T.C. MALİYE BAKANLIĞI

Transkript

1

2 T.C. MALİYE BAKANLIĞI YILLIK EKONOMİK RAPOR 21

3 Yıllık Ekonomik Rapor 21 ii Y ll k Ekonomik Rapora, Maliye Bakanl ğ internet sitesinden ulaş labilir. (

4 İÇİNDEKİLER GİRİŞ... 1 ÖZET... 3 I. KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER... A. Küresel Ekonomik Görünüm Küresel Büyüme Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler.... Enflasyon ve Emtia Fiyatları Finansal Piyasalar... 1 B. Küresel Riskler Finansal Piyasalarda Oynaklık Yavaş Büyüme Düşük Emtia Fiyatları II. BÜYÜME A. Harcamalar Yönünden GSYH...21 B. Üretim Yönünden GSYH...22 C. 21 Yılının İkinci Yarısına Dair Büyüme Göstergeleri III. İŞGÜCÜ PİYASASI... 2 A. İşgücü Göstergeleri... 2 B. İşgücü Piyasasının Yapısal Gelişimi Sektörlere Göre İşgücü Göstergeleri İşgücü Piyasasında Esneklik Eğitim Durumuna Göre İşgücü Göstergeleri Kadın/Erkek İşgücü Göstergeleri Kayıt Dışı İstihdam... 3 IV. KAMU MALİYESİ... 3 A. Merkezi Yönetim Bütçesi Bütçe Dengesi Bütçe Giderleri Bütçe Gelirleri... 3 B. Genel Devlet Dengesi... C. Kamu Borç Dinamikleri Borç Stoku Göstergeleri... a. AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku... b. Kamu Net Borç Stoku... c. Merkezi Yönetim Borç Stoku...8 i. Merkezi Yönetim İç Borç Stoku... 8 ii. Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku Borç Yönetimi... a. 21 Yılı Borçlanma Stratejisi... b. İç Borçlanma ve İç Borç Servisi... iii

5 Yıllık Ekonomik Rapor 21 c. İç Borçlanmanın Vade Yapısı ve Ortalama Maliyeti... d.dış Borçlanma ve Dış Borç Servisi... V. PARA POLİTİKASI VE ENFLASYON... A. Para Politikası... B. Enflasyon Görünümü...61 VI. YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR... 6 A. Para Piyasaları Hisse Senedi Piyasası Tahvil ve Bono Piyasası Döviz Kurlarındaki Gelişmeler... B. Bankacılık Sektörü... 2 VII. ÖDEMELER DENGESİ... A. Cari İşlemler Hesabı Cari İşlemler Dengesi... a. Dış Ticaret Dengesi... 8 b. Hizmetler Dengesi, Gelir Dengesi ve Cari Transferler Sermaye ve Finans Hesabı... 8 B. Reel Efektif Döviz Kuru...86 C. Dış Finansman Uluslararası Yatırım Pozisyonu Özel Dış Borç Stokundaki Gelişmeler TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER... 8 KAYNAKÇA... 3 KUTULAR KUTU 1. Petrol Fiyatlarındaki Düşüş ve Nedenleri... 1 KUTU 2. Türkiye de Bölgesel Gelir Dağılımı KUTU 3. Tarım Dışı İstihdam... 3 KUTU. Türkiye de Mali Alan... 2 KUTU. Taylor Kuralı... 6 KUTU 6. Finans Sektörü ve Büyüme... KUTU. Türkiye nin Reel Efektif Döviz Kuru Endekslerinin Güncellenmesi...88 iv

6 ŞEKİLLER DİZİNİ I. KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER Şekil 1: Gelişmiş Ülkelerde Büyüme... Şekil 2: Gelişmiş Ülkelerde GSYH... Şekil 3: Gelişmiş Ülkelerde İşsizlik... Şekil : İmalat Sanayi Satınalma Yöneticileri Endeksi... Şekil : Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyüme... Şekil 6: Gelişmekte Olan Ülkelerde Çeyrekler İtibarıyla Büyüme Şekil : BRICS Ülkelerinde Enflasyon Şekil 8: Emtia Fiyat Endeksleri Şekil : Petrol ve Altın Fiyatları... 1 Şekil : Gelişmekte Olan Ülkelerde Yıllık Tahvil Faizleri ve Döviz Kurları...1 Şekil : Gelişmekte Olan Ekonomilerde Sermaye Hareketleri... 1 II. BÜYÜME Şekil 1: GSYH Büyüme Oranları Şekil 2: G-2 Büyüme Oranları (21 Ç2) Şekil 3: GSYH Büyümesine Katkılar (Harcamalar Yönünden, Detaylı) Şekil : GSYH Büyümesine Katkılar (Harcamalar Yönünden) Şekil : GSYH Büyümesine Katkılar (Üretim Yönünden) Şekil 6: Sanayi Üretim Endeksleri Şekil : Kapasite Kullanım Oranı (3 Aylık Ortalama)... 2 Şekil 8: Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI)... 2 Şekil : Reel Kesim Güven Endeksi (3 Aylık Ortalama)... 2 Şekil : Tüketim Göstergeleri... 2 Şekil : Dış Ticaret Endeksleri (3 Aylık Ortalama)... 2 III. İŞGÜCÜ PİYASASI Şekil 1: İstihdam ve İstihdam Oranı... 2 Şekil 2: Ülkeler İtibarıyla 2-1 Döneminde Yaratılan İstihdam... 2 Şekil 3: Cinsiyete Göre İşgücüne Katılım Oranları... 3 Şekil : İşsizlik ve İşgücüne Katılım Oranları... 3 Şekil : Ülkeler İtibarıyla Genç İşsizlik Oranları... 3 Şekil 6: İstihdamın Sektörel Dağılımı Şekil : Sektörlerin İstihdam ve GSYH İçindeki Payı (21 Haziran) Şekil 8: OECD ye Üye Ülkelerde İstihdam Koruma Mevzuatı Endeksi Şekil : İşgücünün Eğitim Durumuna Göre Dağılımı Şekil : Ülkeler İtibarıyla Kadınların İşgücüne Katılımı Şekil : Eğitim Durumuna Göre Kadınların İşgücüne Katılım Oranı...3 Şekil 12: Kadın İstihdamının Sektörel Dağılımı... 3 Şekil 13: Yıllar İtibarıyla Kayıt Dışı İstihdam... 3 v

7 Yıllık Ekonomik Rapor 21 IV. KAMU MALİYESİ Şekil 1: Bütçe Dengesi ve Faiz Dışı Denge... Şekil 2: Bütçe Dengesi... Şekil 3: Faiz Dışı Denge... Şekil : Faiz Hariç Bütçe Giderleri ve Vergi Gelirleri... Şekil : Faiz Hariç Bütçe Giderleri ve Vergi Gelirlerinin GSYH ye Oranları... 1 Şekil 6: Merkezi Yönetim Bütçe Giderlerinin Toplam Artışa Katkıları... 1 Şekil : Merkezi Yönetim Yatırım Giderleri... 2 Şekil 8: Vergi Gelirlerinin Bütçe Gelirlerindeki Artışa Katkıları... Şekil : Genel Devlet Açığı ve Borç Stoku... Şekil : Genel Devlet Bütçe Açığı... 6 Şekil : Genel Devlet Borç Stoku... 6 Şekil 12: Seçilmiş Gelişmekte Olan Ülkelerde Bütçe Açıkları... 6 Şekil 13: Seçilmiş Gelişmekte Olan Ülkelerde Borç Stokları... 6 Şekil 1: AB Tanımlı Genel Yönetim Borç Stoku... Şekil 1: AB Ülkelerinde Borç Stokları... Şekil 16: Kamu Net Borç Stoku... 8 Şekil 1: Merkezi Yönetim Toplam Borç Stoku... 8 Şekil 18: Merkezi Yönetim İç Borç Stokunun Faiz Yapısı... 8 Şekil 1: Merkezi Yönetim Dış Borç Stoku... Şekil 2: Toplam İç Borç Çevirme Oranları... Şekil 21: İç Borç Ödemeleri... Şekil 22: İç Borçlanmanın Vade Yapısı... Şekil 23: İç Borçlanmanın Maliyeti... V. PARA POLİTİKASI VE ENFLASYON Şekil 1: TCMB Faiz Oranları... 8 Şekil 2: Toplam Kredi Büyümesi... Şekil 3: Reel Efektif Döviz Kuru... Şekil : Merkez Bankası Brüt Rezervleri... 6 Şekil : Yıllık Enflasyon Oranları Şekil 6: Gıda ve Gıda Dışı Yıllık Enflasyon Şekil : Gıda ve Alt Kalemlerinde Yıllık Enflasyon Şekil 8: Çekirdek Enflasyon ve Döviz Kuru Şekil : Enerji Fiyatları Yıllık Enflasyonu Şekil : Hizmet Grubu Yıllık Enflasyonu Şekil : Yıllık Enflasyon Beklentileri... 6 VI. YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR Şekil 1: Gelişmekte Olan Ülkelerin Borsa Endeksi... 6 Şekil 2: Yabancıların Hisse Senedi ve DİBS Piyasasındaki Net Hareketleri... Şekil 3: MSCI Endeksi... Şekil : Yıllık Tahvil Faizi (Yerel Para Birimi Cinsinden)... Şekil : Yabancıların Tuttuğu Tahvil-Bono Stoku... vi

8 Şekil 6: Dolara Karşı Döviz Kurları... 1 Şekil : Yurt içi Yerleşiklerin YP Mevduatları... 1 Şekil 8: Sepet Kur ve Yıllık CDS Primi... 2 Şekil : Kredi Bileşenlerindeki Artış... 2 Şekil : Kredilerin Aktifler İçindeki Payı... 3 Şekil : Kredi ve Mevduat Stoku Büyümesi... 3 Şekil 12: Kredi Faiz Oranları... 3 Şekil 13: Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranı... Şekil 1: Bankacılık Sektörü Sermaye Yeterlilik Oranı... Şekil 1: Ülkelerin Sermaye Yeterlilik Oranları... VII. ÖDEMELER DENGESİ Şekil 1: Enerji ve Altın Hariç Cari İşlemler Dengesi... 8 Şekil 2: Petrol Fiyatları ve Enerji Açığı (Aylık)... 8 Şekil 3: Net Altın Dengesi... 8 Şekil : İhracat-İthalat Büyümesi Şekil : İhracatın İthalatı Karşılama Oranı Şekil 6: İhracatın Bölgesel Dağılımı Şekil : İhracattaki İlk Beş Ülkenin Payı Şekil 8: İthalattaki İlk Beş Ülkenin Payı... 8 Şekil : Cari Açığın Finansmanı... 8 Şekil : TCMB Uluslararası Rezervleri... 8 Şekil : Reel Efektif Döviz Kuru Şekil 12: Borçlulara Göre Brüt Dış Borç Stoku... 8 Şekil 13: Brüt Dış Borç Stoku/GSYH... 8 vii

9

10 TABLOLAR DİZİNİ I. KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER Tablo 1: Ülke Grupları İtibarıyla Büyüme... II. BÜYÜME Tablo 1: Üretim ve Satış Göstergeleri III. İŞGÜCÜ PİYASASI Tablo 1: Dönemler İtibarıyla Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun İşgücü Verileri...3 Tablo 2: Dönemler İtibarıyla Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun İşsizlik Durumu...31 IV. KAMU MALİYESİ Tablo 1: Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri... 3 Tablo 2: Merkezi Yönetim Bütçe Giderleri... 1 Tablo 3: Merkezi Yönetim Bütçe Gelirleri... 3 Tablo : 21 Yılında Gerçekleştirilen Yurt Dışı Tahvil İhraçları... V. PARA POLİTİKASI VE ENFLASYON Tablo 1: TCMB Döviz Müdahaleleri ve İhaleleri... Tablo 2 : Özet Yıllık Enflasyon Gelişmeleri... 6 VI. YURT İÇİ FİNANSAL PİYASALAR Tablo 1: Bankacılık Sektörü Temel Verileri... 2 VII. ÖDEMELER DENGESİ Tablo 1: Cari İşlemler Hesabı... Tablo 2: İhracatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı Tablo 3: Ülke Gruplarına Göre İhracat Tablo : İthalatın Ana Mal Gruplarına Göre Dağılımı Tablo : Ülke Gruplarına Göre İthalat Tablo 6: Sermaye Dengesi... 8 Tablo : Uluslararası Yatırım Pozisyonu Tablo 8: Brüt Dış Borç Stoku... 8 ix

11

12 KISALTMALAR AB ABD AFD AKKB AYB BDDK BEA bkz BLS BoJ BOTAŞ BRICS CDS DİBS ECB EIU ESA EUROSTAT Fed FOMC GOÜ GSYH IIF IMF İSMEP KDV KİT KKO KÖİ m.a. MENA MSCI OECD OPEC OVP ÖKTG-H ÖKTG-I ÖTV PMI PPK RKGE ROK Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Fransız Kalkınma Ajansı Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası Avrupa Yatırım Bankası Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Amerika Birleşik Devletleri Ekonomik Analiz Bürosu Bakınız Amerika Birleşik Devletleri İşgücü İstatistikleri Bürosu Japonya Merkez Bankası Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin, Güney Afrika Kredi Risk Primi Devlet İç Borçlanma Senedi Avrupa Merkez Bankası Economist Intelligence Unit Avrupa Hesaplar Sistemi Avrupa Topluluğu İstatistik Ofisi ABD Merkez Bankası Federal Açık Piyasa Komitesi Gelişmekte Olan Ülkeler Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Uluslararası Finans Enstitüsü Uluslararası Para Fonu İstanbul Sismik Riskin Azaltılması ve Acil Durum Hazırlık Projesi Katma Değer Vergisi Kamu İktisadi Teşebbüsü Kapasite Kullanım Oranı Kamu-Özel Sektör İşbirlikleri Mevsimsellikten Arındırılmış Orta Doğu ve Kuzey Afrika Morgan Stanley Capital International Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü Orta Vadeli Program Özel Kapsamlı Tüketici Göstergeleri-H Endeksi Özel Kapsamlı Tüketici Göstergeleri-I Endeksi Özel Tüketim Vergisi Satınalma Yöneticileri Endeksi Para Politikası Kurulu Reel Kesim Güven Endeksi Rezerv Opsiyon Katsayısı xi

13 Yıllık Ekonomik Rapor 21 ROM SGK SÜE TCMB TL TP TÜFE TÜİK YD-ÜFE Yİ-ÜFE YP Rezerv Opsiyon Mekanizması Sosyal Güvenlik Kurumu Sanayi Üretim Endeksi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Türk Lirası Türk Parası Tüketici Fiyat Endeksi Türkiye İstatistik Kurumu Yurt Dışı Üretici Fiyat Endeksi Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi Yabancı Para xii

14 Giriş Giriş Yıllık Ekonomik Rapor 18 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu nun 18 inci maddesi gereğince, 216 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanun Tasarısının Türkiye Büyük Millet Meclisinde görüşülmesi sırasında dikkate alınmak üzere hazırlanmıştır. Yıllık Ekonomik Rapor-21, merkezi yönetim bütçe hazırlığında dikkate alınan ekonomik gelişmeleri ortaya koymayı, bütçe sürecinde ekonomik ve mali değerlendirmeler yapılmasına zemin oluşturmayı ve politika yapıcılar ile ekonomiyle ilgili paydaşları saydamlık ve hesap verebilirlik ilkeleri çerçevesinde bilgilendirmeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda Raporda küresel ekonomi, küresel ekonomik görünüm ve küresel riskler başlıkları altında değerlendirilmektedir. Türkiye ekonomisi ise büyüme, işgücü piyasası, kamu maliyesi, para politikası ve enflasyon, finansal piyasalar ve ödemeler dengesi alanlarında makroekonomik görünümü ortaya koymaktadır. Rapordaki analiz ve değerlendirmeler 3 Eylül 21 tarihi itibarıyla kamuoyuna açıklanan veriler ile dönemi Orta Vadeli Programı ve IMF Küresel Ekonomik Görünüm Raporu tahminlerine dayanmaktadır. 1

15

16 Özet Özet Küresel Görünüm Küresel ekonomide yaşanan derin ve geniş çaplı durgunluktan altı yıl geçmesine rağmen güçlü ve dünya geneline yayılmış bir büyüme sürecine henüz dönülememiştir. Ülkelerin ekonomik görünümlerindeki farklılıklara karşın, Dünya genelinde büyüme öngörüleri aşağı yönlü revize edilmektedir. Ayrıca küresel ekonomiye yönelik aşağı yönlü riskler ağırlığını korumaktadır. Küresel ekonomide gelişmekte olan ekonomiler kaynaklı yavaşlama eğilimi 21 yılında da sürmüştür. 21 yılında yüzde 3, büyüyen küresel ekonominin 21 yılında yüzde 3,1 büyüyeceği tahmin edilmektedir. Düşen petrol fiyatları ve finansal koşullardaki iyileşme gelişmiş ülkeleri desteklerken gelişmiş ülkeler merkezli para politikası kararları ve düşük emtia fiyatları gelişmekte olan ülkeleri olumsuz etkilemektedir. Gelişmiş ekonomilerde devam eden yüksek borçluluk seviyeleri ve henüz istikrara kavuşmayan güven ortamı nedeniyle toparlanma hala istenen düzeyde değildir. ABD, gelişmiş ekonomiler grubunda büyümenin öncüsü iken Avro Bölgesi nde çok yavaş olmakla birlikte toparlanma işaretleri gözlenmektedir. Japonya iç ve dış talep zayıflığı nedeniyle büyüyememektedir. Gelişmekte olan ekonomilerde sebepleri ülkeden ülkeye değişmekle birlikte yavaş büyüme hakimdir. Brezilya ve Rusya ise daralmaya devam ederek grup içerisinde olumsuz ayrışmıştır. Küresel ekonomiye ilişkin aşağı yönlü riskler varlığını korumakla birlikte büyümenin 216 yılında bir miktar ivme kazanarak yüzde 3,6 olması beklenmektedir. Avro Bölgesi nde toparlanmanın gecikmesi, finansal piyasalardaki oynaklık, gelişmekte olan ekonomilerdeki yavaş büyüme ve düşük emtia fiyatları büyümeyi aşağı çekebilecek temel riskler arasındadır. Türkiye Ekonomisi Türkiye ekonomisi başta AB olmak üzere yakın ticaret ortaklarındaki durgunluk, finansal oynaklıklar ve artan jeopolitik gerginliklere rağmen 21 in ilk çeyreğinde yüzde 2,, ikinci çeyreğinde ise yüzde 3,8 büyümüştür. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış GSYH ilk çeyrekte yüzde 1,, ikinci çeyrekte ise yüzde 1,3 artmıştır. 21 ün ilk yarısında yüzde 3, olan büyüme, 21 yılının ilk altı aylık döneminde yüzde 3,1 e gerilemiştir. Buna rağmen, Türkiye ekonomisi ikinci çeyrekteki büyüme performansı ile G-2, OECD ve Avrupa da en hızlı büyüyen dördüncü ekonomi olmuştur. İlk yarıda özel tüketim ağırlıklı büyüyen ekonomideki ılımlı seyrin yılın ikinci yarısında da devam edeceği öngörülmektedir. Güven endekslerindeki gerilemeye karşın iç talebe ilişkin otomotiv, konut ve beyaz eşya gibi bazı temel sektörlerdeki satış ve üretim göstergeleri ılımlı büyümeye işaret etmektedir dönemini kapsayan OVP ye göre Türkiye ekonomisinin 21 yılında yüzde 3, 216 yılında ise yüzde büyümesi öngörülmektedir. Büyümedeki ılımlı seyrin işgücü piyasasına olumsuz yansımasına rağmen istihdam artışı devam etmektedir. Özellikle hizmetler sektörü tarım dışı istihdam artışını sürüklerken sanayi sektörünün katkısı sınırlı olmuştur. Ancak işgücü arzında yaşanan artışların devam etmesi nedeniyle işsizlik oranı yüzde - seviyesindedir. İç talepte ılımlı seyrin devam etmesi ve 3

17 Yıllık Ekonomik Rapor 21 yatırımlardaki zayıflama nedeniyle OVP de işsizlik oranının 21 yılı sonunda yüzde,, 216 yıl sonunda ise yüzde,3 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. İşgücü piyasasındaki yapısal sorunlar işsizlik oranında yukarı yönlü direnç oluşturmaktadır. İşsizlik sorununa uzun vadede çözüm sağlanması yapısal reformların hayata geçirilmesi ile mümkün olacaktır. Bu amaçla Öncelikli Dönüşüm Programları kapsamında İşgücü Piyasasının Etkinleştirilmesi Programı açıklanmıştır. Bu Program 6 performans göstergesi, bileşen ve 3 eylemden oluşmaktadır. 21 yılının ilk sekiz ayında küresel belirsizliklere rağmen gerek bütçe gerçekleşmeleri gerekse borç dinamikleri bakımından mali dengelerdeki güçlü seyir devam etmiştir. Güçlü mali dengeler makroekonomik istikrarın sağlanmasında ve dış şoklara karşı ekonominin direncinin artırılmasında önemli bir rol oynamaktadır. Merkezi yönetim bütçe performansı 21 yılının ilk sekiz ayında bütçe giderlerinin kontrol altında tutulması ve vergi gelirlerindeki yüksek artışın etkisiyle geçen yılın aynı dönemine göre iyileşme göstermiştir. Vergi gelirlerindeki artışta özellikle tüketime dayalı vergiler etkili olmuştur. 21 yılının ilk sekiz ayında 2, milyar TL açık veren merkezi yönetim bütçe dengesi bu yılın aynı döneminde artan bütçe gelirlerinin de etkisiyle 63 milyon TL fazla vermiştir. Faiz dışı fazla ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 26,2 artışla 3 milyar TL olmuştur. Bu dönemde merkezi yönetim bütçe gerçekleşmelerinin yıl sonu bütçe hedefiyle uyumlu bir görünüm sergilediği görülmektedir. OVP ile revize edilen hedeflere göre 21 yılı sonunda merkezi yönetim bütçe açığının 2, milyar TL, bütçe açığının GSYH ye oranının ise yüzde 1,3 olması tahmin edilmektedir. 216 yılında ise bütçe açığının GSYH ye oranının yüzde, olarak gerçekleşmesi öngörülmektedir. Kamu borç dinamiklerindeki güçlü seyir 21 yılında da devam etmektedir. 21 yılının ilk sekiz ayında kur etkisi nedeniyle nominal borç miktarı artmış olsa da borç stokunun GSYH ye oranı düşük seviyesini korumuş, borç stokunun ortalama vadesi uzamış ve borç stoku içinde faiz ve döviz kuruna duyarlı borç senetlerinin payı azalmıştır. 21 yıl sonunda yüzde 3 olarak öngörülen AB tanımlı borç stokunun GSYH ye oranının 216 yılında yüzde 32,8 olması öngörülmektedir. Yurt içi ve küresel piyasalardaki belirsizlikler, enerji ve gıda fiyatlarındaki oynaklık ve döviz kurundaki değer kayıpları nedeniyle TCMB para politikasındaki sıkı duruşunu devam ettirmektedir. Para politikasındaki sıkı duruş, makro ihtiyati tedbirler ve döviz likiditesi ayarlamaları ile yıl içinde desteklenmiştir. Geniş faiz koridoru ve aktif likidite politikasını bir arada kullanmaya devam eden TCMB Ocak ve Şubat aylarında faiz oranlarında ölçülü indirimler yaptıktan sonra izleyen yedi ayda faiz oranlarını sabit tutmuştur. Ayrıca Para Politikası Kurulu, Ağustos ayında gerçekleştirmiş olduğu toplantısında mevcut küresel ve yurt içi koşulları dikkate alarak Fed in faiz artırımı ve küresel para politikalarının normalleşmesi sürecinde uygulayacağı yeni para politikası stratejisini açıklamıştır. 21 yılında yüzde 8,2 olarak gerçekleşen yıllık enflasyon temelde işlenmemiş gıda fiyatlarındaki düzeltme ile Temmuz ayında yüzde 6,8 e kadar gerilemiştir. Ancak ılımlı talep koşulları ve düşük uluslararası petrol fiyatlarına rağmen TL deki birikimli değer kayıplarının fiyatlara yansıması, başta kırmızı et ve taze meyve sebze grupları olmak üzere gıda fiyatlarındaki yüksek seyir ve fiyatlama davranışlarındaki bozulma, enflasyondaki düşüşü sınırlamaktadır. Hizmetler enflasyonu yüksek seyrini sürdürmektedir. Temel mal grubu yıllık enflasyonu ise baz etkisiyle düşüşler kaydetse de döviz kurunun gecikmeli etkileri ile yüksek seyretmektedir. Bu doğrultuda çekirdek enflasyon göstergelerinde beklenen iyileşme gerçekleşmemiştir.

18 Önümüzdeki dönemde düşük baz ve döviz kurunun gecikmeli etkileri dikkate alındığında TÜFE yıllık artış oranının OVP ye göre yıl sonunda yüzde,6 ya 216 yılında ise yüzde 6, e gerileyeceği öngörülmektedir. Gelişmiş ülke Merkez Bankalarının para politikalarındaki belirsizlikler, gelişmekte olan ekonomilerdeki yapısal yavaşlama ve jeopolitik riskler 21 yılında finansal piyasalar üzerinde etkili olmuştur. Fed in faiz artırımının zamanlamasına dair belirsizlikler, Avro Bölgesi nde Yunanistan daki borç krizine ilişkin gelişmeler ve Çin de yapısal dönüşüme bağlı yavaşlama gelişmekte olan ülkelere yönelik risk algısını bozarak sermaye akışını zayıflatmıştır. Bu çerçevede yurt içi finansal piyasalar da zaman zaman içerideki gelişmeler ile ayrışmakla birlikte gelişmekte olan piyasalara paralel bir seyir izlemiştir. Uzun vadeli piyasa faizlerinde önemli bir değişim gözlenmezken kısa vadeli piyasa faizlerinde sınırlı bir düşüş gerçekleşmiştir. Nisan ayı itibarıyla seçim belirsizliğinin de etkisiyle değer kaybeden Türk Lirası Haziran ayı ortalarından itibaren diğer gelişmekte olan para birimlerinden olumlu yönde ayrışmış, Temmuz ayı sonlarına doğru ise jeopolitik nedenlerle tekrar değer kaybetmeye başlamıştır. Bankacılık sektörü, güçlü sermaye yapısı ve varlık kalitesi ile makroekonomik istikrarı desteklemektedir. Sermaye yeterlilik oranının azalan trendine rağmen yasal sınırın iki katı olması ve kredilerin takibe dönüşüm oranının oldukça düşük seviyelerde yatay bir seyir izlemesi bunun göstergesidir. Ayrıca BDDK nın uyguladığı makro ihtiyati politika tedbirlerinin etkisiyle düşen ve kompozisyonu şirketler kesimine kullandırılan krediler lehine değişen toplam kredi artış oranları, finansal istikrara katkı yapan önemli bir gelişme olmuştur. Sektörde stres testleri, hedef sermaye yeterlilik oranı, yüksek karşılık oranları ve kar dağıtımına ilişkin sınırlamalar ihtiyati politikalar olarak belirlenmiş olup verimli bir şekilde uygulanmaktadır. Cari işlemler açığı, 21 yılında izlediği düşüş eğiliminin ardından 21 yılının ilk yedi ayında daha yatay bir seyir izlemiştir. 21 yıl sonunda 6, milyar dolar olan cari açık 21 yılı Temmuz ayı itibarıyla 12 aylık bazda milyar dolara gerilemiştir. Enerji hariç cari denge 21 yıl sonunda 2,3 milyar dolar fazla verirken 21 Temmuz itibarıyla 12 aylık bazda,2 milyar dolar açık vermiştir. Altın ve enerji hariç cari denge ise 21 yıl sonunda 6,1 milyar dolar fazla verirken 21 Temmuz itibarıyla 12 aylık bazda,2 milyar dolar açık vermiştir. Altın ticaretinin normal seyrine dönmesi, iç talepteki ılımlı seyir, enerji ve petrol fiyatlarındaki düşüş ve rekabetçi kur düzeyi cari işlemler dengesindeki iyileşmeyi desteklemiştir. Turizm gelirlerinde yaşanan gerileme, avro-dolar paritesindeki düşüş, önemli ticaret ortaklarımızdaki düşük talep, Rusya ekonomisinde yaşanan sıkıntılara bağlı olarak daralan bavul ticareti ise cari açıktaki iyileşmeyi sınırlamıştır. 21 yılında yüzde,8 olan cari işlemler açığının GSYH ye oranının OVP tahminlerine göre 21 ve 216 yıllarında sırasıyla yüzde,2 ve yüzde, olacağı öngörülmektedir. Türkiye ekonomisi, 21 krizi sonrası uygulanan doğru makroekonomik politikalar ve yapısal reformlar sayesinde önemli kazanımlar elde etmiştir. Bu kazanımlar sayesinde küresel kriz ve sonraki dönemde yaşanan belirsizliklere rağmen Türkiye ekonomisi sağlam temellerini korumaktadır. Güçlü mali dengeleri, sağlıklı bankacılık sistemi ve dinamik özel sektörü ile istihdam artışı bunun göstergesidir. Orta-uzun vadede sürdürülebilir yüksek büyüme patikasına geçebilmek için ikinci nesil yapısal reformların hızla uygulanması gerekmektedir. Bu kapsamda. Kalkınma Planı çerçevesinde tasarlanan öncelikli dönüşüm programlarının uygulanması ve izlenmesi büyük önem taşımaktadır. Özet

19

20 2 I 1 KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER

21

22 Küresel Ekonomi k Geli şmeler 1 Küresel ekonomide gelişmekte olan ekonomiler kaynaklı yavaşlama eğilimi 21 yılında da sürmüştür. 21 yılında yüzde 3, büyüyen küresel ekonominin 21 yılında yüzde 3,1 büyüyeceği tahmin edilmektedir. 2 Düşen petrol fiyatları ve finansal koşullardaki iyileşme gelişmiş ülkeleri desteklerken gelişmiş ülkeler merkezli para politikası kararları ve düşük emtia fiyatları gelişmekte olan ülkeleri olumsuz etkilemektedir. Gelişmiş ekonomilerde devam eden yüksek borçluluk seviyeleri ve henüz istikrara kavuşmayan güven ortamı nedeniyle toparlanma hala istenen düzeyde değildir. ABD, gelişmiş ekonomiler grubunda büyümenin öncüsü iken Avro Bölgesi nde çok yavaş olmakla birlikte toparlanma işaretleri gözlenmektedir. Japonya iç ve dış talep zayıflığı nedeniyle büyüyememektedir. Gelişmekte olan ekonomilerde sebepleri ülkeden ülkeye değişmekle birlikte yavaş büyüme hakimdir. Brezilya ve Rusya ise daralmaya devam ederek grup içerisinde olumsuz ayrışmıştır. Küresel ekonomiye ilişkin aşağı yönlü riskler varlığını korumakla birlikte büyümenin 216 yılında bir miktar ivme kazanarak yüzde 3,6 olması beklenmektedir. 3 Avro Bölgesi nde toparlanmanın gecikmesi, finansal piyasalardaki oynaklık, gelişmekte olan ekonomilerdeki yavaş büyüme ve düşük emtia fiyatları büyümeyi aşağı çekebilecek temel riskler arasındadır. 1 Bölüm içerisinde ABD de işsizlik verileri için BLS, çeyreklik büyüme için BEA, enflasyon için Eurostat; Avro Bölgesi nde çeyreklik büyüme, işsizlik ve enflasyon için Eurostat; Japonya da işsizlik için Eurostat, çeyreklik büyüme ve enflasyon için OECDstat; ABD ve Avro Bölgesi PMI lar ve gelişmekte olan ülkeler çeyreklik büyümeler ve enflasyon için Bloomberg verileri kullanılmıştır. 2 IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 21. A. Küresel Ekonomik Görünüm 1. Küresel Büyüme 21 yılında yüzde 3, büyüyen küresel ekonominin 21 yılında beklentilerin altında kalarak yüzde 3,1 büyüyeceği beklenmektedir. 21 yılı rakamı Temmuz ayı tahminlerine göre,2 puan aşağıdadır. Küresel büyüme; düşük emtia fiyatları, başlıca merkez bankalarının para politikası kararlarının yarattığı beklentiler, gelişmiş ekonomilerin yüksek borçluluk seviyeleri, gelişmekte olan ekonomilerin yapısal sorunları ve jeopolitik faktörler gibi çeşitli unsurlar nedeniyle beklenenin altında kalmaktadır. Bu durumdan çıkışın 216 yılında başlaması ve küresel büyümenin 216 yılında yüzde 3,6 seviyesine yükseleceği öngörülmektedir. Tablo 1: Ülke Grupları İtibarıyla Büyüme (%) IMF DÜNYA BANKASI (%) Dünya 3, 3,1 3,6 2,6 2,8 3,3 Geli mi Ülkeler 1,8 2, 2,2 1,8 2, 2, Geli mekte olan Ülkeler,6,,,6,,2 Kaynak : IMF, World Bank. 2. Gelişmiş Ülkeler Gelişmiş ülkelerde 21 yılında yüzde 1,8 olarak gerçekleşen büyümenin 21 yılında yüzde 2 ye yükseleceği, 216 da ise yüzde 2,2 olacağı öngörülmektedir. ABD de 21 yılında yüzde 2, seviyesinde gerçekleşen büyüme, 21 yılında yüzde 2,6 ve 216 da yüzde 2,8 olacaktır. 21 yılında yüzde, oranında büyüyen Avro Bölgesi nin ise 21 yılında yüzde 1,, 216 da da yüzde 1,6 büyümesi beklenmektedir. 21 yılında yüzde,1 oranında daralan Japonya nın 21 yılında yüzde,6 oranında, 216 da da yüzde 1 büyümesi IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 21 ve Temmuz 21 Güncellemesi. I. Küresel Ekonomik Gelişmeler

23 Yıllık Ekonomik Rapor 21 (%) beklenmektedir. Şekil 1: Gelişmiş Ülkelerde Büyüme 3, 2,8 2,6 2, 2,2 2, 2, 2, 1,8 1, 1,6 1, 1,, 1,,6,, -,1 -, Geli mi Ülkeler ABD Avro Bölgesi Japonya 21 21T 216T Kaynak: IMF, WEO T: Tahmin ABD ekonomisi güçlü toparlanma belirtileri göstermekle birlikte ülkede büyümenin istikrar kazandığına dair soru işaretleri devam etmektedir. 21 yılı son çeyreğinde başta ihracat ve kamu harcamalarındaki zayıflığın etkisiyle yavaşlayarak yüzde 2,1 oranında büyüyen ekonomi 21 yılına da temelde kötü hava koşullarının etkisiyle oldukça zayıf başlamıştır. İlk çeyrekte sadece yüzde,6 büyüyen ABD ekonomisi ikinci çeyrekte hızlanmış ve yüzde 3, oranında büyüme kaydetmiştir. Bunda kişisel tüketim harcamaları, ihracat ve yerleşik olmayanların sabit yatırımları önemli rol oynamıştır. ABD de işgücü piyasaları toparlanma sinyalleri vermekle birlikte henüz istikrar kazanamamıştır. İşsizlik oranı, kriz sonrası süreçte ilk kez Temmuz ayı itibarıyla resesyon öncesi ortalamasının altına inerek yüzde,3 seviyesinde (son yılın en düşük seviyesi) gerçekleşmiştir. Düşüşünü Ağustos ayında da sürdüren işsizlik son olarak yüzde,1 olmuştur. ABD İmalat Sanayi PMI verisi de genişlemenin sürdüğüne işaret etmeye devam etmektedir. Amerikan Merkez Bankası Fed, 21 yılında tahvil alımlarını sonlandırdıktan sonra beklenen faiz artırımını henüz yapmamıştır. ABD de istihdam piyasasındaki olumlu gelişmelere karşın düşük enerji ve enerji dışı ithalat fiyatları nedeniyle enflasyon hala uzun vadeli hedef olan yüzde 2 nin altında seyretmektedir. Nitekim son olarak 16-1 Eylül toplantılarından da faiz arttırım kararı çıkmamış ve istihdam piyasasında biraz daha iyileşme ile enflasyonun orta vadede yüzde 2 hedefine doğru yükseldiğine ilişkin veriler elde edildiğinde faizlerin IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 21. artırılacağı tekrarlanmıştır. 6 Avro Bölgesi, özellikle Avrupa Merkez Bankası ECB tarafından uygulanan tahvil alım programının etkisiyle iktisadi faaliyette toparlanma işaretleri vermeye başlamıştır. Bölge ekonomisi 21 yılı ilk çeyrekte çeyrek sonra ilk kez yüzde 1 in üzerinde büyümüştür. İkinci çeyrekte ise biraz daha hızlanarak yüzde 1, büyümüştür. Bunda ihracat ve tüketimdeki artış etkili olmuştur. İlk kez Nisan ayında pozitife dönen enflasyon ise Eylül ayında yüzde eksi,1 ile tekrar negatif olmuştur. İşsizlik, az da olsa gerilemeyi sürdürerek Temmuz da yüzde, olmuş, ancak Ağustos ayında yeniden yükselerek yüzde seviyesinde gerçekleşmiştir. Borçluluk tarafında ise Yunanistan, Bölge ekonomisi için risk oluşturan bir unsur olmaya devam etmektedir. ECB, aylık 6 milyar avroluk genişletici programını sürdürmektedir. Eylül deki son toplantı sonrasında 216 Eylül sonuna ve yüzde 2 ye yakın enflasyon hedefine ulaşıncaya kadar aylık varlık alımını devam ettirme konusundaki niyetini teyit etmiştir. Japonya ekonomisi 21 yılında girdiği resesyondan son çeyrekte yüzde 1, oranında (çeyreklik, yıllıklandırılmış) 8 büyüyerek çıkmıştır. Ülkede büyümeyi destekleme amacıyla bir yandan tüketim vergilerinde yapılması planlanan ikinci artış ertelenmiş, diğer yandan da Japonya Merkez Bankası BoJ kredi programını genişletip süresini de uzatmıştır. Japonya 21 yılı ilk çeyrekte ise tahminlere kıyasla daha hızlı bir büyüme kaydetmiş ve yüzde 3, oranında büyümüştür. Bunda, işletme yatırımlarının daha güçlü bir ivmelenme göstermesi ve stokların artması etkili olmuştur. Japon ekonomisi ikinci çeyrekte ise yüzde 1,2 oranında daralmıştır. Ücretlerdeki artışa rağmen talep yetersizliği 6 Federal Reserve Bank, Press Release, 1 Eylül federalreserve.gov/newsevents/press/monetary/211a. htm European Central Bank, Monetary Policy Decisions, 3 Eylül Japan Cabinet Office tarafından yayınlanan veriler kullanılmıştır. 21 Ocak 21. Buna göre; büyüme-destekleyici fonlama imkanı nın ana bölümü trilyon yenden trilyon yene yükseltilmiştir.

24 (2 Ç=, m.a.) Kaynak: Eurostat, BEA dolayısıyla tüketim daralmış ve yatırımlarda da düşüş yaşanmıştır. Japonya yı zorlayan bir diğer unsur da en büyük ticaret ortağı Çin deki yavaşlamadır. Enflasyon ise düşük emtia fiyatlarının da etkisiyle pozitife dönüşememiştir. Bu durum hükümet üzerinde teşviklerin arttırılması yönünde baskı oluşturmaktadır. BoJ son olarak Ağustos toplantısında da rekor teşvik miktarını sabit tutmuş ve para tabanını yıllık 8 trilyon yen genişleteceği vaadini korumuştur. Şekil 2: Gelişmiş Ülkelerde GSYH 2-Ç 28-Ç1 Ç2 Ç 2-Ç1 Ç2 Ç 2-Ç1 Ç2 Ç 2-Ç1 Ç2 Ç 212-Ç1 Ç2 Ç 213-Ç1 Ç2 Ç 21-Ç1 Ç2 Ç 21-Ç1 Ç2 ABD Avro Bölgesi Japonya Şekil 3: Gelişmiş Ülkelerde İşsizlik 3. Gelişmekte Olan Ülkeler 21 yılında yüzde,6 oranında büyüyen gelişmekte olan ülkelerin 21 yılında yüzde, 216 da ise yüzde, oranında büyüyeceği tahmin edilmektedir. Gelişmekte olan ülkeleri genel olarak yapısal sorunlar ve ardarda gelen dönemsel faktörler olumsuz etkilemekle birlikte büyümenin yavaşlamasında belirleyici olan faktörler bölgeden bölgeye farklılaşmaktadır. Para politikasında normalleşme süreci ile sıkılaşan finansal koşullar ve yapısal sorunlar tüm gelişmekte olan ekonomileri olumsuz etkilerken Latin Amerika ülkeleri ve emtia ihracatçıları için düşük emtia fiyatları, Çin için yeniden dengelenme süreci ve kötü finansal koşullar, Rusya için yaptırımlar, bazı Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri için de jeopolitik faktörler belirleyici olmaktadır. Diğer yandan tüm grubu ilgilendiren bir önemli neden de uluslararası yatırımcıların Fed endişesi ile paralarını bu ülkelerden çekmeleri neticesinde yaşanmakta olan sermaye çıkışıdır. Şekil : Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyüme I. Küresel Ekonomik Gelişmeler ,,,3 (Aral k 2=, m.a.) (%) Kaynak: IMF, WEO T: Tahmin Çin ve Hindistan Hariç Geli mekte Olan Asya 3, 2,8 2,8 3, 3, 1, Çin ve Hindistan Hariç Geli mekte Olan Ülkeler Geli mekte Olan Avrupa 21 21T 216T 1,3,8 -,3 Latin Amerika ABD Avro Bölgesi Japonya Kaynak: Eurostat, BLS (Endeks, Ayl k) Şekil : İmalat Sanayi Satınalma Yöneticileri Endeksi 6 6 Avro Bölgesi 3 ABD 3 Kaynak : Bloomberg Son yıllarda alınan politika tedbirleri neticesinde büyüme oranlarında tedrici bir düşüş yaşayan Çin ekonomisi 21 yılında yüzde,3 oranında büyümüştür. 21 yılında da bu yavaşlama devam etmiş ve Çin ekonomisi ilk iki çeyrekte ardarda yüzde büyümüştür. Ülkede; ağır sanayideki aşırı kapasite, konut sektöründe yaşanan düşüş ve geleneksel olmayan borçlanmaya getirilen sınırlama nedenleriyle yatırım hala zayıf kalmaktadır. İhracat gerilemekte ve imalat sanayisine ilişkin öncü göstergeler de önümüzdeki dönem için bu zayıflığın süreceğine işaret etmektedir. Ekonomik IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Temmuz 21.

25 Yıllık Ekonomik Rapor faaliyeti desteklemek amacıyla yürütülen teşvik programlarında (genişletici para politikası ve altyapı projeleri için mali destek) son dönemde temkinli politikalarla bir miktar gevşemeye gidilmiştir. Diğer yandan, ekonomideki yavaşlık, veri güvenilirliği endişesi ve Çin hükümetinin büyük çaplı finansal müdahaleleri ile son olarak yaptığı devalüasyonlar Ağustos ayında büyük miktarda yabancı sermaye çıkışına sebep olmuştur. Bu nedenlerle Çin, gelişmiş ticaret bağları ve önemli bir emtia üreticisi olması dolayısıyla birçok dünya ekonomisini etkiler durumdadır. Ancak zengin rezervlere sahip olması bir krize dönüşse de bununla başedebileceğini göstermektedir. Daha çok endişe verici olan ise konut sektörü ve bankacılık sistemindeki sorunlardır. Çin de konut sektörü toplam GSYH nin dörtte birine denk düşmektedir. 12 Çin Merkez Bankası 21 yılının Kasım ayında başladığı faiz indirimlerini Haziran ayında da sürdürmüştür. Bunun yanısıra borsa çöküşü ve ekonomik verilerin zayıflığı nedeniyle Ağustos ayında ilave tedbirler alması gereken Çin Merkez Bankası yuanı devalüe etmiş, piyasaya büyük miktarlarda likidite enjekte etmiş ve gösterge tahvil faiz oranını da 2 baz puan düşürerek yüzde,6 ya çekmiştir. Hindistan da büyüme oranları yatırımdaki canlanmaya bağlı olarak yüksek seyrini sürdürmektedir. 21 yılı ilk çeyrekte yüzde,6, ikinci çeyrekte ise yüzde oranında büyümüştür. Düşük petrol fiyatları dolayısıyla cari açık ve enflasyon üzerindeki baskı kalkmıştır. 13 Hindistan kullandığı petrolün yaklaşık yüzde ini ithal etmektedir. 1 Bu sayede ekonominin petrol ve diğer hammadde ithali için harcadığı miktar düşmüş ve cari açık/gsyh oranında daralma kaydetmiştir. Gerileyen petrol fiyatlarına bağlı olarak orta vadeli Dünya Bankası, Küresel Ekonomik Beklentiler Raporu, Haziran The Economist, The Great Fall of China, 2 Ağustos Dünya Bankası, Küresel Ekonomik Beklentiler Raporu, Haziran The Economist, India s Economy, Still in Bussiness, Eylül 21. enflasyon beklentilerinde iyileşme (213 yılında çift haneli rakamlarda olan enflasyon son olarak yüzde 3,8 e kadar düşmüştür) gözlenen Hindistan da politika faiz oranının düşürülmesi için uygun bir zemin oluşmuş ve Merkez Bankası Mart ve Haziran aylarında üst üste birkaç defa indirime gitmiştir. Şekil 6: Gelişmekte Olan Ülkelerde Çeyrekler İtibarıyla Büyüme (%) Brezilya Meksika - -6 Çin Hindistan -8 Rusya Polonya - G.Afrika Ç 28-Ç1 Ç2 Ç 2-Ç1 Ç2 Ç 2-Ç1 Ç2 Ç 2-Ç1 Ç2 Ç 212-Ç1 Ç2 Ç 213-Ç1 Ç2 Ç 21-Ç1 Ç2 Ç 21-Ç1 Ç2 Kaynak: Bloomberg Rusya ve Brezilya grup içerisinde olumsuz yönde ayrışan iki ülke görünümündedir. Bu ekonomilerde iç ve dış koşullara bağlı olarak daralma devam etmektedir. Rusya da düşen petrol ve doğal gaz ihracatına rağmen cari fazla devam ederken yaptırımlar ve düşen petrol fiyatları nedeniyle yatırımlar düşmektedir. Rusya ilk çeyrekte yüzde 2,2 ve ikinci çeyrekte de yüzde,6 oranında daralarak resesyona girmiştir. Geçtiğimiz yıl faiz oranlarının sert bir şekilde artırıldığı Rusya da iktisadi faaliyetin yavaşlaması nedeniyle merkez bankası Şubat ta başladığı kademeli faiz indirimlerine Haziran ayında da devam etmiştir. Brezilya ise temelde düşük emtia fiyatları ve artan kamu harcamaları nedeniyle daralmaya devam etmiş; resesyondan çıkamamıştır. 21 yılı ilk çeyrekte yüzde 1,6 ve ikinci çeyrekte de yüzde 2,6 oranında daralmıştır. Ülkenin mali güvenilirliği giderek azalmaktadır. Nitekim Standard&Poor s Temmuz ayında not görünümünü negatife çekerken Moody s de Ağustos ayında not indirimi yapmıştır. Son olarak S&P Eylül ayı başında kredi notunu yatırım yapılabilir seviyenin altına BB+ ya çekmiştir. Brezilya Merkez Bankası ise yerel para biriminin dolar karşısında değer kaybetmesiyle fiyat istikrarına yönelik artan endişelere bağlı olarak

26 para politikasındaki sıkılaşmayı sürdürmüş, üst üste gelen faiz arttırımlarının altıncısını da Haziran ayında gerçekleştirmiştir.. Enflasyon ve Emtia Fiyatları 21 yılında yüzde 3,2 olan küresel enflasyonun 21 yılında yüzde 3,6, 216 da ise yüzde 3, olması beklenmektedir. 1 Gelişmiş ekonomilerde enflasyon düşük seyretmektedir. Bu ülke grubunda 21 yılında yüzde, olan enflasyonun 21 yılında yüzde,8, 216 da ise yüzde 1, olması beklenmektedir. Özellikle gelişmiş ülkelerdeki düşük büyüme ve istihdama ilaveten azalan enerji ve gıda fiyatları ile küresel talepteki düşüş enflasyonu aşağı yönlü baskılamaktadır. Bu kapsamda, küresel enflasyonun 21 te düşüşünü sürdürdüğü yönündeki emareler gelişmiş ülkelerin merkez bankalarının genişletici politika ve teşviklere başvurmasına neden olmaktadır. Ancak küresel ekonominin halen zorlu bir toparlanma sürecinde olması nedeniyle teşvik önlemleri gelişmiş ülkelerde henüz ciddi tüketici talebi sağlayamamaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde ise para birimlerinin değer kaybı enflasyonu yukarı çekerken düşük emtia fiyatları ve zayıf iç talep aşağı çekmektedir. 21 yılında yüzde,1 olan enflasyonun 21 yılında yüzde,, 216 da ise yüzde olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Fed in faiz artırımı ve Çin de meydana gelen yavaşlamaya ilişkin belirsizliklerden dolayı başta Asya ülkeleri olmak üzere gelişmekte olan ülkelerden sermaye çıkışları yaşanmaya başlamış ve bu ülkelerin para birimleri önemli ölçüde değer kaybetmiştir. Bunun dışında BRICS ülkelerinden Rusya da petrol fiyatlarındaki düşüş ve batılı ülkelerce uygulanan yaptırımların yatırımları olumsuz etkilemesi nedeniyle ekonomik görünümdeki bozulma enflasyonu çift haneli rakamlara taşırken diğer BRICS ülkelerinde de enflasyonda 21 yılının ikinci yarısı itibarıyla yukarı yönlü bir trend söz konusudur. Bu çerçevede çoğu gelişmekte olan ekonomide, enflasyon üzerinde oluşan yukarı yönlü riskleri azaltmak için politika 1 IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 21. Bu alt bölüm içerisindeki diğer yıllık veriler de IMF Küresel Görünüm Raporu veri tabanından alınmıştır. faizleri artırılmaktadır. Bu durum ise büyüme üzerinde olumsuz etki yaratmaktadır. Şekil : BRICS Ülkelerinde Enflasyon (TÜFE, %) Kaynak: Bloomberg Çin Rusya Güney Afrika Hindistan Brezilya 21 yılında küresel talep koşullarının zayıf seyrine ve Fed in beklenenden önce faiz artırımına gideceği endişelerine bağlı olarak sert biçimde gerileyen emtia fiyatları, 21 yılı başından bu yana nispeten dalgalı bir seyir izlemektedir. Küresel ekonomik aktivitenin görece zayıf seyri, Yunanistan ve Çin ekonomileri kaynaklı riskler ve Fed in 21 sonuna doğru beklenen faiz artırım sürecine dair belirsizlikler emtia fiyatlarında düşüşe yol açmıştır. Ayrıca başta ham petrol ve gıda fiyatları olmak üzere bazı emtia ürünlerindeki yüksek üretim düzeyi ve küresel talepteki azalma emtia fiyatlarının gerilemesinde etkili olan diğer faktörler olarak öne çıkmıştır. Şekil 8: Emtia Fiyat Endeksleri (Endeks, 2=) Kaynak: IMF Tüm Emtialar Metaller G da Enerji Dünyanın en yüksek petrol rezervine sahip ülkelerinden İran ile batılı devletler arasında anlaşmaya varılması, ABD de gelişen teknoloji koşulları ile birlikte kaya gazı üretimi ve bitümli şişt yağı (killi şişten üretilen petrol) üretiminin artması ve Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü nün (OPEC) ham petrol üretiminde kesintiye gidilmeyeceği 13 I. Küresel Ekonomik Gelişmeler

27 Yıllık Ekonomik Rapor 21 (Günlük) Kaynak: Bloomberg yönündeki açıklamaları, küresel piyasalarda önümüzdeki dönemde petrol arzının artacağı yönündeki beklentileri desteklemiştir. Buna ek olarak Çin ekonomisinin performansına ilişkin artan endişeler paralelinde talep tarafında zayıf bir görünüm beklenmesi petrol fiyatlarının aşağı yönlü bir seyir izlemesine neden olmuş ve brent petrolün varil fiyatı Eylül ayı itibarıyla - dolar seviyelerine gerilemiştir. 16 Başta petrol olmak üzere emtia fiyatlarında yaşanan düşüş gelişmiş ülkelerde politika tercihlerini, gelişmekte olan ülkelerde ise makroekonomik dengeleri etkilemeye devam etmiştir. Düşen petrol fiyatları enerjide dış bağımlılığı yüksek olan ülkelerde enflasyon ve cari işlemler dengesi açısından olumlu katkı sağlamıştır. 21 yılı boyunca dalgalı bir seyir izleyen altın fiyatları, 21 yılında küresel piyasalarda Fed in faiz artırım ihtimali, jeopolitik riskler ve başta Çin olmak üzere büyümeye yönelik endişelerin dolara olan talebi artırmasına bağlı olarak düşüş eğilimi göstermiştir. Bu kapsamda altının ons fiyatı yıla başladığı dolar düzeylerinden Temmuz ayında 1. dolar düzeyinin de altına inerek son yılın en düşük seviyesine gerilemiştir. Eylül sonu itibarıyla 1. dolar düzeyinde bulunan altın fiyatlarında, önümüzdeki dönemde Fed in küresel piyasalarda yaşanan finansal dalgalanmaya rağmen faizleri bu yıl artıracağı beklentisinin varlığını korumasıyla aşağı yönlü riskler devam etmektedir. Şekil : Petrol ve Altın Fiyatları Alt n ($/ons, Sol Eksen) Petrol ($/varil, Sa Eksen) Finansal Piyasalar 21 yılında küresel finansal piyasalarda belirleyici 16 Petrol fiyatları ile ilgili detaylı bilgi için bkz: Kutu 1. Petrol Fiyatlarındaki Düşüş ve Nedenleri olan faktörlerin başında Fed in faiz politikası yer almıştır. Bunun yanısıra daha çok yılın ikinci yarısında etkili olan faktörler ise Çin den gelen zayıf makro veriler ile finans piyasasındaki düzenlemeler olmuştur. Fed den beklenen ama tarihi belirsiz olan faiz kararı yıl boyunca doların değerlenmesine, diğer para birimlerinde ciddi değer kayıpları yaşanmasına ve gelişmekte olan ekonomilerden sermaye çıkışına sebep olmuştur. Küresel finansal piyasalar bakımından olumlu olan gelişmeler ise ECB ve BoJ gibi büyük merkez bankalarının genişletici politikalarını sürdürmeleri olmuştur. Bunlar likidite bolluğu sağlayarak Fed kaynaklı etkinin artmasının önüne geçmiştir. Şekil : Gelişmekte Olan Ülkelerde Yıllık Tahvil Faizleri ve Döviz Kurları (2.1.28=) Dolar Karş s nda Döviz Kurlar (sol eksen) Y ll k Tahvil Faizleri (sağ eksen) Kaynak: Bloomberg *Geli mekte Olan Ülkeler (GOÜ) : Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Güney Afrika, Endonezya, Güney Kore, Brezilya, ili, Kolombiya, Meksika, Türkiye. Uluslararası Finans Enstitüsü IIF nin yayınladığı verilere göre; BRICS, Türkiye, Meksika, Şili, Polonya ve Endonezya dan oluşan gelişmekte olan ülke grubuna olan sermaye girişi geçen yılın ilk çeyreğinde 232 milyar dolar iken 21 yılı ilk çeyreği itibarıyla 131 milyar dolara kadar gerilemiştir. Özellikle son aylarda gelişmekte olan ekonomilere sermaye akışının ciddi oranda azaldığını kaydeden kurum, 21 yılı için 188 den bu yana ilk kez olmak üzere negatif sermaye dengesi öngörmektedir. 1 Bunun arkasında yatan asıl nedenin ise 28 krizinde yaşananın aksine içsel sorunlar olduğunun altı çizilmektedir. Rapora göre; temel iki faktörden birisi gelişmekte olan ekonomilerde artık sürdürülebilir bir patikaya oturmuş olan yavaş büyüme iken ikincisi de Çin ekonomisi ve politikalarına ilişkin artan belirsizliktir. 1 IIF, Capital Flows to Emerging Markets, 1 Ekim 21. 8, 6, 6,,

28 (milyar $) Şekil : Gelişmekte Olan Ekonomilerde Sermaye Hareketleri T 21T 216T Sermaye Giri leri Sermaye Ç k lar Kaynak: IIF B. Küresel Riskler Küresel ekonomide önümüzdeki dönemde büyümeyi aşağı çekebilecek riskleri üç başlık altında toplayabiliriz. Buna göre; Fed in adımlarına bağlı olarak gelişebilecek olan finansal piyasalarda oynaklık, özellikle gelişmekte olan ekonomilerin karşı karşıya olduğu yavaş büyüme ve düşük emtia fiyatlarının emtia ihracatçısı ülkeler bakımından oluşturabileceği dış denge ve büyüme problemleri başlıca üç risktir. 1. Finansal Piyasalarda Oynaklık Geçmiş deneyimlerden bilindiği gibi Fed in açıklamaları ve adımları küresel finansal piyasaları çok hızlı ve derin etkileyebilmektedir. Fed in tahvil azaltımına başlama öncesi ve sonrası yaptığı açıklamalar ve süreç boyunca attığı adımlar uluslararası tahvil getirileri ile gelişmekte olan piyasalara sermaye akımlarında birebir kendini göstermiştir. Bu nedenle Fed in yapması beklenen faiz arttırımı da çeşitli riskleri beraberinde getirebilecektir. Dünya Bankasının yaptığı bir çalışmaya 18 göre; 2 li yılların başlarından bu yana gelişmekte olan ekonomilere sermaye akımlarında meydana gelen çeyreklik dalgalanmaların yaklaşık üçte biri değişen küresel finansal koşullardan kaynaklanmaktadır. Başlıca ekonomilerdeki hem kısa hem uzun vadeli faiz oranlarındaki artışlar, gelişmekte olan piyasalara sermaye akımına engel olmaktadır. ABD nin olası faiz yükseltmesinin etkilerini üç alt başlık 1 halinde analiz eden çalışmaya göre; faiz artışının tam bir geçiş göstermesi bir başka deyişle Fed in baz puanlık bir artışına Avro Bölgesi, Japonya ve İngiltere faizlerinin ani bir artışla eşlik etmesi halinde bunun gelişmekte olan ülkelere sermaye akışını yüzde gibi yüksek bir oranda kesintiye uğratacağı tespit edilmiştir. Faiz artışının geçiş etkisinin kısmi olması halinde ise sermaye akımlarında yüzde 3 luk bir kesinti meydana gelecektir. Geçiş etkisi olmaması halinde ise gelişmekte olan piyasalara sermaye akımında yalnızca yüzde 18 lik bir düşüş yaşanacaktır. Bunun ise ancak diğer büyük merkez bankalarınca yürütülen parasal genişleme programlarının etkisiyle olabileceği belirtilmektedir. 2. Yavaş Büyüme Gelişmekte olan ekonomilerin yavaşladığı ve hem iç hem de dış sebeplerle yavaşlamaya devam etmesinin olası olduğu bir küresel konjonktür ile karşı karşıyayız. Gelişmiş ülkeler tarafında ise uzun süreli durgunluk un 2 (secular stagnation) hakim olmaya devam ettiği görülmektedir. Bu tasarruf fazlalığı (savings glut) sorununun giderilebilmesi, tüketim ve yatırımın desteklenmesi ancak ve ancak faizlerin düşük tutulması ile mümkün görünmektedir. Yeni sorunlar, yeni politikalar gerektirmektedir. 21 Gelişmekte olan ekonomilerde yavaşlamanın iki ana nedeni olduğu söylenebilir. Biri döngüsel/ geçici nedenler bir diğeri ise yapısal sorunlar dır. Geçici nedenler arasında emtia fiyatları, Rusya ya uygulanan yaptırımlar, jeopolitik faktörler ve Fed in politikası sayılabilirken yapısal sorunlar ülkeden ülkeye farklılık göstermekle birlikte temel olarak verimlilik artışı sağlayacak üretim ve istihdam politikalarının yokluğudur. I. Küresel Ekonomik Gelişmeler 18 Dünya Bankası, Special Feature 1: Risks Around US Rate Liftoff and Policy Options, Küresel Ekonomik Beklentiler Raporu, Haziran 21. Sermaye akımları ve finansal koşullar üzerine bir VAR modeli kurulmuş ve bağımlı değişkenin sermaye akımları olduğu çalışmada küresel faiz oranları, finansal piyasa oynaklığı ve büyüme bağımsız değişkenler olarak alınmıştır. 1 Full pass-through, partial pass-through and no passthrough. 2 Lawrence Summers, Washington Post, 23 Ağustos 21, No time for an interest rate hike. 21 Lawrence Summers, Washington Post, 23 Ağustos 21, No time for an interest rate hike. 1

29 Yıllık Ekonomik Rapor 21 Gelişmekte olan ekonomilerin büyüme kompozisyonlarına bakıldığında hızlı büyümenin çok da sürdürülebilir olmadığı görülmektedir. Birçoğu iç talep, emtia fiyatları yüksekliği ve sürdürülemeyen kamu ve özel borçlanmaları sayesinde büyüyebilmiştir. Bugün gelişmiş ülke sınıfına girebilmiş birkaç ülke örneğine bakıldığında ise (Güney Kore ve Tayvan gibi) hızlı bir sanayileşme sürecinden geçtikleri görülmektedir. Güney Kore ve Tayvan köylü sınıfı birer fabrika işçisi olmuş ve ekonomide yapısal dönüşüm gerçekleşmiştir. Bugünün gelişmekte olan ekonomileri ise IMF başta olmak üzere birçok uluslararası kuruluş ve önde gelen iktisatçıya göre, yapısal dönüşüm ve büyümeden uzak görünmektedir Düşük Emtia Fiyatları Emtia fiyatlarının uzun süredir düşüş kaydediyor olması olumlu yönlerinin yanında küresel ekonomi için aşağı yönlü riskler de oluşturmaktadır. Düşük emtia fiyatları aslında emtia ithalatçıları bakımından üretimi ve dolayısıyla büyümeyi pozitif yönlü etkilemesi muhtemel bir yukarı yönlü risktir. Ancak diğer yandan düşük gelir grubundaki gelişmekte olan ekonomiler için tehdit oluşturan bir aşağı yönlü risktir. Bu ülkelerden emtia ihracatçısı durumunda olanlar için emtia fiyatlarının devamlı olarak yükseldiği 2 li yılların başları, büyümenin sürekli arttığı bir dönem olmuştur. Ancak son dönemdeki gelişmeler, söz konusu ülkelerin emtia ihracatına bağımlı mali ve cari dengeleri üzerine yük bindirmektedir. Düşük emtia fiyatlarının emtia ihracatçısı ülkelerin yıllık büyüme oranlarında dönemine kıyasla 21-1 döneminde yaklaşık yüzde 1 lik bir düşüşe, enerji ihracatçısı ülkelerde ise yaklaşık yüzde 2,3 lük bir büyüme kaybına neden olacağı öngörülmektedir. 23 halinde söz konusu düşük gelir grubundaki emtia ihracatçısı ülkeler, gelirlerin azalması sonucu harcama kesintilerine gitmek zorunda kalabilecektir. İkinci olarak daha düşük petrol fiyatları Rusya daki resesyonun beklenenden daha uzun sürmesine sebep olabilecektir. Son olarak ise Fed in sıkılaşmaya gitmesinin de gerçekleşmesi halinde söz konusu gelişmekte olan ekonomiler sermaye girişleri, döviz kurları ve borç servisleri bakımından da zora girebilecektir. IMF, belli başlı yükselen piyasa ekonomilerindeki kurumsal borçlanmanın son yıl içinde dörde katlandığına dikkat çekmektedir. 2 Temel neden olarak; ABD, Avrupa ve Japonya gibi ülkelerin uyguladığı düşük faiz politikasının borçlanmayı artırdığına ve yatırımcıları daha yüksek getiri arayışına sevk ettiğine işaret edilmektedir. Başlıca gelişmekte olan ekonomilerde finansal olmayan kuruluşların kurumsal borçları 2 te trilyon dolar iken 21 te 18 trilyon dolar seviyesine çıkmıştır. Yükselen piyasa ekonomilerinde kurumsal borç/gsyh oranının 23-1 döneminde yüzde 2 arttığı belirtilmektedir. 26 Bu ülkeler bakımından oluşması muhtemel risklerden birkaçını şöyle sıralayabiliriz: 2 İlk olarak emtia fiyatlarında düşüşün devam etmesi Rodrik D. (21), Back to Fundamentals in Emerging Markets, Project Syndicate, 13 Ağustos IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim Dünya Bankası, Küresel Ekonomik Beklentiler Raporu, Haziran IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim IMF, Küresel Ekonomik Görünüm Raporu, Ekim 21.