Mükellef Hakları Ve Evrensel Değerler

Transkript

1 Mükellef Hakları Ve Evrensel Değerler Doç. Dr. Ahmet EROL Öğretim Üyesi, CFE, CPA 1. Konu Vergilemenin pasif süjesi olarak mükelleflerin, aktif vergi süjesi olan Devlet karşısındaki hakları, en az yükümlülükleri (ödevleri) kadar kutsal ve önemlidir. Bu yazımızda mükellef haklarının önemi irdelenecektir. 2.Konunun Analiz ve Değerlendirilmesi 2.1. Devlet Organize olma, birlikte yaşamın zorunlu ve kaçınılmaz bir gereğidir. Küçük topluluklar; insanın, doğanın acımasız koşulları karşısında bir araya gelme ve toplu yaşama zorunluluğunun doğal bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. İnsanlığın tarihsel süreç içinde ortaya koyduğu gelişim ya da uygarlık, organizasyonların en kapsamlısı ve en olağanüstüsü olarak kabul edilen "devlet"i ortaya çıkardı. Devlet, organizasyonların en karmaşık ve en boyutlu olanıdır Mükellef Mükellef; esas itibariyle devletin sunduğu tam kamusal mal ve hizmetlerden yararlanan gerçek ve tüzel kişidir. Vergi ilişkisinin pasif tarafıdır. Bir ülkedeki demokrasi ve çağdaş hukuk geliştikçe bu pasiflik en az devlet kadar etkin hale gelir. Mükellefin, devlet kadar etkin konumda bulunması, o ülkedeki demokrasi ve hukukun temel gelişim göstergelerinden biridir. Pasif, bastırılmış, tehdit ve tedhişe maruz bırakılmış, hakları hiçe sayılmış bir mükellef kitlesinin varlığı, o ülkedeki demokrasi ve hukukun eksikliklerine ciddi anlamda işaret eder. Mükellef; yurttaşlıktan daha geniş bir kavramdır. Çünkü ülke yurttaşı olmayan gerçek ve tüzel kişiler de vergi mükellefi olabilir. Ancak, mükellefin ana omurgasını yine bir ülkenin kendi yurttaşları oluşturur Devlet + Yurttaş 1215 Magna Carta'dan itibaren devlet ve yurttaşları arasında gizli bir GÜVEN SÖZLEŞMESİ yapılmıştır. Devlet ile yurttaş arasındaki güven sözleşmesinin en önemli ögelerinden biri vergi vermektir. Yurttaşların, devlet ve/veya devlet erkini kullananlar karşısında hukuki haklarını ve özgürlüklerini tam kullanmalarının en önemli güvencesi de vergi vermektir. Vergisini tam veren yurttaş, kendisine tam kamusal ve yarı kamusal mal ve hizmet sunan devleti ve/veya devlet organları karşısında sunulan hizmetin kalitesini, niteliğini, miktarını sorgulama hakkını ele geçirir Sorgulama ve Sorgulamanın Boyutu Sunulan tam kamusal ve/veya yarı kamusal mal ve hizmetlerden yakınışı olduğunda devlet otoritesi karşısında eğilmeden, bükülmeden, el etek öpmeden, dimdik ve onurlu biçimde hesap sorar.

2 Devletini yönetenlerin (en yukarıdan en aşağıya kadar) yönetim erkini, yönetim şeklini sorgulama ve eleştirme hakkını ele geçirir. Verdiği vergilerin nerelerde kullanıldığının, niçin kullanıldığının hesabını sorar Vergi Kaçıran Mükellef Vergisini vermeyen, tam vermeyen veya zamanında vermeyen yurttaş ise, devlet ile arasındaki güven sözleşmesini bozan taraf olduğu için devlet gücü karşısında her koşulda yılgınlığa, bezginliğe ve korkuya düşer. Devlet otoritesi ile karşılaştığında ya da yüzleştiğinde siner ve hiçbir sorgulama sürecine girmeden ellerini kaldırıp teslim olur. Hatta devletin haksız ve hukuksuz uygulamaları karşısında bile yenik düşer; hakkını, hukukunu arayamaz. İşte böylesi süreçler içine giren ülkelerde kirlenme, çıkar sağlama, amca-dayı ilişkileri ve yer altı suç şebekeleri ve örgütleri gelişir. Böylesi ülkelerde devlet erkini kullananlar (seçilmiş ve/veya atanmış), kendilerinde Devlet-Yurttaş Sözleşmesinden gelmeyen güçler bulurlar. Bir başka deyişle, yurttaşın hak, hukuk ve özgürlüklerini hoyratça çiğnemekten, devlet gücünü kendi çıkarları için kullanmaktan kaçınmazlar Mükellef Hakkı Vergilemenin pasif süjesi olarak mükelleflerin, aktif vergi süjesi olan Devlet karşısındaki hakları, en az yükümlülükleri (ödevleri) kadar kutsal ve önemlidir. Çağdaş hukuk ölçütlerini benimsemiş bir hukuk devletinde mükelleflerin (vergi veren kutsalların) haklarına ve hukukuna çok büyük özen gösterilmesi gerekir. Özen de yeterli değildir, bu hakların çağın gereklerine koşut biçimde geliştirilmesi gerekir Mükellef Hakkının Doğumu ve Başlangıcı Mükellef hakları ve hukuku, çağdaş hukukun da başlangıcı olarak kabul edilen 1215 Magna Carta ile başlar. İnsanların Magna Carta'ya ulaşma süreçleri kolay olmamıştır. Anglosakson coğrafyasında yaşayan insanlar, canlarını ve kanlarını vererek Magna Carta ile sağlanan hakları elde etmişlerdir. Bir anlamda, bu hakları söke söke almışlardır. Onun için, haktır ve kutsaldır. Çünkü bedeli canla ve kanla ödenmiştir. İşte, vergi mükellefi olan yurttaşın hak ve hukukunun başlangıcı bu nedenle Magna Carta'dır Türkiye'de Mükellef Hakkının Dayanağı Türkiye Cumhuriyeti Anayasaları vergi konusunu özel bir madde ile düzenlemiştir. Bu madde, hem Devletin vergi alma hukukunun dayanağını, hem de yurttaşın Devlete vergi vermesi hukukunun dayanağını oluşturmaktadır. Madde, mükellefler bakımından hem yükümlülükleri (ödevleri), hem de hakları (vergi verme karşılığı elde edeceklerini) hükme bağlamaktadır. Ayrıca, vergi salarken ve alırken Devletin uyması gereken ilkeleri (verginin yasallığı ilkesi) düzenlemektedir Mükellef Hakkının Geliştirilmesi

3 Mükellef haklarının geliştirilmesinden amaç; mükellefin vergi alan organlar karşısında tüm haklarına özen gösterilmesi ve bu hakların uygulamada çiğnenmemesidir. Bu haklara özen göstermeyen, mükellefin herhangi bir biçimde hukukunu sınırlayan veya sınırlama çabasına girişen, mükellefin hukuki küçük dünyasına hukuk normları dışında el atmaya çalışan veya buna kalkışan, mükellefleri hukuk dışı biçimde herhangi bir yolla tehdit ve icbar edenler hakkında çok ağır hukuki yaptırımların getirilmesi ve bunların da etkin şekilde uygulanması gerekir Evrensel Mükellef Hakları 1. Eşitlik 2. Adalet 3. Yansızlık 4. Nesnellik 5. Gizlilik 6. Uygulamada Aynılık 7. Haksız Rekabete Yol Açmamak 8. Karışımsızlık 9. Her Konuda Özen 10. Hesap Sorma 11. Bilgi Alma 12. Eleştiri 13. Görüşünün Alınmasını İsteme Vergi Hukukunda Genel Mükellef Hakları 1. Mükellefiyet Tesis Etme Hakkı 2. Kanıt Hakkı (VUK 3. Md) 3. Mükellef Bilgilerinin Gizliliği Hakkı (VUK 5. Md) 4. Reddi Miras Hakkı (VUK 12. Md) 5. Mücbir Sebep Hakkı (VUK 13. Md) 6. Kanuni ve İdari Sürelerin Uygulanmasını İsteme Hakkı (VUK 14. Md) 7. Mücbir Sebeplerle Gecikme

4 7.1. Ölüm Halinde Sürenin Uzaması 7.2. Süre Verme 7.3. Sürelerin Hesaplanması 8. Beyannamenin Verildiğini Kanıtlayıcı Belge İsteme Hakkı (VUK Md) 9. Takdirlerde Defter ve Belgelerindeki Bilgilerin Dikkate Alınmasını İsteme Hakkı (VUK 30. Md) 10. Tebliğ İşlemlerinde Yasallığa Uyumu İsteme Hakkı (VUK Md) 11. Verginin Türkiye Sınırları İçinde Dilediği Vergi Dairesine Ödenmesi Hakkı (VUK 110. Md) 12. Zamanaşımı Hakkı (VUK Md) 13. Verginin Terkinini İsteme Hakkı (VUK 115. Md) 14. Vergi Hatalarının Düzeltilmesini İsteme Hakkı (VUK Md) 15. Şikâyet Yoluyla Başvuru Hakkı (VUK 124. Md) 16. Yoklama ile İlgili Hakları (VUK Md) 17. Vergi İncelemesi ile İlgili Hakları (VUK Md) 18. Bilgi İsteme ile İlgili Hakları (VUK Md) 19. Defter Tutma ve Defterleri Onaylatma ile İlgili Hakları (VUK Md) 20. Belge Düzenleme ile İlgili Hakları (VUK Md) 21. Değerleme Hakkı (VUK Md) 22. Amortisman Hakkı (VUK Md) Vergi İncelemesinde Mükellef Hakları 1. Defter ve belgelerin usulüne uygun olarak istenmesini isteme hakkı 2. Vergi incelenmesine alınmanın hukuki dayanağının istenmesi hakkı 3. Kimlik gösterilmesini isteme hakkı 4. İncelemeye başlama tutanağını isteme hakkı 5. İncelemenin kendi işyerinde yapılmasını isteme hakkı 6. Vergi incelemesinin konusunun bildirilmesini isteme hakkı 7. Resmi çalışma saatleri dışında vergi incelemesi yapılmamasını isteme hakkı

5 8. Vergi incelemesinin işyeri etkinliklerini aksatmamasını isteme hakkı 9. Vergi inceleme tutanaklarına kendi görüşlerinin yazılmasını isteme hakkı 10. Tutanakların bir örneğini isteme hakkı 11. Tutanakları imzaladıktan sonra el konulan defter ve belgeleri isteme hakkı 12. İnceleme nedeniyle alınan defter ve belgelerden yararlanma hakkı 13. Tutanak tutulması sırasında yasal haklarının anımsatılmasını isteme hakkı 14. Vergi İncelemesinin bittiğine ilişkin resmi bir yazıyı isteme hakkı 15. Vergi incelemesinin yasal süreler içinde tamamlanmasını isteme hakkı 16. Vergi inceleme raporlarının hukuka uygun yolla tebliğini isteme hakkı 17. Arama kararının bir örneğini isteme hakkı 18. Aramada el konulan defter, belgelerin ayrıntılı tespitini ve bilgisayarın hard disklerinin yedeklemesinin kurallara uygun yapılmasını isteme hakkı 19. Arama yoluyla el konulan defter ve belgelerin ayrıştırmasının kendi gözetimi ve katılımı altında yapılmasını isteme hakkı 20. Arama yoluyla el konulan belgelerden vergi ile ilgili olmayanlarını isteme hakkı 21. Arama ile el konulan defter, belge ve bilgisayarların iyi korunmasını isteme hakkı 22. Vergi incelemesinin öncelikle bitirilmesini isteme hakkı 23. Mükellefin el konulan defter, belge ve kayıtlardan yararlanım hakkı 24. Kayıtların işlenmesi için ek süre isteme hakkı 25. İhbarın doğru çıkmaması sonucunda muhbirin adını isteme hakkı 26. Vergisinin doğru hesaplanmasını isteme hakkı 27. İnceleme sırasında meslek mensubunu (YMM, SMMM, SM) yanında bulundurmayı isteme hakkı 28. İnceleme sırasında ve sonrasında vergi mahremiyetini isteme hakkı 29. Kendisine, kurumuna ve kurum çalışanlarına özenli davranılmasını isteme hakkı Vergi İncelemesi Sonrasında Mükellef Hakları 1. Uzlaşmayı seçme hakkı 2. Tarhiyat öncesi uzlaşma isteme hakkı

6 3. Tarhiyat sonrası uzlaşma hakkı 4. İhbarnamelerin tebellüğünden itibaren 30 gün içinde vergi ve cezaları tam olarak ödeme hakkı 5. İndirimden yararlanım hakkı 6. Dava açma hakkı 7. Şikâyet yoluyla Maliye Bakanlığı'na başvurma hakkı 8. Yanılma halinin dikkate alınmasını isteme hakkı 9. Ölüm halinde varisler bakımından vergi cezalarının ortadan kalktığının dikkate alınmasını isteme hakkı 10. Zamanaşımı halinin dikkate alınmasını isteme hakkı 11. İnceleme sürecini yönetme hakkı 3. Sonuç Çağdaş hukuk ölçütlerini benimsemiş bir hukuk devletinde mükelleflerin (vergi veren kutsalların) haklarına ve hukukuna çok büyük özen gösterilmesi gerekir. Özen de yeterli değildir, bu hakların çağın gereklerine koşut biçimde geliştirilmesi gerekir. Mükellef haklarının geliştirilmesinden amaç; mükellefin vergi alan organlar karşısında tüm haklarına özen gösterilmesi ve bu hakların uygulamada çiğnenmemesidir. Bu haklara özen göstermeyen, mükellefin herhangi bir biçimde hukukunu sınırlayan veya sınırlama çabasına girişen, mükellefin hukuki küçük dünyasına hukuk normları dışında el atmaya çalışan veya buna kalkışan, mükellefleri hukuk dışı biçimde herhangi bir yolla tehdit ve icbar edenler hakkında çok ağır hukuki yaptırımların getirilmesi ve bunların da etkin şekilde uygulanması gerekir. ÇAĞDAŞ HUKUK DEVLETİ, YURTTAŞININ; - Hakkına - Hukukuna - Görüşlerine - Düşüncesine - Eleştirisine - Hesap sormasına Katlanmayı bilen; yurttaşlarıyla her koşul altında; - Barış içinde - Kavgasız - Çekişmesiz - Uzlaşma ve anlayış içinde Yaşamayı becerebilen devlettir. *Bu Makale Lebib Yalkın Mevzuat Dergisi Mayıs 2011 Sayısında Yayımlanmıştır.