AKTARMA LİMANLARININ SEÇİM KRİTERLERİ ÖZET

Transkript

1 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 149 AKTARMA LİMANLARININ SEÇİM KRİTERLERİ Çimen KARATAŞ Öğretim Görevlisi D.E.Ü. D.İ.Y.Y.O. İzmir, Türkiye Ersel Zafer ORAL Yrd. Doç. Dr. D.E.Ü. D.İ.Y.Y.O. İzmir, Türkiye ÖZET Dünya ticaretindeki gelişmeyi sağlayan önemli etkilerden biri konteyner taşımacılığının yaygınlaşmasıdır. Taşımacılıkta devrim yaratan konteyner taşımacılığı sahip olduğu avantajlar sayesinde ticarete konu olan malların dünyanın her noktasına hızlı, güvenli ve ucuz ulaşabilmesine imkân sağlamıştır. Modlar arasında kolay aktarılabilme özelliği sayesinde konteyner gideceği yere değişik güzergâhlar üzerinden değişik yerlerde aktarılarak ulaşabilmektedir. Aktarma yüklerindeki artış limanların bu yüklere odaklanmasına neden olmuştur. Limanların aktarma yüklerinden aldıkları payı artırabilmeleri ancak aktarma limanı seçim kriterlerinin sağlanması ile mümkündür. Yapılan çalışmada bu kriterler belirlenmiş ve ülkemiz limanlarının bu kriterleri büyük ölçüde sağladığı tespit edilmiştir. Yasal düzenlemeler, altyapı, üstyapı ve donanım eksikliklerinin giderilmesi ile ülkemiz bölgemizdeki aktarma yük trafiğini kontrol eden ülkelerden biri haline gelebilecektir. GİRİŞ Dünya taşımacılığındaki büyük değişim iki önemli konuyu gündeme getirmiştir. İlki, artık günümüzde aynı coğrafyayı paylaşmayan birbirinden uzak ülkelerin dünya ticaretinde birbirine rakip olabilmesidir. Mamul, yarı mamul ve hammaddelerin kıtalararası taşınması esnasında oluşan navlun farkı aynı pazarı paylaşan yük sahiplerini avantajlı veya dezavantajlı konumlara taşımaktadır. Dünya taşımacılığında gündeme gelen ikinci konu ise yükün geçtiği güzergahlar ile aktarıldığı noktalardır. Ağır rekabet koşulları altında yük kendisi için en elverişli rotaları seçmek zorundadır. Yükün zaman, maliyet, güvenlik, yeterli ulaştırma alt ve üstyapısının bulunması gibi birbirinden bağımsız ancak birbirini destekleyen birçok değişik faktöre bağlı olarak oluşan yükün aktığı yollar ulaştırma koridorlarını oluşturmaktadır. Ulaştırma koridorları üzerindeki ana aktarma noktalarını ise limanlar oluşturmaktadır. Denizcilik hatları için oldukça önem taşıyan, yüklerin daha ekonomik, hızlı ve güvenli şekilde aktarılmasını sağlayacak limanların seçimi için bir takım faktörler öne çıkmaktadır. Limanların ana denizcilik hatlarına yakın olması, intermodal taşıma için uygun konumlanması, ana rotadan sapma mesafelerinin kısa olması, limanın altyapı ve üstyapı imkanlarının gelişmiş olması, liman hizmetlerinin müşteri gereksinimleri doğrultusunda şekillenmesi ve katma değer yaratabilmesi, limanın operasyonel açıdan verimli olması ve bunun gibi birçok faktör aktarma limanlarının seçimine doğrudan etki etmektedir. Transit taşımacılık açısından önemli bir konumda yer alan Türkiye de ana aktarma limanı oluşturulması düşünülecek olursa, aktarma limanı seçimine etki eden değişkenlerin önem

2 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu derecelerinin belirlenmesi gerekmektedir. Çalışmanın amacı, denizcilik hatlarının yüklerini aktaracakları limanları seçerken göz önünde bulundurduğu kriterlerin belirlenmesi ve uzman görüşlerini almaya yönelik anket çalışmasının değerlendirilmesi ile bu kriterlerin önem derecelerinin saptanmasıdır. AKTARMA DENİZYOLU TAŞIMACILIĞI Aktarma taşımacılık en genel tanımıyla; başlangıç noktası farklı bir ülke olan malların, gümrük kontrolü altında diğer bir ülkeden doğrudan geçerek, üçüncü bir ülkeye vardığı taşımacılık şeklidir. İki ülke arasındaki mal akışı bu üçüncü ülkenin devreye girmesi sonucu gerçekleştirilebilmektedir. Aktarma denizyolu taşımacılığı kavramı, karayolu ve demiryolu gibi ulaşım türlerinden farklı anlamlar içermektedir. Limanlarda yapılan aktarma taşımacılık denildiğinde iki tür taşıma şekli akla gelmektedir. Bunlar; 1. Yüklerin limanda boşaltılıp, buradan kara ve/ya demiryolu vasıtasıyla transit olarak başka bir ülkeye taşınması (çok modlu taşımacılık) 2. Yüklerin aktarmalı taşınması (aktarma taşımacılığı) a. Gemiden-gemiye aktarma. Yüklerin, ana gemiden besleme hattında çalışan daha küçük gemilere doğrudan aktarılması. b. Gemiden-karaya, karadan-gemiye aktarma. Aktarma yüklerinin liman sahasına indikten sonra, besleme gemilerine tekrar yüklenmesi. Okyanus aşırı ticarette, çok büyük tonajlı konteyner gemilerinin artan kullanımı ve dolayısıyla bu gemilerin bir çok limana uğramasında yaşanan gerek altyapı gerekse maliyet problemleri, geniş ticaret bölgeleri için konteyner dağıtım ve toplama merkezi olarak hizmet veren büyük aktarma ana limanlarının kullanım ve gelişimini zorunlu hale getirmektedir. Aktarma denizyolu taşımacılığında hedef sadece, çok sayıdaki kalkış ve varış limanları arasında mega konteyner gemileri tarafından taşınan konteynerlerin toplama ve/veya dağıtım maliyetlerini azaltmak değil, aynı zamanda yüklerin tam zamanında teslimatını gerçekleştirmek ve konteyner hareketlerini daha kesintisiz hale getirmektir. Başka bir deyişle, tüm tedarik zincirini daha etkin hale getirmek ve değişen pazar koşullarına yanıt vermesini sağlamaktır. Aktarma, yükün birleştirilip ayrılması ve katma değerli faaliyetler için fırsatlar sunar ve denizcilikte ölçek ekonomilerine ulaşılabilmesi için önemlidir (Frankel, 2002; 13). Aktarmanın en önemli problemi ise, daha hızlı ve büyük konteyner gemileri tarafından sağlanan maliyet ve zaman tasarrufunu aşan ekstra transfer, liman ücretleri ve elleçleme masraflarının ortaya çıkmasıdır. Aktarma ücretlendirilmesi, rekabet halindeki tüm limanlardaki arz talep dengesi tarafından belirlenir. Bununla birlikte, aktarmadaki konteyner hareketi başına gelir, genellikle ithalat/ihracat sektöründe elde edilenden gelirden düşüktür. Aktarma denizyolu taşımacılığının, gelecekteki beklenen gelişimi birçok birbiriyle ilişkili etkene bağlıdır. Bunlar: Belirli bir bölgede uğranacak liman sayısını azaltmak için gemi tonaj ve hareketlerinin artırılması. Çok büyük tonajlı gemiler için, liman ve terminallerin yanaşmaya uygun olması. Aktarma maliyetlerine karşı direkt seferlerin işletme maliyetleri.

3 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 151 Özel liman pazarlarında, yerel arz ve talep tarafından belirlenen aktarma operasyonları için, yeterli kapasitenin var olması. Özel terminallere yapılacak denizcilik hattı yatırımları. Bununla özel bir limana etkin şekilde bir sefer bağlanması sağlanabilir. Taşıyıcılar için cazip yükleme imkanları sunan yeni ada limanlarının geliştirilmesi (Baird, 2002; 22) AKTARMA LİMANI SEÇİM KRİTERLERİ Coğrafi konum, art alan hizmetleri ve liman hizmet özellikleri limanların sınıflandırılmasında dikkate alınan üç temel etkendir (Langen, 2002;4). Ana aktarma limanları, dünya denizcilik hatlarının kesiştiği yerlerde konumlanan, kuvvetli aktarma kapasitesine sahip, büyük hacimlerde yükün toplandığı/dağıtıldığı limanlardır. Bu yükün büyük kısmının merkezi liman art alanının dışındadır. Ana limanlar yüklerini temel olarak gemiden gemiye yapılan aktarmalardan temin ederler. Lokal yük miktarı çok azdır (Fageda, 1999; 10). Aktarma denizyolu taşımacılığı, ithal ve ihraç yüklerin taşınmasına göre çok daha değişken bir pazardır. Denizcilik şirketleri, belirledikleri rotalar üzerinde yüklerin birleştirileceği ve aktarılacağı limanları seçerken bir çok etkeni göz önünde bulundurarak seçim yapmaktadırlar. Aktarma limanı seçiminde göz önünde bulundurulan başlıca kriterler şunlardır: Stratejik coğrafi konum Etkin liman yönetimi Yüksek düzeyde operasyonel etkinlik Uygun altyapı (fiziksel ve bilişim altyapısı) Geniş kapsamlı liman hizmetleri Stratejik Coğrafi Konum: Limanın konumunun stratejik olarak kabul edilebilmesi için aşağıdaki üç özellikten en az birisini taşıması gerekmektedir: Ana denizcilik rotalarının üzerinde bulunması Üretim ve/veya tüketim merkezlerinin yakınında bulunması Doğal su derinliğine, dalgakıranlara ve karasal gelişim imkanlarına sahip olması Ana rotalardan sapma mesafesi arttıkça, ana gemilerin bu limanlara uğramaları ekonomik açıdan zorlaşacaktır. İyi bir coğrafi konumda elverişli iklim koşulları egemen olmalıdır. Sert hava koşulları limanın günlük operasyonlarını engellemekte ve gelişimini aksatmaktadır (Tongzon, 2002; 7). Etkin Liman Yönetimi: Gümrük uygulamalarındaki problemlerin ve gecikmelerin en aza indirilmesi, liman organizasyonu ve işgücünün verimli çalışması, liman emniyeti ve terminal güvenliğinin sağlanması, bu kapsamda değerlendirilmektedir (Lirn, Thanopoulou, Beresford, 2003; 10). Yüksek Düzeyde Liman Etkinliği: Ana limanın etkinliği, gemilerin toplam limanda kalış süresinin kısaltılması ve denizcilik hatlarının sefer maliyetlerini düşürecek terminal etkinliklerinin artırılması ile ilgilidir. Liman etkinliğini genellikle, liman hizmetlerinin hızı ve güvenilirliği oluşturmaktadır. Liman etkinliği operasyonel etkinlik ve müşteri merkezli ölçüler olmak üzere iki grupta incelenebilir.

4 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Liman ücretlerinin etkin ve güvenilir yapısı ise, liman operasyonlarının verimliliğinin artırılmasında, sıkışıklıkların giderilmesinde ve liman kapasitesinin artırılması için yatırımlar yapılmasında önemli rol oynar (Tongzon, 2003; 8). Uygun Altyapı: Ana limanlarda, uygun fiziksel altyapı ile işçi verimliliğinin bütünleştirilmesi önemlidir. Terminal verimliliğinin değişik ölçütleri, ileri teknoloji vinçlerin, yeterli sayıda rıhtımın, römorkörlerin ve istifleme kapasitesinin etkin kullanımının ortaya çıkmasını sağlayacaktır. Günümüzde altyapının kapsamı çeşitlendirilmekte ve şu hizmetleri de kapsamaktadır: 1. Limanın art alanına, bulunduğu şehre ve hatta komşu ülkelere hizmet verebilmesi için ulaştırma sisteminin genişletilmesi. 2. Limanda ekipman ve yüklerin gümrüksüz olarak bulundurulabileceği serbest bölgelerin oluşturulması (Tongzon, 2002; 10). Geniş Kapsamlı Liman Hizmetleri: Liman hizmetlerinin çeşitliliği, denizcilik şirketlerinin bir limanı tercih etmesindeki önemli sebeplerden biridir. Limana uğrayan gemiler; yakıt temini, pilotaj, depolama ve soğuk depolama gibi geniş kapsamlı hizmetler talep etmektedir. Önemli olan bu hizmetlerin aynı anda verilebilmesi ve gemilerin bir defada istedikleri tüm hizmetlerden yararlanabilmesidir. Ana limanların seçim kriterlerinin birçoğunda bahsedilen, kara ve demiryolu gibi diğer ulaştırma sistemi ile olan bağlantıları ve konteynerlerin yakın ticari bölgelere gönderilmesini sağlayacak altyapının tesisi; işlevi sadece, yükü gemiden gemiye aktarmak olan ana limanlar için çok da önemli değildir. Burada asıl önemli olan nokta, konteynerleri bir gemiden diğerine aktarmak için gerekli zamanın kısaltılmasıdır. Aktarmanın etkinliği üç noktaya bağlıdır : (Foschi, 2003; 16) Rıhtım elleçlemesi Depolama alanı Terminal içi ulaştırma Gerçek bir aktarma limanı, hem ana hem besleme gemilerinin birbirlerine yakın rıhtımlara yanaşmasına olanak vermelidir. Ancak, bu limanlarda gerçekleşen gelişmeler tam tersi sonuçlar doğurmuştur. Uygun yer eksikliğinden dolayı, terminaller birbirlerine oldukça uzak mesafelerde kurulmuşlardır. Ana aktarma limanı olma özelliklerinde, söz edilmeyen bir nokta ise yük hacmidir. Bir limanın, ana liman olabilmesi için yılda en az 1-2 milyon TEU konteyner elleçlemesi gerekmektedir. Liman hizmet alanı genişledikçe, büyüme hızı da artmaktadır. Ana aktarma limanlarının, daha geniş büyüme oranlarına sahip olmaları, daha fazla yük elde etmelerini sağlamaktadır (Jung, 2003; 14). ÇALIŞMANIN AMACI VE YÖNTEMİ Transit taşımacılık açısından önemli bir potansiyele sahip olan Türkiye nin, Akdeniz ve Karadeniz hatlarındaki artan denizyolu trafiğini Türkiye limanlarına çekip, ana gemilerin ülkemiz limanları üzerinden aktarma yapmasını sağlayabilecek bir konumda olup olmadığının analiz edilmesi gerekmektedir. Bunun için de öncelikle denizcilik hatlarının yüklerini aktaracakları limanları seçerken göz önünde bulundurdukları temel faktörleri belirlemek ve ölçmek gerekmektedir.

5 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 153 Uluslar arası Ulaştırma Koridorları Kapsamında Türkiye nin Transit Denizyolu Taşımacılığında Konteynerize Yüklerin Projeksiyonu konulu yüksek lisans tezi (Karataş, 2004) kapsamında yapılan anket çalışmasından elde edilen sonuçların değerlendirilmesi çalışmanın içeriğini oluşturmaktadır. Çalışmanın temel amacı Türkiye de ana aktarma limanı oluşturulması düşünülecek olursa, aktarma limanı seçimine etki eden değişkenlerin önem derecelerinin belirlenmesidir. Çalışmanın amacına ulaşabilmek için, yapılan literatür çalışması sonucunda aktarma limanı seçme kriterleri üç farklı kategoriye ayrılmıştır. Böylece, üç bölümden oluşan ve aktarma limanı seçim kriterlerinin derecelendirilmesine yönelik bir anket formu oluşturulmuştur. Anketin her bir bölümü 5 ifadeden oluşmakta ve 5 li ordinal (sırasal) ölçek kullanılmaktadır. Bu ifadeler, ortalama ve standart sapma alınarak analiz edilmiştir. Örnekleme Süreci ve Verilerin Toplanması Anket çalışmasında, örnekleme yöntemi olarak tesadüfî olmayan (kasıtlı veya amaçlı) örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Araştırma konusunun, uzmanlık gerektirmesi dolayısıyla örnekleme, denizcilik ve limancılık konularında özel sektör (9) ve kamu sektöründen (16) uzman kişiler dahil edilmiştir. Anket toplam 32 kişiye gönderilmiş, ancak 25 kişiden geri dönüş alınabilmiştir. Anketin cevaplanma oranı %78 olarak gerçekleşmiştir. Anket formlarının katılımcılara ulaştırılması ve geri alınmasında, 11 katılımcı ile yüz yüze görüşme yapılmış, şehir ve/yurtdışında olmaları sebebiyle 12 kişiye yoluyla ve 2 katılımcıya ise faks ile ulaşılmıştır. AKTARMA LİMANININ SEÇİM KRİTERLERİNE İLİŞKİN ANALİZLER Aktarma limanı seçim kriterlerinin birbirlerine göre önem derecelerinin, uzman görüşleri doğrultusunda belirlenmesi ve genel bir görüşün ortaya çıkarılması amaçlanmaktadır. İlk kısımdaki beş ifade, aktarma limanının coğrafi ve fiziksel özellikleri ile ilgili kriterleri oluşturmaktadır. Limanın fiziksel ve coğrafi özellikleri ile ilgili ifadeler; limanın bulunduğu coğrafi konum, kara ve demiryolu bağlantıları, liman ve hinterlandının durumu/altyapısı ve limanın hizmet verebildiği gün sayısıdır. İkinci kısımdaki ifadeler aktarma limanının fiziksel/teknolojik ve hizmet altyapısı ile ilgili kriterleri oluşturmaktadır. Bunlar, limanın yük elleçleme ekipmanları ve ekipmanların verimliliği, limanın derinliği ve rıhtım uzunluğu, liman geri sahasının özellikleri, limanın hizmet altyapısı ve kalitesi ve liman tarifesidir. Seferin maliyeti, süresi, gemilerin bekleme süresi, yeterli yük bulunup bulunamaması ve yasal formalitelerin azlığı üçüncü kısımda yer almakta ve seferle ilgili kriterleri kapsamaktadır. Kriterlerin tümü aktarma limanlarının seçiminde önemli rol oynamakta ve analiz sonucunda en önemli etkenin ne olduğunun saptanması hedeflenmektedir. Aktarma Limanının Fiziksel ve Coğrafi Özellikleri İle İlgili İfadeler Aktarma limanının, fiziksel özellikleri ile ilgili kriterlere verilen cevaplar incelendiğinde en önemli faktörün ana rotalara göre coğrafi konum olduğu görülmektedir. Kriterin ortalaması 1.52 olup standart sapması ise diğer ifadelere oranla oldukça düşük çıkmıştır (0.872). Uzmanların %68 i, limanın fiziki özellikleri düşünüldüğünde, aktarma limanı seçimini etkileyen en önemli kriterin ana rotalara göre coğrafi konum olduğu fikri üzerinde birleşmişlerdir.

6 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu Limanın yıllık hizmet verebildiği gün sayısı önemlidir ifadesini katılımcıların %8 i en önemli olarak değerlendirmiş, %40 ve %32 si ise sırasıyla önemli ve nötr olarak derecelendirmişlerdir. Kriterin ortalaması 2.72 ve standart sapması dir. Limanın kara ve demiryolu bağlantıları önemlidir, liman ve yakın bölgesinin altyapı özellikleri önemlidir ve lokal hinterland önemlidir ifadelerinin değerleri birbirine yakın çıkmış ve üçünün de diğer iki kritere oranla daha az önemli olduğu saptanmıştır. Aktarma Limanının Fiziksel, Teknolojik ve Hizmet Altyapısı İle İlgili İfadeler Aktarma limanının, fiziksel, teknolojik ve hizmet altyapısı ile ilgili kriterlere verilen cevaplar incelendiğinde iki faktörün eşit derecede önemli olduğu dikkati çekmektedir. Bu kriterler, limanın elleçleme ekipmanlarının verimliliği ve limanın rıhtım uzunluğu ve derinliği ifadelerini kapsamaktadır. Anket katılımcılarının %28 i ilk ifadeye çok önemli derken, %44 ü ikincisini daha önemli bulmuştur. Ancak, limanın rıhtım uzunluğu ve derinliği önemlidir ifadesinin standart sapması diğerine oranla daha yüksek (1.520) olup, genel görüşün diğer kriterde toplandığı saptanmaktadır. Limanın hizmet altyapısı ve kalitesi, bahsedilen kriterlerden sonra 3.12 ortalama ile daha az önem derecesine sahiptir. Ancak sonucun bu şekilde çıkması, bu kriterin önemsiz olduğu anlamına gelmemektedir. Liman geri sahası ve liman tarifeleri aktarma limanı seçiminde limanın altyapısı ve hizmetleri açısından en son düşünülecek ifadeler olarak değerlendirilmiştir. Anket katılımcılarının hiçbiri liman geri sahası önemlidir ifadesini çok önemli bulmamıştır. Sefer İle İlgili İfadeler Aktarma limanı seçiminde, sefere ilişkin ve daha çok denizcilik şirketleri açısından önem taşıyan kriterlere verilen cevaplar incelendiğinde en önemli faktörün sefer maliyeti olduğu görülmektedir. Bu kriterin ortalaması 2.4 olup, standart sapması dir. Katılımcıların %36 sı bu ifadenin çok önemli olduğunu düşünmektedir. Önem taşıyan başka bir ifade ise gemilerin limanda bekleme süresi dir. Anket katılımcılarının %16 sı bu ifadeyi çok önemli bulurken, % 32 si sadece önemli olarak değerlendirmiştir. Yeterli yük bulunması önemlidir ifadesinin ise standart sapması daha yüksek çıkmıştır (1,428). Bunun nedeni, katılımcıların genel bir görüş üzerinde uzlaşamamaları ve %24 ünün bu kriteri çok önemli, yine %24 ünün nötr ve %16 sının ise önemsiz bulmasıdır. Sefer süresi ve yasal formalitelerin az olması ifadeleri diğer kriterlere oranla daha az önemli çıktığı görülmektedir. Ortalamaları sırasıyla 3.16 ve 3.84 tür. Katılımcıların %52 si ikinci ifadeye, önemsiz olarak değerlendirmiştir. SONUÇ Limanlar için aktarma yükleri her zaman önemli ek bir gelir kaynağı olmuştur. Bölgesel yüklerin çok fazla seçeneği yoktur. Aynı hinterlandı paylaşan limanların birinden hizmet alacaktır. Aktarma yüklerinde ise çok daha geniş bir coğrafya söz konusudur. Yüklerin aktarılabileceği çok sayıda seçenek bulunmaktadır. Bu nedenle aktarma yük trafiğinden pay almak isteyen limanlar için aktarma limanlarının seçim kriterlerinin bilinmesi hayati derecede önem arz etmektedir.

7 6. Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu 155 Denizcilik ve limancılık alanlarında uzman görüşlerinin alınmasına yönelik olarak yapılan anket çalışması sonucunda aktarma limanı seçim kriterleri limanın fiziksel ve coğrafi özellikleri, limanın fiziksel, teknolojik ve hizmet altyapısı ve sefere ilişkin özellikler olmak üzere üç alanda toplanmış, her bölümdeki kriterler kendi içlerinde önem derecelerine göre Tablo 1 de sıralanmıştır. Tablo 1 Aktarma Limanı Seçim Kriterleri Aktarma Limanı Seçim Kriterleri Limanın fiziksel ve coğrafi Limanın fiziksel, teknolojik ve Sefere ilişkin özellikler özellikleri hizmet altyapısı Elleçleme ekipmanları ve Coğrafi konum Sefer maliyeti verimliliği (*) Hizmet verilebilen gün sayısı Rıhtım uzunluğu ve derinlik (*) Gemilerin bekleme süresi Kara ve demiryolu bağlantıları Hizmet altyapısı/kalitesi Yeterli yük bulunması Liman bölgesinin altyapısı Liman geri sahası Sefer süresi Lokal hinterland Liman tarifesi Yasal formalitelerin azlığı (*) eşit öneme sahip kriterler Kaynak: Yazarlar tarafından oluşturulmuştur. Gerçekleştirilen bu çalışmada aktarma yüklerinin liman seçimindeki en önemi faktör ana rotalara göre coğrafi konum olarak belirlenmiştir. Denizcilik hatları için şüphesiz en önemli faktör limanın konumu ve hizmet ettiği bölge olacaktır. Gioia Tauro, Malta Freeport, Algeciras gibi limanlar, coğrafi avantajlarını kullanarak Akdeniz hattında ana aktarma limanı özelliği taşımaktadır. Türkiye de önemli ulaşım koridorları üzerinde bulunmaktadır ancak bu coğrafi avantajımız limanlarımıza aynı oranda olumlu yansımamıştır. Coğrafi avantaj sadece ana rotadan sapma mesafesi olarak değerlendirilmemeli; tüm taşımacılık sürecindeki ana hatlar ve toplama/dağıtım kanalları birlikte değerlendirilmelidir. Coğrafi konumumuz bu açıdan değerlendirildiğinde limanlarımız toplam taşımacılık sürecindeki süre/maliyet avantajlarını yeterince ön plana çıkaracak çalışmalar yapmamışlardır. Başarının anahtarı hızlı, kaliteli ucuz hizmet kadar bu hizmetin doğru tanıtılıp pazarlanmasıdır. Coğrafi konum sefer maliyetleri içinde en önemli unsurdur. Sefer maliyetleri aktarma limanlarının kontrolünde değildir ancak liman tarifelerini aktarma yükler için sefer maliyetlerini göz önüne alarak belirlemek akılcı bir çözüm yoludur. Birçok önemli ana aktarma limanı da tariflerini bu doğrultuda oluşturmuştur. Çalışma sonuçlarına göre de sefer ilişkin özelliklere bakıldığında denizcilik hatları için seferin maliyetinin düşürülebilmesi en önemli kriterdir. Sefer maliyetini birebir etkileyen önemli bir faktör de limanların hizmet verebildiği gün sayısıdır. Çalışma sonuçlarına göre bu kriter coğrafi konumdan sonra en önemli faktörlerden biridir. Günümüzde, ulaşım ağlarının yaygınlaşması, taşıma hızlarının artması, benzer ürünlerin birden çok yerden tedarik edilebilmesi gibi çok çeşitli nedenler ile firmalar küçük stoklar ile çalışmaya başlamışlardır. Düşük stok teslim süresinin önemini arttırmıştır. Bu nedenle liman müşterisi taşımacılık sürecinde süreyi arttıracak sürprizler istememektedir. Kısaca hizmetin kesintisiz olması ve operasyon süresinin önceden tahmin edilebilmesi istenmektedir. İster grev lokavt gibi sosyal ve ekonomik nedenler ile olsun isterse meteorolojik, oşinografik hadiseler gibi doğal etkiler ile olsun liman hizmetlerinde bir kesinti istenmemektedir. Limanın organizasyon, altyapı ve donanım ile maksimum gün hizmet vermesi aktarma limanı olarak tercih nedenleri içinde başta gelmektedir. Limanlardaki

8 Ulusal Kıyı Mühendisliği Sempozyumu gecikmenin nedenlerinden biriside sıkışıklıktır. Ne yük sahibi ne de gemi bir limanda hizmet almadan boşa beklemek istememektedir. Bu nedenler limanlardaki bekleme süresinin en aza indirilmesi de sefere ilişkin özelliklerde, sefer maliyetlerinden sonra en önemli kriter olarak ortaya çıkmaktadır ki bu da limandaki elleçleme ekipmanlarının verimli çalışması ve liman hizmet kalitesi ile doğrudan ilişkilidir. Limanın teknik altyapısından olan derinlik ve rıhtım uzunluğu da en önemli faktörlerden biridir. Bunun temel nedeni aktarma limanlarının ana gemilere ve besleme gemilerine aynı zamanda hizmet verebilecek teknik altyapıya sahip olması zorunluluğudur. Limanın derinliği doğrudan ana gemilerin büyüklükleri ve kapasiteleri ile ilgilidir ve aktarma limanlarının yeterli derinliğe sahip olmaları gerekmektedir. Çalışma sonuçlarına bakıldığında nispeten daha az önemli olan kriterlerin limanın hinterlandı ve yeterli yük bulunması ile ilgili olduğu görülmektedir. Bunun nedeni de ana aktarma limanlarında yüklerin limana gelip buradan tekrar besleme gemilerine aktarılması ve hinterlanda büyük miktarlarda yükün taşınmamasıdır. Ülkemiz limanlarındaki aktarma yük trafiği oldukça düşüktür. Ancak yapılan bu çalışma limanlarımızın aktarma limanı seçim kriterlerini sağladığını ve aktarma yükler açısından elverişli özelliklere sahip olduğunu göstermiştir. Türkiye öncelikle en önemli kriter olarak görülen coğrafi konum avantajına sahiptir. Bu da doğrudan sefer maliyetlerini düşürecek bir etkendir. Ancak, limanların fiziksel, teknolojik ve hizmet altyapısı ile ilgili kriterlere bakıldığında Türkiye limanlarının bu özelliklere yeterince sahip olmadığı görülmektedir. Bu aşamadan sonra yapılması gereken, her limanımızın aktarma yük trafiği açısından değerlendirilmesi ve büyük potansiyele sahip olan Türkiye limanlarının ana aktarma limanı özelliğini kazanması için altyapı faaliyetlerinin ve işletmecilik anlayışının geliştirilmesidir. KAYNAKLAR Baird, A,. Economics of Transhipment, Handbook of Maritime Economics and Business. Londra-Hong Kong, Fageda, X., Load Centres in the Mediterranean Port Range. Ports Hub and Ports Gateway, Erişim: , Frankel, E. G., The Challenge of Container Transshipment in the Caribbean, IAME 2002, Panama City, Panama. Foschi, A. D., Scale Free and Dynamic Models of Development of the Hub and Spokes Networks in the Mediterranean, IAME 2003, Busan, Güney Kore. Jung, B. M., Concentration and Hub Strategy of Container Ports, IAME 2003, Busan, Güney Kore. Karataş, Ç., Uluslar arası Ulaştırma Koridorları Kapsamında Türkiye nin Transit Denizyolu Taşımacılığında Konteynerize Yüklerin Projeksiyonu. Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Langen, P. W., Lugt, L. M. & Eenhuizen Joost H. A., A Stylised Container Port Hierarchy; A Theoretical and Empirical Exploration. IAME 2002, Panama City, Panama. Lirn, T. C., Thanopoulou, H. A. & Beresford, A. K. C., Transhipment Port Selection and Decision-making Behaviour: Analysing the Taiwanese Case. International Journal of Logistics, 2003, 6(4). Tongzon, J., Port Choice Determinants in a Competitive Environment. IAME 2002, Panama City, Panama. Tongzon, J. & Sawant L., Port Choice in a Competitive Environment: From the Shipping Lines Perspective. IAME 2003, Busan, Güney Kore.