Normal, Okiiler Hipertansiyonlu ve Glokomlu Gozlerde Optik' Koherens Tomografi ile Saptanan Retina Sinir Lifi Kahnhklar1

Transkript

1 T. Oft. Gaz. 30, , 2000 Normal, Okiiler Hipertansiyonlu ve Glokomlu Gozlerde Optik' Koherens Tomografi ile Saptanan Retina Sinir Lifi Kahnhklar1 Can Ustiindag (*), Melda Kzzzlkaya (**), Hiiseyin Yetik (**), Hakan Ozdemir (**), Ozcan Ocakoglu (*), Kazzm Devran()glu (* ), Nevbahar Tamr;elik (*** ), Sehirbay Ozkan(***) OZET Amac;: Normal, oktiler hipertansiyonlu ve primer a~1k a~1h glokomlu olgularda Optik Koherens Tomografi (OCT) kullanarak retina sinir lifi kalmhklanmn kar lla tlnlmasl. Yontem: Normal gozler (n=96) i~in ~ah maya almma kriterleri: 1) Gozi~i basmc1 (GiB)~22mmHg 2) normal optik disk gortintimti 3) normal gorme alam. Oktiler hipertansiyonlu gozler (n=81) i~in kriterler: 1) en az iki ol9iimde GiB;:::24mmHg 2) normal optik disk goriintimti 3) normal gorme alam. Glokomlu gozler (n=86) i9in kriterler: 1) en az iki Ol~timde GiB;:::24mmHg 2) Optik disk ve/veya sinir lifi defekti 3) tekrarlanabilir gorme alam defektleri. Her olgunun bir gozti ~ah maya ahmrken OCT (software version A4) incelemelerinde i~ fiksasyon l lgl ve 3.4mm.lik dairesel taramalar kullamlml tlr. Her goz i~in ortalama sinir lifi kahnhklarl (360 ) ve dort kadrana ait sinir lifi kalmhklar1 saptanml tlr. Gruplar aras1 farklann degerlendirilmesinde ANOVA kullamlml tlr. Bulgular: Olgu gruplan arasmda ya a~1smdan anlamh fark saptanmaml tlr. Retina sinir lifi katl en ince olarak glokomlu gozlerde (72.24±25.45pm) bulunurken, oktiler hipertansiyonlu gozlerde 90.54±14.86pm, normal gozlerde ise 94.47±15.49pm bulunmu tur. Glokomlu gozler, gerek normal gozler ile gerek oktiler hipertansiyonlu gozler ile kar lla tlnld1gmda anlamh fark tespit edilmi tir (p<0.005). Sonuc;: Bu sonu~lar bizim ~ah ma grubumuzda normal ve oktiler hipertansiyonlu gozler ile glokomlu gozler arasmda sinir lifi kahnhklarmda anlamh farklar oldugunu ortaya koymaktadu. Anahtar Kelimeler: Glokom, oktiler hipertansiyon, sinir lifi, optik koherens tomografi SUMMARY Retinal Nerve Fiber Layer Thickness in Normal, Ocular Hypertensive and Glaucomatous Eyes Via Optical Coherence Tomography Purpose: Comparison of retinal nerve fiber layer thickness measurements in normal, ocular hypertensive and glaucomatous eyes via optical coherence tomography (OCT) Methods: The study involved 96 normal eyes, 81 ocular hypertensive and 86 glaucomatous eyes. Complete ophthalmic examinations, achromatic automated perimetry and OCT imaging were performed in all patients. Criteria for normal eyes were: 1) Intraocular pressure (*) ~.Q. Cerrahpa a Tip Fakiiltesi Goz Hastahklan A.D. Cerrahpa a, ~stanbul, Do\=ent Doktor (**) pj. Cerrahpa a Tip Fakiiltesi Goz Hastahklan A.D. Cerrahpa a, ~stanbul, Ara tirma Gorevlisi (***) I.U. Cerrahpa a Tip Fakiiltesi G,oz Hastahklan A.D. Cerrahpa a, Istanbul, Profesor Doktor XXXIII. Tiirk Oftalmoloji Demegi Izmir kongresinde teblig olarak sunulmu tur. Mecmuaya Geli Tarihi Kabul Tarihi:

2 774 Can UstUndag, Melda KIZllkaya, Hiiseyin Yetik, Hakan Ozdemir, bzcan Ocakoglu, Kaz1m Devranoglu, Nevbahar Tam~elik, $ehirbay Ozkan (IOP)~22 mmhg 2) normal optic nerve head appearance 3) visual field within normal limits. Criteria for ocular hypertensive eyes: I) at least two measurements of IOP(24 mmhg 2) normal optic nerve head appearance 3) visual field within normal limits. Criteria for glaucomatous eyes: I) at least two measurements of IOP~24 mmhg 2) Optic disc and/or nerve fiber layer defect 3) reproducible visual field defects. Only one eye of each case underwent the study. Imaging with OCT was performed circumferentially around the optic nerve head with a circle diameter of 3.4 mm using an internal fixation technique. For each eye we evaluated mean nerve fiber layer (NFL) thickness and NFL for four quadrants (software version A4). For the analysis of the difference between the groups ANOV A test was used. Results: Mean age of the three groups was not significantly different. Mean NFL thickness was significantly thinner in glaucomatous eyes (72,24±25,45).1m) than in normal eyes (94,47±I5,49).1m) and ocular hypertensive (90,54±I4,86)Jm) eyes (p<o.ooi). When glaucomatous eyes were compared with normal and ocular hypertensive eyes NFL thickness was significantly different in all quadrants (p<0.005). Conclusion: This study shows that there exists a significant difference between nerve fiber layer thickness measurements between glaucomatous and normal/ocular hypertensive eyes. GiRi~ Glokomun erken tamst ve glokom hasanmn ilerlemesinin erken donemde belirlenmesi oftalmologlann yiizyiize oldugu iki onemli konudur. Glokom hasan geri donii iimsiiz oldugu i~in, bu hasar geli meden once onlem ahnmast, hasar 'geli tikten sonra tedavi edilmesinden daha onemlidir. Quigley ve arkada lan (1) gorme alam hasan ve ~ukurla ma belirlenmeden once onemli ol~iide akson hasannm geli mi olabilecegini gostermi lerdir. Optik sinir ba t ~ukurlugunun siibjektif degerlendirilmesi, kii~iik degi ikliklerin, ozellikle ~entiklenme ve diger yerel patolojilerin saptanmasmda yeterince duyarh degildir. Bunun yamnda bir~ok olguda bu ekilde bir degerlendirme, glokomlu ve normal optik sinir ba tm birbirinden ayrrmada yeterli olmamaktadtr (2). Son ytllarda optik sinir ba tmn degerlendirilmesinde kullamlmaya ba lanan taraytct laser oftalmoskopi ile retina ve optik sinir ba tmn koronal kesitlerinin ahnmas1 miimkiin hale gelmi, aksiyel ~oziiniirliik artmt, degi kenlik azalmt tlr. Retina tomografisi ile elde edilen goriintiilerde topografik ol~iimlerin degi kenligi in vivo olarak yakla tk mikron dolaymdadtr (3, 4); tarayt CJ laser oftalmoskopiyle ise degi kenlik 100 mikron civanndadtr (5). Optik koherens tomografi (OCT), l tk yardtmt ile gozden kesit goriintiileri almmasmt saglayan yeni bir teknolojidir. Bu teknoloji goz ile temast gerektirmez ve retina hastahklan ile glokomun tam ve takibinde kullamlabilir (6-9). OCT ile yap!lan ~ah malar, ol~iilen sinir lifi kalmhklanmn tekrarlanabilirliklerinin 11 mikron diizeyinde oldugunu gostermektedir (10). Schuman ve arkada lan ( 11) yapttklan bir ~ah mada OCT ile retinanm histolojik kesitleri arasmda iyi bir korelasyon oldugunu gostermi lerdir. Bu ~ah manm amact; normal, oktiler hipertansiyonlu ve glokomlu olgularda OCT ile elde edilen gerek ortalama gerekse kadransal olarak sinir lifi kalmhklanm saptamakt1. Ozellikle normal olgulann ortalama sinir lifi kahnhklannm saptanmast normal bir veri tabam olu turmamtza yardtmct olacaktl c;ah mamn l tk tutacagt bir diger ama~ ise OCT'nin normal olgular ile oktiler hipertansif olgulan aymp aytramadtgmt smamaktj. Son ama~ ise OCT ile ol~uien sinir lifi kahnhklannm glokomlu olgularda normal ve okiiler hipertansiyonlu olgulardan anlamh olarak farkh olup olmadtgmt belirlemekti. GERE<;veYONTEM Tiim olgular ~ubat 1999-Arahk 1999 tarihleri arasmda istanbul Dniversitesi Cerrahpa a Ttp Faktiltesi Goz Hastahklan Anabilim Dah'nda muayene edilmi tir. Tiim olgulara rutin oftalmolojik muayeneyi takiben Humphrey 30-2 gorme alam testi (Humphrey Instruments, Model 750, San Leandro, CA), pupilla geni letildikten sonra optik sinir ba t ve sinir lifi katmm stereoskopik biyomikroskopisi, taraytct laser oftalmoskopi (Heidelberg Retina Tomografisi, software version 2.01, Heidelberg Ing., Heidelberg, Almanya) ve Optik koherens tomografi (Zeiss/Humphrey, software version A4, San Leandro, CA) muayeneleri yaptlmt tlr. <;ah maya almma kriterleri normal olgular (n=96) i~in 1) Gozi~i basmct (GiB):s;22mmHg 2) normal disk goriiniimii 3) normal gorme alam (Humphrey Field Analyzer, program 30-2). Okiiler hipertansiyonlu gozler (n=81) i~in 1) en az iki ol~iimde GiB~24 mmhg 2) normal optik disk goriiniimii 3) normal gorme alam (Humphrey Field Analyzer). Glokomlu gozler (n=86) i~in 1) en

3 Normal, Okiiler Hipertansiyonlu ve Glokorrilu Gozlerde Optik Koherens Tomografi ile Saptanan Retina Sinir Lifi Kalmhklan 775 az iki Ol~iimde GiB?::24mmHg 2) glokomatoz optik disk ve/veya sinir lifi defekti 3) tekrarlanabilir gorme alam defektleri. Tum olgulann diizeltilmi~ gorme keskinlikleri 0.5 ve iizerinde idi. Refraksiyon kusurlan D ile D arasmda degi~mekteydi. OCT uygulamasmdan once tum gozlere % l"'lik tropikamid damlatilarak pupillanm geni~lemesi saglanmi~ tir. Yetersiz kalan gozlere ilave olarak %2.5'luk fenilefrin damlatilmi~trr. T~m olgular i~in optik sinir ba~i ~evresine konsantrik olarak yerlqtirilen dairesel tarama kullamlmi~tir. Rutin uygulamada daire ~ap mm olarak kullamlmi~ olmakla birlikte, optik disk yiizey alam 3 mm2'den biiyiik olan 12 goz daha biiyiik ~ap (4mm) ile taranmi~tlr. Tum olgularda muayene s1rasmda, daha once yapilan ~ah malarda tekrarlanabilirliginin daha yiiksek oldugu bildirilmi~ olan i~ fiksasyon I~1g1 kullamlmi~tlr (12). Biitiin gozler i~in hem ortalama sinir lifi kalmhklan, hem de dart kadrana (alt, list, nazal, temporal) ait sinir Iifi kalmhklan mikron olarak saptanmi~tlr. <;ah~mamn istatiksel analizinde ANOVA testi kul Iamlmi tir. Anlamhhk smm olarak p i~in 0.05 degeri kabul edilmi~tir. >' Tablo 1. Her.J olgu grubundan elde edilen ortalama ve kadranlara ait sinir lifi kahnhklan ile olgu gruplanndan elde edilen degerlerin kar Lla tmlmast sonucu ortaya pkan istatiksel degerler Normal OHT Glokom P* p;; Tiim kadranlar 94.47± ± ±25.45 >0.05 <0.001 Alt kadran ± ± ±34.28 >0.05 <0.001 Ust kadran ± ± ±34.31 >0.05 <0.001 Nasal kadran 80.14± ± ±27.78 >0.05 <0.001 Temporal kadran 67.34±16.88 I 65.59± ±19.41 >0.05 <0.005 OHT=Okiiler hipertansiyon, P*...N!OHT kar~t!a~ttrmast., p:...n!oht ile glokom kar~tla~ttrmast Sekill. Normal bir olguya ait sinir lifi kal111hklan

4 776 Can Ustiindag, Melda Krzrlkaya, Hiiseyin Yetik, Hakan Ozdemir, Ozcan Ocakoglu, KaZJm Devranoglu, Nevbahar Tam~elik, ~ehirbay Ozkan SONU<;LAR <;:ah maya 96 normal, 81 oki.iler hipertansiyonlu ve 86 glokomlu olgu ahnmr tlr. Olgu gruplarmm ya ortalamalan srrasryla 56,57±14,22, 54,51±12,83 ve 53,38±15,11 yrl olarak bulunmu, arada istatiksel olarak anlamh fark saptanmamr trr (p>0.05). Olgu gruplanmn cinsiyet dagrhmr incelendiginde normal olgulann %67, oki.i1er hipertar-rsiyonlu olgulann %83, glokomlu olgulann %59'unun kadm oldugu tespit edilmi tir. Refraksiyon kusuru ortalama degerleri normal olgular iqin -0,16±2,00D, oki.iler hipertansiyonlu olgular iqin 0.01±1,97D, glokomlu olgular iqin ise -0,72±1,87D ola rak saptanmr, arada istatiksel yonden anlamh fark belirlenmemi tir (p>0.05). yel retinada yi.iksek geri yansrmaya neden olan bir tabaka olarak gori.ini.ir ve derin retina tabakalanna gore yi.iksek yansrtma ozelligi gosterir. Glokomatoz optik noropatinin tam ve takibinde gori.inti.ileme yontemlerinin klinik kullamma girebilmesi iqin yontem dogru ve kesin bilgi vermeli, tekrarlanabilir olmah, klinik ile anlamh korelasyon gostermeli, duyarhhk ve ozgi.inli.igi.i yi.iksek olmahdrr. Literati.ir bilgileri degerlendirildiginde bugi.in iqin hiqbir gori.inti.ileme yontemi glokomun rutin tamsr iqin bu standartlara heni.iz tam olarak ula amami tit. Gori.inti.ileme yontemlerinden bazrlan glokomun takibinde yararh olabilir. _Analizorlerin!jekil2. :jekill 'deki olguya a it gorme a lam Her 3 tam grubundan elde edilen ortalama sinir lifi kalmhklan ve 4 kadrana ait kahnhklar tablo 1 'de gosterilmi tir. Normal olgularda sinir lifi kahnhklanm kadransal olarak analiz edecek olursak sinir lifleri en kahn olarak alt kadranda saptanmi tir. Onu srrasryla list, nazal ve temporal kadran takip etmektedir. ~ekil 1 ve 2'de normal bir olguya, ekil 3 ve 4'de ise glokomlu bir olguya ait sinir lifi kalmhklan ve gorme alanlarr gori.ilmektedir. Normal olgular ile oki.iler hipertansiyonlu olgular kar ila tinldrgmda gerek ortalama, gerekse kadran bazmda saptanan ortalama sinir lifi kalmhklan arasmda anlamh fark saptanmami tir (p>0.05). Glokomlu olgular gerek normal gerek ise oki.iler hipertansiyonlu olgular ile kryaslandrgmda anlamh fark ortaya qrkmr trr (p<0.005). Bu farkm anlamhhgr goreceli olarak en az temporal kadrandadu. SINGLE FIELD RNRLYSIS jname: NURPER ARKAN C 11ml. lt Z THRESMII.D TEST fij(at!on 11011[1'01: llliwgt FIXATIOIITM:(HtillltAI. FIXATIOIILOSS 5: 2t22 FAt.stPQS 1101SSIII4 Hl.St IIEC Etl0t$S 1112 T ST UATIOIU 12:43 FO\O: Off 31 smu.us: m.111m I«<-:31.SOSI STIATti:Y: F11.L THit:SHCX.D 23 2l 2l 2l ~ s 24 2C 27 2S,g, 27 2S,jj, S 21,g, 2S 31,g, 21 2S 2S 2S ~~ ,!), 2S 2C,!), S S S 2S 27 ID PIIU DIIIIETU: ~. 4 M VlSUl.IICIItn: Q: DS IX II I I I 2 I I I I l 2 1..S -1 I I c J s 1-2 -z z s z -1-4 I ~ ~ 3 ~ -3 ~ -3 ~ Z I Z <?. <?.- ~tmi!o IIMATION ~ ~ ~ ~ ~.., -1 ~ ~ ~ -2-2 I I -1 I 2 I 2 I I I 3 I -z -z 1-1 CHI UITXIII anil LIIUT$ Ill PSO Sf PSG EYEI RIGHT DOB OATE:ll t2 1!SS TIII:W51 ACE:!I! -2.!7 Ill P<!IX UIOI Z.3711 P<IIX Ill TARTI~MA Retina srnrr lifi katr (NFL)'mn kalmhgmdaki degi iklikler, glokom gibi norodejeneratif hastahklann ba langrcmda onemli bir gosterge olabilir. NFL, OCT gori.inti.ilerinde yi.ize- "<SX <?.<2%»<u <I.SX l.u.curiiftsatlffak. W HASTiliXLAII AfiAinii CRI Cl<*ON IIJDU \.1113 ḷl 1 1!!1-!1 lui'ii Y SISTDIS rllfall7si---t V.OS

5 Normal, Okiller Hipertansiyonlu ve Glokomlu Gozlerde Optik Koherens Tomografi ile Saptanan Retina Sinir Lifi Kahnhklan 777!jekil3. Glokomlu bir olguya ait sinir lifi kalmliklan. OCT'de ozellikle saat 2-9 arast sinir lifi kalmliklannda inceleme I insan ve hayvan modellerinde kullammma devam edilmesi ile zaman i~inde klinik kullammdaki rolleri daha iyi anla Ilacaktir. Sinir lifi katmm degerlendirilmesinde kullamlan optik koherens tomografinin tekrarlanabilirliginin ve ~oztintirltigtintin yiiksek oldugu, sinir lifi kalmhgmm histolojik ol~timleri ile iyi korelasyon gosterdigi ~e itli ~ah malarda gosterilmi tir (12,13). En onemli avantajlan, 01- ~timler i~in referans planma gereksinim duymamalan ve goztin optik ~oziintirltigtinden ve btiytitmesinden etkilenmemeleridir. Ancak OCT i~in pupillanm geni letilmesine gereksinim vard1r ve ozel tiplerdeki kataraktlardan (arka subkapstiler veya kortikal) etkilenebilir. Schuman ve ark. (14) yapt1klan bir ~ah mada sinir lifi tabakas1 kalmhgmm list ve alt kadranda en ytiksek oldugunu bildirmi lerdir ki bu sonu~ bizim elde ettigimiz sonu~la da uyumludur. Gramer ve Dirmeyer (15) 1998 yilmda yapt1klan bir ~ah mada normal olgularda OCT ile ortalama sinir lifi kalmhgmi bizden biraz daha dii tik olarak 84 mikron olarak bulmu lard1r. Mistlberger ve ark (16) tarafmdan yap1lan prospektif bir ~ah mada bizim sonu~lanm1za benzer ekilde ortalama sinir lifi kahnhklan normal olgularda 91, okiiler hipertansiyonlu olgularda 84 ve glokomlu olgularda 57 mikron olarak saptanmi, normaller ile oktiler hipertansiyonlu olgular arasmda anlamh fark saptanamami, glokomlu olgular ile gerek normaller gerekse oktiler hipertansifler arasmda anlamh fark saptanmi tlr. <;ah mada dikkati ~eken diger bir nokta glokom olgulannda OCT'de sinir lifi tabakasmm ince olarak saptandigi bolgeler ile gorme alam defektleri arasmda korelasyon bulundugu idi. Klinik ~ah malarda glokom tamsmda kullamlan cihazlann duyarhhk ve ozgtinltikleri degi kendir. Bunun nedeni 'normal'in farkh olarak tammlanmas1, bilgisayarh gorme alam ile saptanan gorme alanlanmn farkh kriterlere gore patolojik olarak tammlanmas1 ve analizlerde kullamlan farkh istatiksel yontemlerdir. Histopatolojik ve klinik ~ah malar, normal gozlerde sinir lifi kahnhgmda degi kenligin ~ok ytiksek oldugunu gostermi tir ( 17, 18). Bu nedenle bu yontemler kullamlarak erken glokom tamsmm konmas1 saptanan ytiksek duyarhhk ve ozgtinltige ragmen Slnirh goztikmektedir. Bu gortinttileme yontemlerinin takipteki yerinin saptanmas1 i~in uzun vadeli ~ah malara gereksinim vard1r. Sonu~ olarak OCT yard1m1 ile saptanan sinir lifi tabakasi kalmhg1 glokomlu olgularda, normal ve oktiler hipertansiyonlu olgulara nazaran anlamh derecede dti tikttir. Bunun yanmda bu ~ah ma ile OCT i~in hentiz tiretici firma tarafmdan saptanmami olan normal veri tabam konusunda bir on ~ah ma yapilml olmaktad!r.

6 778 Can Ostiindag, Melda KIZllkaya, Hiiseyin Yetik, Hakan Ozdemir, Ozcan Ocakoglu, Kaz1m Devranoglu, Nevbahar Tamc;:elik, ~ehirbay Ozkan SINGLE FIELD ANALYSIS jnrme: LRLE POLRT FIXATIOIII'ID!IlTOR: CAlE18lll!tlSPOT HXAUO!!TitRCWCEKTRill FIXIHIOIIlGSSES: 8138 FRI.SEPOSERRORS:1121 FA!..S MECER~S:3128 TESTOORRTtOIU 28:26 fjekil4. Sekil 3'deki olguya ait gorme alam STliiUI.ttS:III.I.fiiTE BACkcw.n~D: 31.5 ASB STRIHEGY:F1Jlll'H2ES!!Ot.O 3 1 ' F~A:CFF Ill!9l HBJ <1~l ls ({~) <8 15 ts z ca <a!15) (15} (18) (8) (IJ) u n n u ca n ts <a <a ca!zlil (lj «Bl UBl (17> Wll ((SJ H v 11 ~ ~ u s ~ a ce JB.J.---<~Jl-----<W-<28) 12)-{ Sl---{(8)~ zs 1 ~ Jll 1 ~ 1 cjl, Jl zs < :, & ~i~),u 1,, zs ~~t) ~~~) (1~), zs g em 1261 (23) <ZZl US> 27 zs !28) 2S (23) ro: PUPILOirutET R:S.ZM VISUAtACIJITY: lS RX: DS DC K ! 2$ 18-lB G ! & l s s a -1 -ts l S TOTAL ll VlRTirul. >?." >?. >?..,. >?.o:>?.iidii..... >?.Jillill'*DDDD " " >?.DR >?... '* " II >?. D ::{5Z >?.(2' t.li!lx ace.sx PA.ITERit DtVIATlOit B e -4 1 e a 2 -s -11 -ts e e l -1-1 >?. " " >?. >?.. " >?. D II ::>?.l'*>?.dddd II 8. D II Bundan sonraki a amada yapllmas1 gereken; normal, okiiler hipertansiyonlu ve glokomlu olgularda saptanan ortalama sinir lifi kahnhklannm gorme alanlan indeksleri ile korelasyonunun saptanmas1 ve ba lang19 glokom olgulannda OCT'nin tam degerinin ortaya konmas1d1r. KAYNAKLAR 1. Quigley HA, Addicks EM, Green WR: Optic nerve damage in human glaucoma, III: quantitative correlation of nerve fiber loss and visual field defect in glaucoma, ischemic neuropathy, papilledema, and toxic neuropathy. Arch Ophthalmol1982; 100: EYE: LEFT DOB OA.T :15 82-lSS! 111! llc :53 Clll OOTSIOEI!Ilml.l!Hlll Hil PSD SF CPSD 18.Glllll P<8.5l P(I,SX PC lz $,8700 P(8,5X I.U.CERRRHPRSIITlPFAK. COZHliSTALIKLRRIA.IIOOILIIIOOt.J Ol.ll(OliBIRIJ\1 e 212 sas 48 ea\u8j 2. Lichter PR: Variability of expert observers in evaluating the optic disc. Trans Am Ophthalmol Soc. 1976; 74: Kruse FE, Burk ROW, Volcker HE, Zinser G, Harbarth U: Reproducibility of topograhic measurements of the optic nerve head with laser tomograhic scanning. Ophthalmology 1989; 96: Weinreb RN, Lusky M, Bartsch D-U, Morsman D: Effect of repititive imaging on topographic measurements of the optic nerve head. Arch ophthalmol. 1993; 111: Cioffi GA, Robin AL, Eastman RD, Perell HF, Sarfarazi FA, Kelman SE: Confocal laser scanning ophthalmoscope: reproducibility of optic nerve head topographic measurements with the confocal laser ophthalmoscope. Ophthalmology 1993; 100: 57. Hee MR, Huang D, Swanson EA, Fujimoto JG: Polarization-sensitive low-coherence reflectometer for birefringence characterization and ranging. J Opt Soc Am B 1992; 9: Schuman JS, Hee MR, Arya A V, Pedut-Kloitzman T, Puliafito CA, Fujimoto JG, Swanson EA: Optical coherence tomography: a new tool for glaucoma diagnosis. Curr Opin Ophthalmol1995; 6: Gramer E, Tausch.M: Measurement of the retinal nerve fiber Iayer thickness in clinical routine. Curr Opin Ophthalmol 1998; 9: Funk J: Imaging of the optic disc in glaucoma: which way to go? Curr Opin Ophthalmol 1998; 9: Hee MR, Izatt JA, Swanson EA, Huang D, Schuman JS, Lin CP, Puliafito CA, Fujimoto JG: Optical coherence tomography of the human retina. Arch Ophthalmol 1995; 113: Huang D, Swanson EA, Lin CP et al: Optical coherence tomography. Science. 1991; 254: Schuman JS, Pedut-Kloitzman T, Hertzmark E, Hee MR, Wilkins JR, Coker JG, Puliafito CA, Fujimoto JG, Swanson EA: Reproducibility of nerve fiber layer thickness measurements using optical coherence tomography. Ophthalmology 1996; 103: Parisi V, Manni G, Gandolfi SA, Centofanti M, Colacino G, Bucci MG: Visual function correlates with nerve fiber

7 Normal, Okiiler Hipertansiyonlu ve Glokomlu Gozlerde Optik Koherens Tomografi ile Saptanan Retina Sinir Lifi Kalmhklan 779 layer thickness in eyes affected by ocular hypertension. Invest Ophthalmol Vis Sci 1999; 40: Schuman JS, Hee MR, Puliafito CA, Wong C, Pedut-Kloizman T, Lin CP, Hertzmark E, Izatt JA, Swanson EA, Fujimoto JG: Quantification of nerve fiber layer thickness in normal and glaucomatous eyes using optical coherence tomography: a pilot study. Arch Ophthalmol 1995; 113: Gramer E, Dirmeyer M: Optical coherence tomography to measure nerve fiber layer thickness in normal eyes. Invest Ophthalmol Vis Sci (Suppl) 39;4: Mistlberger A, Liebmann JM, Greenfield DS, Pons ME, Hoh S, Ishikawa H, Ritch R: Heidelberg retina tomography and optical coherence tomography in normal, ocular hypertensive and glaucomatous eyes. Ophthalmology 1999; 106: American Academy of Ophthalmology. Optic nerve head and retinal nerve fiber layer analysis. Ophthalmology 1999; 106: Pieroth L, Schuman JS, Hertzmark E, Hee MR, Wilkins JR, Coker J, Mattox C, Pedut-Kloitzman R, Puliafito CA, Fujimoto JG, Swanson E: Evaluation of focal defects of the nerve fiber layer using optical coherence tomography.