DOAL YAPI TALARININ ISI-SES YALITIMI LE MEKANK ÖZELLKLERNN BELRLENMES

Transkript

1 D-6 DOAL YAPI TALARININ ISI-SES YALITIMI LE MEKANK ÖZELLKLERNN BELRLENMES DETERMINATION OF PHYSICAO-MECHANICAL PROPERTIES WITH THERMAL AND SOUND INSULATION OF NATURAL BUILDING STONES Y. ERDOAN MTA Dou Akdeniz Bölge Müdürlüü, Adana E. YAAR Çukurova Üniversitesi, Maden Mühendislii Bölümü, Adana H. GÜNEYL Çukurova Üniversitesi, Jeoloji Mühendislii Bölümü, Adana ÖZET Dünya üzerinde yeralt% kaynaklar%n%n tükenmeye ba)lamas% insano,lunu enerji verimlili,i konusunda daha dikkat etmesine sebep olmu)tur. Bu yüzden, Avrupa birli,i normlar%na göre yeni yap%lan in)aatlarda %s% ve ses yal%t%m%n%n en yüksek derecede olmas% istenmektedir. Bu çal%)mada, yap% ve in)aat sektöründe yayg%n olarak kullan%lan do,al yap% ta)lar%n%n (mermer, andezit, bazalt vd.) %s% ve ses yal%t%m de,erleri ile bu kayalar%n fiziksel ve mekanik özelliklerinin belirlenerek uygun yap% malzemelerinin standartlara uygunlu,u ara)t%r%lm%)t%r. Bu aç%dan, Akdeniz ve ;ç Anadolu Bölgesine ait baz% yap% ta)lar%n%n (Adana Kireçta)%, Osmaniye Mermer ve Bazaltlar%, Konya Andezitleri, Kayseri Travertenleri, Aksaray Granitleri vs) %s% iletkenlik ve ses yal%t%m de,erleri, Çukurova Üniversitesi, Maden Mühendisli,i Bölüm laboratuarlar%nda yap%lan çal%)malar ile tespit edilmi)tir. Ayr%ca bu kaya türlerinin birim hacim a,%rl%k ve tek eksenli basma dayan%m% de,erleri de saptanm%)t%r. Kayaçlar%n %s% ve ses yal%t%m de,erleri ile fiziksel ve mekanik özellikleri aras%ndaki istatistiksel ili)kiler regresyon analizleri ile sa,lanm%)t%r. ABSTRACT The consuming of natural energy resources all over the world, human being has taken to protect using energy efficiency. For these reasons, in new building, insulations of sound and thermal values were required the highest level into EC standards. At this study, natural building materials (marble, andesite, basalt) which are commonly used in construction sector, the values of sound and thermal insulation and physical-mechanical properties were determined and also these values were compared with building material standards. The results of thermal and sound conductivity of natural building stones of Mediterranean and Central Anatolian (Adana limestone, Osmaniye marble and basalts, Konya andesite, Kayseri travertine, Aksaray granites) were tested in the Mining Engineering of Çukurova University and also the values of unit volume weight and uniaxial compressive strength of these rock types were investigated. The statistical relationship between the properties of physical-mechanical and the results of thermal and sound insulations were determined using regression analysis. 340

2 1. GR ;nsano,lu, enerji kaynaklar%yla %s%nmaya ba)lad%,%ndan itibaren ev-i) ortamlar%nda olu)turulan %s%y% maksimum miktarda ortamda tutarak, faydalanmaya çal%)m%)lard%r. Böylece enerji ve maliyetten de tasarrufu amaçlam%)lard%r (Da,söz, 1996). Is%y% ev-i) ortamlar%nda tutup yüksek %s%l konforun sa,lanmas%, %s%l yal%t%m% yüksek olan yap% ve kaplama malzemelerinin tercih edilmesiyle mümkün olacakt%r. Özellikle, 8 May%s 2000 tarihinde yürürlü,e giren Binalarda Is% Yal%t%m Yönetmeli,ince, 3030 say%l% Kanun kapsam%ndaki belediyeler dâhil, bütün yerle)im birimlerindeki binalarda, %s% kay%plar% bak%m%ndan çevre )art ve gereklerine uygun düzeyde yal%t%m yap%lmas% zorunlu hale getirilmi)tir (TS 825, Bu durum, yap% ve in)aat sektöründe kullan%lacak kaplama kayaçlar%ndaki %s% yal%t%m%n%n ne düzeyde oldu,unun bilinmesini gerekli k%lm%)t%r. ;nsanlar%n ya)ad%,% belirli ölçülerde s%n%rland%r%lm%) kapal% mekanlarda, akustik aç%dan belirli bir konfor düzeyine ula)abilmek için, yap%larda kullan%lan malzeme ve bu yap%lar%n düzeni ile ilgili olarak iki önemli etken vard%r. Bunlardan birincisi, sesin yans%mas% veya yank%, di,eri ise ses iletimi veya bunun tersi olan ses yal%t%m%d%r. Akustik, sesin meydana geli)i, yay%lmas%, duyulmas%, duyulma alan%ndaki etkinli,i ve di,er özellikleri ile ilgili bir bilim dal% oldu,una göre, etkin bir ses yal%t%m% ve akustik konforun sa,lanabilmesi için, kullan%m% gerekli olan do,al yap% malzemelerinin ses absorpsiyon özellikleri saptanmal% ve de,i)ik frekans bölgelerinde ses yal%t%m%n%n artt%r%lmas% amac%yla, optimum yank%lanma süresini de sa,layacak )ekilde, ses )iddeti seviyesinin azalt%lmas%na yönelik malzeme, yap% ve bile)enlerinin belirlenerek, sesin do,al yap% elemanlar% ile iletiminde etkili olan faktörler üzerinde detay incelemeler yap%lmal%d%r. Belirtildi,i üzere, yap% ve in)aat sektöründe, gürültü seviyesi az, enerji (%s%) yal%t%m% yüksek, daha konforlu bir ya)am standard% sunan yap% ve kaplama kayaçlar%n%n kullan%lmas% tüm insanl%k için kaç%n%lmaz bir gereksinim haline gelmi)tir. Bu amaçla, on farkl% bölgeden, 17 farkl% jeolojik ve mineralojik özelli,e sahip yap% ve kaplama kayaçlar% (granit, andezit, bazalt, mermer, kireçta)%) örnek olarak al%nm%)t%r (Oekil 1). Bu kayaçlar%n %s% ve ses yal%t%m de,erleri TSE Standartlar%na uygun olacak )ekilde laboratuar ortam%nda saptanm%)t%r. Deneysel çal%)malarda kullan%lan yap% ve kaplama kayaçlar%; Adana o Ceyhan o Karaisal% o Kozan Osmaniye o Merkez o Bahçe o Toprakkale Mersin o Tarsus o Mut o Gülnar Ni,de o Merkez o Çamard% 341

3 Kayseri Konya Aksaray Elaz%, Gaziantep Kahramanmara), bölgelerinde bulunan granit, mermer, kireçta)%, olu)maktad%r. traverten, andezit ve bazalt türlerinden Is% ve ses yal%t%mlar% belirlenen kayaçlar%n bu fiziksel özelliklerine olumlu ya da olumsuz yönde etkilenmesine neden olacak birim hacim a,%rl%klar% ve tek eksenli basma dayan%mlar% da yap%lan deneylerle belirlenmi)tir. Oekil 1.Çal%)mada kullan%lan numunelerin yer bulduru haritas%. Tüm deneysel çal%)malar sonras% kayaçlar%n dayan%m ve yo,unluklar%n%n %s% ve ses yal%t%m%na ne )ekilde bir etki yapt%klar%n%n belirlenmesi amac%yla regresyon analizleri yap%lm%)t%r. Regresyon analiz çal%)malar% sonucunda gerek dayan%m%n gerekse yo,unlu,un %s% ve ses yal%t%m% üzerine olan etkisi lineer ba,%nt%larla tespit edilmi)tir (Ya)ar ve Erdo,an, 2004). 342

4 2. MATERYAL VE METOT Çal%)ma kapsam%nda kullan%lan kayaçlar%n bölgeleri, türleri jeolojik olu)umlar% Çizelge 1 de verilmi)tir. Çizelge 1. Yap% ve kaplama olarak kullan%lan kayaçlar%n genel özellikleri Lokasyon Kayaç Türü Litoloji Adana/ Ceyhan Kireçta)% Kretase Adana/Karaisal% Mermer Miyosen Adana/Kozan Mermer Permiyen Osmaniye/Merkez Traverten Kuaterner Osmaniye/Bahçe Mermer Kambriyen Osmaniye/Toprakkale Bazalt Kuaterner Mersin/Tarsus Mermer Karbonifer Mersin/Mut Mermer Miyosen Mersin/Gülnar Mermer Miyosen Ni,de/Merkez Kireçta)% Kuaterner Ni,de/Çamard% Mermer Kuaterner Kayseri Traverten Kuaterner Konya Andezit Neojen Aksaray Granit Neojen Elaz%, Mermer Kretase Gaziantep Kireçta)% Kretase K.Mara) Mermer Kuaterner Çizelge 1 de belirtilmi) olan, yap% ve kaplama sektöründe yayg%n olarak kullan%lan kayaç numuneleri belirlenen lokasyonlara gidilerek al%nm%) ve Çukurova Üniversitesi laboratuarlar%nda deneylere uygun hale getirilmi)tir. Kaya örnekleri üzerine yap%lan deneyler, Birim Hacim A,%rl%k, Tek Eksenli Basma Dayan%m%, Is% ;letim Katsay%s% ve Ses Yal%t%m de,erleridir Birim Hacim Arlk Do,al yap% ta)lar%n, birim hacim a,%rl%,%n%n tayini için, bulundu,u sahan%n de,i)ik yerlerinden al%nan temsili numuneler küp ya da silindirik karot halinde, önce dikkatlice y%kan%p etüve yerle)tirilerek 105 C de kurutulur ve ayr% ayr% 0.01 gr hassasiyetinde tart%l%r. Tart%lan numuneler bir kaba konularak numunelerin ¼ ü su içinde kalacak )ekilde su ilavesi yap%l%r. ;ki saat ara ile numunelerin ¼ ünü kaplayacak oranda su eklenir. Bu numuneler, tamamen üzerlerini örtecek miktarda su ilave yap%ld%ktan sonra iki gün su içinde bekletilirler. Doygun hale gelen numuneler su içersindeki Archimeth terazisi ile tart%larak, 0.01 gr. hassasiyetle ölçüm de,erleri yap%l%r. Bu tart%m i)leminden sonra deney numunesi üzerindeki su damlalar% %slak bir bezle al%n%r ve bekletilmeksizin havada 0.01 gr hassasiyette tart%l%r. Bulunan sonuçlar a)a,%daki e)itlikte yerine konularak her bir numune için ayr% ayr% birim hacim a,%rl%,% belirlenir (Erdo,an, 2001; TS 8615, 1990), dh= (Gk/(Gdh Gds)) (1) 343

5 Burada; Dh : Kayac%n birim hacim a,%rl%,% (gr/cm 3 ), Gk : De,i)mez a,%rl%,a kadar kurutulmu) deney numunesi a,%rl%,% (gr), Gdh : Doygun haldeki deney numunesinin havadaki a,%rl%,% (gr), Gds : Doygun haldeki deney numunesinin su içindeki a,%rl%,% (gr) Tek Eksenli Basma Dayan0m0 Bas0nç dayan0m0, belirli boyutlardaki kayaçlar0n belirli ve farkl0 dorultularda etkiyen gerilmeler kar40s0nda davran04lar0 ve k0r0lmaya kar40 gösterdii direnç karakteristiidir. Deney yap%lacak numunenin boyu ve çap% kumpas ile birbirlerine dik iki yönde ayr% ayr% ölçülerek bu de,erlerin ortalamas% al%narak kesit alan% hesaplan%r. Numune, test makinesinin ortas%ndaki yükseltme plakas%n%n üzerine merkezlenerek yerle)tirilir. Numune 5 ile 10 dakika aras%nda yenilecek )ekilde (5 10 cm 2 /sn) sürekli olarak sabit bir gerilim h%z%nda yük uygulan%r. Numune yenildi,i anda yükleme durdurulup yenilme yükü göstergeden okunur. Yük belirlendikten sonra (2) numaral% e)itlik kullan%larak kayac%n tek eksenli basma dayan%m de,eri hesaplan%r (ISRM, 1981; TS 2028, 1975). c =(P/A) (2) Burada; c : Tek Eksenli Bas%nç Dayan%m%, (kg/cm²), P : Numunenin yenilme yük de,eri, (kg), A : Numunenin yüzey alan%, (cm²), 2.3. Is0 #letim Katsay0s0 Is0, s0cakl0k farklar0ndan dolay0 kat0, s0v0 ve gaz ortam veya cisimlerde meydana gelen enerji transferidir. Is0l enerji, cisimlere dei4ik türde etkiler yapmaktad0r (7ekil 2). S$cakl$k d 3 d 2 d 1 t iç t 0 t 1 t 2 t d$% t 3 t 4 Malzeme Oekil 2. Bir yap% kesitinin sembolik %s% geçi) diyagram% Bu etki sonucu, iç yap0larda ve mekanik özelliklerde olu4an dei4imler gözlenmektedir. Bu bak0mdan, malzeme yap0s0 ile ilgili olarak malzemenin özgül 0s0, 0s0l genle4me, 0s0 iletkenlik deerleri önemli parametreleri olu4turmaktad0r. Bu parametreler a4a0da tan0mlanarak, ölçüm ilkeleri verilmi4tir. 344

6 Bir cismin %s% iletkenli,i, homojen bir malzemenin kararl% hal )artlar% alt%nda iki yüzey s%cakl%klar% aras%ndaki fark 1 C oldu,u zaman, birim zamanda, (1 saat birim alan% (1m 2 ) ve bu alana dik yöndeki birim kal%nl%ktan (1m) geçen %s% miktar%d%r. Is% iletkenli,inin birimi (kcal/m.h. C) olarak tan%mlan%r (Kakaç, 1998). Is% iletkenlik de,eri malzemenin kal%nl%,%na, yüzey alan%na, geçen enerji miktar%na, deney zaman%na ve %s% fark%n%n de,i)imine ba,l% olarak hesaplanabilmektedir. Bu amaçla Çukurova Üniversitesi, Maden Mühendisli,i laboratuarlar%nda %s% iletim katsay%s%n%n belirlenmesi için %s% iletim f%r%n% yapt%r%lm%)t%r. Bu düzenekte numune, f%r%n%n orta haznesine (ikinci hazne) konmaktad%r. Ön k%s%mdan (birinci hazne) üretilen %s% vantilatör yard%m%yla üflenerek blo,u geçip blo,un arka taraf%na (üçüncü hazne) iletilmesi deneyin ana prensibini olu)turur. Birinci ve üçüncü haznedeki %s% fark% kaya numunesinin ne kadarl%k %s%y% absorbe etti,ini veya ne kadarl%k bir %s%y% iletti,ini göstermektedir (Oekil 3), Erdo,an, 2007). Numune Yeri 3. Hazne 1. Hazne 2. Hazne Oekil 3. Is% izolasyonunun hesab%nda kullan%lan etüv Oekil 3 de belirlenen f%r%n arac%l%,%yla deneyleri yap%lan numunelerin %s% iletkenli,inin tespitinde Fourie kanunu olarak da bilinen denklem kullan%larak yap% ve kaplama kayaçlar%n%n %s% iletkenlik de,erleri hesaplanm%)t%r (Kakaç, 1998). Bu denklemde; Q. h = (3) ( A. T. t) Q h A T t :Is% iletkenlik de,eri (W/mK), :Is% miktar% (W/m²), :Is% iletiminin yap%ld%,% kayac%n kal%nl%,% (m), :Is%t%lan kayac%n yüzey alan% (m²), :Kaya plakas% üzerindeki %s% farkl%l%,% ( C), :Is%tma süresi (saat). Is% iletkenlik de,eri (); %s%n%n miktar%na (Q), %s% iletkenli,i belirlenecek olan malzemenin kal%nl%,%na (h), yüzey alan%na (A) ve bu i)lemler gerçekle)irken geçen süreye (t) ba,l%d%r Ses Yal%t%m% ;nsanlar%n ya)ad%,% belirli ölçülerde s%n%rland%r%lm%) kapal% mekanlarda, akustik aç%dan belirli bir konfor düzeyine ula)abilmek için, yap%larda kullan%lan malzeme ve bu yap%lar%n düzeni ile ilgili 345

7 olarak iki önemli etken vard%r. Bunlardan birincisi, sesin yans%mas% veya yank%, di,eri ise ses iletimi veya bunun tersi ses yal%t%m%d%r. Akustik, sesin meydana geli)i, yay%lmas%, duyulmas%, duyulma alan%ndaki etkinli,i ve di,er özellikleri ile ilgili bir bilim dal% oldu,una göre, etkin bir ses yal%t%m% ve akustik konforun sa,lanabilmesi için, kullan%m% gerekli olan do,al yap% malzemelerinin ses absorpsiyon özellikleri saptanmal% ve de,i)ik frekans bölgelerinde ses yal%t%m%n%n artt%r%lmas% amac%yla, optimum yank%lanma süresini de sa,layacak )ekilde, ses )iddeti seviyesinin azalt%lmas%na yönelik malzeme yap% ve bile)enlerinin belirlenerek, sesin do,al yap% elemanlar% ile iletiminde etkili olan faktörler üzerinde detay incelemeler yap%lmal%d%r (U,ur, 2001). Ses yal%t%m%, duvarlar, tavan, zemin ve aç%kl%klar boyunca iletilen sesin kontrol edilebilmesi anlam%na gelmektedir. Ses, hava do,u)lu veya yap% do,u)lu olarak olu)an vibrasyonun etkisiyle yap% içerisinde iletilir. Yap% malzemesi teknolojisinde, do,al kayaçlar%n hammadde olarak de,erlendirildi,i kaplama veya yap% eleman% türevleri için, geli)mi) bir ölçüm tekni,i kullan%larak ses akusti,i ve yal%t%m% gibi hususlar, yeterince bilinmemektedir. Yap%lm%) olan ara)t%rmalarda, tamamlanm%) bir yap%n%n bir bütün olarak ses yal%t%m de,erlendirmelerinin yap%ld%,% ve s%n%flamalar%n%n getirildi,i görülmektedir. Ancak, bir yap%y% olu)turan temel ö,eler yap%da kullan%lan malzemeler oldu,una göre, yap%n%n bir bütün olarak ses yal%t%m de,erlendirmesine burada kullan%lan malzemelerin, kullan%m öncesi sahip olduklar% ses yal%t%m ölçütleri do,rudan etki etmektedir. Ayr%ca her bir eleman%n birbirinden farkl% ses yal%t%m ölçütü bulunmakta, bu da yap% tasar%m% aç%s%ndan malzeme seçiminde önemli bir ölçüt olabilmektedir (Erdo,an,2007). Bu amaçla, Çukurova Üniversitesi, Maden Mühendisli,i Bölümün laboratuarlar%nda ses yal%t%m%n%n belirlenmesi amac%yla ses-akustik laboratuar% olu)turulmu)tur (Oekil 4). Yap% ve kaplama kayaçlar%n%n ses yal%t%m%n%n belirlenmesi iç kaplamas% ses geçirmez bir k%l%fla kaplanarak olu)turulmu) ses odas%nda gerçekle)tirilmi)tir (1. Amfi, 2. Ses Üreteci, 3. Hoparlör, 4. Kaya Numunesi, 5. Ses Ölçme makinesi (db), 6. Oda içinde ses geçirmeyi önleyen k)l)flar) Oekil 4. Ses ölçüm odas%n%n )ematik görünümü Bu odada Oekil 4 den görülece,i üzere bir adet ses üreteci ve ses boyutunu (genli,ini) daha büyük genlikli ses boyutlar%na yükselmesini sa,layacak bir amfi bulunmaktad%r. Amfiden al%nan elektriksel enerjiyi ses enerjisine dönü)türen ölçüm kutusunun arka bölümüne konulmu) bir hoparlör bulunmaktad%r. Ses yal%t%m özellikleri belirlenecek olan numune örne,inde belirli bir mesafede sabit bir konumda yerle)tirilen bir ses ölçme makinesi ile ölçüm gerçekle)tirilmektedir. Yap%lan deneysel çal%)malarda, 125 Hz, 500 Hz, 1000 Hz, 2000 Hz ve 4250 Hz lik frekans boylar% tercih edilmi)tir. Yap% ve kaplama kayaçlar% belirlenen frekanslarda ses )iddetine maruz 346

8 b%rak%larak, kayaçlar%n db cinsinden ne kadarl%k bir yal%t%m sa,lad%,% Oekil 4 de görsel olarak sunulan ses-akustik odas%nda tespit edilmi)tir. 4. ARATIRMA VE BULGULAR 17 farkl% yap% ve kaplama kayaçlar%n%n birim hacim a,%rl%,%, tek eksenli basma dayan%m%, %s% iletim katsay%lar% ve ses yal%t%m de,erleri tespit edilerek elde edilen sonuçlar Çizelge 2 de verilmi)tir. Elde edilen veriler sonras% yap% ve kaplama kayaçlar%n%n fiziksel ve mekanik özellikleri aras%nda lineer düzlemli regresyon analizleri yap%lm%)t%r. Bu analizlerde kayaçlar%n %s% iletim katsay%lar%n%n birim hacim a,%rl%k ve tek eksenli basma dayan%mlar%yla olan ili)kileri istatistiksel olarak incelenmi)tir. Yap%lan çal%)malar sonucunda yap% ve kaplama kayaçlar%nda %s% iletim de,erlerinin birim hacim a,%rl%klar ile iyi bir korelasyon gösterdikleri belirlenmi)tir. Elde edilen korelasyon ba,%nt%s% (4) nolu e)itlikte verilmi)tir. Ayr%ca, M.S. Excel format%nda çizilen denklemin e,risi Oekil 5 de verilmi)tir. Ayn% )ekilde kayaçlar%n ses yal%t%m de,erleri ile birim hacim a,%rl%k ve tek eksenli basma dayan%mlar% aras%nda var olan ili)kiler istatistiksel olarak irdelenmi)tir. Ses yal%t%m de,erleri ile kayaçlar%n tek eksenli basma dayan%mlar% aras%da yüksek korelasyon oldu,u görülmü) ve bu regresyon analizi sonucu elde edilen korelasyon ba,%nt%s% (5) nolu e)itlikte, olu)turulan grafik ise Oekil 6 da verilmi)tir. 3 2,5 ISI +LET+M = 3,0935. (B.H.A) - 6,7587 R 2 = 0,52 Is letim Katsays (W/m.K) 2 1,5 1 0,5 0 2,2 2,4 2,6 2,8 3 B.H.A. (g/cm3) Oekil 5. On yedi farkl% kayaç türünün %s% iletim katsay%lar% ile Birim Hacim A,%rl%k de,erleri aras%ndaki regresyon analizinin grafiksel gösterimi 347

9 Çizelge 2. Çal%)ma kapsam%nda deneyleri yap%lan yap% ve kaplama kayaçlar%n%n fiziksel ve mekanik özellikleri LOKASYON KAYAÇ TÜRÜ B.H.A. (gr/cm 3 ) TEBD (MPa) ISI LETM SES YALITIM (W/m.K) (db) Adana/ Ceyhan Kireçta%$ 2,72 ± 0,01 78,2 ± 4,28 1,48 ± 0,07 40,2 ± 2,4 Adana/Karaisal$ Mermer 2,73 ± 0,02 82,4 ± 4,55 1,52 ± 0,08 42,1 ± 2,5 Adana/Kozan Mermer 2,61 ± 0,02 75,1 ± 5, 22 1,23 ± 0,08 41,0 ± 2,1 Osmaniye/Merkez Traverten 2,39 ± 0,02 55,3 ± 4,33 0,59 ± 0,08 39,4 ± 2,0 Osmaniye/Bahçe Mermer 2,87 ± 0,03 96,4 ± 9,12 2,52 ± 0,05 46,2 ± 2,3 Osmaniye/Toprakkale Bazalt 2,72 ± 0,02 108,9 ± 5,77 2,34 ± 0,12 41,6 ± 2,3 Mersin/Tarsus Mermer 2,78 ± 0,01 70,2 ± 3,66 1,16 ± 0,06 39,5 ± 1,9 Mersin/Mut Mermer 2,85 ± 0,04 111,6 ± 9,56 2,47 ± 0,03 48,0 ± 2,6 Mersin/Gülnar Mermer 2,71 ± 0,03 90,8 ± 5,45 1,67 ± 0,03 44,8 ± 2,3 NiBde/Merkez Kireçta%$ 2,41 ± 0,02 60,4 ± 4,49 0,55 ± 0,11 35,5 ± 1,6 NiBde/Çamard$ Mermer 2,82 ± 0,04 96,5 ± 8,22 2,41 ± 0,04 45,7 ± 2,6 Kayseri Traverten 2,51 ± 0,02 57,0 ± 5,70 1,6 ± 0,04 31,6 ± 1,1 Konya Andezit 2,84 ± 0,02 50,6 ± 0,98 0,64 ± 0,03 38,0 ± 1,4 Aksaray Granit 2,91 ± 0,03 124,5 ± 9,96 2,53 ± 0,02 49,1 ± 1,7 Elaz$B Mermer 2,70 ± 0,02 64,8 ± 3,86 0,98 ± 0,03 40,0 ± 2,2 Gaziantep Kireçta%$ 2,35 ± 0,01 59,4 ± 4,10 0,51 ± 0,02 38,2 ± 1,5 K.Mara% Mermer 2,81 ± 0,02 87,6 ± 7,31 2,37 ± ,3 ± 2,0 Oekil 5 den görüldü,ü üzere, Kayaçlar%n %s% iletim de,erleri (Y) ile Birim hacim A,%rl%klar% (Z) aras%nda R 2 =0,52 olan lineer bir istatistiksel ili)ki mevcuttur. Bu regresyon analiz sonucunda elde edilen ba,%nt%, C = -3,0935.D 6,7587 (4) )eklinde korelasyon ba,%nt%s% elde edilmi)tir. Oekil 6 a görüldü,ü üzere, Kayaçlar%n ses yal%t%m% ([) ile Tek Eksenli Basma Dayan%mlar% (\) aras%nda R 2 =0,78 olan düz lineer bir istatistiksel ili)ki mevcuttur. Bu regresyon analiz sonucunda elde edilen ba,%nt%, Ses Yaltm De"eri (db) SES YALITIM = 0,1744. (T.E.B.D) + 27,241 R 2 = 0, Tek Eksenli Basma Dayanm (MPa) Oekil 6. On yedi farkl% kayaç türünün Ses Yal%t%m De,erleri ile Tek Eksenli Basma Dayan%mlar% de,erleri aras%ndaki regresyon analizinin grafiksel gösterimi 348

10 E = 0,175.F + 27,24 (5) )eklinde korelasyon ba,%nt%s% elde edilmi)tir. Ayr%ca yap% ve kaplam kayac% olarak belirledi,imiz numuneler üzerine %s% iletim de,erleri ile ses yal%t%m de,erleri aras%nda da yüksek korelasyon katsay%l% olmasa da R 2 = 0.55 olacak )ekilde bir korelasyonun oldu,u görülmü) ve ba,%nt% (6) nolu e)itlikte verilmi)tir. E = 4,2331. C + 34,67 R 2 = 0.55 (6) 5. SONUÇLAR Yap%lan çal%)malar sonucunda, Bay%nd%rl%k Bakanl%,%n%n ald%,% 3030 nolu karar gere,i tüm binalarda %s% yal%t%m%n%n yap%lmas% zorunlu k%l%nm%)t%r. Ancak ülkemizde yap% ve kaplamada kullan%lan kayaçlar%n %s% iletim katsay%lar% bilinmemektedir. Gerek enerji tasarrufu, gerekse yüksek %s%l konforunun sa,lanmas% aç%s%ndan yap% sektöründe kullan%lacak her türlü do,al malzemenin %s% iletim katsay%lar% belirlenmelidir. Ya)amsal konforun sa,lanmas%, ses izolasyonu ve gürültünün azl%,%yla do,rudan ili)kilidir. Bu amaçla yeni yap%lacak binalarda gürültüyü emen, oturulan binan%n içine daha az gürültü alan yap% ve kaplama kayaçlar% gün geçtikçe daha fazla talep görmektedir. Belirlenen amaçlar do,rultusunda 17 farkl% yap% ve kaplama kayac%n% kapsayan numuneler üzerinde, %s% iletim katsay%lar%, ses yal%t%mlar%, birim hacim a,%rl%klar% ve tek eksenli basma dayan%m deneyleri yap%lm%)t%r. Deney sonuçlar%ndan yola ç%karak, kayalar%n fizikomekanik özellikleri ile %s% iletim ve ses yal%t%m davran%)% aras%ndaki ili)kiler istatistiksel analizlerle incelenmi)tir. Bu ili)kiler içinden en yüksek korelasyon katsay%s%n%n, %s% iletim katsay%s% ile birim hacim a,%rl%k ve ses yal%t%m de,erleriyle tek eksenli basma dayan%mlar% aras%nda oldu,u görülmü)tür. Y = -3,0935.Z 6,7587 ba,%nt%s% ile kayaçlar%n %s% iletimi ile birim hacim a,%rl%klar% aras%nda lineer bir düzlem boyunca artan/azalan bir ili)kinin varl%,% belirlenmi)tir. Bu denklemin korelasyon katsay%s% ise R 2 = 0,58 dir. Bu durum kayaçlar%n birim hacim a,%rl%klar%n%n %s% iletimlerinde yüksek rol oynad%,%n% göstermektedir. [ = 0,175.\ + 27,24 ba,%nt%s% ile kayaçlar%n ses yal%t%m% ile tek eksenli basma dayan%mlar% aras%nda lineer bir düzlem boyunca artan/azalan bir ili)kinin varl%,% belirlenmi)tir. Bu denklemin korelasyon katsay%s% ise R 2 = 0,78 dir. Bu durum dayan%m% yüksek olan kayaçlar%n ses yal%t%m%na daha uygun oldu,unu göstermektedir. Daha iyi bir ya)amsal konforun sa,lanmas% aç%s%ndan yap% ve in)aat sektöründe kullan%lacak yap% ve kaplama kayaçlar%n%n tüm fiziksel ve mekanik özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR Da,söz, A. K., Yap%larda Is% Yal%t%m ve Buhar Geçi)i, #TÜ Yay0nlar0, ;stanbul, 1996 Erdo,an, Y., Çukurova Bölgesinde Yüzeyleyen Kayaçlar%n Mühendislik Özelliklerinin Belirlenerek Yap% ve Kaplamac%l%kta Kullanabilirli,inin Ara)t%r%lmas%, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 138s, Adana 349

11 Erdo,an, Y., Asidik ve Bazik Pomzadan Üretilen Yap% Malzemelerinin Mühendislik Özelliklerinin Ara)t%r%lmas%, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi,, 301s, Adana. ISRM., Rock Characterization Testing and Monitoring. ISRM Suggested Methods. International society for rock mechanics, 211 p. Kakaç, S., Örneklerle Is% Transferi, T0p & Teknik Yay0nlar0, 358s, Ankara. TS 2028, Kayaçlar%n Tek Eksenli Basma Dayan%mlar%n%n Tayini, 4s, Ankara. TS 8615, Kayaçlar - Su Muhtevas%, Yo,unluk ve Porozite Tayini TS 825, Binalarda Is% Yal%t%m Kurallar%, 81 s. Ankara U,ur, ;., Do,al Yap% ve Kaplama Ta)lar%n%n Ses Akusti,i ve Kayaç Parametreleri ;le ;li)kisinin ;ncelenmesi, Süleyman Demirel Üniv. Fen Bil. Enst. Doktora Tezi, Isparta. Ya)ar E., Erdo,an Y., 2004, Correlating sound velocity with the density, compressive strength and Young's modulus of carbonate rocks, International Journal of Rock Mechanics and Mining Sciences, Volume 41, Pages Ya)ar E., Erdo,an Y., 2004, Estimation of rock physico-mechanical properties using hardness methods, Engineering Geology, 71/3-4 pp