GÖSTERGELERİ > > PİYASALAR: TÜRKİYE NİN HABER

Transkript

1 TÜRKİYE NİN GÖSTERGELERİ > > HABER Hazırlayan: Alaattin AKTAŞ PROJEKSİYON PİYASALAR: Dokuz aylık borçlanma ve ödeme ile Eylül sonundaki stok 2007 Borçlanma 121,3 79,3 97,8 Borç ödemesi 115,3 103,6 128,2 Net borçlanma 6,0-24,3-30,4 Borç stoku 320,6 266,4 258,3 Ekonomideki gidişatı bir bütün olarak algılamak ve zaman zaman bu bütünü oluşturan detaylara bakmak gerekiyor. Hazine nin borçlanması ve borç stoku ile bankaların topladığı mevduat ve açtıkları krediler nasıl gelişiyor, bu sayıda bu konuların detayına bakacağız. İç borçlanma, ödeme ve borç stoku: Son üç yılın rakamları, iç borçlanma ve ödemedeki dengenin bu yıl tersine döndüğünü gösteriyor ve 2008 yıllarının ilk dokuz ayında ödeme borçlanmadan daha yüksekken, bu yıl tersi bir tablo var. Hazine Müsteşarlığı verilerine göre, 2007 yılının ilk dokuz ayında 97,8 milyar liralık borçlanmaya karşılık 128,2 milyar liralık geri ödeme yapıldı. Aynı eğilim 2008 yılında da sürdü. Geçen yılın ilk dokuz ayında 79,3 milyar lira borç alındı, buna karşılık ödeme 103,6 milyar lira oldu. Alınan borçtan daha fazla ödeme yapılması yönündeki eğilim bu yıl kırıldı ve tersi bir gerçekleşme yaşandı. İlk dokuz ayda 121,3 milyar lira borç alan Hazine, bu dönemde 115,4 milyar lira düzeyinde ödeme gerçekleştirdi. Borç ödemesine ilişkin rakamların anapara ve faizden oluştuğunu belirtelim. Tahminlerin çok üstüne çıkan bütçe açığı çok doğal ki Hazine nin borçlanmasını artıran en büyük etken. İç borçta yeniden net borçlanıcı durumuna gelinirken dikkati çeken bir başka gerçek de faiz oranlarının hızla geriliyor olması. Faiz oranlarındaki hızlı gerilemeye rağmen anapara ve faizden oluşan ödeme ilk dokuz ayda geçen yılın üstüne çıktı. Iskontolu ihalelerde geçen yılın ilk on ayındaki ortalama faiz yüzde 19,01 düzeyindeydi. Hazine, bu yılın aynı döneminde ise yüzde 11,94 faizle borçlandı. Mevduat ve kredi: Bankalarda ekim sonu itibariyle milyar lira tutarında mevduat bulunuyor. Bu mevduatın 38.7 milyarı vadesiz, milyarı mevduattan oluşuyor. Son bir yılda vadesiz mevduat yüzde 17, mevduat ise yaklaşık yüzde 11 artış gösterdi. Toplamdaki artış ise yüzde 11.5 düzeyinde. Mevduat son bir yılda bu artışı gösterirken, kredilerdeki artışın oranı çok düşük kaldı. Ekim sonu itibariyle son bir yıllık dönemde krediler yalnızca yüzde 1.5 oranında artış gösterdi. Geçen yılın ekim ayı sonunda milyar lira düzeyinde bulunan kredi hacmi, bir yıl sonra ancak milyar liraya ulaştı. Kredi hacmindeki artışın böylesine düşük kalmasında hem bankaların kredi açmaya pek gönüllü olmaması, hem de ekonomideki daralma yüzünden kredi kullanma konusunda reel sektörden fazla talep gelmemesi rol oynadı. Bilânçosu sağlam reel sektör kuruluşları kredi temin etmede sorun yaşamadı, hatta bankalar bu kuruluşlara kredi kullandırabilmek için yoğun çaba harcadı. Bilânçosu pek sağlam olmayanlara karşı ise bu kez bankalar temkinli davranmayı tercih etti. Öte yandan bankaların geri dönüşünde risk olabilecek kredi açmak yerine, garantili Hazine kâğıdına yatırım yapması da kuşkusuz kredi hacminin düşük kalmasında rol oynayan başlıca etkenlerden. Kasım 2009 k EKONOMİK FORUM 113

2 Göstergeler Tüketici Kredileri: Tüketici kredileri bir yılda yalnızca yüzde 4.1 artış gösterdi. Yani tüketici kredilerinde enflasyon kadar bile artış yok. Başka bir ifadeyle bu krediler reel olarak gerilemiş durumda. Geçen yılın ekim ayı sonunda 83 milyar lira olan tüketici kredileri, bu yıl ekim sonunda 86,4 milyara çıktı. Son bir yıllık dönemde tüketici kredilerini oluşturan konut kredilerinde yüzde 6.5 artış olurken, taşıt kredileri yüzde 26 geriledi. Diğer kredilerde ise yüzde 6.4 lük gerileme oldu. Kredi kartları ise yüzde 7 oranında artış gösterdi ve ekim sonu itibariyle 34.5 milyar liralık bir büyüklüğe erişti. Tasfiye olunacak tüketici kredileri ve kredi kartlarında ise çok hızlı artışlar yaşandı. Son bir yılda tasfiye olunacak tüketici kredilerinde tam yüzde 132 oranında artış ortaya çıktı. Tasfiye olunacak kredi kartlarındaki artış ise yüzde 99 oldu. Bütün bu veriler, piyasadaki durgunluğun çok somut işaretleri. Borçlanma ve buna bağlı olarak borç stoku artıyor, mevduatın krediye dönüşüm oranı geriliyor, tüketici kredi kullanımını kısıyor, otomotiv sektörünün vergi indirimiyle desteklenmesinin bile taşıt kredilerinin geçen yılın dörtte bir altında kalmasını önleyemediği görülüyor. Belli ki yıl bu şekilde tamamlanacak. Kalan sürede önemli bir değişiklik olacağı beklenmiyor yılında tablonun olumluya dönmesi ise tümüyle ekonomideki canlanmaya bağlı ,5 AYLIK TÜFE Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık YILLIK TÜFE 10,0 7,5 5,0 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık ENFLASYON: Merkez Bankası ekim ayındaki enflasyonun yüksek beklenmesi gerektiğine hep dikkat çekti. Vergi indirimlerine son verilmesinin enflasyonda ortaya çıkabilecek hızlanmada en büyük etken olacağı dile getirildi. Nitekim sonuçta Merkez Bankası haklı çıktı. Her ne kadar geçen yılın ekim ayındaki yüzde 2,6 ya ulaşılmadıysa da, yüzde 2,41 lik görece çok yüksek bir gerçekleşme söz konusu oldu. Eylül sonunda yüzde 5,27 olan yıllık oran, ekim sonunda yüzde 5,08 e indi. Bu arada, TÜFE de mayıs, haziran ve temmuz aylarında, oranlar arasında farklılık da olsa yön itibariyle geçen yılla bir paralellik dikkati çekiyordu. Ağustos, eylül ve ekim aylarında ise neredeyse geçen yılki oranlarla aynı düzeyde bir gerçekleşme oldu. Bu paralel seyirden yola çıkarak kasım ve aralık aylarında geçen yılkine çok yakın düzeyde oranlar bekleyebiliriz. TÜFE geçen yıl kasımda yüzde 0,83 artmış, aralıkta ise yüzde 0.41 gerilemişti. Bu arada Merkez Bankası 2009 yılı enflasyon hedefini bir kez daha revize etti ve yüzde 5,5 e indirdi enflasyon hedefini de hatırlatalım; yüzde 5, EKONOMİK FORUM l Kasım 2009

3 BİR BAKIŞTA ÜÇ YILIN EKONOMİK GÖSTERGELERİ ÜFE (% değ.) TÜFE (% değ.) İhracat (Aylık) İthalat (Aylık) Cari denge İç borç stoku (milyar TL) İç borç faizi (%) Bütçe geliri (Aylık) (milyon TL) Bütçe gideri (Aylık) (milyon TL) Reel kur end. (1995=100) Aylık Ort. $ (TL) Aylık Ort.Euro (TL) Mevduat DTH (Milyar $) Kredi Tük.kredileri Kredi kartları San.ür.endeksi (2005=100) Protestolu senet (Milyon TL) Dış borç öde. (Milyon $) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık ,565 7,657 8,958 8,313 9,148 8,980 8,938 8,737 9,039 9,895 11,319 9, ,632 11,078 11,429 11,364 12,478 11,771 12,595 11,047 12,793 9,723 9,396 7, ,884 8,434 8,162 7,565 7,347 8,340 9,053 7,830 8, ,592 11,383 13,234 12,919 14,935 14,266 15,214 14,682 14,459 15,627 16,632 16, ,339 16,027 16,812 17,889 19,306 19,477 20,557 19,251 17,885 14,942 12,073 11, ,282 9,075 10,525 10,121 10,839 12,500 12,540 12,812 12, ,201-3,155-3,067-3,303-3,628-3,152-2,877-1,699-2,322-3,254-3,341-5, ,167-3,882-4,293-5,196-4,820-5,535-4,025-3, , , ,111-1,525-1,662-2, ,392 13,236 20,481 14,315 19,725 14,645 13,136 19,459 14,396 14,152 18,749 15, ,781 17,628 13,779 17,562 19,212 18,544 17,920 26,447 13,788 15,107 17,990 15, ,830 18,415 13,053 20,063 18,854 15,411 16,785 21,994 15, ,488 15,313 15,640 16,363 17,689 17,186 19,207 15,931 18,142 14,254 16,189 19, ,306 16,608 18,649 18,638 15,823 14,566 21,237 20,437 23,214 15,178 21,375 23, ,796 25,808 21,820 21,010 19,464 17,932 23,392 23,518 25, ,309 2,899 1,054 1,468 1,953 1,020 1,263 1,094 1,638 3, , ,530 1,342 2, ,281 1, , , , , , , Kasım 2009 k EKONOMİK FORUM 115

4 Göstergeler GSYH (yüzde değişim) Birinci çeyrek İkinci çeyrek Üçüncü çeyrek 1.0 Dördüncü çeyrek -6.5 Yıllık 0.9 Fiyatlar (yüzde değişim) ÜFE TÜFE.Ekim Ekim On aylık On aylık Yıllık Yıllık Yıllk ortalama Yıllk ortalama Dış Ticaret Eylül. İhracat 8,501 12, İthalat 12,449 17, Açık -3,948-5, İhracat/ithalat (%) Ocak-Eylül. İhracat 99, , İthalat 138, , Açık -38,606-75, İhracat/ithalat (%) Yıllık (Eylül itibariyle). İhracat 104, , İthalat 143, , Açık -39,625-76, İhracat/ithalat (%) Cari İşlemler Dengesi (Milyon Dolar) (Ocak-Eylül) Fark Değ.(%) CARİ İŞLEMLER DENGESİ -8,644-35,890-27, Döviz geliri 109, ,319-37, İhracat 78, ,845-33, Turizm 16,237 17,457-1, İşçi dövizi 692 1, Diğer 13,488 15,949-2, Döviz gideri -117, ,209-64, İthalat -95, ,876-61, Faiz -4,942-5, Turizm -2,931-2, Diğer -14,147-17,404-3, Yıllık cari denge Eylül itibariyle Reel Kur Endeksi (1995=100) -14,577-47,705-33, Merkez Bankası Döviz Rezervi TOPLAM 75,267 73,347 74,028 63,218.Döviz rezervi 71,540 70,075 71,264 60,845.Altın 3,727 3,272 2,764 2,373 TÜFE'ye göre ÜFE'ye göre(*) TÜFE'ye göre ÜFE'ye göre(*) Ekim Ekim Ekim Ekim Ekim Ekim Ekim Ekim Ekim Ekim (*)2005 öncesi TEFE'ye göre Konsolide Bütçe (Milyon TL) (Ocak-Eylül). Gelir 156, , Harcama 197, , Denge -40,811-4, Faiz dışı denge 4,702 36, İç Borç Stoku (Milyon TL) (Eylül sonu).tutar 320, , Vadeye kalan süre (ay) İç Borçlanma (İskontolu ihaleler) Tutar (Milyon TL) Faiz (%) Tutar (Milyon TL) Faiz (%).Ekim 8, , Ocak-Ekim 72, , Yurtiçindekilerin toplam TL mevduatı (Bin TL) TOPLAM 283,549, ,281, Vadesiz 38,663,856 33,028, Vadeli 244,885, ,252, Bankalara göre. Kamu 126,753, ,661, Özel 123,358, ,239, Yabancı 33,437,463 30,380, Yurtiçi Yerleşiklere Ait DTH (Milyon Dolar) TOPLAM 100,768 89,760 94,767 75,784. ABD Doları 58,554 51,168 52,963 45,353. Euro 27,235 26,206 27,066 21,849 (Dolar karşılığı) 40,219 36,778 39,808 28,772.Diğer dövizler (dolar karşılığı) 1,994 1,813 1,996 1,659 Mevduatın Vade Dağılımı (Bin TL) a- YTL mevduat 300,561, ,363, Vadesiz ve yedi gün ihbarlı 38,654,849 34,438, Bir ay 84,449,538 89,308, Üç ay 163,517, ,842, Altı ay 8,557,589 7,463, Bir yıl ve daha uzun 5,381,721 4,310, b-yabancı para mevduat 162,278, ,116, Vadesiz ve yedi gün ihbarlı 27,142,545 23,438, Bir ay 52,418,860 44,109, Üç ay 60,273,130 46,622, Altı ay 8,947,905 8,882, Bir yıl ve daha uzun 13,495,703 12,063, Mevduat Banka Kredileri (Bin TL) TOPLAM 279,351, ,189, Yurtiçi krediler 278,227, ,814, TL krediler 241,156, ,368, Yabancı para krediler 37,070,593 33,446, Yurtdışı krediler 1,124,294 1,375, Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları (Bin TL) 30/10/09 31/10/08 Değ.(%) TOPLAM 121,042, ,333, Tüketici kredileri 86,446,567 83,006, Konut 40,644,625 38,181, Taşıt 4,225,612 5,739, Diğer 41,576,330 39,085, Kredi kartları 34,596,029 32,326, Tasfiye olunacak. Tüketici kredileri 3,711,201 1,599, Kredi kartları 4,219,981 2,125, Repo Hacmi (Bin TL). Müşterilerle yapılan 2,044,468 2,198,722 2,732,995 2,201,789. Mali kuruluşlar arasında yapılan 19,011,309 14,061,334 18,238,880 14,255, EKONOMİK FORUM l Kasım 2009

5 En Yüksek Faiz Oranları (30 Ekim 2009 itibarıyla) YTL mevduata Para Arzı (Bin TL) M1 96,575,059 85,076, DOLAŞIMDAKİ PARA 33,256,841 30,600, Dolaşıma Çıkan Banknot + Madeni Para 37,133,111 33,752, Banka Kasaları (-) 3,876,270 3,151, VADESİZ MEVDUAT (TL) 36,635,967 31,666, Mevduat Bankaları 34,269,405 29,840, Katılım Bankaları 2,357,384 1,792, TCMB 9,178 33, VADESİZ MEVDUAT (YP) 26,682,251 22,809, Mevduat Bankaları 25,005,543 21,536, Katılım Bankaları 1,606,517 1,197, TCMB 70,191 75, M2 471,045, ,605, VADELİ MEVDUAT (TL) 252,413, ,453, Mevduat Bankaları 239,301, ,823, Katılım Bankaları 13,111,861 8,629, TCMB - - VADELİ MEVDUAT (YP) 122,057, ,075, Mevduat Bankaları 114,466,117 97,643, Katılım Bankaları 7,591,007 6,431, TCMB - - M3 498,363, ,870, REPO 4,365,337 4,612, PARA PİYASASI FONLARI (B TİPİ LİKİT FONLAR) 22,952,345 21,652, İşsizlik Verileri (Bin Kişi) Temmuz 09 Haziran 09 Temmuz ve daha yukarı yaştaki nüfus İşgücü durumu İstihdam edilenler İşsizler İşsizlik oranı (%) Tarım dışı işsizlik oranı (%) Genç nüfusta işsizlik oranı (%) Tüketici Güven Endeksi ABD Doları mevduata Euro mevduata Eylül 09 Ağustos 09 Değ.(%) TÜKETİCİ GÜVEN ENDEKSİ Satın alma gücü (mevcut dönem) Satın alma gücü (gelecek dönem) Genel ekonomik durum (gelecek dönem) İş bulma olanakları (gelecek dönem) Mevcut dönemin dayanıklı tüketim İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (Yüzde - Eylül). Toplam Kamu Özel Aylık Sanayi Üretimi Değişimi (Yüzde) Eylül Toplam Madencilik İmalat Elektrik, gaz ve su Yatırım Teşvikleri Belgeleri (Bin TL) (Ocak-Ağustos). Tarım 173, , Madencilik 381, , İmalat sanayi 3,056,273 7,783, Enerji 2,027,922 5,816, Hizmetler 2,518,637 5,310, Toplam 8,157,770 19,814, Turist Sayısı (Ocak-Eylül) Ocak-Eylül 21,830,038 21,514, Şirket Kuruluşları (Ocak-Eylül). Kurulan 33,005 40, Kapanan 7,403 7, İnşaat Ruhsatlı ve Yapı Kullanma İzin Belgesi Yapı sayısı (Ocak-Haziran). Ruhsat 44,786 49, Yapı kullanma izin belgesi 38,281 38, Protestolu Senetler (Ocak-Ağustos). Adet 794, , Tutar (Bin TL) 5,037,748 3,911, (*) Her birinin tutarı YTL'nin üstündeki senetler Dış Borç Anapara ve Faiz Ödemesi (Milyon Dolar) (Ocak-Eylül) Toplam 10,224 13, Kamu 9,064 10, Merkez Bankası IMF'ye ödemeler 823 1, Çeşitli Göstergeler ÇEŞİTLİ GÖSTERGELER Ç Ç Toplam dış borç stoku (Milyon $) 268, , , , ,597 Kısa vade 47,747 48,284 50,498 43,147 42,616 Orta-uzun vade 220, , , , ,981 Kamu 78,157 76,210 78,275 73,524 71,587 Kısa Vade 2,910 2,732 3,248 2,163 1,750 Orta-Uzun Vade 75,247 73,478 75,027 71,361 69,837 TCMB 13,445 12,865 13,924 15,801 15,678 Kısa Vade 1,796 1,719 1,870 2,282 2,563 Orta-Uzun Vade 11,649 11,146 12,054 13,519 13,115 Özel 176, , , , ,333 Kısa Vade 43,041 43,833 45,380 38,702 38,303 Orta-Uzun Vade (1) 133, , , ,412 82,030 Dış borç stokunun GSYH'ye oranı (%) Toplam Kısa Vade Orta-Uzun Vade Kamu TCMB Özel Dış borç stokunun yüzde dağılımı Toplam Kısa Vade Orta-Uzun Vade Kamu TCMB Özel Dış borç stokundaki yüzde değişim (%) Toplam Kısa Vade Orta-Uzun Vade Kamu TCMB Özel FİNANSAL GÖSTERGELER (%) Toplam dış borç stoku / ihracat (FOB) Dış borç servisi / GSYH Dış borç servisi / ihracat (FOB) Özel sektör borcu / ihracat (FOB) Faiz / GSYH Faiz / ihracat (FOB) TCMB rezervler (net) / Dış borç stoku TCMB rezervler (net) / Kısa borçlar TCMB rezervler (brüt) / Toplam dış borç TCMB rezervler (brüt )/ Kısa borçlar TCMB rezerv (brüt) / İthalat (CIF) TCMB rezerv (net)/ İthalat (CIF) Cari işlemler dengesi / TCMB rezervi (brüt) Cari işlemler dengesi / TCMB rezervi (net) Cari işlemler dengesi / GSYH Makro ekonomik büyüklükler (Milyon Dolar) GSYH (Milyon $) 741, , ,429 İhracat (FOB) (2) (3) 111, , , ,272 85,535 İthalat (CIF) (3) -158, , , , ,576 Cari işlemler dengesi (3) -20,535-30,909-41,490-38,219-31,893 TCMB rezervler (brüt) 65,861 67,121 71,008 73,317 60,912 TCMB rezervler (net) 69,361 70,545 74,236 76,439 63,285 Dış kredi kullanımları (3) 41,256 56,503 65,612 64,117 51,390 Dış borç servisi (3) 56,185 52,848 53,180 48,743 40,071 Anapara 44,791 41,322 41,395 37,929 30,707 Faiz 11,394 11,526 11,785 10,814 9,364 (1) 1 Ekim 2001 tarihinden itibaren TCMB tarafından izleniyor. (2) Bavul ticareti ve diğer mallar hariç. (3) 12 aylık toplam. Kasım 2009 k EKONOMİK FORUM 117