MATERNAL OBEZİTENİN ANNE VE BEBEK SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ 1 INVESTIGATION OF MATERNAL OBESITY EFFECT ON MOTHERS AND INFANTS HEALTH

Transkript

1 ULUSLARARASI HAKEMLİ KADIN HASTALIKLARI VE ANNE ÇOCUK SAĞLIĞI DERGİSİ International Refereed Journal of Gynaecological Diseases and Maternal Child Health MATERNAL OBEZİTENİN ANNE VE BEBEK SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİNİN İNCELENMESİ 1 INVESTIGATION OF MATERNAL OBESITY EFFECT ON MOTHERS AND INFANTS HEALTH Sevil GÜNAYDIN 1, Gülümser DOLGUN 1 1İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, İstanbul / Türkiye Öz:Amaç: Bu araştırmada, gebelikte alınan kilolar ile anne ve bebek sağlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Tanımlayıcı ve ilişki arayıcı nitelikte olan bu araştırmanın evrenini, İstanbul da bir eğitim ve araştırma hastanesinde, Mart-Haziran 2012 tarihleri arasında doğum yapan kadınlar oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemini ise dahil edilme kriterlerine uyan ve araştırmaya katılmayı kabul eden 400 lohusa oluşturmuştur. Veriler; gebelik, doğum ve neonatal sonuçları değerlendirmek için araştırmacılar tarafından hazırlanan bir form ile kadın taburcu olmadan önce toplanmıştır. İstatistiksel değerlendirmede ki-kare testi kullanılmıştır. Bulgular: Gebelikte kilo alımına göre lohusalar; <12 kg, kg, >16 kg olarak gruplandırılmıştır. Gebelikte alınan kilo ile kadının eğitim durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Eğitim durumu lise ve üzeri olan kadınlarda gebelikte alınan kilo normal sınırlarda iken eğitimi olmayan gebelerde kilo alımının daha az olduğu belirlenmiştir. Primiparlarda kilo alımı multiparlara göre istatistiksel olarak daha fazla bulunmuştur. Gebelikte ödem sorunu yaşama, doğum eyleminde analjezik kullanımı ve ilerlemeyen doğum eylemi; gebelikte 16 kg üzerinde kilo alanlarda daha fazla bulunmuştur ve gruplar arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır. Bununla birlikte yenidoğan doğum ağırlığı gebelik döneminde az kilo alan kadınlarda azaldığı belirlenmiştir. Sonuç: Gebelikte fazla kilo alımı; primiparlarda, ödem sorunu yaşayanlarda fazla olup doğum eylemi sırasında analjezik kullanımında artışa ve doğum eyleminin ilerlemesinde yavaşlamaya neden olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte gebelik döneminde yeterli kilo alamayan kadınların yenidoğan doğum ağırlığının azaldığı saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Gebelik, Gebelik Komplikasyonu, Kilo Alımı, Neonatal Komplikasyon, Obezite Abstract: Aim: This study was carried out to explore the relaationship between weight gain during pregnancy and the maternal and infant s health. Method: The universe of this descriptive and correlational study consisted of women who give birth in a training and research hospital in İstanbul, Turkey, between March-June The sample constituted 400 puerperas who met the inclusion criteria and who volunteered to participate in the study. Data were collected through a questionnaire, based on the literature and prepared by the researchers, which was designed to determine pregnancy, pregnancy outcomes and neonatal outcomes. Chi-square statistics were used for statistical analysis. Results: Puerperas were divided into groups according to their weight gain during pregnancy: <12kg, 12-16kg, >16kg. Statistical significance was found between the education level and weight gain in pregnancy. It was detected that, the level of weight gain of the women who graduated from high schools and universities was in the reasonable range during pregnancy while uneducated pregnant women have less weight gain. Weight gain was significantly higher in primiparous. Statistical significance was found between >16kg maternal weight gain during pregnancy and edema problems during pregnancy, analgesic use during labor, prolonged labor. Also according to <12kg maternal weight gain, birth weight of the newborn was statistically reduced. Conclusion: Being primiparous, having edema problems, the use of analgesic during labor and prolonged labor were statistically related with excessive weight gain during pregnancy. It was seen that less weight gain during pregnancy also causes less birth weight of infants. Key Words: Pregnancy, Pregnancy Complication, Weight Gain, Neonatal Complication, Obesity Doi: /JACSD Sorumlu Yazar: Sevil GÜNAYDIN, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, Ebelik Bölümü, İstanbul/ Türkiye svlgunaydin@hotmail.com Geliş Tarihi / Received: Düzeltme Tarihi: Kabul Tarihi/ Accepted: Makalenin Türü: Type of article (Araştırma-Uygulama/ Research-Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest:Yok / None, Etik Kurul Raporu/ Ethics Committee: Var /Yes- Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulu, Tarih: , Karar numarası: 2011/02/03 47

2 GİRİŞ Obezite, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından sağlığı bozacak ölçüde vücutta aşırı yağ birikmesi olarak tanımlanmaktadır. Son 20 yılda, gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de, sosyoekonomik durumun ve beslenme alışkanlıklarının değişmesi ile birlikte obezite prevelansı [Beden Kitle İndeksi (BKI) 30 kg/m²] artış göstermiştir (WHO, 2013). DSÖ kriterlerine göre gebelerde obezite prevalansı ise; %1.8 ile %25.3 arasında değişmektedir (Guelinckx et al., 2007:140). Gebelik kilo değişimlerinin hızlı yaşandığı bir dönem olup (Daşıkan ve Kavlak, 2009:39) bu dönemde ki düzensiz kilo artışı veya azalmaları hem anne hem de bebek açısından önemli sonuçlara yol açabilmektedir (The American Colleges of Obstetricians Gynecologists, 2013). Normal kiloda (BKI kg/m 2 ) bir kadın için gebeliğin sonuna kadar kg arasında kilo artışı önerilmektedir (Taşkın, 2012:199). The Institute of Medicine (IOM) prenatal kilo alımında gebelik öncesi BKİ nin temel alınmasını belirtmektedir (IOM, 2009). Obez kadınlarda gebelik süresince en fazla tanımlanan anneye ait komplikasyonlar; gestasyonel diabetes mellutus, gestasyonel hipertansiyon, preeklemsi ve eklemsi, doğum eyleminde indüksiyon uygulaması, sezaryen doğum ve preterm doğumdur (Daşıkan ve Kavlak, 2009:39). Bununla birlikte obez gebelerde erken membran rüptürü ve buna bağlı olarak ablasyo plasenta daha fazla görülmektedir (Yanıkkerem ve Mutlu, 2012:353). BKİ nin artması ile doğum eyleminin uzaması arasında da pozitif bir ilişki olduğu belirtilmektedir (Daşıkan ve Kavlak, 2009:39; Schmatz et al., 2010:441; Doğan, 2012; Bogaerts, 2013:1303). Literatürde obez gebeliklerde yenidoğana özgü komplikasyonlar görülmektedir. Daşıkan ve Kavlak ın (2009:39) belirttiğine göre maternal obezite ile gebelikte fazla kilo alma makrozomik bebek doğumu ile ilişkilidir. Bu komplikasyonlara ek olarak karın duvarı defektleri, kalp defektleri ve birçok konjenital anomali ile maternal obezitenin ilişkili olduğu saptanmıştır (Mikhail et al., 2002:695; Cedergren and Kallen, 2003:1065; Mills et al., 2010:1543). Dünyada ve ülkemizde obezite oranlarının kadın nüfusunda giderek arttığı görülmektedir. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA) 2013 verilerine göre, doğurganlık çağında olan yaş aralığındaki kadınların ortalama BKİ si 26.7 dir. Bu veriler göz önüne alındığında ebe/hemşirelerin, fazla kilolu ya da obez bir gebeye bakım verme, doğum yaptırma olasılığı oldukça yüksektir. Literatürde yetişkin ve çocukluk obezite komplikasyonları ve sağlıklı kilo verme davranışları üzerine yapılmış pek çok çalışma bulunmaktadır. Ancak maternal obezitenin komplikasyonları, obez gebe kadınların gebelikte alması gereken kilo ile ilgili yapılan çalışma sayısı azdır. Bu çalışma maternal obezitenin; gebelik komplikasyonları, doğum şekli ve neonatal sonuçlar arasındaki ilişkinin incelenmesi amacı ile yapılmıştır. 48

3 YÖNTEM Araştırmanın Tasarımı, Yapıldığı Yer ve Zaman Araştırma, tanımlayıcı ve ilişki arayıcı nitelikte olup İstanbul da bir eğitim ve araştırma hastanesinde, Mart-Haziran 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Evren ve Örneklemi Araştırmanın evrenini, Mart-Haziran 2012 tarihleri arasında hastanenin doğum kliniğine başvuran, doğum eylemi gerçekleşmiş lohusalar oluşturmuştur. Araştırmanın örneklemini ise bu tarihler arasında doğum yapan ve dahil edilme kriterlerine uyan 400 lohusa kadın oluşturmuştur. Örnekleme dâhil olma ölçütleri; Mart-Haziran 2012 tarihleri arasında hastanenin doğum kliniğine başvuran, Uzman bir hekim tarafından tanısı konmuş kronik herhangi bir hastalığı olmayan, Çoğul gebeliği olmayan, Gebelik öncesi vücut ölçülerini ve gebelikte aldığı kilo miktarını bilen, Sorulacak soruları anlayıp kavrayabilecek düzeyde Türkçe bilen, Çalışmaya katılmayı sözlü veya yazılı onam formu ile kabul eden kadınlar. Araştırmanın Etiği Araştırmanın etik kurul onayı için, Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Klinik Araştırmalar Etik Kurul una başvurulmuş ve tarihi ve 2011/02/03 karar numarası ile etik kurul izni alınmıştır. Ayrıca İstanbul İl Sağlık Müdürlüğü Strateji Geliştirme Birimi nden araştırmanın uygulanabilmesi için gerekli yazılı izin alınmıştır. Çalışmanın amaç ve içeriğini belirten bir Gönüllü Onam Formu oluşturulmuştur. Çalışmanın amaç ve içeriği kadınlara sözel olarak açıklanmış, Gönüllü Onam Formu nu okumaları istenmiş ve çalışmaya katılmayı kabul eden gönüllü kadınlardan sözlü-yazılı onam alınmıştır. Veri Toplama Araçları ve Uygulanması Verilerin toplanmasında araştırmacı tarafından literatür doğrultusunda (Baeten et al., 2001:436; Cedergren, 2004:219; Jensen et al., 2005:2118; Ağralı, 2005; Seligman et al., 2006:457; Nohr et al., 2008:1750; Crane et al., 2009:28; Daşıkan ve Kavlak, 2009: 39; TNSA 2008 İleri Analiz Çalışması, 2010; Kerrigan and Kingdon, 2010:138; Blomberg, 2011:1065; Bogaerts, 2013: 1303) hazırlanan iki soru formu kullanılmıştır. Verilerin toplanmasından önce araştırmanın yapılacağı serviste on yeni doğum yapmış anne ile pilot uygulama yapılmıştır. Pilot uygulama sonuçlarına göre soru formlarına son şekli verilmiştir. Birinci form; kadınların sosyo-demografik ve obstetrik özelliklerini içeren sorulardan oluşmaktadır. Bu form araştırmacı tarafından, doğum 49

4 sonu servisinde annelerle yüz yüze görüşülerek doldurulmuştur. Katılımcıların gebelik öncesi ve gebelikte aldıkları kiloların belirlenmesinde kendi bildirimleri esas alınmıştır. İkinci form; gebelik ve doğum eylemine ilişkin komplikasyonları, yenidoğana ait tanımlayıcı bilgileri ve komplikasyonları içeren sorulardan oluşmaktadır. Bu formdaki bilgiler araştırmacı tarafından, annenin ve yenidoğanın servisteki dosyalarından elde edilmiştir. Verilerin Değerlendirilmesi Çalışmanın istatistiksel analizleri NCSS (Number Cruncher Statistical System) 2007 Statistical Software (Utah, USA) paket programı ile yapılmıştır. Verilerin değerlendirilmesinde tanımlayıcı istatistiksel yöntemler (ortalama, standart sapma) ve ki-kare testi kullanılmıştır. Sonuçlar, anlamlılık p<0.05 düzeyinde değerlendirilmiştir. BULGULAR Katılımcılar demografik özelliklere göre değerlendirildiğinde; kadınların yaşları arasında değişmekte olup, yaş ortalaması 26.8±5.5 tir. Kadınların %20.3 ünün eğitimi yok veya okuryazar, %21.3 ünün sekiz yıl ve üstünde eğitimli olduğu ve sadece %9 unun çalıştığı saptanmıştır. Katılımcıların %63 ünün çekirdek aile yapısında, %67.3 ünün gelirinin orta düzeyde olduğu belirlenmiştir (Tablo 1). Kadınların gebelikte aldığı kilolar ile sosyo demografik özellikler karşılaştırıldığında; sadece kadınların eğitim durumlarına göre istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu saptanmıştır (p=0.011; Tablo 1). Eğitim durumlarına göre; lise ve üzeri mezunu ve gebelikte kilo alımı kg arasında olan kadınlar ile eğitimi olmayan/okuryazar ve gebelikte kilo alımı 12 kg dan az olan kadınlarla diğer gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu belirlenmiştir. Eğitim durumu lise ve üzerinde olan kadınlarda gebelikte alınan kilo normal sınırlarda iken eğitimi olmayan/ okuryazar gebelerde kilo alımının daha az olduğu saptanmıştır. 50

5 Tablo 1. Kadınların Gebelikte Aldığı Kilolar ile Sosyo-Demografik Özelliklerinin Karşılaştırılması Gebelik Boyunca Alınan Toplam Kilo Özellikler <12 kg kg >16 kg c 2 Yaş Grupları Eğitim Durumu n % n % n % n % > Eğitimi yok / Okuryazar İlk- Ortaokul Lise ve Üstü p Çalışma Durumu Aile Tipi Ekonomik Durumu Ailelerinde Obez Birey Olma Çalışıyor Çalışmıyor Çekirdek Aile Geniş Aile Kötü Orta İyi Evet Hayır Kadınların %34 ünün primipar olduğu ve %24.8 inin BKİ nin arasında olduğu belirlenmiştir. Kadınların gebelik döneminde aldığı kilolar ile gebelik sayısı arasında istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu (p=0.002) ve ilk gebeliği olan kadınların %44.9 unun 16 kg üzerinde kilo aldığı belirlenmiştir (Tablo 2). Ayrıca kadınların yaklaşık üçte ikisinin (% 71.5) gebelik döneminde kilo takibinin yapıldığı, gebelikte alınan kilolar ile gebelikte ödem sorunu 51

6 yaşama durumunda istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu (p=0.024), 16 kg üzerinde kilo alan grupta daha fazla ödem sorunu yaşandığı görülmüştür. Tablo 2. Kadınların Gebelikte Aldığı Kilolar ile Gebelik Sayısı, Doğum Şekli ve Doğum Eylemindeki Girişimlerin Karşılaştırılması Gebelik Boyunca Alınan Toplam Kilo Özellikler <12 kg kg >16 kg c2 p n % n % n % n % Gebelik Sayısı İlk Gebelik < Gebelik Öncesi BKİ (kg/m 2 ) < Gebelikte Sigara İçme Evet Hayır Gebelikte Kilo Takibi Yapılma Evet Hayır Ödem Sorunu Yaşama Evet Hayır Beslenme İle İlgili Bilgi Alma Evet Hayır Hayır Obezitenin doğum eylemi sırasında analjezik kullanımını etkilediği (p=0.017) ve gebelik döneminde 16 kg üzerinde kilo alan kadınlarda doğum eylemi sırasında daha fazla analjezik kullanımı olduğu belirlenmiştir (Tablo 3). Kadınların gebelikte aldığı kilo ile ilerlemeyen doğum eylemi arasında (p=0.014) istatistiksel olarak anlamlı fark olduğu ve gebelik boyunca 16 kg üzerinde kilo alımında ilerlemeyen eylemin daha fazla (%12.8) görüldüğü saptanmıştır (Tablo 3). 52

7 Tablo 3. Kadınların Gebelikte Aldığı Kilolar ile Doğum Şekli ve Doğum Eylemindeki Girişimler Arasındaki İlişki Gebelik Boyunca Alınan Toplam Kilo Özellikler <12 kg kg >16 kg c2 p n % n % n % n % Gebelik Komplikasyonu Doğum Şekli Ilerlemeyen Eylem Indüksiyon Doğum Eylemi Sırasında Analjezik Kullanımı Evet Hayır Vajinal Sezaryen Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Yenidoğana ait tanıtıcı bilgiler ve neonatal komplikasyonlara ait veriler Tablo 4 te sunulmuştur. Kadınların gebelikte aldığı kilo ile yenidoğanın doğum ağırlığı arasında istatistiksel olarak anlamlı (p=0.012) bir fark olduğu saptanmıştır. Gebelik süresince 12 kg ın altında kilo alan kadınlarda doğum ağırlığının 3000 gr ve altında olduğu belirlenmiştir (Tablo 4). Kadınların gebelikte aldığı kilolar ile gestasyon haftası (p=0.095), konjenital anomali (p=0.917), doğum sonu yoğun bakımda izlem görme (p=0.383) ve fetal distres dağılımları arasında (p=0.805) istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır (Tablo 4). 53

8 Tablo 4. Kadınların Gebelikte Aldığı Kilolar ile Yenidoğanın Tanıtıcı Özellikleri ve Komplikasyonları Arasındaki İlişki Gebelik Boyunca Alınan Toplam Kilo Özellikler <12 kg kg >16 kg c 2 n % n % n % n % Doğum Ağırlığı (gr) > Gestasyon Yaşı (hafta) < Konjenital Anomali* Evet Hayır YYBU İzlem Görenler ** Evet Hayır Fetal Distres Evet Hayır p * Hidrosefali, meningosel, herniasyon, hidrotoraks, oksipital emfolosel, kalp defekti ** Yenidoğan yoğun bakım ünitesi TARTIŞMA Literatürde maternal obezitenin değerlendirildiği çalışmalarda farklı sonuçların olduğu saptanmıştır. Çünkü çalışmaların bazısında gebelik öncesi BKİ (Baeten et al., 2001:436; Jensen et al., 2005:2118; Nohr et al., 2008:1750; TNSA 2008 İleri Analiz Çalışması, 2010; Doğan, 2012), bazısında da ise gebelikte alınan kilo miktarları (İrge vd., 2005:157; Nohr et al., 2008:1750; Gümüş vd., 2010:365; Çulha vd., 2010:639; Bakıner vd., 2013:617; Karakaş ve Pehlivan, 2013:34) esas alınmıştır. Bu çalışmada ise gebelikte alınan kilo miktarları temel alınmıştır. Gebelikte alınan kilolar ile sosyo-demografik özelliklerin karşılaştırılması Literatürde Jensen ve ark. nın (2005:2118) çalışmasında yaş ile gebelikte alınan kilo arasında anlamlı fark bulunmazken, Nohr ve ark. nın (2008:1750) çalışmasında anlamlı bir fark olduğu saptanmıştır. Gebelerin çalışma durumuyla gebelikte kilo alımı karşılaştırıldığında; ev kadını olmanın obezite açısından ek bir risk olmadığı belirlenirken (Okyay ve Uçku, 2002:5; Doğan, 2012), İrge ve ark. nın (2005:157) çalışmasında ev kadını olanların BKİ si, çalışan kadınlara 54

9 göre daha yüksek bulunmuştur. Gebelikte kilo alımı ile aile yapısı karşılaştırıldığında İrge ve ark. nın (2005:157) çalışmasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmazken TNSA 2008 İleri Analiz Çalışması nda (2010) çekirdek ailede yaşayan dört anneden birinin, geniş ailede yaşayan beş anneden birinin obez olduğu belirlenmiştir. Ekonomik durum ile gebelikte kilo alımı karşılaştırıldığında Kara ve ark. nın (2012:158) çalışmasında gebelikte kilo alımı ile anlamlı fark bulunmazken, Nohr ve ark. nın (2008:1750) çalışmasında sosyoekonomik düzey ile anlamlı fark saptanmıştır. Okyay ve Uçku (2002:5) ve Doğan ın (2012) çalışmasında ise ailede obez birey varlığı ile BKİ arasında ilişki bulunmuştur. Bu çalışmada gebelikte alınan kilolar ile yaş, çalışma durumu, aile yapısı, ekonomik durum ve aile de obez birey varlığı arasında anlamlı bir fark bulunmamıştır. Literatürde çalışma sonuçları arasında farklılıklar görülmektedir. Bu nedenle özellikle gebeliğinde fazla kilo alan kadınların yer aldığı daha geniş çapta yapılacak çalışmalara ihtiyaç vardır. Bununla birlikte TNSA 2008 İleri Analiz Çalışması (2010) verilerine göre annelerin BKİ ile eğitim durumu karşılaştırıldığında eğitim durumu arttıkça obezite görülme oranının azaldığı belirlenmiştir. Doğan ın (2012) çalışmasında ise kadınların gebelik öncesi BKİ hesaplanmış ve eğitim düzeyi ile obezite sıklığı arasında fark saptanmamıştır. Bu çalışmada benzer olarak demografik özellikler açısından sadece gebelikte alınan kilo ile eğitim durumu arasında anlamlı ilişki olduğu belirlenmiştir. Eğitim durumu lise ve üzeri olan kadınlarda gebelikte alınan kilo miktarı normal sınırlarda iken eğitimi olmayan/ okuryazar gebelerde kilo alımının daha az olduğu belirlenmiştir. Dolayısıyla eğitim düzeyi düşük olan gebeler, gebelikte kilo alımı açısından riskli grupta olabileceğinden gebelik sırasında kilo takibinde duyarlı olunmalıdır. Gebelikte alınan kilolar ile gebelik sayısının, doğum şekli ve doğum eylemindeki girişimlerin karşılaştırılması Literatürde Jensen ve ark. nın (2005: 2118) çalışmasında gebelikte kilo alımı ile gebelik öncesi BKİ arasında negatif bir ilişki saptanırken, gebelikte sigara kullanımı ile anlamlı bir farklılık saptanmamıştır. Nohr ve ark. nın (2008:1750) çalışmasında ise gebelikte kilo alımı ile gebelik öncesi BKİ arasında pozitif yönde bir ilişki belirlenmiş ve gebelikte sigara kullanımı arasında anlamlı fark bulunmuştur. Bu çalışmada gebelikte kilo alımı ile gebelik öncesi BKİ, gebelikte sigara kullanımı arasında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. TNSA 2013 verilerine göre kadınların %91.2 sinin, Kılıçarslan ın (2008) çalışmasına göre ise kadınların %92.5 inin gebelikte kilo takibinin yapıldığı belirlenmiştir. Önay ın (2006) çalışmasında %51.2 si, Sözeri ve ark. nın (2006:92) çalışmasında kadınların %56.8 inin gebelik döneminde beslenme ile ilgili bilgi aldığı bulunmuştur. Bu çalışmada da kadınların %71.5 inin gebelik süresince gittiği kontrollerde kilo takibinin yapıldığı, %41.3 ünün beslenme ile ilgili bilgi aldığı belir- 55

10 lenmiştir. Ancak gebeliğinde kilo takibinin olması ve beslenme hakkında bilgi alma ile gebelikte kilo alımı ile arasında bir ilişki saptanmamıştır. Yapılan çalışmalarda gebelikte alınan kilo ile gebelik komplikasyonu arasında ilişki olduğu; gebelikte kilo alımı arttıkça gebeliğe bağlı hipertansiyon (Jensen et al., 2005:2118; Nohr et al., 2008:1750; Çulha vd., 2010:639); gestasyonel diyabet (Nohr et al., 2008:1750); sezaryen doğum oranında (Jensen et al., 2005:2118; Yekta vd., 2006: 1; Seligman et al., 2006:457; Nohr et al., 2008:1750; Demir vd., 2012:123; Derbent vd., 2012:15) artış olduğu saptanmıştır. Gebelikte obezitenin; bazı çalışmalarda indüksiyon gereksinimini arttırdığı, (Doğan, 2012; Jensen et al., 2005:2118) bazı çalışmalarda ise bir fark olmadığı (Gümüş vd., 2010:365; Derbent vd., 2012:15) bildirilmektedir. Bu çalışmada gebelikte kilo alımı ile gebelikte kilo takibinin yapılması, gebelikte beslenme ile ilgili bilgi alma, gebeliğe bağlı komplikasyon gelişme, doğum şekli ve doğum eyleminde indüksiyon uygulanması arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. TNSA 2008 İleri Analiz Çalışması (2010) verilerine göre kadınların yaptığı canlı doğum sayısı arttıkça şişmanlık yaygınlığı da artmaktadır. Jensen ve ark. nın (2005:2118) çalışmasında daha önce doğum yapmamış olmanın gebelik sırasında alınan kilo miktarını etkilemediği belirtilmekle birlikte, Nohr ve ark. nın (2008:1750) çalışmasında multiparların gebelik döneminde daha az kilo aldığı bulunmuştur. Bu çalışmada gebelikte kilo alımı ile gebelik sayısı karşılaştırıldığında primipar gebelerde gebelikte kilo alımı multipar gebelere göre anlamlı düzeyde fazla bulunmuştur. Gebelikte kilo alma ile ödem sorunu yaşama durumu arasında literatürle uyumlu olarak (Sözeri vd., 2006:92; Kuru, 2007; Kılıçarslan, 2008) anlamlı ilişki olduğu saptanmıştır. Bu çalışmaya katılan kadınların %55.7 sinin gebelikte ödem sorunu yaşadığı ve ödemin en çok (%39.8) üçüncü trimesterde görüldüğü belirlenmiştir. Seligman ve ark. nın (2006:457) çalışmasında obez kadınlarda uzamış doğum eylemi görülme riskinin, baş pelvis uyuşmazlığının ve prezantasyon anomalilerinin daha sık görüldüğü belirtilmektedir. Bu çalışmada gebelik döneminde 16 kg ın üzerinde kilo alanlarda daha fazla ilerlemeyen doğum eyleminin görüldüğü ve gebelikte kilo alımı ile ilerlemeyen doğum eylemi arasında anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Literatürde doğum eylemi sırasında analjezik kullanımı ile ilgili yeterli kaynak bulunamamış olup bu çalışmada gebelik döneminde 16 kg üzerinde kilo alan grupta analjezik kullanımının daha fazla görüldüğü saptanmıştır. Gebelikte kilo alımı ile analjezik kullanımı arasında anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Gebelikte alınan kilolar ile yenidoğanın tanıtıcı özellikleri ve komplikasyonlarının karşılaştırılması Literatürde gebelikte alınan kilo ile yenidoğanın doğum tartısı arasında anlamlı ilişki olduğu; ge- 56

11 belikte alınan kilo azaldıkça yenidoğanın doğum ağırlığının düştüğü (Karakaş ve Pehlivan, 2013:34), gebelikte alınan kilo arttıkça yenidoğanın doğum ağırlığının arttığı (Jensen et al., 2005:2118; Yekta vd., 2006: 1; Gümüş vd., 2010:365) belirtilmektedir. Çalışma bulguları literatür bulguları ile paralellik göstermiş olup gebelikte alınan kilo ile yenidoğanın doğum ağırlığı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Yapılan bazı çalışmalarda gebelikte alınan kilo ile gestasyon yaşı arasında anlamlı farklılık belirlenmezken (Jensen et al., 2005:2118; Yekta vd., 2006: 1; Gümüş vd., 2010:365); Göksever ark. nın (2008:294) iki yıl boyunca gerçekleşmiş preterm doğumları kapsayan çalışmasında gebelikte alınan kilo ile gestasyon yaşı arasında anlamlı fark saptanmıştır. Bu çalışmada gebelikte alınan kilo ile gestasyon yaşı arasında anlamlı bir fark saptanmamıştır. Bu sonuç gestasyon haftasına göre grubun heterojen olmasından kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Obezitenin yenidoğanın konjenital anomalisi yönünden değerlendirildiği çalışmalarda (Mills et al., 2010:1543; Cedergren and Kallen, 2003:1065; Mikhail et al., 2002:695) anomali görülme oranının arttığı rapor edilmiştir. Bu çalışmada literatürden farklı olarak gebelikte alınan kilo ile yenidoğanda konjenital anomali görülme oranı arasında anlamlı bir fark saptanmamıştır. Bu sonuç konjenital anomali görülen gruptaki vaka sayısının az olmasından kaynaklanabilir. Gümüş ve ark. nın (2010:365) çalışmasında gebelik sırasında kilo alımı arttıkça (>16 kg) yenidoğanın yoğun bakımda izlem görme sıklığının da arttığı bildirilirken, Jensen ve ark. nın (2005:2118) ve Stotland ve ark. nın (2006:635) çalışmasında ise anlamlı fark bulunamamıştır. Bu çalışmada gebelikte alınan kilo ile yenidoğan yoğun bakım ünitesinde izlem görenler arasında anlamlı bir fark saptanmamıştır. Bu durum sadece gebelikte alınan kiloların etkisi ile değil diğer risk faktörlerinin de (sosyo-demografik özellikler, antenatal izlem, gestasyon haftası vb.) etkili olmasından kaynaklanabilir. Arendas ve ark. (2008: 477) maternal obezitenin fetal distresi artırdığını belirtmiştir. Fetal distresin araştırıldığı çalışmalarda gebelikte fazla kilo alımı ile mekonyumlu amniyon sıvısı arasında ilişki bulunmuştur (Seligman et al., 2006:457; Stotland et al., 2006:635). Bu çalışmada gebelikte alınan kilo ile doğum eylemi sırasında fetal distres gelişme durumu arasında anlamlı bir fark saptanmamasının nedeni genel fetal distres oranı yüksek (%10.5) olsa da kilo alımına göre gruplara düşen vaka sayısının azlığı olabilir. SONUÇ VE ÖNERİLER Bu araştırmada gebelikte fazla kilo alımı; primiparlarda ve ödem sorunu yaşayanlarda daha fazla görüldüğü belirlenmiştir. Ayrıca eğitimi olmayan gebelerde kilo alımının daha az olduğu saptanmıştır. Gebelik öncesi BKİ ve gebelik komplikasyonu ile gebelikte alınan kilo miktarı arasında farklılık olmadığı görülmüştür. Gebelik 57

12 döneminde 16 kg ın üzerinde kilo alan kadınlarda doğum eylemi sırasında analjezik kullanımının ve ilerlemeyen doğum eyleminin daha fazla görüldüğü, 12 kg ın altında kilo alanlarda ise 3000 gr ve altında doğum ağırlığının daha fazla olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte fetal distres, konjenital anomali ve yenidoğan yoğun bakımda izlem görenlerin dağılımları arasında anlamlı fark olmadığı saptanmıştır. Bu sonuçlar doğrultusunda; Eğitim düzeyi düşük olan gebeler ve primaparlar gebelikte kilo alımı açısından riskli grupta olabileceğinden antenatal izlemler sırasında kilo takibinde dikkatli olunması ve beslenme hakkında bilgi verilmesi Antenatal izlemler esnasında ödem sorunu tespit edildiğinde gebelikte alınan kilo ile karşılaştırılması, Ebe ve hemşireler tarafından gebelere maternal obezitenin doğum ve yenidoğan komplikasyonlarına yönelik düzenli olarak danışmanlık hizmeti verilmesi, Gebelerin ilk antenatal değerlendirme sırasında boy ve kilo ölçümlerinin yapılması, buna göre gebenin gebelikte alması gereken kilo miktarının belirlenmesi ve her antenatal izlemde kilo takibinin yapılması, bu doğrultuda gebeye beslenme ve fiziksel aktivite eğitiminin verilmesi önerilmektedir. TEŞEKKÜR Çalışmaya göstermiş oldukları ilgiden dolayı katılımcılara ve hastane çalışanlarına teşekkür ederiz. YAZAR NOTU: Bu çalışma, İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenmiştir. Proje No:26704 KAYNAKLAR AĞRALI, G. (2005). Maternal Obezitenin Perinatal ve Neonatal Sonuçlar Üzerine Etkisi Tıpta Uzmanlık Tezi, T. C. Sağlık Bakanlığı Bakırköy Doğumevi Kadın ve Çocuk Hastalıkları Eğitim Hastanesi, İstanbul ARENDAS, K., QIU, Q., & GRUSLIN, A., (2008). Obesity in Pregnancy: Preconceptional to Postpartum Consequences Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada, 30 ( ) BAETEN, J.M., BUKUSI, E.A., & LAMBE, M., (2001). Pregnancy Complications and Outcomes Among Overweight and Obese Nulliparous Women American Journal of Public Health, 91 ( ) BAKINER, O., BOZLIRLI, E., SERİNSÖZ, H., SARITÜRK, Ç. & ERTÖRER, E., (2013). Gestasyonel Diyabeti olan Gebelerin Prenatal ve Perinatal Özelliklerinin Postpartum Erken Glukoz Metabolizması Üzerine Etkileri Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 38 ( ) 58

13 BLOMBERG, M., (2011). Maternal and Neonatal Outcomes among Obese Women with Weight Gain Below the New Institute of Medicine Recommendations Obstetrıcs & Gynecology, 117 ( ) BOGAERTS, A., WITTERS, I., VAN DEN BERGH B.R., JANS, G., & DEVLIEGER, R., (2013). Obesity in Pregnancy: Altered Onset and Progression of Labour Midwifery, 29 ( ) CEDERGREN, I.M., (2004). Maternal Morbid Obesity and the Risk of Adverse Pregnancy Outcome Obstetrics & Gynecology, 103 ( ) CEDERGREN, I.M., & KALLEN, J.A., (2003). Maternal Obesity and Infant Heart Defects Obesity Research, 11 ( ) CRANE, J.M., WHITE, J., MURPHY, P., BUR- RAGE, L. & HUTCHENS, D., (2009). The Effect of Gestational Weight Gain By Body Mass Index on Maternal and Neonatal Outcomes Journal of Obstetrics and Gynaecology Canada, 31 (28 35) ÇULHA, G., OCAKTAN, E.M., & ÇÖL, M., (2010). Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Polikliniğine Başvuran Gebelerde Hipertansiyon Araştırması Turkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 30 ( ) DAŞIKAN, Z., & KAVLAK, O. (2009). Maternal Obezite: Gebelik Komplikasyonları ve Gebe Kadının Yönetimi Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri Dergisi, 1 (39-46) DEMİR, B.Ç., OCAKOĞLU, G., ÖZERKAN, K., ORHAN, A., & CENGİZ, C., (2000). Kliniğimizde Yılları Arasında Sezaryen Oranları ve Değişen Endikasyonlar Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 38 ( ) DERBENT, U.A., KARABULUT, A., YILDIRIM, M., SIMAVLI A.S., & TURHAN OZTURK, N., (2012). Evaluation of Risk Factors in Cesarean Delivery among Multiparous Women with a History of Vaginal Delivery Journal of the Turkish-German Gynecological Association, 13 (15-20) DOĞAN, R., (2012). Eskişehir Büyükdere Aile Sağlığı Merkezine Başvuran Gebelerde Obezite Sıklığının ve Obezitenin Yaşam Kalitesine Etkisinin İncelenmesi. T.C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir GÖKSEVER, H., KILIÇ, B., & ERATA, Y., (2008). Preterm Doğumlarda Epidemiyolojik Faktörler Turkiye Klinikleri Journal of Gynecology and Obstetrics, 18 ( ) GUELINCKX, I., DEVLIEGER, R., BECKERS, K., & VANSANT, G., (2008). Maternal Obesity: Pregnancy Complications, Gesta- 59

14 tional Weight Gain and Nutrition Obesity Reviews, 9 (40-50) GÜMÜŞ, İ.İ., KARAKURT, F., KARGILI, A., TURHAN, N., & UYAR, M., (2010). Association between Prepregnancy Body Mass Index, Gestational Weight Gain, and Perinatal Outcomes Turkish Journal of Medical Sciences, 40 ( ) HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ NÜFUS ETÜT- LERİ ENSTİTÜSÜ., (2014) Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA). Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C. Kalkınma Bakanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ NÜFUS ETÜT- LERİ ENSTİTÜSÜ (2010). Türkiye de Doğurganlık, Üreme Sağlığı ve Yaşlılık, 2008 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması İleri Analiz Çalışması. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü, Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ve TÜBİTAK, Ankara İRGE, E., TİMUR, S., ZİNCİR, H., OLTULUOĞLU, H. & DURSUN, S., (2005). Gebelikte Beslenmenin Değerlendirilmesi STED, 14 ( ) JENSEN, M.D., OVESEN, P., BECK-NIELSEN, H., PEDERSEN-MOLSTED, L., SORENSEN, B., VINTER, C., & DAMM, P., (2005). Gestational Weight Gain and Pregnancy Outcomes in 481 Obese Glucose-Tolerant Women Diabetes Care, 28 ( ) KARA, M., ÇAĞLAYAN, K.E., KARAÇAVUŞ, S., & ERDOĞAN, Y., (2012). Yozgat İlinde Yaşayan Gebelerin Sosyoekonomik ve Demografik Faktörler Açısından Değerlendirilmesi Cumhuriyet Tıp Dergisi, 34 ( ) KARAKAŞ, N., & PEHLIVAN, E., (2013). Malatya da İki Hastanede Düşük Doğum Ağırlıklı Bebeklerde Anneye Ait Doğurganlık ve Prenatal Dönem Özelliklerinin İncelenmesi İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 1 (34-38) KERRIGAN, A.M., & KINGDON, C., (2010). Maternal Obesity and Pregnancy: A Retrospective Study Midwifery, 26 ( ) KILIÇARSLAN, S., (2008). Edirne Şehir Merkezindeki Son Trimester Gebelerin Sosyodemografik Özellikleri, Yaşam Kaliteleri, Kaygı Düzeyleri. T.C. Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi, Edirne KURU, A., (2007). Gebelerin Risk Durumlarının Belirlenmesinde Kullanılan Knox Slorlama Sistemi nin Geçerliliğinin Yapılması. T.C. Ege Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir MIKHAIL, N.L., WALKER, K.C., & MITTENDORF, R., (2002). Association Between Maternal Obesıty and Fetal Cardiac Malformatıons in 60

15 Afrıcan Amerıcans Journal of the Natıonal Medıcal Association, 94 ( ) MILLS, L.J., TROENDL, J., CONLEY, R.M., CARTER, T., & DRUSCHEL, M.C., (2010). Maternal Obesity and Congenital Heart Defects: A Population-Based The American Journal of Clinical Nutrition, 91 ( ) NOHR, A.E., VAETH, M., BAKER, L.J., SO- RENSEN, I.A.T., OLSEN, J. & RASMUS- SEN, M.K., (2008). Combined Associations of Prepregnancy Body Mass Index and Gestational Weight Gain with The Outcome of Pregnancy American Journal of Clinical Nutrition, 87 ( ) OKYAY, P., & UÇKU, R., (2002). İzmir de Kentsel Bir Bölgedeki Doğurgan Çağdaki Kadınlarda Şişmanlık Prevalansı ve Risk Faktörleri Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 3 (5-12) ÖNAY, D., (2006). Konya İl Merkezinde Gebe Kadınların Beslenme Alışkanlıkları, Beslenme Durumları ve bunun Yenidoğan Üzerine Etkisi. Ankara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara SCHMATZ, M., MADAN, J., MARINO, T., & DAVIS, J., (2010). Maternal Obesity: The Interplay Between Inflammation, Mother and Fetüs Journal of Perinatology, 30 ( ) SELIGMAN, C.L., DUNCAN, B.B., BRANCH- TEIN, L., GAIO, M.S.D., MENGUE, S.S., & SCHMIDT, I.M., (2006). Obesity and Gestational Weight Gain: Cesarean Delivery and Labor Complications Revista de Saude Publica, 40 ( ) SÖZERİ, C., CEVAHİR, R., ŞAHİN, S., & SEMİZ, O., (2006). Gebelerin Gebelik Süreci ile İlgili Bilgi ve Davranışları Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 1 (92-104) STOTLAND, N.E., CHENG, Y.W., HOPKINS, L.M., & CAUGHEY, A.B., (2006). Gestational Weight Gain and Adverse Neonatal Outcome among Term Infants Obstetrıcs & Gynecology, 108 ( ) T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI ANA ÇOCUK SAĞLIĞI VE AİLE PLANLAMASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (AÇSAP)., (2008). Doğum Öncesi Bakım Protokolü gov.tr/tr/belge/1-6077/dogum-oncesi-bakimizlem-protokolu-genelgesi html, Erişim Tarihi: TAŞKIN, L., (2012). Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği, Sistem Ofset Matbaacılık, Ankara. ss. 199 THE AMERICAN COLLEGES OF OBSTETRI- CIANS AND GYNECOLOGISTS (ACOG)., (2013). Weight Gain During Pregnancy Committee_Opinions/Committee_on_Obstetric_Practice/Weight_Gain_During_Pregnancy, Erişim Tarihi:

16 THE INSTITUTE OF MEDICINE (IOM)., (2009). Weight Gain During Pregnancy: Reexamining the Guidelines Files/Report%20Files/2009/Weight-Gain-During-Pregnancy-Reexamining-the-Guidelines/ Report%20Brief%20-%20Weight%20Gain%20 During%20Pregnancy.pdf, Erişim Tarihi: WORLD HEALTH ORGANIZATION (WHO.), (2013). Obesity and overweight. who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/, Erişim Tarihi: YANIKKEREM, E., & MUTLU, S., (2012). Maternal Obezitenin Sonuçları ve Önleme Stratejileri TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 11 ( ) YEKTA, Z., AYATOLLAHI, H., PORALI, R., & FARZIN, A., (2006). The Effect of Pre-Pregnancy Body Mass Index and Gestational Weight Gain on Pregnancy Outcomes in Urban Care Settings in Urmia-Iran BMC Pregnancy and Childbirth, 6 (1-8) YAZAR NOTU: Bu çalışma tarihinde yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir Nisan 2015 te İstanbul da yapılan, 6. Ulusal & 2. Uluslararası Ebelik Öğrencileri Kongresi nde sözel bildiri olarak sunulmuştur. 62

17 EXTENDED ENGLISH ABSTRACT Aim: The aim of this study is to explore the influences of maternal obesity on pregnancy complications, delivery modes, and neonatal outcomes. Method: This is a descriptive and cross-sectional study. The study was conducted with 400 puerperant mothers at a research and training hospital in Istanbul between March 2012 and June 2012 by holding interviews. The data were collected by using a questionnaire form which was created by the researcher in consideration of relevant literature, as well as expert opinions, and included questions about obstetrical features and inquiries into the pregnancy, the delivery, neonatal complications, and descriptive information about the newborn. The author analysed the data using descriptive methods (means and standard deviation) along with the chi-squared test. The significance level of the study was p<0.05. The author obtained the ethical approval of the study from the Clinical Researches Ethics Committee on 01/16/2012 (decision number 2011/02/03). The author also received the written and verbal consent of the mothers, who participated in the study on a voluntary basis. Findings: The ages of the participant mothers ranged between 16 and 43. The average of the participants was 26.8±5.5. Of the participant mothers, 20.3% were either literate or had received no education, 21.3% had received education for 8 years or longer, and 9% were employed. Of the participants, 63% had nuclear families, 88.8% had middle or higher incomes, and 17.5% had obese members in their families. Of the participant women, 34% were primiparous, 32.1% were either overweight or obese based on their BMIs before the pregnancy, and 55% gained less than 12 kilograms and ± 5.88 kilograms on average during their pregnancy. Results and Conclusion: The author classified the participants into three groups according to the amount of weight gained during pregnancy. The groups were below 12 kg, between 12 and 16 kg, and above 16 kg. It was found that the number of women with high school or higher degrees was higher than the group that gained between 12 and 16 kg. It was also found that the rate of first pregnancies was higher and the problems related to oedemas were more frequent in the group that gained more than 16 kg. The authors stated that women who gained more than 16 kg during pregnancy used more analgesics in delivery and they experienced obstructed labor (labor dystocia) more frequently than other mothers. Mothers who gained less than 12 kg gave birth to infants who had significantly lower birth weights. However, there was no significant difference between those who had fetal distress, congenital anomalies, and were monitored in neonatal intensive care. The study results revealed that there were correlations between the amount of weight gained during pregnancy and educational level, number of past pregnancies and the occurrence of edema during pregnancy. Gaining more than 16 kg during pregnancy increased the complications related to delivery. Finally, gaining less than 12 kg had a negative influence on the weight of the newborn. Application of Practice: 63

18 It is necessary for midwives and nurses to check how tall pregnant women are and how much they gain weight during the first antenatal examination. The amount of weight they should gain is based on these measurements. Weights should be tracked in each antenatal monitoring and the pregnant women should be provided with nutritional physical activity training. In addition, the author suggests that midwives and nurses be provided with in-service training on weight gain during pregnancy and the dangers of maternal obesity. They should be encouraged to do research based on this information. 64