ARAZİ İŞLERİ 3/1/2010. Arazide Noktaların işaretlenmesi ARAZİDE NOKTALARIN VE DOĞRULTULARIN BELİRLENMESİ

Transkript

1 Topografya Arazi Tatbikatı %80 devam zorunluluğu vardır Akademik Takvimi dikkate alınarak ARAZİDE NOKTALARIN VE DOĞRULTULARIN BELİRLENMESİ Yrd. Doç. Dr. Elif SERTEL Bahar Yarıyılı Başlangıcı 08 Şubat 2010 Bahar Yarıyılı Sonu 14 Mayıs 2010 Bahar Yarıyılı Sonu Sınavları 24 Mayıs - 04 Haziran 2010 Cumartesi (13.hafta) 08/05/ /05/2010 Pazar (13.hafta) 2 Gün 15/05/2010 Cumartesi (14.hafta) 16/05/2010 Pazar (14.hafta) 17/05/2010 Pazartesi 18/05/2010 Salı 20/05/2010 Perşembe 5 gün Günlerinde yapılacaktır. Tatbikat saatleri 09:00-17:30 dir. Yılsonu sınavı Final haftasında olacaktır. Sunu, Doç. Dr. Hande Demirel in ders notları, Gündoğdu Özgen` e ait Ölçme Bilgisi kitabın ve Uludağ Üniversitesi Ölçme Bilgisi ders notlarından düzenlenmiştir. ARAZİ İŞLERİ Ne amaçla, hangi alet ve araçla ölçmeler yapılırsa yapılsın, bu ölçmelere esas olacak bazı ön işlerin hazırlıklarının yapılması gereklidir. Bunlar, 1. Arazide noktaların işaret edilmesi ve kurulması, 2. Arazi doğrultularının belirtilmesi ve uzunlukların ölçülmesi. Arazide Noktaların işaretlenmesi 1. Geçici Noktalar Arazide kısa bir süre için yararlanılan noktalardır, noktalar arazide bütün arazi ölçmeleri bitinceye kadar kalabilir, Meşe ve gürgen gibi sağlam ağaçtan yapılmış, cm boyunda, 5-10 cm çapında dairesel veya 2x2, 3x3 cm kare kesitinde bir uçları sivriltilmiş kazıklar kullanılır. Kazıklar toprağın üztünde 2 cm kadar kalacak gibi çakılmalıdır. Kazıkların üst kesitine çivi çakılarak yada kalemle işaretlenerek noktanın yeri belirlenir. yalnız ölçme anında noktanın tesis edilmesi ölçme biter bitmez yerlerinden kaldırılır. 1

2 Geçici Noktalar Jalonlar: 2 veya 3m uzunluğunda 3ila 4 cm çapında genellikle dairesel kesitlli çubuklar. Jalonların küt ucundan itibaren her 50 cm ayrı olmak üzere çift renk boyanmıştır. Son 50 çarığın başlangıcına kadardır. Önemli olan jalonların bir noktayı belirteceğinden, bunların düşey olarak tutulması veya dikilmesidir. Jalonların düşeyliği çeküllerle sağlanır. Jalonların 1-2 m gibi daha kısa ve daha ince kesitli ve genellikle metalden imal edilenlerine jalonet denir. 50 cm çarık Çekül: Demir veya pirinçten bir ucu çok sivri silindir damla veya koni biçiminde bir topaçtır. Elde sallantısız tutulan çekül ipi, o bölgedeki yer çekimi ivmesi doğrultusunu, yani düşey doğrultuyu gösterir. Jalonlar çeküllerin bu özelliğinden yararlanılarak düşey duruma getirilir. Arazide Noktaların işaretlenmesi 2. Kalıcı Noktalar Ölçmeler bittikten sonra uzun süre, arazide kalması gereken noktalardır. Bunlar arazi sınırlarını belirten, memleket ölçmelerinde kullanılan noktalardır. Toprağın üzerinde veya bir nokta altında tesis edilirler, Betondan veya granit taşından imal edilirler. Boru, temel çivisi, ağır metal levhalar da nokta işaretlemede kullanılabilirler. Yer üstü işaretlerinin topraktan çok fazla dışarda kalmamalarına dikkat edilmelidir. Bu da 2-5 cm kadar olabilir. Noktaların Röperlenmesi Arazide işaretlenen ölçme noktaları herhangi bir nedenle kayboldukları veya yer değiştirdikleri zaman yeniden tesis edilmelerini sağlamak amacıyla, bu noktalar röper(sigorta) olarak adlandırılan yerleri değişmeyecek,arazide kolaylıkla bulunacak noktalara olan yatay uzaklıkları ölçülmek suretiyle bağlanırlar. Röper olarak, bina köşeleri, telefon, elektrik direkleri,ağaç vb. Bunlar yoksa, çivi, ağaç, kazık ve ender durumlarda beton kazıklar çakılarak röperler tesis edilir. Bu biçimde seçilen noktalara röper noktaları denir. Noktaların sabit tesislere olan uzaklıklarının ölçülmesi işine de röperleme denir. Noktaların Röperlenmesi Röperlemede en önemli noktalar; Röperler arazide kolaylıkla bulunabilmeli Röperler sağlam zeminde, kaybolmayacak yerlerde seçilmeli Röper uzaklıkları ölçme şeritinin boyundan daha fazla olmamalıdır Yerleşimin olmadığı bölgelerde röperler, röper noktası ile yaklaşık 120 açı oluşturacak şekilde şeçilmelidir. Röper krokisi Arazide bütün ölçme noktaları röperlenirken buna paralel olarak arazide röper krokisi adı verilen bir kroki, ölçeksiz, fakat gerçeğe yakın göz kararı yaklaşık kuzey yönüde belirtilerek hazırlanır ve üzerinde gerekli açıklamalar ile röper uzaklıkları işaretlenerek tamamlanır. 2

3 Röper Krokisi Röper Krokisi K İ.T.Ü. Ayazağa Kampüsü, İnşaat Fakültesi m Referans: Büyük Ölçekli Harita Ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği Maliyetler Arazi Çalışması Poz No. Malzeme Nevileri Fiyatlar (TL) 1139 Bir nirengi noktası (beton) zemin tesisi malzeme fiyatı 2002 Bir poligon noktası demir borusunun fiyatı 2003 Bir poligon noktası demir çivisinin fiyatı Kaynak: Đller Bankası birim fiyat listesi

4 ARAZİDE DOĞRULARIN BELİRLENMESİ Bir doğrunun tek bir ara noktasının jalonlanması Bir nokta, herhangi bir sapma yapmadan belirli bir yön üzerinde hareket ederse bir doğrultu tarif eder. Doğrultunun başlangıç ve son noktası belirtilirse bir doğru ve bir boy tarif edilmiş olur. Arazide bir doğru, başlangıç ve son noktalarına birer kazık veya jalon işaretlenerek belirtilir. Bu biçimde belirtilen bir doğrunun ya uzunuluğunu ölçmek amacı ile ya da doğru üzerinde yapılan bir ölçme için gerekli olan, başlangıç ve son noktalarından başka, arada veya doğrunun uzanımında noktaların belirtilmesi gerekebilir. Arazide bu işler genellikle jalonlar ile yapılır ve bu işleme de jalonlama adı verilir. Doğrunun tek bir uzanım noktasının jalonlanması Uzunlukların (Kenar Boylarının) Ölçülmesi Uzunlukların ölçülmesinden, yeryüzünün belirli iki noktası arasındaki yatay boyun bulunması anlaşılır. Yatay boy olarak ölçme yapılamadığı durumlarda boy evvela eğik olarak ölçülür, sonra gerekli hesaplar yapılarak bu eğik boya karşı gelen yatay uzunluk bulunur. Kullanılan araçlar m lik çelik şerit metre jalon ve çeküldür. Elde sallantısız tutulan çekül ipinin gösterdiği doğrultu yerçekimi doğrultusudur. Çelikşerit metre ile boy ölçme işine şenaj da denir. 4

5 Uzunlukların Ölçülmesi Ölçmeler sırasında önemli olan şeridin yatay tutulmasıdır. Bunun için çekül ipi veya jalonun şeritle oluşturduğu açı 90 0 olacak biçimde şerit aşağı yukarı indirilir, kaldırılır. Uzunluk ölçmeleri gidiş-dönüş olarak yapılır. Gidiş-dönüş farkı verilen hata sınırı değerinden küçük olmalıdır. Eğer büyük çıkarsa ölçmeler tekrarlanır. Ölçülen uzunluğun kullanılan çelik şerit metrenin uzunluğu geçmesi durumunda ölçülecek uzunluk üzerinde ara noktalar işaretlenerek istenen uzunluk parça parça ölçülerek bulunur. Uzunlukların Ölçülmesi 2 veya 3 kişi, Postabaşı: ölçmeyi idare eder Şenör: Ölçmeyi yapan. Artçı: şeridin sıfır bölümünü tutar, Öncü: şeridin ölçme bölümünü tutar. Ölçüler şenaj karnesine işlenir. Uzunlukların Ölçülmesi Arazinin çıkış ve iniş durumlarına göre uzunluklar (jalon+ çelik şerit metre) Uzunlukların Ölçülmesi Artçı Uzunluk Ölçmeleri Öncü Artçı Öncü Đstenen yatay uzunluk İstenen yatay uzunluk Çıkış durumunda uzunluk ölçmeleri Đniş durumunda uzunluk ölçmeleri 5

6 Arazide... ÇELİK METRENİN YATAY DOĞRULTUDA OLMASI ÇELİK METRENİN GERGİN OLMASI GİDİŞ-DÖNÜŞ ÖLÇME YAPILMASI ÇİZİLGEYE İŞLENMESİ HATA KONTROLÜ Şenajda hata kaynakları Şeridin bölümlendirilmesinin düzensiz olmasından doğan hatalar, Şeridin uç uça konulmasından doğan hatalar, Isı derecesinin hatalı ölçülmesi ve sürekli değişmesinden kaynaklı hatalar, Şeridin belirli ve sabit biçimde gerilmemesinden ileri gelen hatalar, Eğim açısının doğru olarak saptanmamasından ileri gelen hatalar. UZUNLUKLARIN OPTİK YÖNTEMLE ÖLÇÜLMESİ Yatay baz mirası ve teodolit kullanılarak uzunlukların ölçülmesi Yer yüzünde iki nokta arasındaki uzunluğun ölçülmesinde doğrudan yöntem diyebileceğimiz Şenaj(çelik şerit metre ile uzunlukların ölçülmesi) yanında sabit bilinen bir uzunluğun(baz mirası) iki ucunda yapılan doğrultu okumaları ile de iki nokta arasındaki uzunluk dolaylı yöntemle de belirlenebilir. Bu yöntemle, yaklaşık 750 metreye kadar uzunluklar ölçülebilir. Yöntemin sağladığı yaklaşık doğruluk, 100 m. için ± 10 cm civarındadır. Optik yöntemle uzunlukların ölçülmesinde kenarın bir ucuna teodolit (açı ölçme aleti) diğer ucuna da baz mirası merkezlendirilir. 6

7 Temel Prensip Baz mirasının yataylığı bir küresel düzeçle sağlanır ve uzunluğu ölçülecek kenara yaklaşık dik olarak yerleştirilir. Yöntemin prensibi çok basittir. Yatay Uzunluk d (yatay uzunluğu) d = ½ b cot α/2 Hesaplarda kolaylık sağlamak amacı ile yatay miranın iki gözleme plakası arası 2 m olacak biçimde imal edilmiştir. Yatay Uzunluk Ölçülen tepe açısı α ve baz uzunluğu b = 2m. olmak üzere d yatay uzunluğunu veren formül aşağıdaki şekilde yazılabilir. d= cot α/2 Baz mirasının uzunluğu presizyonlu bir şekilde belirlenmiş olup sıcaklık değişiminden çok az etkilenen malzemeden yapılmıştır. Sabit uzunluğun(baz mirasının) iki ucuna yapılan doğrultu gözlemeleri 2cc okuma yapabilen saniye teodoliti ile aletin her iki durumundaki ölçmelerle yapılmalıdır. Yatay Uzunluk metreye kadar olan uzunluklarda baz mirası kenarın yaklaşık ortasına kurularak kenarın her iki ucundan yapılacak doğrultu okumaları ile tepe açıları ölçülmelidir. 7

8 Yatay Uzunluk Bu durumda, yatay uzunluğu veren formül, d = b/2 (cot α1/2 + cot α2/2) Yardımcı baz uzunlukları kullanılarak bu yöntemle ölçülebilen uzunluk yaklaşık 750 metreye kadar çıkarılabilir. Daha fazla bilgi için, Topografya (ölçme Bilgisi) (Özgen M.G.) kitaplarına başvurulmalıdır. UZUNLUKLARIN ELEKTR0MAGNETİK YÖNTEMLE ÖLÇÜLMESİ Ikinci dünya savaşı sonrasında 1960 yıllarında elektromagnetik dalgaların atmosfer içindeki yayılma özellikleri ve hızları belirlendikten sonra bundan yararlanılarak şu an topografyada yaygın olarak kullanılan uzaklık ölçerler geliştirilmiştir. Bu yöntem, klasik uzunluk ölçme yöntemlerinin yerini almış ve özellikle engebeli arazilerde çok büyük kolaylıklar sağlamıştır. Bu yöntemin ana ilkesi, bir ana aletten gönderilen elektromagnetik dalganın bir yansıtıcıdan (reflector) yansıtıldıktan sonra geriye alınması ve gönderilen ve alınan sinyalin karşılaştırılması prensibine dayanır. UZUNLUKLARIN ELEKTROMAGNETİK YÖNTEMLE ÖLÇÜLMESİ UZUNLUKLARIN ELEKTROMAGNETİK YÖNTEMLE ÖLÇÜLMESİ Ölçmelerde alet ve reflektör ölçülecek kenarın iki ucuna merkezlendirilir. Bu yöntemle iki nokta arasındaki eğik uzunluk ölçülür. Bu iki nokta arasındaki düşey açı veya yükseklik farkı ölçülüyor veya biliniyorsa, yatay uzunluk hesapla bulunur. Ayrıca, ölçülere atmosferik düzeltme gibi gerekli düzeltmeler de getirilir. 8

9 Elektromagnetik yöntemle uzunlukların belirlenmesi İmpuls Yöntemi İmpuls Yöntemi(Seyir müddeti Yöntemi) Faz Farkı Ölçme Yöntemi Ölçmelerde kullanılan elektromagnetik dalganın seyir süresi belirlenmek suretiyle uzunluğun belirlenmesidir. c dalga hızı, t seyir süresi olmak üzere d = ½ c.t Burada zorluk, t seyir süresinin 10-8 ve daha iyi doğrulukla ölçülebilmesidir. Bu zor ve pahalıdır. Bunun yerine daha presizyonlu uzunluk ölçmelerinde Faz farkı ölçme yöntemi kullanılır Faz Farkı Ölçme Yöntemi Elektromagnetik yöntemle uzunlukların belirlenmesi Bu yöntemde, yansıtıldıktan sonra alınan dalga boyunun gönderilen dalgaya göre, faz farkı kayması ve gidiş dönüşteki toplam dalga boyu sayısı belirlenir. İki nokta arasındaki eğik uzunluk ise, aşağıdaki eşitliğe gore belirlenir. Burada n: tam dalga boyu sayısı, λ: dalga boyu ve R dalga boyunun kesir değeridir. d = ½. n. λ +R Bu yöntemle uzunlukların presizyonlu olarak ölçülmesi mümkündür. Bu yöntemle ölçme yapan bazı aletlerin ölçme presizyonu, 1 kilometrelik uzunluk için 1 cm den daha küçük değerde kalabilmektedir. Elektromagnetik yöntemle uzunluk ölçmelerinde genellikle kızıl ötesi dalga veya görünen Laser dalgası kullanılır. 9

10 Dik İnip Çıkma Yöntemleri Arazide dik inmek, arazi üzerinde belli (kazık veya jalonlar) bir noktadan bir doğrultuya veya kenara inilen dikin ayağını yine kazık veya jalonla belirlemektir. Bir noktadan yararlanarak bir doğru üzerine izdüşüm olarak dik yeni bir doğru oluşturmak demektir. A P 1 P B Dik çıkmak ise, bir doğrultu veya bir kenar üzerindeki bir noktadan o doğruya veya kenara çıkılan dik doğrultusunu belirtmektir. Bir doğru üzerindeki noktalardan yararlanarak bu doğruya dik yeni bir doğru elde etmek demektir. A P 1 P B Basit Dik İnip Çıkma Yöntemleri Basit Dik İnip Çıkma Yöntemleri P A A 1 3 P B 3,4 ve 5 birimdir. 1 er metre olabilir. 2, 3m veya ½ m olabilir. P merkezinden 3 birim A 1 işaretlenir. Daha sonra P den 4, A 1 den 5 birim ile birer yay çevrilir, kesim noktaları çıkılan dikin doğrultusunu verir. 10

11 Konum Planlarının Şenaj ve Dik İnip Çıkma Yöntemleri ile Çıkarılması Geometrik Şekillere Ayırma Geometrik Şekillere Ayırma Yöntemi Absis- Ordinat Yöntemi Bağlantı Yöntemi Söz konusu arazinin sınırları, eğer üçgen şeklini veriyorsa bu kenarlar ölçülerek plan çıkarılır. Absis- Ordinat Yöntemi Bitiş Doğrultmanların Arazinin düzgün bölgelerinde bulunması Dik boyların çelik şerit boyu ve dik inip çıkma gerecinin ölçme sınırı içersinde olacak şekilde seçilmesidir. Bağlantı Yöntemi Bağlantı yöntemi özellikle yapıların bulunduğu yerlerde veya plan geliştirme amacı ile kullanılır. Yapıların veya parsel sınırlarının uzatılarak ölçme ağına bağlanmasıdır Başlangıç 11

12 12