EN ENERJİK VADELİ KONTRAT. Hasan Köktaş. Canlı Hayvan Kontratı MURAT GÜLKAN

Transkript

1 YIL: 5 SAYI: 20 TEMMUZ 2011 Canlı Hayvan Kontratı Kurban Bayramı öncesi yükselen canlı hayvan fiyatları artık sorun olmayacak... Arma Portföy Genel Müdürü MURAT GÜLKAN Pozisyon aldıktan sonra geceleri rahat uyumak için VOB u kullanıyor... EPDK Başkanı Hasan Köktaş Her türlü enerji ürününün alınıp satılabildiği bir vadeli piyasa hedefliyor... EN ENERJİK VADELİ KONTRAT Elektrik piyasasında artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacak. Alıcı ve satıcı vadeli piyasada kendi fiyatını belirleme şansına sahip olacak. HSBC Portföy Grup Müdürü ÖMER GENCAL Yatırımcılara vadeli piyasada işlem yapmak için öneriler...

2

3 YÖNETİM KURULU BAŞKANI NIN MESAJI TÜRKİYE İÇİN YENİ BİR ÜRETİM DESENİ GEREKİYOR IŞINSU KESTELLİ VOB Yönetim Kurulu Başkanı Türkiye ve dünya ekonomisi çok ilginç bir dönemden geçiyor. Gelişmiş ülkelerin bir kısmını mesken edinen küresel kriz geçti, geçiyor derken ikinci dip tartışmalarıyla yeniden gündeme oturdu. Öte yandan 2009 un son çeyreğinden bu yana dünya ekonomisinin dinamosu olan ve Türkiye nin de aralarında bulunduğu gelişmekte olan ülkeler için aşırı ısınma uyarıları yapılıyor. Ortada tam bir küresel ilginçlik var. Tıpkı yılın ilk çeyreğinde yüzde 11 büyüyerek dönemin dünya rekorunu kıran Türkiye nin, yine aynı çeyrekte dünyada en çok cari açık veren beşinci ülke olması gibi. Büyümede Çin le, cari açıkta ise iflasın eşiğindeki Yunanistan la yarışıyoruz. Gerçekten çok ironik bir durum. Şu tespiti paylaşmadan geçemeyeceğim Türkiye, 1990 larda hızlanan küreselleşmeye maalesef kendisinin yönetmediği bir süreçle dahil oldu. Zayıf sermaye birikimi ve yetersiz doğrudan yabancı yatırım, Türkiye yi üretimde ithalata giderek daha bağımlı bir ülke haline getirdi. Bugün yaşadığımız cari açık sorununun temelinde bu yatıyor. Türkiye nin bu sorunu, ithalata bağımlılığın azaldığı yeni bir üretim desenine geçerek aşmaktan başka yolu yok. Bu konuda henüz harekete geçilmemiş olsa da bir irade var. Ancak yaşadığımız dönemin temel belirleyicisi olan cari açık, ekonomide bir belirsizliği hakim kılıyor. Tıpkı ışığın suda kırılması gibi netlik azalıyor. Bu süreçte riskler tırmanıyor. Fiyatlardaki son dalgalanmalar bu sürecin doğal bir sonucu. Amerika nın üç kurucu babasından biri olan Benjamin Franklin, Küçük masraflardan kaçınmayın, bazen ufak bir delik koca bir gemiyi batırır demiş. Bu tür belirsizlik dönemleri, işlerimizi sigortalatmanın, daha ihtiyatlı davranmanın öneminin arttığı dönemlerdir. Risk taşıyanların risklere karşı korunma araçlarını kullanmaları, karar alıcıların ise bunu teşvik edici düzenlemeler konusunda hızlı davranmaları esastır. Bu konuyu son derece önemsediğim bir örnekle açmak istiyorum. Maliye geçen yıl VOB da yapılan döviz işlemlerindeki haksız vergilemeyi kaldırdı ve borsamızda bu yılın ilk 6 ayında döviz işlemleri geçen yılın tamamını geçti. Bu gelişmenin bize verdiği iki net mesaj var. Birinci mesaj şu: Şirketlerimizin kur riskinden korunma konusundaki bilinç düzeyleri giderek gelişiyor. İkinci mesaj da şu: Karar alıcılar, Türk girişimcisinin ihtiyaçlarını görüp bu konuda daha hızlı kararlar alırsa işler daha kolay hale geliyor. Olası bir küresel dalgalanmanın ekonomimizi teğet geçip geçmeyeceğini zaman gösterecek ancak ben bütün yatırımcılara şu Afrika atasözünü hatırlatıp ihtiyatlı olmalarını tavsiye ediyorum: Yalnızca bir deli, suyun derinliğini iki ayağıyla anlamaya kalkar. TEMMUZ 2011 VOBJEKTİF 3

4 İÇİNDEKİLER 10 Röportaj: Hasan Köktaş EPDK Başkanı, gelecek olan vadeli elektrik sözleşmesinin vizyonlarındaki yerini anlattı. 18 En enerjik vadeli kontrat Elektrik piyasasında yeni dönem açacak vadeli sözleşmenin işleyiş esasları neler olacak? 26 Canlı Hayvan Kontratı Canlı hayvan piyasası için büyük önem taşıyan sözleşme Kurban Bayramı öncesinde geliyor Röportaj: Murat Gülkan Arma Portföy Genel Müdürü, VOB kontratlarını fon yönetiminde nasıl kullandıklarını aktardı. Testi kırılmadan önce! Tombul Parmak, işlem öncesi risk kontrolünün önemini hatırlattı. Peki kontrol nasıl yapılabilir? 48 Röportaj: Ömer Gencal HSBC Portföy Grup Müdürü Gencal, yatırımcıların dikkat etmesi ve kaçınması gereken noktaları anlattı. 52 FX piyasasında devrim SPK, yatırımcıdan büyük ilgi gören FX piyasasına yeni düzenleme getirmek için düğmeye bastı. 61 Sadece arbitraj mı? VOB endeks kontratları hangi unsurlar için kullanılabilir? Arbitraj ve riskten korunmak için yapılabilecekler neler? 10 SAYI: 20 TEMMUZ 2011 SAHİBİ Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. TEMSİLCİ Çetin Ali Dönmez SORUMLU MÜDÜR Şamil Demirkan MAHİYETİ İktisadi konular YAYIN TÜRÜ Yerel Süreli Yayın YÖNETİM YERİ Akdeniz Caddesi Birsel İş Merkezi No: 14 K: 6 Alsancak İZMİR Tel: Faks: e-posta: vob@vob.org.tr TASARIM-İÇERİK-REKLAM SEM YAYINCILIK Büyükdere Caddesi Öztürk Sokak Akabe İş Merkezi No: 1/A Mecidiyeköy/İstanbul Tel: GRAFİK VE BASIM YERİ Türk Medya Kampüs Davutpaşa Caddesi No:34 Topkapı/İstanbul 4 VOBJEKTİF TEMMUZ 2011

5 VOB GENEL MÜDÜRÜ NÜN MESAJI ÇETİN ALİ DÖNMEZ VOB Genel Müdürü DÖVİZDEKİ İŞLEM HACMİ GÜN GEÇTİKÇE ARTIYOR Borsamız 2011 yılının ilk altı ayını geride bıraktı. Genelde klasikleşmiş bir başlangıçtır, işlem hacmimiz şu kadar oldu, şöyle yükseldi ile başlamak. İşlem hacmi artarken bunları yazmak kolaydır ama aksi durumda bundan bahsetmek istemeyiz. Ancak ben iyi kötü tüm gelişmeleri paylaşmaktan yanayımdır hep, bu defa da öyle olacak. İlk altı ay itibarıyla işlem hacmimiz maalesef beklentilerimizin altında gerçekleşti, neredeyse geçen yılın ilk altı aylık rakamları ile aynı toplam işlem hacmimiz. Mevcut sözleşmelerle özellikle endekse dayalı vadeli işlem sözleşmeleri ile belirli bir piyasa doygunluğuna geldiğimiz anlaşılıyor. Bunu aslında tahmin de etmiştik, ancak opisyonları yılın ilk yarısında açabileceğimizi düşünerek işlem hacmi artış tahminimizi % 25 civarında tutmuştuk. Geldiğimiz noktada opsiyonları açabilmiş değiliz, bunda SPK dan bu konuda henüz onay çıkmamış olması önemli bir etken, ancak iğneyi kendimize de batıralım, biz de teknik olarak istediğimiz mesafeyi alamadık, bazı aksilikler de peşimizi bırakmadı. Ben buradan sadece tüm gücümüzle çalıştığımızı ve en kısa zamanda yeni sistemi ve onay çıkarsa opsiyonları devreye alacağımızı ifade edeceğim. Toplam işlem hacminde her ne kadar hedeflerimize ulaşamamış olsak da risk yönetimi açısından son derece önemli olan döviz vadeli işlem sözleşmelerinin işlem hacminde çarpıcı bir artış yaşandı. İlk altı ayda geçen senenin toplam döviz sözleşmeleri işlem hacmini geçmiş bulunuyoruz. Özellikle 2010 yılında yapılan vergisel düzenlemelerin meyvesini vermeye başladığı görülüyor, dövizdeki işlem hacmi artışının devam etmesi sürpriz olmayacak. Ayrıca, 2010 yılı Aralık ayında işleme açtığımız Euro/Dolar vadeli işlem sözleşmelerinin de dövize dayalı vadeli işlem sözleşmelerinin toplam işlem hacmindeki artışta önemli katkısı olduğunu düşünüyorum. Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) ile Şubat ayında yaptığımız protokolü takiben, TİM üyesi şirketlerin borsamız uzmanlarına daha kolay erişimini ve gerekirse kur riski yönetiminde danışmalarını kolaylaştırmak için ALOVOB ( ) hattını Haziran ayı başında devreye almış bulunuyoruz. Uzmanlarımız telefonun diğer ucunda şirketlerimize bilgi vermek yardımcı olmak için bekliyor, umarım şirketlerimiz bu hizmetimizden yararlanır. Borsamız bilimsel alanda da uluslararası konferans ve kongrelere destek olmaya devam etti. Türk İstatistik Derneği tarafından organize edilen ve 28 Nisan-01 Mayıs 2011 tarihlerinde Antalya da gerçekleştirilen Uluslararası 7. İstatistik Kongresi ne sponsor olduk. Ayrıca, 2-4 Mayıs 2011 tarihleri arasında Ortadoğu Teknik Üniversitesi nde düzenlenen Uluslararası İstatistik Konferansı na konferans sponsoru olarak destek verdik. Borsamızla ilgili paylaşmak istediğim bir diğer gelişme de web sitemizin farklı dillere çevrilmesi çalışmalarımız. Borsamızın resmi web sitesi www. vob.org.tr yi biliyorsunuz. Web sitemiz bu senenin başına kadar sadece İngilizce ye çevrilmişti, daha sonra Korece ye ardından Rusça ya ve son olarak da Çince ye çevrildi. Mayıs ayında SPK önderliğinde Almanya ya yaptığımız ziyaret sonrası web sitemizin Almanca versiyonunu da devreye almayı planlıyoruz. Diğer yandan, uluslararası arenada borsamızı tanıtmaya devam ediyoruz. Son olarak 7-8 Haziran tarihlerinde Londra da International Derivatives Expo ya fuar katılımcısı ve sponsor olarak katıldık. Ayrıca borsamızı, ürünlerimizi ve opsiyonlar başta olmak üzere işleme açmayı planladığımız yeni ürünleri özel bir toplantı ile tanıttık. Fuar süresince gerek stantta gerekse fuar alanında birçok yetkili kişi ile görüşmelerimiz oldu. Borsamızla özellikle teknik işbirliği yapmak isteyen borsalar ve yazılımcı şirketleri olduğunu görmek bizleri sevindiriyor. Ayrıca yoğun çabalarımız sonucu Futures Industry Association (FIA) tarafından düzenlenen ve uluslararası alanda önemli konferanslardan olan bölgesel türev ürünler konferanslarından bir tanesini Türkiye de gerçekleştirmeye FIA yı ikna ettik Eylül tarihlerinde Futures Industry Association (FIA) ve Institute for Financial Markets (IFM) tarafından İstanbul da ilk defa düzenlenecek olan Türkiye Türev Konferansı na resmi sponsoruz. Bu konferans beklenen katılımcı profili, tartışılacak konuları ve organizatörleri açısından ülkemizde bu çapta düzenlenen ilk konferans olacak. Küresel finansal kurumları, banka ve aracı kurumları, kurumsal yatırımcıları ve uluslararası borsaları bir araya gelmesine fırsat sunacak konferansa üyelerimizin desteğini ve ilgisini bekliyoruz. Bu tarz konferansların ülkemiz türev piyasasına ciddi katkılarda bulunacağına inanıyoruz. Önümüzdeki dönemde Türk finans piyasalarına sunacağımız yeni ürünlerin yanı sıra, reel sektöre sunmakta olduğumuz imkânlar, akademik çalışmalara katkılarımız ve uluslararası konferanslara katılımımız ile sermaye piyasalarına önemli katkıda bulunduğumuzdan şüphem yok. Yeni projeler ile gerek piyasa katılımcılarının beklentilerini karşılamak, gerekse finansal piyasaların gelişimine katkıda bulunmak üzere çalışmalarımıza son hız devam etmekte kararlıyız. TEMMUZ 2011 VOBJEKTİF 5

6 DÜNYADAN ONLARCA YENİ SÖZLEŞME Eurex Tarımsal Ürün Sözleşmeleri Haziran da Rekor Kırdı Eurex in 2009 yılının Temmuz ayında işleme açtığı tarımsal ürünlere dayalı sözleşmeler 2011 yılının Haziran ayı ortasında adedi geçerek önemli bir rekor kırdı. Sözleşme hacimlerinde 2010 ve 2011 yılında yaşanan yükselişlerin hava koşullarında yaşanan değişimlerden kaynaklandığı açıklandı. Eurex de tarımsal ürünlere dayalı sözleşmelerde günlük ortalama işlem hacmi 2011 yılının ilk altı ayı boyunca 300 sözleşmenin üzerinde olurken, 2011 yılının Haziran ayında günlük ortalama işlem hacmi 400 adet sözleşmeye ulaştı yılında bu rakam 200 sözleşme idi. Deutsche Borse NYSE Euronext Alımı için AB den Onay Bekliyor Deutsche Borse, AB otoritelerine Nyse Euronext i satın alma planını onaylaması için başvuruda bulundu. 9,25 milyar dolarlık değer taşıyan anlaşma sonucu meydana gelecek olan yeni organizasyon türev ve hisse senedi ürünleri bazındaki en geniş piyasayı oluşturacak. Birleşme sonucu türev ürünler tarafında Nyse Euronext çatısı altında bulunan Liffe ve Deutche Borse çatısı altında bulunan Eurex bir araya gelecek. Bu birleşme gerçekleşir ise Avrupa bölgesinde borsalarda işlem görmekte olan türev ürünlerin % 90 ı ve hisse senedi alım satımlarının % 30 u yeni oluşan yapı altında gerçekleşecek. Birleşme için AB yetkililerinden onay bekleniyor. Rusya da Micex ve RTS Birleşmeye Giden Yolda İlk Adımı Attı Rusya nın 2020 hedefinde bulunan uluslararası bir sermaye piyasası olma hedefini de göz önünde bulundurarak Moskova nın en büyük iki borsası olan Micex ve RTS birleşme yolunda ilk adımı attı. Toplam değeri 5 milyar dolar olan anlaşma sonucunda Micex hissedarları yeni oluşacak grubun % 75 ine ve RTS hissedarları ise % 25 ine sahip olacak. Birleşme sonucu oluşacak olan grup bünyesindeki hisselerin %50 den fazlası 4 adet devlet bankasına ait olacağından bu borsalar devlet kontrolünde olacak. S&P den CME ye Uyarı S&P Amerika nın en büyük vadeli işlemler borsası CME için negatif bir görüş belirterek, NYSE Euronext in CME nezdinde işlem görmekte olan faiz sözleşmeleri için hatırı sayılır bir tehdit oluşturduğunu belirtti. Hindistan ın En Büyük Borsası na Rekabet Cezası Hindistan Rekabet Kurumu, Hindistan Borsası NSE yi 12,4 milyon dolar ile cezalandırdı. Rekabet Kurumu tarafından verilen para cezasının nedeni borsanın ülke içerisindeki baskın pozisyonunu adil olmayan piyasa tutumlarının uygulanmasına izin vermesi olarak belirtildi. Cezanın uygulanmasına, NSE rakibi olan MCX-SX tarafından NSE ye 2009 yılında rekabeti önleyici uygulamalarda bulunduğuna ilişkin yapılan şikayet nedeni ile yapılan soruşturma sonucunda karar verildi. ICE Bazı Sözleşmelerde Fiyatlara Müdahale Yetkisine Sahip Olacak ICE Futures U.S., kahve, kakao, pamuk ve şeker sözleşmelerinde volatiliteyi yönetmek için işlem fiyatlarını ayarlama yetkisine sahip. Bu sözleşmelerde oluşan borsa fiyatlarının piyasa değerini yansıtmadığı kanaatine ulaşılırsa, borsanın 1 Temmuz tarihinden itibaren fiyatlara müdahale 6 VOBJEKTİF TEMMUZ 2011

7 etme yetkisi var. Alınan karar ICE in hatalı işlem iptalleriyle ilgili fiyatlara müdahale etme yetkisini takiben oluşturuldu. Londra Borsası Üye Olmayanlara Uzaktan Erişim İmkanı Tanıyacak London Stock Exchange üye olmayan kuruluşlara elektronik emir defterleri ile doğrudan bağlantı imkanı sunmayı planlıyor. Barclays Capital, Deutsche Bank ve Rus finansal hizmet grubu Otkritie ve Renaissance Capital hizmetle ilgilendiğini bildirdi. Fon yöneticileri üye olma masraflarından kaçınmak ve borsaya emir iletim süresini kısaltmak üzere, bu imkandan faydalanmayı tercih ediyorlar. RTS ve Saint Petersburg Borsası nda Tarım ve Yakıt Atılımı RTS Grup ve OJSC Saint Petersburg Borsası nın ortak işbirliğiyle dört yeni nakdi uzlaşmalı ve ruble cinsinden kote edilen emtia vadeli işlem sözleşmesi işleme açıldı. Bu işbirliğinde sözleşmelerin alım satımı OJSC Saint Petersburg Borsası tarafından yapılırken, sözleşmelerin takası ve uzlaşması da RTS Takas Merkezi ve RTS Uzlaşma Komitesi tarafından yapılıyor. 30 Haziran 2011 den itibaren mısır ve soya vadeli işlem sözleşmeleri, 5 Temmuz 2011 den itibaren ise pamuk ve gazyağı vadeli işlem sözleşmeleri işlem görmeye başladı. CME Group Renminbiye Dayalı Döviz Sözleşmelerini İşleme Açtı! Döviz cinsinden vadeli işlem sözleşmelerinde dünya lideri olan CME Group Çin para birimine dayalı vadeli işlem sözleşmelerini işleme açtı. Yatırımcılar tarafından Çin para birimine dayalı ürünlere olan talebi karşılamak amacı ile yaratılan bu yenilikçi sözleşmeler Renminbinin Amerikan Doları cinsinden değerini yansıtacak şekilde kote edilecek. Londra Borsası Doğu Avrupa da Takas Merkezi kuruyor London Stock Exchange Group (LSEG) Merkez ve Doğu Avrupa ya (CEE) özel bir takas kurumu kuracağını açıkladı. CCP.CEE adlı yeni kurulacak platform Viyana, Prag, Ljubljana ve Budapeşte gibi CEE piyasalarında standartlaşmış ürünler için takas hizmeti verecek. Shanghai Futures Exchange (SHFE) Ham Petrol Sözleşmesi Açıyor Şanghay Vadeli İşlem Borsası yetkililerin yaptığı açıklamalara göre ham petrol vadeli işlem sözleşmelerin işleme açılması için çalışmalar sürüyor. SHFE Genel Müdürü Yang Maijun, Çin vadeli işlem piyasasının uluslararası yatırımcılara da açılması için çalışmaların sürdüğünü belirtti. Çin de uluslararası yatırımcılar emtia sözleşmelerinde doğrudan işlem yapamıyor. Kredi Derecelendirme Kuruluşlarına AB Parlamentosu Ayarı Avrupa Parlamentosu nda kredi derecelendirme kuruluşlarının denetimi ile ilgili görüşmeler sürerken bu tür kuruluşları kamu hukuku nezdinde mükellef taraf haline getirilmesi ve bağımsız bir Avrupa Kredi Derecelendirme Derneği kurulmasına ilişkin teklifler görüşüldü. Yeni regülasyonlarla denetimi ve hukuki sorumluluğu arttırılması istenen kredi derecelendirme şirketleri özellikle ülke borçlarını derecelendirirken kullanılan metotların daraltılması gerektiği belirtildi. Ayrıca bağımsız bir Avrupa kredi derecelendirme derneğinin kurulması önerildi. NYSE AMEX Borsası Hisselerinin 7 Büyüğe Satışını Tamamladı NYSE Amex Opsiyon Borsası sermayesinin % 52.8 ini 7 büyük piyasa yapıcı ve işlem hacminde etkin aracıya sattı. Bu aracıların; Bank Of America Merill Lynch, Barclays Capital, Citadel Securities, Citi, Goldman Sachs, TD Ameritrade ve UBS AG olduğu açıklandı. Borsa içerisindeki en büyük hissedarın halen NYSE Euronext olacağı belirtildi. Deutsche Bank Eurex in Temettü Opsiyonlarında Piyasa Yapıcı Olacak Uluslararası bir türev borsa olan Eurex Deutsche Bank in Euro Stoxx 50 Endeksi temettü vadeli işlem sözleşmesi üzerine yazılmış olan opsiyon sözleşmelerinde sürekli emir girerek piyasa yapıcı olacağını açıkladı. Borsa, 01 Haziran 2011 den beri bu sözleşmede daimi piyasa yapıcı olan piyasa yapıcılarına 2012 yılının sonuna kadar sözleşmede girilen kotasyonlar nedeni ile para iadesi yapacak. CFTC Malezya Borsası nın Kuala Lumpur Bileşik Endeks Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Amerikalı Yatırımcıların İşlem Yapmasını Onayladı Malezya Borsası nda işlem gören FKLI, Kuala Lumpur bileşik endeks vadeli işlem sözleşmelerinde Amerikalı yatırımcıların işlem yapabilmesi CFTC tarafından onaylandı. Malezya piyasasında yaşanan bu olayı bir dönüm noktası olarak nitelendiren Borsa Genel Müdürü bu sayede ülke vadeli piyasalarında kayda değer boyutta hareket yaşanacağını kaydetti. ROFEX tarafından Petrol Vadeli İşlem Sözleşmeleri ROFEX 14 Haziran 2011 tarihinde ham petrol vadeli işlem sözleşmelerini işleme açtı. Bu sözleşmenin fiziki teslimatı bulunmuyor, nakdi uzlaşma ile sonlanıyor. Sözleşme büyüklüğü 10 varil ve dolar cinsinden kote ediliyor. İlk işlem e-trader II alım satım platformunda gerçekleşti. ROFEX Arjantin de petrol vadeli işlem sözleşmesi sunan ilk türev borsası olma özelliği taşıyor. EUREX İtalyan Hazine Bonosu Vadeli İşlemlerini İlerletiyor Uluslararası Türev Ürünler Borsası Eurex, 19 Eylül 2011 tarihinde yeni faiz vadeli işlem sözleşmelerini işleme açacağını açıkladı. Eurex in yeni işleme açacak olduğu orta dönemli faiz vadeli işlem sözleşmeleri İtalyan hükümeti tarafından ihraç edilmiş olan orta dönemli italyan hazine bonolarına dayalı olacak. TEMMUZ 2011 VOBJEKTİF 7

8 VOB DAN HABERLER EXPO LONDRA DA VOB A YOĞUN İLGİ VOB BİTKİSEL YAĞ SANAYİSİNE KENDİNİ TANITTI Dünyanın önde gelen bitkisel yağ zirvelerinden birisi olan ve Amerikan Yağ Kimyacıları Derneği (AOCS) tarafından düzenlenen Oils and Fats Market Update Haziran 2011 tarihlerinde İzmir Hilton Oteli nde düzenlen zirve İtalya, İspanya, Malezya, Rusya, Çin,Hindistan ve İran ın da yer aldığı toplam 45 ülke ve 450 ye yakın katılımcıyı bir araya getirdi. VOB bitkisel yağ sanayi için son derecede büyük önem taşıyan bu konferansta sponsor olarak destek verdi. Kongrede ayrıca VOB a ait tanıtıcı bir stant yer aldı. Konferansta VOB Başkanı Işınsu Kestelli nin kendi faaliyet konusu olan palm yağına ilişkin hazırlamış olduğu çalışma VOB Proje Müdürü Tolga Uysal tarafından sunuldu. Sunum sonunda VOB a ilişkin bir bilgilendirme de yapıldı. İZMİR TİCARET ODASI TANITIM TOPLANTISI 22 Haziran 2011 tarihinde VOB un işlevinin reel sektör tarafından anlaşılabilmesi amacı ile İzmir Ticaret Odası nda bir bilgilendirme toplantısı düzenlendi. VOB Eğitim ve Tanıtım Müdürü Şamil Demirkan tarafından yapılan bilgilendirme seminerinde VOB un reel sektör açısından önemi, kur riskinden korunma sürecinde VOB un avantajlarından bahsedildi. IDX EXPO LONDRA KONFERANSINDA VOB A YOĞUN İLGİ GÖSTERİLDİ Haziran 2011 tarihlerinde İngiltere nin Londra şehrinde Futures Industry Association tarafından düzenlenen International Derivatives Expo (IDX) süresince VOB kendini tanıtan bir seminerde yer aldı. Yapılan tanıtım seminerinde, Borsamız Genel Müdürü Çetin Ali Dönmez, Genel Müdür Yardımcısı Yaman Başaran ve Proje Müdürü Tolga Uysal VOB ve gelecekte yapılacak projelere ilişkin bilgilendirmede bulundu. Fuarda gerçekleşen seminere yabancı yatırımcılar tarafından yoğun ilgi gösterildi. Organizasyonda borsamızı tanıtıcı bir stant da açılarak piyasa katılımcılarının soruları cevaplandı. 8 VOBJEKTİF TEMMUZ 2011

9 İlhami Koç TÜRKİYE DE TÜREV PİYASALARIN GELİŞİMİ VE FİNANSAL SİSTEM İÇERİSİNDEKİ ROLÜ KONULU PANEL VOB un üniversiteler ile gerçekleştirmiş olduğu anlaşmalar kapsamında yer alan Ege Üniversitesi nde Türkiye de Türev Piyasaların Gelişimi ve Finansal Sistem İçerisindeki Rolü konulu bir panel düzenlendi. Panelde yer alan konuşmacılar VOB Genel Müdürü Çetin Ali Dönmez, İş Yatırım Genel Müdürü İlhami Koç ve Sermaye Piyasası Kurulu Üyesi Emin Özer idi. Panelde Türkiye de türev piyasaların gelişimi ve VOB, finansal piyasalarda yapılan işlemler ve düzenleme tarafından bahsedildi. Üniversitede düzenlenen konferansta öğrenciler tarafından yöneltilen sorular kapsamında ayrıca finansal piyasada kariyer olanaklarına da yer verildi. GÜZELYALI ROTARACT KLÜBÜ VOB ZİYARETİ Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası nı tanımak ve nasıl kullanıldığını anlayabilmek kapsamında genel olarak üniversite öğrencileri veya iş hayatının başlarında yer alan profesyoneller tarafından oluşmuş olan Rotaract kulüplerinden Güzelyalı Rotaract Kulübü VOB a bir ziyaret gerçekleştirdi. Yapılan ziyaret kapsamında kulüp üyelerine dünya vadeli piyasalarının ne olduğu, nasıl işlediği, vadeli işlem sözleşmelerinin çalışma mantığı ve VOB da işlem gören sözleşmelere ilişkin bilgi aktarımı yapıldı. SERMAYE PİYASALARINA ÖZEL EĞİTİM KURUMU OLUŞTURULDU Türkiye sermaye piyasalarının temel taşlarını oluşturan kurumların ortaklığının bulunduğu yeni bir eğitim kurumu oluşturuldu. Lisanslama sınavlarına özel eğitimlerin gerçekleştirilecek olduğu Sermaye Piyasaları Lisanslama Sicil ve Eğitim Kuruluşu A.Ş. piyasada bulunan uzman eksiğini gidermeyi amaçlıyor. Söz konusu kuruluşun ortakları arasında Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş. de yer alıyor. VOB A ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDEN GÖSTERİLEN İLGİ YOĞUN! Üniversite öğrencilerinin VOB ziyaretleri kapsamında Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Ankara Gazi Üniversitesi, İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi ve İzmir Yaşar Üniversitesi VOB da ağırlandı. Ziyaretler kapsamında ilgili üniversite öğrencilerine VOB uzman kadrosu tarafından, Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası, dünya türev piyasaları ve piyasalardaki son gelişmeler risk yönetimi ve türev ürünlerin kullanımına ilişkin bilgilendirme yapıldı. Öğrencilere aynı zamanda finans piyasasında yapılabilecek kariyer fırsatlarından bahsedildi. TİM ÜYELERİNE ÖZEL ALO VOB HATTI Geçtiğimiz aylarda Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) ile işbirliği yapan VOB, işbirliği kapsamında TİM üyelerine özel ALOVOB HATTI nı yürürlüğe koydu. İhracatçılara yönelik olarak yapılan hizmet, dış ticaret yapan firmalara özel olarak kur riskine karşı VOB un etkin kullanımı ve risk yönetimine ilişkin olan bilgi eksikliğini gidermeyi amaçlıyor. VOB GENEL MÜDÜRÜ ÇETİN ALİ DÖNMEZ GBATA KONFERANSI NDA KONUŞTU Global Business Technology Association tarafından 13 üncüsü düzenlenen konferansta VOB Genel Müdürü Çetin Ali Dönmez Kriz Zamanlarında Risk Yönetimi konulu bir sunum yaptı. Ekonomik, teknolojik, sosyal, hukuki konuları içeren konferansta birçok vaka çalışması, toplantı ve sunum yapıldı. TEMMUZ 2011 VOBJEKTİF 9

10 RÖPORTAJ HASAN KÖKTAŞ Türkİye Avrupa nın 3. büyük elektrik piyasası olacak EPDK Başkanı Hasan Köktaş ın vizyonunda, her türlü enerjinin alıp satılabildiği bir piyasa var. Bu stratejinin ilk adımını ise VOB ile kurulacak olan Elektrik Piyasası Vadeli İşlem Kontratı oluşturuyor. EPDK Başkanı, Türkiye nin enerjideki finansman açığının ancak türev enstrümanlar ile kapatılabileceğini düşünüyor. E H. NAZLI AYDOĞAN nerji, sanayileşmiş bir ülkenin en önemli mihenk taşı. Ülkelerin kalkınmışlıkları, medeniyet düzeyleri, dış politikaları üzerinde doğrudan etkili. Özellikle Türkiye gibi hem nüfus hem de ekonomik anlamda gelişen ülkelerde enerji politikası arz güvenliğini sağlayabilmek adına son derece büyük önem taşıyor krizi sonrasında tam 6 çeyrektir büyüyen ve 2011 birinci çeyrekte yüzde 11 lik büyüme rakamıyla dünyanın en hızlı büyüyen ekonomisi Çin i geçen Türkiye için enerji ve elektrik tüketimi giderek artan bir ivmeyle büyüyor. Elektriğin üretimi, dağıtımı, iletimi ve regülasyonu üzerindeki çalışmalar koordinasyon içinde yürüyor. Ancak bugüne kadar elektriğin depolanması ve fiyatlaması bacağında yaşanan eksiklikler dikkat çekiyordu. İşte bu nedenle iki yıldır Enerji Bakanlığı, EPDK, SPK ve sektör yetkililerinin işbirliği ile önemli bir çalışma yürütülüyor. Arz fazlasının değerlendirilmesi, arz açığı olduğu dönemlerde eksikliğin giderilmesi gibi hayati önem taşıyan bir piyasa kuruluyor. Elektrik vadeli işlem piyasası için adım atılıyor. Kendi enerji kaynakları sınırlı olmasına rağmen stratejisini enerji koridoru olmak şeklinde belirleyen Türkiye nin bu stratejisini ve VOB da işlem görmesi planlanan Elektrik Vadeli İşlem Kontratları nın detaylarını Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu Başkanı Hasan Köktaş ile konuştuk krizi sonrasında enerji piyasasının liberalleşmesi yolunda atılan adımlar elektrik sektörünü de doğrudan etkiledi. Bu yeniden yapılandırmada Türkiye nin bugüne değin aldığı yolu nasıl değerlendiriyorsunuz? Vadeli İşlem Borsası ya da enerji ticareti piyasası konuşabilmek için aslında böyle bir girizgaha ihtiyaç var. Enerji sektörü 2001 yılından itibaren esaslı bir şekilde yeniden yapılandırmaya tabii tutuluyor. Liberalleşme devam ederken diğer yandan da sektör yeni dinamikler üzerine oturmaya başladı. Bu gelişmeler paralelinde 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu 2001 yılında çıktı. Bu bir model kanundur. Bu kanuna baktığımızda geçmişi kısa bir hatırlamamız lazım ki gelecek projeksiyonu doğru ortaya koyabilelim. İlk olarak kanun, enerji piyasasının düzenlemeye ihtiyacı olan bir piyasa olduğuna hükmederek bir düzenleyici kurumun kurulmasını 10 VOBJEKTİF TEMMUZ 2011

11

12 RÖPORTAJ HASAN KÖKTAŞ öngörmüştür. İkincisi, kanunun en önemli amacı, enerji faaliyetlerinin temel anlamda üretim ve dağıtım dahil özel sektör marifetiyle yapılmasıydı. Bu kanun elektrik üretiminde kamunun üretim tesisi yapmasını ortadan kaldırmıştır. Yani sektörü özel sektör marifetiyle dizayn etme modelini öngörmüştür. Yine bunun devamı şeklinde diyebiliriz ki kamunun elinde var olan tüm üretim ve dağıtım tesislerinin de özelleştirmesini öngörülmüştür. Kanun, aynı zamanda bir piyasa modeli olması diğer taraftan da piyasayı libere etmesine yönelik de hükümler içermektedir. Devam eden dağıtım özelleştirmelerinin yanında üretim özelleştirmeleri de önümüzdeki aylarda başlıyor. Elektrik dağıtım ve üretim özelleştirmelerinin piyasaya katkısı ne olacak? Özelleştirme çalışmaları 2004 yılında başladı. EPDK kendi enerji sektörünü düzenleyen ve denetleyen bir kurum olarak ortaya çıktı. Aynı zamanda yatırım yapan özel şirketleri lisanslandıran dolayısıyla oyunun kurallarını koyan ve bu kurallara uygunluğu denetleyen, o oyuna giriş ve çıkışları yollarını da belirleyen bir kurum oldu. EPDK, bugün hızlı büyüyen enerji piyasasında bu temel fonksiyonu yerine getiriyor. Bu piyasanın önümüzdeki 20 ila 40 yılda Türkiye nin kalkınmasına çok önemli ölçüde katkıda bulunacak bu sektöre kaynak ve hammadde sağlaması lazım. Enerjinin önemi esas itibariyle iki noktadan gelir. Birincisi ham maddedir. Sanayinin, hizmet sektörünün ham maddesidir elektrik. Pek çok sektörün TÜRKİYE NİN ENERJİDE 2030 YILINA KADAR MİLYAR LİRA KAYNAK İHTİYACI VAR. BAŞROL İSE ELEKTRİK PİYASASININ... de ham maddesidir. Aynı zamanda da nihai tüketim ürünüdür. Evimizde ve aracımızda tüketiriz. Elektrik ekonominin ve kalkınmanın en önemli unsurudur. Aynı zamanda insan yaşamının ve toplumsal refahın da çok önemli bir göstergesidir. Türkiye de giderek artan enerji talebi de bu unsurun en önemli göstergesi sanırım Elbette. Enerji piyasası bugüne kadar her zaman ekonomik büyümenin iki katı kadar büyümüştür. Bu, şu anlama geliyor. Türkiye ekonomisi yıllık ortalama yüzde 4,1 büyüme gerçekleştirmiştir. Enerji sektörü ise yüzde 8,4 oranında büyümüştür. Geçmiş 40 yılın ortalamasını söylüyorum. Bu durumda ekonomik büyümeyi sağlamak için arz güvenliğine dayalı, arz güvenliği sağlanmış enerji sektörünün büyümesini yaratmak gerekir. Önümüzdeki 20 yıla bakalım yılına yönelik gelecek için şöyle bir perspektif çizebiliriz. Ekonomimizin yine yıllık yılda yüzde 4,1 oranında büyüyeceğini varsayalım. Piyasada oluşabilecek enerji sektörüne yönelik kişi başı tüketimi 1,5 ya da 1,6 gibi bir çarpan düşünelim. Yüzde 4 lük bir ekonomik büyümeyi sağlayabilmek için enerji sektörünün yüzde 6,5-7 oranında büyümesi gerekiyor diyebiliriz. Bu durumda enerji sektörünün ne kadarlık bir yeni yatırıma ihtiyacı var? Nereden baksanız yaklaşık milyar lira civarında bir kaynağa ihtiyaç olduğunu söyleyebiliriz. Doğrudan yeniden yatırımlar için üretim ve dağıtım hatları için bu parayı sektöre aktarmak zorundayız. Tabii önemli bir kısmı elektrik üretimi için. En önemli tespitlerden biri tanesi bu. Diğer taraftan ikinci boyutuna da bakmamız lazım yılına kadar Türkiye nin su kaynaklarının tamamını kullanacağını varsayıyoruz bu projeksiyon içinde. HES lerin ekonomik ve fizıbıl olanları tamamının kullanacağız. Bu yaklaşık 15 bin megavatlık çok önemli bir rakamdır. Rüzgar enerjisinden istifade edeceğiz. Güneş enerjisinin bir bölümünü kullanabileceğimizi varsayıyoruz. Nükleer enerjinin devreye girmesini de 2023 olarak kabul ettiğimiz zaman toplam 4800 megavatlık (4x1200 megavat) ünitenin üretime gireceğini varsayıyorum. Türkiye bildiğiniz gibi son çeyrekte yüzde 11 ile dünyanın en hızlı büyüyen ülkesi oldu. Aynı çeyrekte elektrik ve gaz sektörü ise yüzde 12 büyüdü. Dolayısıyla sektör ekonominde üzerinde bir büyüme kaydetti. Bu bize şunu gösteriyor. Türkiye nin enerjiye olan ihtiyacı her geçen gün artarken ekonomimizin tüm yerel kaynaklarını kullansak bile yine enerji ithal etmek zorunda kalacağız. Enerji karakteristiği olarak kaynağı yüksek bir ülke değiliz. Ama hızlı büyüyen ve ihtiyacı artan bir ülkeyiz. Dolayısıyla bu hızlı büyüyen ekonomiye enerji temin etmek zorundayız. Böyle bakıldığında da kendi yerli kaynaklarımızın tamamını seferber etmemiz lazım, yetmezse kalanı kuşkusuz ithal yoluyla karşılamak zorundayız. 12 VOBJEKTİF TEMMUZ 2011

13 Uzun vadeli yatırım gerektiren enerji sektörünü finansman ihtiyacını hangi yöntemlerle karşılanacak? VOB un buna katkısı ne olacak? Şimdi, bu resmin tamamına baktığımızda şu iki önemli unsur karşımıza çıkıyor. Bir tanesi halihazırdaki banka kaynakları da dahil tüm finansal piyasa enstrümanlarını enerji sektöründe kullanabilelim ki az önce sözünü ettiğim 20 yıllık ihtiyacı ya da 380 milyar liralık ihtiyacı karşılayabilelim. Şimdi bankacılık sistemimize bakıyoruz. Kendi iç kaynaklarından bunu tek başına karşılama imkanı zayıf. Bundan dolayı aynı zamanda sendikasyonlar ve benzeri para piyasaları enstrümanları yoluyla bu paranın karşılanması ihtiyacı var. Yeter mi? Bu da yetmez. O zaman ikinci seçenek devreye giriyor. İşte bu çok önemlidir. O da şudur. Yapacağınız her türlü atraksiyon ve düzenlemelerle sermaye piyasası enstrümanlarını da devreye sokmak. Bir kere kalkınmamızdan asla taviz veremeyiz. İki, bu kalkınmayı sağlayacak enerjiyi bulmak zorundayız. Üç, enerjinin parasal kaynaklarını da oluşturmak zorundayız. Şimdi böyle baktığımızda sadece para piyasalarından ya da finansal piyasalardan elde edeceğimiz kaynaklar bu sektördeki büyümeyi sağlamaya yetmez. O halde bizim sermaye piyasasındaki enstrümanlarını da devreye sokmamız lazım. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası sanırım bu noktada devreye giriyor Doğru. Vadeli İşlemler Borsası bu sektör için çok önemlidir. Ve biz EPDK olarak buna katkıda bulunmayı sürdürüyoruz. Sadece bu değil tabii. Biz, enerji ticaretinin, enerji borsasının en genel anlamıyla beraber tüm unsurlarıyla, vadeli işlemlerin yapılabildiği, enerji ticaretinin yapılabildiği, her türlü kontrat piyasasının oluştuğu, alım satımın yapıldığı yani bir ticari piyasa ENERJİDEKİ KAYNAK AÇIĞINI KAPATMAK İÇİN EN ÖNEMLİ YOL TÜREV ENSTRÜMANLARIN KULLANILDIĞI BİR PİYASAYI KURABİLMEK. oluşturmaya yönelik her türlü altyapıyı yapmak ve kurgulamak zorundayız. Çünkü Vadeli İşlem Borsası, birincisi arz güvenliğini olumlu yönde etkileyecek enstrümanlardan bir tanesidir. İkincisi ise finansman temin enstrümanıdır. Ve aynı zamanda bütün bunlar istikrarlı bir enerji piyasasının oluşmasına çok önemli ölçüde katkı sağlamaya yönelik çalışmalardır. Çünkü, vadeli işlemler piyasasının kendisi bir sermayedir, sektöre finansman girişi sağlayan bir enstrümandır. Biz finansal piyasalardan yeterince temin edemediğimiz finansmanı, nakit akışını sermaye piyasaları enstrümanları aracılığıyla devreye koyarak bir ölçüde sektörümüze para ya da kaynak akışını sağlamak zorundayız. Görüşmeler şu anda hangi noktada? Biz VOB la uzun süre çeşitli görüşmeler yaptık. Hala hazırda bakanlıkta bekleyen kanun taslağında değişiklik vardı, ona hukuki bir hazırlık yaptık ve katkıda bulunduk. Bu çerçevede VOB un SPK ya başvurusu var. Biz bu konuda SPK ya görüşlerimizi bildirdik. Bu dönem içerisinde VOB, SPK, EPDK, Enerji Ticaret Derneği de konu içine girerek çeşitli toplantılar yaptık. Tabii, VOB bütünün bir parçası. Biz modelin yani enerji ticaretinin oluşturulması içindeki büyük resmin içerisinde VOB bir parça. Biz, o büyük resmi de tamamlamak zorundayız. Bu çerçevede Bakanlıkla, finans sektörü ve sektör diğer unsurları ile işbirliği halindeyiz. Peki büyük resimde görünen nedir? Büyük resimde her türlü enerjinin alıp satılabildiği bir piyasa var. Çünkü takas sisteminin kurulmasından tutun, kontrat piyasasının, future işlemlerin kurulması, İMKB de enerji endeksi oluşturulmasına kadar pek çok alt başlık büyük resmi tamamlıyor. Ve diğer türev piyasaların tamamını içeriyor. Bir örnek vereyim. Bugün Almanya ürettiği enerjinin 9,5 katını trade ediyor, yani ticaretini yapıyor. TEMMUZ 2011 VOBJEKTİF 13

14 RÖPORTAJ HASAN KÖKTAŞ Neredeyse ürettiği enerjinin 10 katını turnover yapıyor. Bu piyasa sermayeye bir işlerlik kazandırıyor, dolayısıyla bu çok önemli bir iş. Bizde nasıl bir potansiyel var bu noktada? Bizde bu rakam en fazla 1,5 katıdır. Yani ürettiğimiz enerjinin sadece yüzde 1,5 kadarını trade edebiliyoruz. Bizim Türkiye olarak çok daha büyük hacimlere ulaşmamız lazım. Şu anda Avrupa nın 6. büyük enerji piyasasıyız. Bu büyüme trendleri ile devam ettiğimizde 2030 itibariyle Avrupa nın 3. büyük enerji piyasasına sahip olacağız. Dolayısıyla bu büyük piyasa yapısına ticaret yapısına bugünden hazırlıklı olmamız lazım. Ümit ediyorum ki, kısa sürede bu türev piyasaların oluşmasına yönelik çalışma bitmiş olur. Resmin büyüğüne doğru ilerlemiş oluruz. Dolayısıyla her şey adım adım ilerliyor. Modül modül gidip piyasa modeli çerçevesinde tamamını ileriye yönelik gerçekleştirmemiz gerekiyor. Borsanın kuruluşunda örnek aldığımız bir model var mı? Yurtdışından farklı bir düzenleme mi olacak? Bu piyasa modeli dünyada çalışıyor zaten. Genelde baktığımız zaman biz Avrupa Birliği müktesebatı çerçevesinde düzenlemelerimizi yaparız. Dolayısıyla kıta Avrupası nın düzenleme yapısına, rejimine dikkat ederiz, bakarız. Niye? İleride enerji fasılları açılmaya başladığı zaman orada bir uyum sorunu yaşamayalım, hızlı bir şekilde gereği yapılsın diye. Biz yaptığımız düzenlemelerde Avrupa da yayınlanan enerji direktiflerine dikkat ederiz. Daha çok şu ya da bu model yerine, AB normlarını da karşılayacak tarzda bir yapılanmaya önem veriyoruz. ENTSO-E diye bilinen Avrupa İletim ağının birbirine uyumlaştırılması bu önemli aşamalardan bir tanesidir. Biliyorsunuz, geçen yılın Eylül ayından itibaren deneme çalışmaları yapılıyor. Şimdi biz geçen aydan itibaren ithalat teknik yönetmeliklerimizi enerji ile ENTSO-E nin yönetmeliklerine uygun hale getirecek şekilde değiştirdik. Bu şu anlama geliyor. Bugün İtalya, Fransa gibi diğer Avrupa ülkelerinde geçerli olan yönetmelikler Türkiye için de geçerli. Enerji ticareti başlayacak ya dolayısıyla bizde bu şebekenin bir parçası haline geldiğimiz için bu esaslarla çalışmaya hazır hale gelmiş olacağız. VOB BİR AÇILIMDIR. BORSAYA KOTE OLAN ENERJİ ŞİRKETLERİNİN SAYISI SON DERECE DÜŞÜK. BUNLARIN ARTMASI GEREKİYOR. Böylece yurtdışı ile tam uyum sağlanmış olacak değil mi? Şimdi bir yatırımcı ya da enerji ticareti ile ilgili bir kişi Türkiye de işlem yaparken hangi usul ve esaslara tabii olacağını biliyor. Türkiye deki bir lisans sahibi de Almanya da ticaret yapacağı zaman hangi esaslara tabii olduğunu biliyor. Çünkü uyumlaştırılmayı tamamlamış durumdayız artık. Şunu söylemeye çalışıyorum. Bu konuştuklarımızı topladığımızda bir bütün ortaya çıkacak. O bütünde AB müktesebatı geçerli. Kuzey ülkelerinin bir modeli vardır. Norveç in de bir modeli vardır. Ama biz taklitçi bir anlayıştan çok kendi öznel koşullarımızı dikkate alıyoruz. Ancak büyük resimde içinde bulunduğumuz ya da üyesi olduğumuz bir topluluğa daha rahat adapte olabilecek hukuki altyapı ile Avrupa direktiflerini takip ederek buluşturmaya çalışıyoruz. VOB a bakışınız ve beklentiniz nedir? VOB da duruşumuz şudur. Biz esas itibariyle bu sektörü rasyonel bir piyasaya dönüştürebilmeyi, bu piyasanın oluşmakta olan mekanizmalarına katkı sağlamayı amaçlıyoruz. VOB daha henüz yeterince derinleşmemiştir gibi değerlendirmeler yapılıyor ancak bu tartışma bizim konumuz değil. Biz EPDK olarak konuya şöyle bakarız. VOB, bir açılımdır enerji sektörü için. Bu açılıma biz hukuki destek ve her türlü altyapı desteği sağlayarak buna katkıda bulunmayı hedefliyoruz. Konuya aslında Bir her zaman sıfırdan büyüktür mantığıyla bakmak lazım. Şöyle anlatmaya çalışalım. Bakın İMKB deki şirketlerin toplamı bir Microsoft yapmıyor maalesef bir Citibank yapmıyor. BP ya da Shell yapmıyor. Bir Bank of America ya da America Online yapmıyor mesela. Biz İMKB de derinlik var olduğunu sanıyoruz ama baktığınız zaman yüzde 70 i yabancıların elinde, yerli payı ise yüzde 30 dur. Bu kadar köklü enerji şirketlerimiz var ama halka açılmış borsaya kote olmuş şirket sayımız 11 ya da 12 dir. Elektrik Borsası nın kurulması sektöre ne tür katkılar sağlayacak? Sizin EPDK olarak katkınız nedir? Altyapıya ait bir takım kolaylıklar sağlamak için EPDK olarak çok gayret ediyoruz. Sadece finansal kaynak beklentisi ya da sermaye ve finansal piyasalardan 14 VOBJEKTİF TEMMUZ 2011

15 kaynak beklentisi için değil bu. Başka bir görünmez ama çok önemli bir gerçeklik daha var. O da şudur. Bizim piyasalarda iyi yönetişim ilkeleri esas itibariyle henüz oturmuş değil. Ancak halka açıklık, hesap verilebilirlik ve şeffaflık bu iyi yönetişim ilkeleri üzerinden dünyaya yayılıyor. Şirketlerin yönetimleri daha profesyonel hala geliyor. Nitelikli insan gücü ile çalışmaya çalışıyorlar daha çevreye duyarlı, hesap verebilir ve şeffaf hale geliyor. İyi yönetişim ilkelerine hakim kıldığınızda şirketlerin kendileri kalıcı hale geliyor. Uzun soluklu ve kaliteli bir sektör yapısı oluşuyor, bu da çok önemli. Bizde maalesef şirketlerimiz hala geleneksel aile teamülleri ile ya da aile gelenekleri ile yönetiliyor. Bu geleneksellikten bu şirketlerimizi kurtarmanın bir yoludur halka açıklıktır. Böyle spesifik bir tarafı da var bu konunun. Şu ya da bu gerekçelerden dolayı bu piyasa çalışmaz deyip borsanın oluşmasına, vadeli işlemler piyasasına ya da enerjinin kullanılmamasına yönelik karşı bir duruş oluşturmanın bir anlamı yok. Bu piyasalara herkes kendi ölçeğinde katkıda bulunarak derinlik kazandıracak. Çünkü piyasaları ne kadar derinleştirirseniz istikrarsızlığı o kadar ortadan kaldırırsınız. İstikrarsızlığın en sevdiği piyasalar sığ piyasalardır, hareket olduğu zaman toplamda piyasalarda etki yaratıyor. Dolayısıyla istikrarlı bir piyasa haline geliyor. Son yıllarda enerji işine şirketlerinde bakışı değişti. Piyasada bugün Enerji Ticaret Derneği ne üye 26 yerli ve yabancı şirket var. Bir anlamda enerji sektöründe özel sektörün ağırlığı hissedilmeye başladı diyebilir miyiz? Yabancı şirketlerin şöyle bir beklentisi var ki, çok doğal bir beklenti bu. Türkiye de kendi rasyonel koşulları ile işleyen bir enerji piyasasının borsasının oluşması. Eksiğini o piyasadan alabilen, fazlasını o piyasaya satabilen, future işlemleri bu piyasada yapabilen, orta ve uzun vadeli kontrat piyasasını oluşması yerli yabancı herkesin beklentisi. Bizim teşvik ettiğimiz sistem de budur. Orta ve uzun vadeli kontratların işlem gördüğü, alınıp satılabildiği dolayısıyla finansman kaynağı olarak kullanabildiği bir piyasanın oluşması. Böylesi bir piyasa Türkiye de tek ya da birkaç tane kaynağa bağlı olmamayı sağlayacak. En fazla kaynaktan para temin etmeye, nakit temin etmeye ya da alım satım yapmaya yönelik beklentileri karşılayacak. Böyle baktığımız taktirde İSTEYENİN EKSİĞİNİ KAPATABİLDİĞİ, VADELİ İŞLEM YAPILABİLEN UZUN SÜRELİ BİR KONTRAT YAPISINA İHTİYAÇ VAR. aslında bu beklenti Türkiye ye gelip faaliyet göstermek isteyen yabancıların değil aynı zamanda faaliyette olan yerli şirketlerimizin de beklentisidir. Şu anda piyasa olarak gerek bakanlık olarak gerekse EPDK olarak gündemimizde olan en önemli iş kalemlerimizden biri. Önemli başlıklarımızdan bir tanesi enerji borsasının oluşmasına yönelik faaliyetlerdir. Bir elektrik borsası kurulduğu taktirde ne kadarlık bir işlem hacmi oluşacağını öngörüyorsunuz? Ülkemizde bugün piyasadaki elektriğin yüzde otuzluk bir kısmı Gün Öncesi Piyasası nda veya Dengeleme Güç Piyasası nda işlem görüyor yılı için ülkemiz toptan satış piyasasındaki alım satım miktarının 330 milyar kilovat/ saat düzeyinde ulaştığını ve bunun 2010 yılı fiyatları ile yaklaşık 47 milyar liralık bir ekonomik büyüklüğü ifade ettiğini görüyoruz. Bir başka ifade ile ülkemizde tam anlamıyla işleyen bir elektrik borsası oluşturduğumuzda bugün PMUM da işlem gören 10 milyar liralık hacmin birkaç kat artması mümkündür. Öte yandan ülkemizin Avrupa Birliği elektrik sistemi ile bağlantısının tamamlanmış olması da elektrik ticaret imkânının çok daha artmasına vesile olacağından toptan ticaret piyasanın çok daha gelişecek olması da aşikârdır. Özel sektör enerji işine çok sıcak bakıyor demiştik. Özel sektör yatırımları açısından beklentiniz nedir? Bildiğimiz kadarıyla çok sayıda HES projesi lisans almak için bekliyor? Özel sektör yatırımlarının büyüklüğü konusunda bilgi verir misiniz? Kesinlikle, enerji sektörüne inanılmaz bir talep var. Bu ilgiyi yerli ve yabancı herkes gösteriyor. Bir sektöre neden ilgi duyulur? Birincisi ekonomik ve siyasi istikrarın olması en önemli etken. Türkiye de bu var. Bu her sektör için ortak bir paydadır. Diğer taraftan iyi düzenlenmiş bir piyasa olması lazım. Öngörülebilirliği yüksek, rekabete dayalı, adil, şeffaf çalışan bir piyasa olması lazım. Bu da var. Bu insanlar bunun için geliyorlar, bu kadar başvuruyu yapıyorlar. Yatırımcıyı seçmek için ihaleler yapılıyor. Yatırımcının arzu ve iştahı var enerji sektörü için. Yeterli olmamakla beraber, diğer sektörlere oranla finans sektörünün enerji proje finansmanına ayırdığı para daha fazla. Yine de bu rakamlar toplamda hala yeterli değil. Şimdi sadece biz finans sektöründen değil, diğer finansal enstrümanlardan da enerjiye kaynak sağlayalım istiyoruz. Az önce çizdiğimiz 20 yıllık perspektifte bu kaynak Türkiye için yeterli değil. Çok daha farklı kaynaklara yönelmek gerekiyor. Bunların hepsi beraber olduğunda hızlı büyüyen bir piyasa var, talep var. Ürettiğinizi satabiliyorsunuz. Bütün bunları topladığınızda bir sektör için bir yatırımcı için tüm şartların Türkiye de oluştuğunu görüyoruz. Türkiye nin 2023 de 500 milyar dolarlık bir ihracat hedefi var. Bu hedef aynı zamanda sanayinin enerjiye olan talebinin daha da artacağı anlamına geliyor. Bu hedef için Türkiye enerji potansiyeli açısından ne durumda? Bu talebi karşılayabilecek mi? Bu nedenle ben sözümün başında 2030 hedefi koydum. Çünkü enerji kısa vadeli perspektifler konabilen bir sektör değildir. Yatırım süresi çok uzundur. Bu nedenle perspektifi uzun koymak zorundasınız, 2035 hatta daha ileri 2040 yılları gibi yılında Yüksek Planlama Kurulu Enerji Strateji Belgesi adında bir belge yayınladı. Bu belgede Türkiye nin enerji stratejisini ortaya koydu. Elektrikte özelleştirmelerin nasıl yapılacağına kadar pek çok konu o tarihte bu belgeye konuldu in sonunda yeni bir revizesi yapıldı başında Bakanlar Kurulu kararıyla Resmi Gazete de yayınlandı. Bu aynı zamanda Türkiye nin enerjideki 2023 hedefiydi. Yani bir yönüyle enerji strateji belgesi Türkiye nin 2023 hedefidir. Temel başlıklarında ise şu vardı. Birincisi, bu ülke özelleştirmeleri bitirmiş olacak yani kamunun elinde üretim ve dağıtım şirketleri kalmayacak. Biliyorsunuz dağıtım ihaleleri hemen hemen bitti. Üretimde yeni başladı. Aşama aşama özelleştirmeler sürüyor. Özelleştirmelerden sonra devlet enerji sektöründen çekilecek ve piyasa özel sektör marifetiyle işlerlik kazanacak. TEMMUZ 2011 VOBJEKTİF 15

16 RÖPORTAJ DOSYA HASAN KÖKTAŞ Diğer önemli başlık da enerjide çeşitlendirme ve tüm kaynaklara erişimdi Doğru. Türkiye enerji ihtiyacını karşılayabilmek için tüm ulusal kaynaklarını kullanacak. Yani ithalata bağımlılığı azaltabilmek için yerel kaynakların hepsini kullanmayı hedefledik. Bakıyoruz jeotermal kanunu çıktı. İhaleleri yapıldı, bir taraftan yeni tesisler yapılıyor. Rüzgar kanunu çıktı megavatlık bir santral lisansı verdik. Yıl sonuna kadar 7-8 bin megavatlık daha lisans vermiş olacağız. Bunlardan megavatı işletmeye açıldı. HES lerin tamamı için 2023 ü beklemeyeceğiz yılına kadar Türkiye nin tüm enerji kaynaklarını devreye almasına yönelik çalışmalar tamamlanmıştır. Yerli kömür kaynakları kullanılacak. Nükleer, kömür, yenilebilir enerji, diğer enerji kaynakları ve su kaynakları. Yerli kaynakları üretime geçirecek tüm lisanslamaları yapıyoruz yılına kadar sanayimizdeki ve diğer sektörlerdeki büyümeye destek sağlayacak bir strateji oluşturmamız lazım. Güvenli, yedekli bir şekilde aynı zamanda arz güvenliğini temin edecek bir şekilde hazır olacak. Bütün gayretimiz bunun içindir. Bu nedenle bu ülke nükleer enerjiyi bir tercih olarak değil bir sonuç olarak bir zorunluluk olarak yapmalıdır. Nükleer enerji olmazsa olmaz bir enerji kaynağıdır. Bizim gibi hızlı büyüyen bu yapıda yerli kaynaklarımızın tamamını da kullansak enerjiyi yetiştirmek gibi bir şansımız yok. İthalata bağımlılığımızın azaltılması açısından bu enerji kaynaklarını hızlı bir şekilde devreye alma zorunluluğumuz var. Geriye doğru baktığımızda elektrik ithalatında aşağı doğru bir gidiş var. Yerli kaynakları hızlı bir şekilde devreye aldığımız için bunu söyleyebiliyoruz. Dediğimiz gibi bu işlere orta ve uzun vadeli bakmak gerekir. Tabii ihtiyaç artıyor, yerli kaynaklarınız sınırlı ise ya nükleer yapacaksınız ya da doğalgaza bağımlı hale geleceksiniz. Bu iki seçenekten başka şansınız yok. Enerji sektöründeki bu gelişmeler tüketiciye ne kazandıracak? Bu arada VOB aracılığıyla çok önemli bir gelişmeyi paylaşmak istiyorum. Enerji piyasalarının serbestleştirileceğine ilişkin yani bütün tüketim gruplarının kendi tedarikçilerini seçebileceği bir piyasa yapısı oluşturuyoruz. Şimdi bu niçin önemli? Onu açıklamaya çalışayım. Bu şu anlama geliyor. Birincisi elektrikte üretim ayağı tamamen YENİ PİYASA YAPISINDA DEVREDE YOKUZ. ÜRETİCİ VE TÜKETİCİ ALIM SATIMI KENDİ KONTRATLARI İLE YAPACAK serbest olacak. Yani biz elektrikte tarife belirlemeyeceğiz. Tüketiciler tedariklerini kendileri yapacaklar. Tüketicilerle üreticiler, toptancılarında işin içine girdiği bir piyasa yapısı içerisinde bir araya geliyor. Birbirlerine alım satımı kendi kontratları ile yapıyor olacaklar bu yeni piyasa yapısında. İşte modellediğimiz piyasa yapısı bu. Bu enerji strateji belgesinde de var de hane halkları hariç, 2013 ten itibaren ise hane halkı dahil milyon abonenin tamamı serbest tüketici olacak. Tüketicilerin tamamı serbestçe isteyen istediği yerden gidip enerjisini alacak. Elektrik vadeli işlem borsasında hangi enstrümanlarla, sözleşmelerle işlem görecek? Sözleşme türleri ve içeriği ne olacak? Bazı şeyleri hayata geçtikten sonra görmenin daha doğru olduğunu düşünüyorum. Şimdi hangi kontratlarla işlemlerin yapılacağını söylemek için erken diye düşünüyorum. VOB kurulduğunda pek çok kontrat çok konuşuldu, tartışıldı. İlk başlangıçta bazı kontratlar ivme kazanmadı. Bazı enstrümanlar yavaş gitti, diğerleri daha zayıf kaldı. Bazıları ise daha çok tercih edildi. Şu anda EPDK olarak biz sektöre ve VOB a altyapıda destek veriyoruz. Sonuçta, bu oyunu oynayan oyuncular kontratlara ivme kazandırır. Biz EPDK olarak piyasanın yapısını oluştururuz, yapıya destek veririz ama oyunu oynayacak oyuncular. Piyasadaki oyuncuların talepleri, beklentileri oradaki taleplerle nerede örtüşecek ona da bakacağız. Bu piyasa bir oluşsun, enerji orada bir enstrüman olarak çalışmaya başlasın. Elektrik VOB da işlem görmeye başlasın. Tüm piyasalar arz talep ilişkisi ve dengesi üzerine kuruludur ve bu denge üzerinde çalışır. İMKB de bu arz- talep oluşmadığında hisseler işlem görmüyor, duruyor. Bu durumda denebilir mi borsaya ait şu hisseleri çıkartalım? Denmiyor. Elektrik anlık üretilen ve depolanmayan bir ürün. Fiziki teslimatlı ürünler çıkarılabilir mi gelecekte? Takas sisteminin olması, geliştirilmesi önemlidir. Bütün enerji piyasasındaki borsa hareketleri belge üzerinden örgütlenir; buna petrol de dahil. Baktığımız belgenin alışverişi esası vardır, mevcut malın alışverişi yoktur. Biz bunu henüz petrolde oluşturamadık. Türkiye doğalgaz üretmiyor ama çok önemli bir transfer piyasasıyız. Yani böyle bir potansiyele sahibiz. Bu nedenle de bu borsa ve piyasa yapısını bir an önce oluşturmak zorundayız ki bir trade üretebilelim. Bugün Hollanda doğalgaz üretmiyor ama Avrupa nın en büyük doğalgaz terminallerinden birisi. Yani biz pratikte şuna bakmıyoruz; böyle bir yapı oluştuğunda oyuncu hangi enstrümanı kullanır, nerede yoğunlaşır? Niçin, bu arz ve taleple ilgili bir şeydir. İMKB örneğini de onun için verdim. Çünkü arz talep nerede oluşur hangi üründe oluşur, orada hangi enstrümanlar üzerinden oluşuyorsa o önemlidir. Yeterli koşullar oluşmadığında o enstrüman başarılı olmayabilir. Bunu denemeden bunun altyapısını oluşturmadan bunu göremeyiz, varsayımlar üzerine öngörmemek lazım diye düşünüyorum. 16 VOBJEKTİF TEMMUZ 2011

17 Elektrik borsasının kurulması son kullanıcıyı fiyat noktasında nasıl etkileyecek? Amaç fiyat rekabetiyle tüketiciye daha ucuz elektrik kullandırmaksa bunun yansımalarını ne zaman göreceğiz? Evler ve sanayi için ayrı ayrı birim fiyat oluşması mümkün olacak mı? Bütün dünyada bunla ilgili teori şudur. Özelleştirmeler ilk yapıldığında kısa vadede göreceli olarak bir maliyet getirir. Ancak orta ve uzun tüketici lehine indirimler olarak yansır. Şimdi 2013 ten sonra enerji strateji belgesi gereği biz artık tarife ilan etmeyeceğiz. Piyasa alım satım fiyatlarını kendisi belirleyecek. Şu anda bu piyasa çalışıyor zaten. Bizim ilan ettiğimiz fiyattan daha ucuz elektrik bulabilirsiniz piyasada. Ticarethanelere bizim verdiğimiz fiyattan yüzde 30 daha indirimli elektrik alanlar var. Sanayiye zaten bir indirim yapıyoruz. Baktığımız zaman zaten tarifenin bir anlamı kalmayacak serbest rekabet ortamında herkes birbirinin fiyatını belirlemiş olacak. Ayrıca piyasaya çıkacak bir telefonla bir tuşla ya da internetten tedarikçi değiştireceksiniz. Bu rekabet ortamı aynı zamanda fiyatta da rekabeti getirecektir. ELEKTRİKTE FİYATLARI DEVLET DEĞİL DEVLETİN KOYDUĞU ESASLARA GÖRE HER ŞİRKET KENDİSİ BELİRLİYOR. Doğalgaz piyasasında fiyatları devlet belirliyor. Dolayısıyla elektrik fiyatının belirlediği bir piyasada bu fiyatı da serbest piyasa değil de devlet belirliyor olmayacak mı? Fiyatlar bu anlamda yine devlet kontrolünde sayılmaz mı? Aslında devlet belirliyor dememek lazım. Bu konu Enerji Strateji Belgesi nde de vardır ve Yüksek Planlama Kurulu kararıdır. Tüm enerji birimleri kendi maliyetlerini otomatik fiyatlandırma usul ve esaslarına göre ve orada belirtilen formüllere göre belirlemek zorundadır. O formüllerin, usul ve esasların bir koşulu tamamen maliyet esaslı bir modeldir. Dünyada da bu sistem çalışıyor ve 2008 yılında Türkiye bu modele geçti. Bütün birimler maliyet yansıtması esasına göre yılda 4 kez çeyrekler halinde maliyetlerini artı ya da eksi yönünde fiyatlarına yansıtıyor. Devlet bunu belirlemiyor. Devlet kuralını koymuş; diyor ki buna göre belirleyeceksin. Bakın geçen hafta biz 1 Temmuz u belirledik. TEDAŞ, EÜAŞ ve TETAŞ ve elektrik dağıtım bölgeleri kendi hesaplamalarını yaptı bize gönderdi. Bunların hepsinin hesabını yaptık ve bir tarife ilan ettik. Sistem böyle çalışıyor. Bu nedenle fiyatı devlet belirlemiyor. Fiyatları devletin koyduğu usul ve esaslara göre her şirket kendisi belirliyor. Doğalgaz ve enerji maliyetlerinde yaşanacak artış ve inişlerin vadeli fiyatlar üzerindeki etkisi ne olacak? Doğalgaz piyasasındaki vadelerin piyasayı nasıl etkileyeceğini iyi açıklamak lazım. BOTAŞ ın elindeki kontratların Türkiye ye yansıması olarak diyorsak zaten o kontratların içinde formüller vardır. Daha çok petrol fiyatları esaslı. Ve belirli bir süre sonra alıcı fiyatlarına yansıyacak şekilde bir mekanizma vardır. Uluslararası piyasada fiyatlanan bir üründür zaten. Formüller gereği bu kontratın alıcı tarafındaki BOTAŞ ya da ithalat yapan şirkete yansıması nasılsa maliyetlerine yansımasıdır aynı şekildedir. Dünya vadeli işlem borsalarında petrol, doğalgaz ve LPG de işlem görüyor. Türkiye de bu ürünlerin VOB da işlem görmesi ne zaman gerçekleşebilir? Az önce söylediğim gibi bütün enerji aktörlerinin borsalarının kurulması. Önemli olan burada tarih değildir diye düşünüyoruz. Sağlıklı bir altyapı oluşturmak öncelikli olmalıdır. Örneğin 2006 yılında TEİAŞ ile DUY sistemini kurduk deyiz sağlıklı işlemeye yeni başladı. Esas olan doğru zamanda doğru işler yapmaktır. Biz onun planlaması için çok iyi hazırlanıyoruz. Muadillerimizle toplantılar yapıyoruz. Deneyim aktarımı yapıyoruz. Ancak, zaman söylemek doğru olmaz. EPDK olarak Elektrik Borsası ndan bir hacim beklentiniz var mı? Gerek hacim olarak gerek hangi enstrümanlar, hangi vade ve kontratların çıkacağına ilişkin bir şey söylemek doğru olmaz. Neden, az öncede belirttiğim gibi bu bir arz talep ilişkisidir. Varsaymak, çok gerçekçi olmaz. Sonuçta hangi enstrümanın hangi ölçekte, yoğunlukta çalışacağını bilmeden zaman, volüm ve fiyatlandırma tahmini yapmak doğru değil. TEMMUZ 2011 VOBJEKTİF 17

18 DOSYA VOB UN EN ENERJİK SÖZLEŞMESİ GELİYOR EMİR ÇETİNKAYA Derya Ezgi ÖZTÜRK Sözleşme, Araştırma ve İstatistik Müdürlüğü Enerji koridoru olmayı amaçlayan Türkiye de çok büyük bir eksiklik gideriliyor. Enerji fiyatlarındaki oynaklıklardan kaynaklanan riskleri ortadan kaldıracak olan Elektrik Piyasası Vadeli İşlem Sözleşmesi için hazırlıklar son aşamaya geldi. Türkiye elektrik piyasası son yıllarda büyük bir değişim içine girdi. Halen süren bu değişim piyasanın yapısını, oyuncularını ve ihtiyaçlarını da farklılaştırdı. Yaşanan hızlı serbestleşme süreci ile elektrik ticaretinde rekabet arttı. Gelişen rekabet, piyasada etkin fiyatlama ve risk yönetimi ihtiyacını ortaya çıkardı. Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası, elektrik piyasasında yaşanan bu değişimlere paralel olarak ortaya çıkan fiyatı riski yönetimi ihtiyacına cevap verebilmek amacıyla elektrik vadeli işlem sözleşmelerini işleme açmayı planlıyor. ANLIK HAREKETLİLİK Elektrik piyasası, elektriğin sadece küçük miktarlarda depolanması nedeniyle diğer emtia piyasalarından farklı bir piyasa yapısına sahip. Elektrik, milyonlarca tüketicinin anlık olarak artan ya da azalan tüketimini karşılayacak şekilde üretiliyor. Tüketimi karşılayacak üretimin sağlanması ise 365 gün - 24 saat boyunca gerçekleşiyor. Türkiye elektrik piyasası yakın dönemde bir reform sürecine girdi yılları arasında elektriğin üretimi, iletimi ve dağıtımı Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) altında gerçekleşirken, yılları arasında üretim, iletim ve toptan satış fonksiyonları Türkiye Elektrik Üretim İletim Anonim Şirketi (TEAŞ) altında, dağıtım ve perakende satış fonksiyonları ise Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi (TEDAŞ) altında gerçekleşti yılı Türkiye elektrik piyasası için köklü değişimin yılı oldu. EPDK NIN ROLÜ Aynı yıl yürürlüğe giren Elektrik Piyasası Kanunu ile rekabetçi ve şeffaf bir elektrik piyasası oluşturulması amaçlanırken, bu kapsamda gerekli düzenlemelerin yapılması için Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) kuruldu. Elektrik Piyasası Kanunu ile Türkiye de elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle 18 VOBJEKTİF TEMMUZ 2011

19 TEMMUZ 2011 VOBJEKTİF 19

20 DOSYA uyumlu bir şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk hükümlerine göre faaliyet gösterebilecek, mali açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin sağlanması hedeflendi yılından günümüze elektrik üretimi Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ), toptan satışı Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketi (TETAŞ), iletimi Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ), dağıtımı ise TEDAŞ tarafından gerçekleştirildi. Elektrik sektöründe özelleştirme çalışmaları 17/03/2004 tarihli Elektrik Enerjisi Sektörü Reformu ve Özelleştirme Strateji Belgesi kapsamında başlatılırken, özelleştirmelerle dağıtımda maliyetlerin düşmesi, üretimde rekabetin sağlanması, verimlilik, kalite artışı ve yatırımlarda artış hedeflendi. Bu doğrultuda Türkiye 21 elektrik dağıtım bölgesine ayrıldı. Bu bölgelerden dokuzunun özelleştirme işlemleri tamamlandı. Elektrik üretimi özelleştirmeleri ise 19/10/2009 tarihli Özelleştirme Yüksek Kurulu kararı ile başlarken, 52 Hidro Elektrik Santrali (HES) özelleştirme kapsamına alındı. Söz konusu HES lerin özelleştirmeleri 19 grup halinde ve 49 yıllık işletme hakkı devri ile gerçekleştirilecek. Büyük bir değişim içine giren ve önümüzdeki yıllarda ekonomi içindeki öneminin daha da artması beklenen Türkiye elektrik piyasasına ilişkin makro veriler ve öngörüler aşağıda özetleniyor: Türkiye yıllık enerji tüketimi 2010 yılında GWh e (Gigawatt saat) yaklaşmış durumda. Bu değer 2009 TABLO - 1 TABLO - 2 yılına göre %7,9 luk bir artışı ifade ediyor. Enerji puan talebi ise 2010 yılında GWh i aştı. Elektrik talebinde, 2008 kriz yılı haricinde, 2001 yılından beri artış görülüyor yılları arasındaki elektrik talebindeki artışla Türkiye Çin den sonra dünyada ikinci sırada yer alıyor yılında Türkiye kurulu gücü MW (Megawatt) arttı ve toplam kurulu güç MW a ulaştı yılı sonunda faaliyet gösteren termik santral sayısı 264, hidrolik santral sayısı 260, rüzgar enerjisine dayalı santral sayısı ise 39 a ulaştı yılı sonu itibarıyla kurulu gücün %41 i Elektrik Üretim Anonim Şirketi ne (EÜAŞ), % 26 sı ise serbest üretim şirketlerine ait durumda yılı sonu itibarıyla kurulu gücün %65 i termik, %32 si hidrolik kaynaklı. Elektrik piyasasında lisans usulü ile faaliyet gösterilebiliyor, ilgili lisanslar ise EPDK dan alınabiliyor. 19 Mayıs 2010 itibarıyla piyasadaki lisans sayısı Lisanslardan 921 i üretim, 199 u otoprodüktör, 124 ü Organize Sanayi Bölgesi dağıtım lisansı. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu öngörülerine göre önümüzdeki 20 yıl içinde elektrik üretimi için fosil yakıtlar ve yenilenebilir kaynaklar çerçevesinde farklı senaryolara göre 225 ile 280 milyar dolar arasında değişen bir yatırım ihtiyacı olduğu ifade ediliyor yılı için Türkiye toptan satış piyasasındaki alım satım miktarı 330 milyar KWh düzeyinde ulaştı ve bu değer 2010 yılı fiyatları ile yaklaşık 47 milyar liralık bir ekonomik büyüklüğü ifade ediyor. Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ) projeksiyonlarına göre Türkiye nin elektrik talebinin yüksek talep senaryosuna göre 2011 yılında %5, sonraki yıllarda ( ) %7,5 civarında artması bekleniyor. Bu senaryoya göre 2016 yılında Türkiye nin yıllık enerji talebinin GWh i aşması ve GWh olması bekleniyor. Düşük talep senaryosuna göre ise Türkiye yıllık enerji talebinin 2011 yılında %5, sonraki yıllarda ( ) %6,7 civarında artması bekleniyor. Bu senaryoya göre 2016 yılında Türkiye yıllık enerji talebinin GWh i aşması ve GWh olması bekleniyor. 3 tür Elektrİk Tİcaretİ Türkiye de elektrik ticareti 3 farklı şekilde yapılıyor. İkili anlaşmalar yoluyla, Gün Öncesi Planlama yoluyla, Dengeleme Güç Piyasası yoluyla. Şekil 1 deki elektrik piyasası şematik olarak özetleniyor. Şekilde de görüleceği üzere elektrik ticaretinin yaklaşık %80-85 i ikili anlaşmalar yoluyla yapılıyor, kalan hacim ise Gün Öncesi Planlama ve Dengeleme Güç Piyasası na dağılıyor. Gün Öncesi Planlama işlemlerinin elektrik ticaretine yönelik, Dengeleme Güç Piyasası işlemlerinin ise daha çok elektriğin arz ve talebini anlık dengelemeye yönelik olarak gerçekleşmesi bekleniyor. İkİlİ anlaşmalar İkili anlaşmalar özel hukuk şartlarına tabi, piyasa katılımcıları arasında serbestçe gerçekleştirilen anlaşmalardır. Anlaşmaların miktarı TEİAŞ a bildirilirken, fiyat bilgilerinin bildirim yükümlülüğü yoktur. Piyasada mevcut ikili anlaşmaların %80 inin EÜAŞ ve dağıtım şirketleri arasında olduğu ŞEKİL VOBJEKTİF TEMMUZ 2011