgi Sistemi, elektrik, su, doğalgaz, telefon, kanalizasyon vb. altyapı bilgileri ile imar, numarataj vb. üstyapı bilgileri arasındaki bağlantıları gösteren, kazı veya tamir ruhsat işlemlerinin gerçekleştirildiği, altyapı kurum ve kuruluşları arasında koordinasyonun sağlandığı bir KBS bileşenidir. Altyapı Bilgi Sistemi geleneksel altyapı çalışmalarında karşılaşılan sorunları en aza indirmek amacı ile kullanılmaktadır.

39 ALTYAPI BİLGİ SİSTEMİ Geleneksel altyapı çalışmalarında karşılaşılan sorunlar; Kazı süresinin uzaması, Kaçak yapılan kazılar, Kaynak israfı, Araç ve yaya trafiğinde aksaklıkların oluşması, Çevre ve kentsel estetiğin bozulması, Tekrarlı kazıların yapılması, Kurumlarının birbirlerinin altyapılarına zarar vermesi, Kurumlar arası koordinasyon eksikliği Bu sorunların giderilmesi ve KBS'nin amaçlarından olan, belediye birimleri ve kentle ilgili çalışmalar yapan diğer kuruluşların çalışmalarındaki verimliliği artırma ve kent için üretilen veri ve çalışmaların gereksiz tekrarını engelleme ilkesi ışığında, Altyapı Bilgi Sistemi KBS'nin en önemli bileşenidir. Altyapı Bilgi Sistemi kullanılarak farklı altyapı kurumları tarafından yapılan birbirleriyle çelişen çalışmaların önüne geçilerek, kent için ortak bir payda oluşturulabilir.

40 TEMEL SORUNLAR Kurum ve yönetim desteği eksikliği, Yeterli sayıda yetişmiş eleman eksikliği, Veri toplama sorunları ve güncel veri eksikliği, Veri işleme sürecinin zahmetli olması ve organizasyon sorunu, İlk yatırım maliyetlerinin yüksek oluşu, Adres verisinde standart olmayışı, Kurulan sistemin işlevselliğini sağlayamama, Sistemin sürekli olarak güncel kalmasındaki sorunlar, Kurumlar ve kurum içi iletişimsizlik.