12. HAFTA MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ. Fayda-Maliyet Analizi. Yrd. Doç. Dr. Tahir AKGÜL

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "12. HAFTA MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ. Fayda-Maliyet Analizi. Yrd. Doç. Dr. Tahir AKGÜL"

Meryem Çakmak
6 yıl önce
İzleme sayısı:

1 12. HAFTA MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ Yrd. Doç. Dr. Tahir AKGÜL Fayda-Maliyet Analizi

10 Fayda - Maliyet Analizi Fayda-maliyet analizi, alternatif yatırım projelerinin karşılaştırılmasında kullanılan bir analiz yöntemidir. Gerek özel teşebbüsler ve gerekse çeşitli kamu kuruluştan, genellikle ellerindeki emek gücü, sermaye, makine- techizat ve hammadde gibi sınırlı kaynaklan alternatif yatırım alanlarında kullanma tercihiyle karşı karşıyadırlar. Kaynakların belli bir alanda kullanılması, başka alanlarda yapılacak yatırımlarda vazgeçmek anlamına geleceği için, yatırım projeleri arasında seçme ve sıralama yapmak kıt kaynaklan en verimli şekilde kullanmak için bir zorunluluk olmaktadır.

11 Bir proje değerlendirme yöntemi olarak faydamaliyet analizi, yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlaması beklenen gelirlerin, projenin gerektirdiği yatıran harca-malan ile karşılaştırılmasını içermektedir. Daha açık bir ifade ile, yatırımın ekonomik ömrü süresince beklenen gelirler, belirli bir iskonto oranı yardımıyla yatırımın başlangıç dönemindeki değerine (bugünkü değer) indirgenmekte ve bu değer, yapılan yatırım harcaması ile mukayese edilmektedir. Aşağıdaki şekilde hesaplanır.

12 Bir proje belirli bir maliyetle başlar, işletim gideriyle ve periyodik tamir bakım maliyetiyle devam eder. Fayda ise süreç içerisinde gerçekleşir. Karşılaştırma yapabilmek için ikisini aynı zamana indirgememiz gerekiyor (genellikle bugünkü değerlerine indirgenir). İlk olarak proje süresini ve indirgeme (bir ekonomik varlığın bugünkü değerinin bulunmasında kullanılan yıllık faiz oranı) oranı seçilmeli. Bu oranın tüm yıllarda eşit olduğu varsayılır. Bugünkü değer = Para Miktarı / (1+r) n

13 Fayda-maliyet analizlerinde uygulama zorlukları Fayda-maliyet analizlerinde, fayda (gelir) ve maliyetin tanımlanması, kapsamının belirlenmesi ve kümülatif olarak ifadesi, genellikle pratik zorluklar taşıyan bir konudur. Bu zorluklar başlıca şu nedenlerden kaynaklanmaktadır: a) Bazı tür fayda ve maliyetlerin para cinsinden ifadesinde karşılaşılan güçlükler, fayda ve maliyetin tam ve doğru olarak hesaplanmasını zorlaştırmaktadır. Örneğin, çevre kirliliği ile mücadeleyi amaçlayan bir yatırım projesinden elde edilecek faydanın (temiz çevre, temiz hava) parasal olarak ifadesi son derece zordur.

14 b) Uygun Iskonto Oranının Seçimi. Tam rekabet koşulları altında özel firma için söz konusu olan maliyetler (özel maliyet) aynı zamanda toplumsal maliyetleri de yansıtmaktadır. Benzer şekilde özel firmanın elde ettiği fayda (ticari kâr) aynı zamanda toplumsal faydaya da (sosyal kârlılık) eşittir. Bu durumda, özel bir firmanın ticari kârlılık açısından verdiği yatırım kararları (ya da belirlediği üretim düzeyi) toplumsal fayda ve maliyetler açısından da geçerli ve uygun kararlardır. Diğer bir ifade ile, firma açısından optimal sayılan bir yatırım ve üretim karan, aynı zamanda toplumsal açıdan da optimallik niteliği taşımaktadır.

15 Fayda-Maliyet analizi karar verme kıstasları 1- İç Getiri Oranı Kıstası İçsel getiri oranı, projenin bugünkü değerini sıfıra eşitleyen ıskonto oranı olarak tanımlanmaktadır. PV B1 C1 B2 C2 B T C B C T 2 T 1 (1 ) (1 ) 0 B= fayda, C = Maliyet, p = sıfıra eşitleyen iskonto oranı

16 Projenin kabul edilebilirlik kriteri, projenin bugünkü değerini sıfıra eşitleyen ıskonto oranını firmanın alternatif maliyetinin getirisi ile karşılaştırmaktır. Örneğin içsel getiri oranı %4 olan X projesi tasarlanmış ve firma diğer yatırımlardan %3 getiri elde ediyor ise bu taktirde X projenin uygulanması firma için daha karlıdır denilir. Eğer birbirinden bağımsız iki proje tasarlanıyor ise, içsel getiri oranı yüksek olan projenin uygulanması gerekmektedir.

17 İçsel Getiri Haddi kullanılarak proje değerlemenin bir takım yanlış sonuçlar doğurması muhtemeldir. Bunlar; Yüksek içsel getiri oranı bulunan projelerin daha az kâr sağlama durumu ortaya çıkabilir. Kısaca projelerin hacmi farklılaştıkça içsel getiri oranı proje değerlemede rehber rolünü kaybedebilmektedir. Bununla birlikte proje hacmi farklılaşsa da bugünkü değer yöntemi daha iyi sonuçlar üretebilmektedir.

18 2- Net Bugünkü Değer Kıstası NBD = B0-C0 + (B1-C1)/(1+r) + (B2-C2)/(1+r) 2 + (B3-C3)/(1+r) (BN-CN)/(1+r) N Burada B fayda, C maliyet, r ıskonto oranı NBD > 1 olması istenir. Kıstaslar içinde en tercih edilecek olanıdır.

19 3- Fayda Maliyet Oranı Kıstası PVB= B 0 + B 1 /(1+r 1 ) 1 + B 2 /(1+r 2 ) 2 + B 3 /(1+r 3 ) B n /(1+r n ) n PVC=C 0 + C 1 /(1+r 1 ) 1 + C 2 /(1+r 2 ) 2 + C 3 /(1+r 3 ) C n /(1+r n ) n PVB= faydanın bugünkü değeri PVC= maliyetin bugünkü değeri B = fayda (benefit) C = maliyet (cost) r = indirgeme oranı (faiz oranı)

20 Karlılık Endeksi (Fayda - Maliyet Analizi) Bu yöntem, projenin nakit girişlerinin şimdiki değerini nakit çıkışının şimdiki değerine oranlayan bir yöntemdir. PV= PVB/PVC Oranı 1 den büyük olan projeler kabul edilir. Büyükten küçüğe doğru bir sıralama yapılarak en büyük olan tercih edilir.

21 ÖRNEK: İşletme yatırım tutarı ve faaliyet gelirleri farklı, 2 yıl ekonomik ömrü olan 4 proje bulunmaktadır. Kaynak maliyeti % 8 dir. Proje YATIRIM TUTARI (iş başlangıcında) FAALİYET GELİRLERİ (2. yıl sonunda) HURDA DEĞERİ A B C D Her bir Fayda-Maliyet analizi karar verme kıstaslarına göre hangi proje tercih edilir belirtiniz

ÖRNEK: İşletme 30.000 TL maliyetli bir yatırım yapmayı düşünmektedir. Yatırım iki yıl içerisinde gerçekleştirilecektir.

Bu yatırımla ilgili nakit girişleri farklı 4 proje bulunmaktadır.

22 ÖRNEK: İşletme TL maliyetli bir yatırım yapmayı düşünmektedir. Yatırım iki yıl içerisinde gerçekleştirilecektir. İlk yıl yatırımın TL kısmı 2. yıl kalan kısmının yapılması planlanmıştır. Bu yatırımla ilgili nakit girişleri farklı 4 proje bulunmaktadır. İşletme maliyeti gelirin %20 si, ortalama kaynak maliyeti (indirgenme oranı) %10 ve 5 yıl ekonomik ömrü olan her bir projenin nakit girişleri aşağıdadır. Fayda-Maliyet analizini NBD ve F/M karar verme oranlarına göre hangi proje tercih edilir belirtiniz

Benzer belgeler

PARA-ZAMAN İLİŞKİSİNİN UYGULAMALARI

PARA-ZAMAN İLİŞKİSİNİN UYGULAMALARI KONU : 4 EMY 521 MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ 1 PARA ZAMAN İLİŞKİSİNİN UYGULAMALARI Para-Zaman ilişkisi düşünülecek olursa Mühendislik Ekonomisinin temel bazı metotlarının