BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ SANAYİ İŞLETMELERİNİN TEMEL ÜRETİM VE YÖNETİM SORUNLARI: AKSARAY ÖRNEĞİ

Transkript

1 BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNE GEÇİŞ SÜRECİNDE KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ SANAYİ İŞLETMELERİNİN TEMEL ÜRETİM VE YÖNETİM SORUNLARI: AKSARAY ÖRNEĞİ Yrd. Doç. Dr. Himmet KARADAL* Arş.Gör. Mutlu UYGUN* 1.GİRİŞ Yrd. Doç. Dr. Halim KAZAN* * ** Küreselleşme sürecinde bilgi, en önemli üretim faktörü olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer taraftan, üretim sürecinde bilişim teknolojilerinin işletmelerin performansını artırarak rekabet avantajı sağladığı bilinmektedir. Bu çerçevede, işletmeler, tüm faaliyetlerine, bilişim teknolojilerini adapte etmek durumundadırlar. Aksi halde, işletme faaliyetlerinin verimli ve etkin olması mümkün olmamaktadır. Kırankırana rekabetin yaşandığı, müşterilerin zevk ve tercihlerinin hızla değiştiği bir ortamda, KOSİ'lerin bilişim teknolojilerine uyum sağlamaları bir ihtiyaçtan ziyade, zorunluluk haline gelmiştir. Bu araştırmanın amacı, KOSİ'lerin bilişim teknolojisine geçiş sürecinde karşılaştıkları üretim ve yönetim sorunlarını tespit ederek çözüm önerileri geliştirmektir. Çalışmamızda öncelikle bilişim sistemleri hakkında üretim ve yönetim açısından teorik bilgilere yer verilmiştir. Araştırmada kullanılan yöntem çerçevesinde Aksaray'da faaliyet gösteren Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerinin (KOSİ) bilişim teknolojilerine geçişiyle ilgili mevcut durumları belirlenmektedir. Elde edilen bulgular doğrultusunda, bilişim teknolojilerinin işletmelerin üretim ve yönetim faaliyetlerine ilişkin sorunları tespit edilmiş olup, sonuç ve çözüm önerileri sunulmuştur. 1

2 2.BİLİŞİM SİSTEMLERİ Günümüzün örgüt çevresi belirgin olarak geçmişten oldukça farklı bir boyut kazanmıştır. Global rekabet, bilişim teknolojisi ve etik alanındaki gelişmeler tüm organizasyonların yönetiminde insan kaynakları ve üretim yönetimine yaklaşımda tamamıyla yeniden düşünmeyi gerektirmiştir. Bu paradigma değişimi, organizasyonların iç ve dış çevreye daha duyarlı olmalarını vurgulamaktadır. Bu ise, enformasyon teknolojisi, Toplam Kalite Yönetimi ve örgütsel öğrenmenin önemine işaret etmektedir. Bilişim sistemleri kavramıyla; bilginin erişilmesi, toplanması, saklanması, işlenmesi, ve dağıtılmasına hizmet eden teknolojiler, uygulama ve hizmetlerin bütünü ve sistem üzerindeki bilgilerin tümü kastedilmektedir.(güleş, 2000: 104). Bilişim teknolojileri aslında tamamıyla bir sistemin bütününü kapsamaktadır. Sistem, araç ve aygıtlardan oluşan bir donanım (hardware) ile bu donanımda kullanılmak üzere özel olarak geliştirilmiş yazılımlar-programlar (software) ve bu iki temel unsur aracılığıyla bilginin erişimi, kullanımı ve paylaşılmasını içeren bir kavramı ifade etmektedir. Görüldüğü gibi, bilişim teknolojileri tek bir uygulamayı, belli bir donanımı yada yazılımı değil; tüm bu unsurları birbiri ile uyumlu bir şekilde birleştirerek etkin iş görmeye olanak tanıyan bütüncül bir oluşumu kapsamaktadır (Yahyagil, 2001: 6-7). Anlaşıldığı üzere, günümüzde bilişim sistemleri denilince akla, bilgisayar destekli bilişim sistemleri gelmektedir. Bilişim sistemleri arasında sınırlar pek net olmamakla beraber, bilişim sistemlerini altı grupta sınıflandırabiliriz: Ticari işlem sistemleri, ofis otomasyon sistemleri, üst yönetim bilişim sistemleri, uzman sistemler, karar destek sistemleri ve yönetim bilişim sistemleridir (Güleş, 2000: 105). Bilişim sistemleriyle genel olarak, sistem verimliliğinin artırılması, müşterilere daha kaliteli mal ve hizmet sunulması, maliyetlerin minimuma indirilmesi, bilgi kaynaklı yeni ürünlerin geliştirilmesi ve rekabet gücünün artırılması gibi avantajların elde edilmesi mümkündür. 2

3 2.1.Üretim Süreçlerinde Bilişim Sistemleri Teknolojinin geleceği, bilişim (information) üzerine kurulmaktadır. Genel anlamda bilişim; haberleşme, veri tutma, güncelleme ve işlem, karar destekleme ve raporlama bileşenlerini içermektedir (Doumeingts ve Diğerleri, 1986: ). Günden güne yaygınlaşan bilgisayar kullanımı, siparişlerin karşılanmasında ve sürekliliğinin sağlanmasında, istenilenlerin yerine getirilmesi yada hizmet bilgi gereksinimlerinin karşılanmasında hayati bir öneme sahiptir (Kazan, 1997: 25). İmalat sisteminde ise, bilişim teknolojisi üst yapıda Bilgisayarla Bütünleşik Üretim (Computer Integrated Manufacturing-CIM) olarak kendini göstermektedir. Sistemdeki bilgi akışından malzeme ve parça akışına, bunların işlenmesine, malzeme ve parça ürün tasarımından imalatına kadar olan geniş yelpazenin her noktasının bilgisayar desteğinde ve tüm sistemi kapsayan bir bütünlük içerisinde ele alınmasını ifade eden Bilgisayarla Bütünleşik İmalat, sistemde köklü teknolojik yenilenmenin ve büyük üretim verimliliği artışlarının kaynağını oluşturmaktadır. Böylece kalite, maliyet ve ürün esnekliği kriterleri arasında gittikçe artan rekabetçi ortamda CIM, uygulandığı işletmelere büyük avantajlar sağlayabilir (Kazan, 1997: 26). CAD/CAM (Computer Aided Design/Computer Aided Manufacturing), bilgisayar sistemlerinin entegrasyonu sonucu, tasarım ve üretimi yapılacak mamuller, uygun torna freze tezgahı veya hareketli iş istasyonlarının bütününden oluşmaktadır. Aşağıdaki Şekil'de Bilgisayar Destekli Üretim Sistemleri (BDÜS) görülmektedir ( Tekin, Kazan, 1993: 413). 3

4 Bilgisayar Destekli Üretim Sistemleri BDÜS (CIM) BDT (CAD) BDÜ (CAM) OMT (AMN) OD (AD) ÜBİS (LAN) EİS (FMS) Şekil: Bilgisayar Destekli Üretim Sistemleri(CIM) Bilgisayar destekli üretim sitemleri ile, bilgisayar destekli üretim otomasyon işlemleri, karar destek sistemleri ile entegre edilmekte ve bu şekilde bütün üretim süreci otomatik olarak yönetilebilmektedir. Bilgisayar destekli üretim sistemlerinin temel amacı, üretimde bilişim sistemlerini desteklemek, değişik teknolojileri kullanarak otomasyon ve işgücü entegrasyonunu sağlamaktır (Vonderembse ve Gregory, 1991: 47). CIM, yönetim uygulaması ve imalat teknolojisi ile birlikte, yazılım ve donanım alanındaki gelişmelerden tam anlamıyla avantaj sağlayabilmek için bilgisayar teknolojisinin uygulanmasıdır(donald ve Diğerleri, 1989: 152). Başka bir tanıma göre CIM, ürünlerin dağıtım, imalat tasarımı ve planlamasından üretim faaliyetlerinin kontrol ve planlamasına kadar iletişim, veri tabanı yönetimi, yazılım ve donanım birliğinin tamamıdır. Mühendislik, üretim ve bilgi teknolojisinin entegrasyonu olarak da tanımlanan CIM, üretim teknolojisi proses kontrolü, araştırma ve kalite kontrol araçları, robotlar, bilgisayarlı sayısal kontrol(cnc) makineleri, otomatik depolama ve taşıma, esnek üretim sistemleri, bar-code araçlarını da kapsayan geniş bir donanım ailesine sahiptir. Bilgi teknolojisi ise hem eski hem de yeni teknolojiye dayalı olan bilgisayar yazılım ve donanımı, veri tabanı ve iletişim sistemleri, bilgi merkezleri, yapay zeka, karar desteği ve simülasyonu kapsamaktadır.(james, 1993: 183) Durum böyleyken KOSİ'lerin bu teknolojik yenilik ve gelişmeler karşısında duyarsız kalması elbette ki düşünülemez. Günümüzün acımasız rekabet koşullarında bilgisayar bütünleşik teknoloji sistemlerinin gerekliliğini 4

5 anlayan ve uygulayan işletmelerin ayakta kalabileceği gerçeği düşünüldüğünde, KOBİ'lerin üretim süreçlerindeki stratejilerini belirlemeleri zorunludur. Bu strateji teknolojiye adaptasyonu gerektirmektedir. 2.2.Yönetim Sürecinde Bilişim Sistemleri Bir işletmede tüm faaliyetlerin planlanması ve gerçekleştirilmesi için birbirleriyle teknik olarak ilişkilendirilmiş birimler aracılığıyla bilgi kümelerinin erişimi, saklanması, paylaşılması, kullanımı ve aktarılması yönetsel bilgi teknolojileri kavramı içindeki aktiviteleri oluşturmaktadır. Yönetsel bilişim sistemleri, bilgisayar bilimi ve yönetim bilimi perspektiflerinin bir yaklaşımının yanı sıra doğrudan doğruya araştırma yöntemlerine dayalı bütün uygulamaları da kapsamaktadır.(yahyagil, 2001: 7). Yönetim fonksiyonlarında etkinliğin sağlanabilmesi, temelde doğru bilginin elde edilmesine ve kullanılmasına bağlıdır. Planlama fonksiyonunu ele alacak olursak, gelecek hakkında doğru bilgiye ulaşmak hayati bir önem taşır. Kontrol fonksiyonunun etkinliği ise, gerçekleşen durum hakkında doğru bilginin kullanılmasıyla yükselecektir. Yöneticinin vazgeçilmez görevlerinden karar vermenin de doğru bilgiyle etkin hale geldiği bilinmektedir. Yine, çalışanların motivasyonu gibi tüm yönetim süreçlerinde bilgi en önemli girdi niteliğindedir. Günümüzde, etkin bir bilgi sağlamayı ve bu bilgileri uygulamayı kolaylaştıran her türlü araç ve yöntemlerin (bilişim sistemlerinin) yönetim faaliyetlerinde kullanılması, gereklilik olmaktan çıkmış zorunluluk haline gelmiştir. Bilişim sistemleri, yönetim sürecinde kullanılmakla etkinliği artırdığı gibi, bütünüyle yönetim faaliyetlerinde köklü değişiklikler getirmektedir. Örneğin, hiyerarşinin azalması hatta sıfır hiyerarşi gibi yönetim anlayışı gündeme gelmektedir. Bilişim teknolojilerinin kullanılmasıyla, yönetim şekli daha kolay ve daha sistemli hale gelmiştir. Ancak bu süreçte, çeşitli yönetim sorunları yaşanmaktadır. Son 15 yıldır bilişim alanında çarpıcı değişmeler (seküler telefon, elektronik 5

6 posta ve kompakt disk vs.)yaşanmaktadır. Bilişim örgüt yapısı ve bireyin işinin yeniden dizaynında çarpıcı bir etkiye sahiptir. Örgütsel değişmelerden en önemlisi, örgütsel küçülme şeklinde ortaya çıkmaktadır. Örgütlerde personel sayısının ve bürokratik işlemlerin azalmasıyla birlikte örgüt yapısı yassılaşmaktadır. Örgüt içi ve örgüt dışı iletişim daha etkin hale gelirken, yönetici kararlarının etkinliği de yükselmektedir. Üretim süresinin azalması ve çalışanların güçlendirilmesiyle birlikte verimlilik ve kârlılık artmaktadır. Bilişim teknolojisi, hem iş yapma biçimini hem de bu işlerin diğer insanlarla koordine edilme biçimini değiştirmektedir (Luthans, 1995: 27-30). Ancak, bazı araştırmalar bilgi teknolojisine yapılan yatırım ile işletme başarısı arasında bir ilişki olmadığını ileri sürmektedir (Strassman, 1990). Bilişim teknolojilerinin rolü, işletme içi faaliyetlerde verimliliğin artırılmasından işletmeler arası anlaşmaları yöneten esnek bir iş ağının oluşturulmasına dönüşmektedir (Venkatnaman, 1994: 74). Artık işletme faaliyetlerinde bilişim teknolojisi, stratejik başarı için hayati bir öneme sahiptir (Dempsey ve Diğerleri, 1997: 80-91). 3. YÖNTEM Bu araştırmanın amacı, KOBİ'lerin bilişim teknolojisine geçiş sürecinde karşılaştıkları üretim ve yönetim sorunlarını tespit ederek çözüm önerileri geliştirmektir. Bu amaçla, Aksaray'da faaliyet gösteren Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerinin (KOSİ) bilişim teknolojilerine geçişiyle ilgili mevcut durumları belirlenmektedir. Bu çerçevede, bilişim teknolojilerinin işletmelerin üretim ve yönetim faaliyetlerine ilişkin sorunlarını tespit ederek, çözüm önerileri sunulmaktadır. Bu çalışma genel nitelikli olmakla beraber veri toplama zorlukları göz önüne alınarak, veri toplama alanının sınırlandırılması yoluna gidilmiştir. Bu çerçevede, Aksaray Ticaret ve Sanayi Odasına kayıtlı imalat işletmeleri 6

7 araştırma kapsamına alınmıştır. Bu işletmelerden KOBİ tanımına uyan 103 işletmenin 43 tanesinden veri sağlanarak analize tabi tutulmuştur. Bu çalışma, bilişim teknolojilerinin sanayi işletmelerine etkilerini içermekle birlikte, Bilişim teknolojilerinin üretim ve yönetim faaliyetleri üzerindeki etkilerini araştırmaktadır. Belirtilen sınırlar içinde araştırma probleminin çözümü, söz konusu işletmelerin belirtilen alanlardaki uygulamalarının tespitine dayanmaktadır. Araştırmanın verileri, literatüre dayalı olarak ve ön görüşmeler sonucunda oluşturulan anketle sağlanmakta olup, araştırma evreninin tam sayımı suretiyle temin edilmektedir. Veriler, "SPSS 10.0 for Windows" bilgisayar programı kullanılarak analiz edilmiştir. Analizlerde, korelasyon ve tanımlayıcı istatistiksel yöntemler kullanılmıştır Araştırmadan Elde Edilen Bulgular Ve Değerlendirmeler Tablo 1: Araştırmaya Katılan Yöneticilerin İşletmedeki Statüsü Ve Eğitim Düzeyler İle İşletmelerin Bazı Özelliklerine İlişkin Bilgiler Frekans % Yöneticilerin işletmedeki statüsü -Genel müdür -Genel müdür yardımcısı -Yönetim kurulu başkanı/üyesi -Personel müdürü -Üretim müdürü -Diğer Eğitim durumunuz -İlk-Orta -Lise -Yüksekokul -Fakülte -Yüksek Lisans ,6 11,6 11,6 11,6 18,6 28,0 16,3 25,6 30,2 25,6 2,3 7

8 Faaliyet alanınız(sektör) -Gıda Sanayi -Tekstil Sanayi -Taş ve Toprak Sanayi -Metal Eşya, Makine Teçhizat Sanayi -Diğer ,9 14,0 9,3 23,3 11,5 İşletmenizin faaliyet süresi -0-5 yıl yıl yıl -25'den fazla ,9 44,2 11,6 16,3 Toplam personel sayısı kişi kişi kişi kişi ,5 51,2 22,0 7,3 İşletmenizin üretim tipi -Sürekli üretim -Sipariş üzerine üretim -Karma üretim ,5 30,2 9,3 Sektörünüzdeki rekabet düzeyi -Düşük -Orta -Yüksek -Çok yüksek ,9 27,9 32,6 32,6 İhracat yapanlar 17 39,5 Kalite Belgesi Olan 19 44,2 Kalite Belgesi Almayı Planlayan 22 62,9 Tablo 1'de görüldüğü gibi, araştırmaya katılan yöneticilerin çoğunluğu üst yönetici (% 30,2), işletme sahibi (% 11,6) ve üretim müdürü (% 18,6) olarak görev yapmaktadırlar. Yöneticilerin eğitim durumlarına bakıldığında, % 58,1'inin üniversite eğitimi (Yüksekokul-Fakülte-Y.Lisans) aldığı, % 25,6'sının da lise ve dengi okul mezunu olduğu anlaşılmaktadır. İlk ve orta öğrenime sahip olanların oranı ise % 16,3'tür. Araştırma kapsamına giren işletmelerin çoğunluğu Gıda (% 41,9), Metal Eşya, Makine Teçhizat (% 23,3) ve Tekstil (% 14) sektöründe faaliyet göstermektedirler. İşletmelerin faaliyet sürelerine bakıldığında, 6-15 yıl arasında faaliyet 8

9 gösterenlerin oranının % 44,2, 5 yıldan az faaliyet gösteren işletmelerin oranının % 27,9 olduğu, 25 yıldan fazla bir süredir faaliyet gösterenlerin oranının ise % 16,3 olduğu görülmektedir. Araştırma kapsamına alınan işletmelerin personel sayısına göre dağılımı: arasında personel sayısı olanlar % 51,2; arasında personel sayısı olanlar ise % 22'dir. İşletmelerin üretim tipi incelendiğinde sürekli üretim yapan firmaların oranı % 60,5 olup, bu işletmelerin özellikle gıda sektöründe faaliyet gösterdiği anlaşılmaktadır. Yapılan araştırmada, işletme yöneticilerinin rekabet düzeyi ile ilgili değerlendirmelerine göre, % 65,2 yüksek ve çok yüksek olduğu belirtilmektedir. Araştırma kapsamında olan işletmelerin yaklaşık % 40'ı ihracat yapmakta; % 44'ü kalite belgesine sahip ve % 63'ü ise kalite belgesi almayı planlamaktadır. Tablo 2: İşletmelerin Bilişim Teknolojilerine İlişkin Durumları Frekans Yüzde Oranı Evet Hayır Evet Hayır İşletmenizde bilgisayar kullanılmakta mıdır? ,4 18,6 Üretim hattında bilgisayar teknolojisinden yararlanıyor musunuz? ,6 74,4 İşletmenizin İnternet bağlantısı var mıdır? ,8 44,2 iniz var mı? ,4 78,6 İşletmenizin Web sitesi var mı? ,6 67,4 9

10 İnternet'i hangi işletme faaliyetlerinde kullanmaktasınız? -Bilgi (Ar-Ge) -Hammadde tedariki -Tümünde -Diğer Üretim hattında kullandığınız bilgisayar teknolojisi -Bilgisayar Destekli Üretim (CAM) -Bilgisayar Destekli Tasarım(CAD) -Bilgisayar Kontrollü Tezgahlar (NC, CNC) -Diğer ,4 7,4 33,3 14,9 1 9,1 2 18,2 7 63,6 1 9,1 Tablo 2 incelendiğinde: Araştırma kapsamındaki işletmelerde % 81,4 oranında bilgisayar kullanılmakta; üretim hattında % 25,6 oranında bilgisayar teknolojisinden yararlanılmakta; % 55,8 oranında internet bağlantısı bulunmakta; % 21,4 oranında e-posta kullanılmakta; işletmelerde % 32,6 oranında Web sitesi bulunmaktadır. İşletmelerde internet daha çok bilgi amaçlı-araştırma Geliştirme- (% 44,4) olarak kullanılmaktadır. İşletmelerin üretim hattında kullandıkları bilgisayar teknolojilerinin % 63,6 oranında Nümerik Kontrollü ve Bilgisayar Nümerik Kontrollü takım tezgahları; % 18,2 oranında CAD ve % 9,1 oranında ise CAM'ın olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 3: Bilişim Teknolojilerine Geçişte KOBİ'lerin Üretim Ve Yönetim Durumlarına İlişkin Bazı Bilgiler Frekans Yüzde Oranı Bilgisayarı, en fazla işletmenizin hangi faaliyet alanlarında kullanmaktasınız? -Üretim -Yönetim -Personel -Muhasebe -Tümünde -Diğer ,7 5,7 8,6 48,6 25,7 5,7 Bilgisayar teknolojisinden yararlanmanızı engelleyen en önemli sebep nedir? -Ekonomik imkansızlık -Nitelikli personel eksikliği -Maliyeti faydasından yüksek -Diğer (faydası az, teknik sorunlar vs.) ,3 38,5 12,8 15,4 10

11 Tam kapasitede çalışmanızı engelleyen en önemli sebep -Talep yetersizliği -Hammadde, malzeme yetersizliği -Nitelikli personel sorunu -Diğer Üretim faaliyetlerinizde karşılaştığınız en önemli sorun -Teknoloji yetersizliği -Nitelikli personel eksikliği -Hammadde yetersizliği -Diğer ,2 19,0 19,0 16,8 9,5 45,2 38,1 7,1 Üretim faaliyetlerinde bulundukları bölgenin özelliklerinden etkilenenler 18 41,9 Üretiminizi etkileyen en önemli bölgesel özellik -Hammadde kaynaklarına olan uzaklık -Bölgedeki nitelikli personel yetersizliği -Bölgedeki iklim -Dağıtım kanalı yetersizliği -Bölgedeki ekonomik yetersizlik ,7 33,3 11,1 16,7 22,2 Bilişim teknolojileriyle üretim yapılabilmesi için örgüt yapısında reorganizasyona gitmek isteyenler 23 53,5 CIM hakkında bilgisi olanlar 7 16,3 Tablo 3 incelendiğinde bilişim teknolojilerine geçişte KOSİ'lerin üretim ve yönetim durumlarına ilişkin bilgiler aşağıda sunulmuştur: - İşletme faaliyetlerinde bilgisayar en çok % 48,6 oranında muhasebe işlemlerinde kullanılmaktadır. - İşletmelerde bilgisayar teknolojisinden yararlanmayı engelleyen en önemli nedenler; nitelikli personel eksikliği (% 38,5) ve ekonomik imkansızlıklardır (% 33,3). - İşletmelerin tam kapasite ile çalışmalarını engelleyen en önemli nedenler, talep yetersizliği (% 45,2), nitelikli personel eksikliği (% 19) ve hammadde, malzeme yetersizliğinden (% 19) oluşmaktadır. - Üretim faaliyetlerinde karşılaşılan en önemli sorunlar; nitelikli personel eksikliği (% 45,2) ve hammadde yetersizliğidir (% 38,1). - Üretim faaliyetlerinde bölgesel özelliklerden etkilenen işletmelerin oranı % 41,9'dur. Üretim faaliyetlerini etkileyen bölgesel özelliklerden 11

12 en önemlisi nitelikli personel yetersizliğidir (% 33,3). - Araştırma kapsamındaki işletme yöneticilerinin % 53,5'i bilişim teknolojileriyle üretim yapılabilmesi için örgüt yapısında reorganizasyona gitmek istemektedir. - İşletme yöneticilerinin çoğunluğunun (% 83,7) CIM hakkında bilgisinin bulunmadığı anlaşılmaktadır. Şartlar elverdiğinde yöneticilerin yarısı CIM ile üretim sürecini yenilemek istemektedirler. 1Araştırmamız neticesinde elde ettiğimiz bu sonuçlar KOSİ'lerin bilim teknolojilerinden yararlanma durumları ve bu anlamdaki sorunlarına yönelik olarak yapılan bazı araştırmalarla da yaklaşık olarak bir paralellik göstermektedir (Yılmaz ve Diğerleri, 2001) (Tekin, 2001). 2Araştırmanın Hipotezleri 31-HO:İşletmelerin ihracat faaliyetlerinde bulunmaları ile bilişim teknolojilerinden yararlanma durumları arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. 4Çalışma ile ilgili hipotezleri (-1 r +1, r: Korelasyon katsayısı) analize tabi tuttuğumuzda, aşağıdaki tablolarda verilen sonuçlar elde edilmiştir. 5Tablo 4: Korelasyon Testi Sonuçları (Pearson Correlations) 6HO- SORULAR (İhracat-Bilişim teknolojileri) 7SONUÇ 8İhracat yapıyor musunuz? 90,264 İşletmenizde bilgisayar kullanılmakta mıdır? 10İhracat yapıyor musunuz? 110,528 İşletmenizin İnternet bağlantısı var mıdır? 12İhracat yapıyor musunuz? 130,656 İşletmenizin Web sitesi var mı? 14İhracat yapıyor musunuz? 150,398 Üretim hattında bilgisayar teknolojisinden yararlanıyor musunuz? 16-İhracat ile işletmelerde bilgisayar kullanımı arasında pozitif yönlü, ancak zayıf bir ilişkinin olduğu (0,264), 17-İhracat ile işletmede internet bağlantısının varlığı arasında pozitif yönlü güçlü bir ilişkinin olduğu (0,528), 18-İhracat ile işletmenin web sitesinin varlığı arasında pozitif yönlü çok güçlü bir ilişkinin olduğu (0,656), 19-İhracat ile üretim hatlarında bilgisayar teknolojilerinden yararlanma durumu 12

13 arasında pozitif yönlü, ancak zayıf bir ilişkinin olduğu (0,398) görülmüştür. 20Bu sonuçların HOhipotezini desteklediği görülmektedir. 212-HO: İşletmelerin herhangi bir kalite belgesine sahip olmaları ile bilişim teknolojilerinden yararlanma durumları arasında pozitif yönlü bir ilişki vardır. 22Tablo 5: Korelasyon Testi Sonuçları (Pearson Correlations) 23HO- SORULAR (Kalite belgesi-bilişim teknolojileri) 24SONU Ç 25İşletmenizin sahip olduğu Kalite Belgesi var mıdır? 260,305 İşletmenizde bilgisayar kullanılmakta mıdır? 27İşletmenizin sahip olduğu Kalite Belgesi var mıdır? 280,509 İşletmenizin İnternet bağlantısı var mıdır 29İşletmenizin sahip olduğu Kalite Belgesi var mıdır? 300,481 İşletmenizin Web sitesi var mı? 31İşletmenizin sahip olduğu Kalite Belgesi var mıdır? 320,444 Üretim hattında bilgisayar teknolojisinden yararlanıyor musunuz? 33-İşletmelerin kalite belgesine sahipliği ile bilgisayar kullanımı arasında pozitif yönlü, ancak zayıf bir ilişkinin olduğu (0,305), 34-İşletmelerin kalite belgesine sahipliği ile internet bağlantısının varlığı arasında pozitif yönlü güçlü bir ilişkinin olduğu (0,509), 35-İşletmelerin kalite belgesine sahipliği ile web sitesine sahip olmaları arasında pozitif yönlü güçlüğe yakın bir ilişkinin olduğu (0,481), 36-İşletmelerin kalite belgesine sahipliği ile üretim hatlarında bilgisayar teknolojilerinden yararlanma durumu arasında pozitif yönlü, ancak çok güçlü olmayan (0,444) bir ilişkinin olduğu görülmektedir. 37Bu sonuçlar HOhipotezini destekler niteliktedirler. 384.SONUÇ VE ÖNERİLER Bu araştırmadan elde edilen sonuçlar aşağıda sunulmuştur: - Araştırma kapsamına alınan işletmelerde bilgisayar kullanım oranı yüksek olmakla beraber, üretim hattında bilgisayardan düşük düzeyde yararlanılmaktadır. - İşletmelerin yarıdan fazlasının internet bağlantısı bulunmakla birlikte, web sitesine sahip olma durumları ve e-posta kullanım düzeylerinin düşük olduğu görülmüştür. Bu işletmelerde internetin genel olarak bilgi amaçlı 13

14 kullanıldığı tespit edilmiştir. - İşletmelerin bilgisayarı muhasebe dışında diğer işletme faaliyetlerinde oldukça düşük düzeylerde kullandıkları görülmüştür. - İşletmelerin bilgisayar teknolojisinden yararlanmalarını etkileyen temel nedenler nitelikli personel eksikliği ve finansal yetersizliktir. - İşletmelerin üretim süreçlerinde karşılaştıkları en önemli sorunlar nitelikli personel eksikliği ve hammadde yetersizliğidir. - İşletmelerin üretim faaliyetlerini etkileyen ve bölgenin özelliklerinden kaynaklanan temel sorun yeterince nitelikli personelin bulunmayışıdır. - Bilişim teknolojileriyle üretim yapılabilmesi için yöneticilerin büyük çoğunluğu örgüt yapısında reorganizasyona gidilmesi gerektiğini düşünmektedirler. - İşletme yöneticilerinin genel çoğunluğu Bilgisayar Bütünleşik Üretim (CIM) hakkında bilgi sahibi değildirler. 1Ayrıca, araştırma sonuçlarına göre, işletmelerin bilişim teknolojilerine sahip olmaları ile ihracat yapmaları arasında ve yine aynı şekilde, işletmelerin bilişim teknolojilerinden yararlanmaları ile kalite belgesine sahip olmaları arasında pozitif yönlü bir ilişkinin varolduğu tespit edilmiştir. 2Yapılan çalışmalar sonucunda bilişim teknolojilerine geçiş sürecinde KOSİ'lerin üretim ve yönetim sorunlarına ilişkin çözüm önerileri aşağıda sunulmaktadır: - Küreselleşen dünyada KOSİ'lerin ulusal yada uluslararası pazarlarda ürettikleri mamullerin tutunabilmesi için üretim hatlarında ileri teknoloji olarak bilinen bilgisayarların kullanılması zorunluluk arz etmektedir. Otomasyon sistemini yönlendiren bilgisayarlara bağlı olarak işletmelerde CAD ve CAM'ın kullanılması yararlı olacaktır. - İşletmelerin rekabet avantajı elde edebilmeleri için, tüm yönetim süreçlerinde bilişim teknolojilerini kullanmaları kaçınılmazdır. - İşletme faaliyetlerinde etkinliğin artırılması amacıyla web sitesi oluşturma ve e-posta kullanımına ağırlık verilmesi gerekir. 14

15 - İşletmelerin bilgisayar teknolojilerinden gerektiği gibi yararlanabilmesi için, personele bilişim teknolojilerini kullanmaya yönelik hizmet içi eğitim verilmelidir. Aynı zamanda personel seçiminde bilişim teknolojilerini kullanabilecek kalifiye personel seçimine dikkat edilmelidir. - Geleceğin Bilgisayar Bütünleşik Üretim Sisteminin (CIM) işletmelere adaptasyonu fevkalade yararlı olacaktır. - Bilişim teknolojilerine geçiş sürecinde işletme yöneticilerinin muhtemel personel tepkilerini gözönünde bulundurmaları yararlı olabilir. 1Bilişim teknolojilerine geçen bir işletmede; - Üretim ve yönetim sürecinde yüksek hızla çalışılacağı için zamandan tasarruf edilerek, kâr elde edilebilir. - Nitelikli personel istihdam edilerek, niteliksiz personel sayısından ve maliyetlerden tasarruf sağlanabilir. - Kaynak israfı önlenerek verimlilik yükseltilebilir. - Rekabet gücü artırılabilir ve stratejik başarı elde edilebilir. KAYNAKÇA Dempsey, J.; Dvorak, R.E.; Holen, E.; Mark, D.; Meehan, W.F.(1997): Escaping the IT Abyss, The McKinsey Quarterly, Sayı: 4 Donald, F., W.; Hoffman, T., R.; Stonabraber, P., W.(1989): Productions and Operations Management, South Western Publishing, Co. Cincinati Doumeingts, G.; Maisonneuve, M.C.; Brand, V. C.(1986): Computer Aided Design And Manufacturing, New York Tokyo Güleş, Hasan K.(2000): Bilişim Sistemlerinin Toplam Kalite Yönetimindeki Yeri ve Önemi, Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, C:15, S:1 James, Evans, R.(1993): Applied Productions and Operations Management, Fourth Edition, West Publishing Co., New York Kazan, Halim(1997): Bilgisayar Destekli Tasarım ve Üretim Sistemleri ve Bir İşletme Uygulaması, İstanbul Ünv. Sos. Bil. Ens., Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 15

16 Luthans, Fred(1995): Organizational Behavior (Seventh Edition), McGraw Hill. Strassman, P.(1990) : Business Value of Computers, Connecticut, İnformation Economic Press. Tekin, Mahmut(2001): KOBİ'lerin Üretim ve Pazarlama Sorunları ve Çözümüne Yönelik Bir Araştırma, I. Orta Anadolu Kongresi, KOSGEB, Ankara Tekin, Mahmut; Kazan, Halim(1993): Bir Sanayi İşletmesinde Bilgisayar Destekli Tasarım Uygulaması, Uluslararası Bilgisayar Uygulamaları Sempozyumu, Konya Venkatraman, N.(1994): IT-Enabled Business Transformation: From Automation to Business Scope Redefinition, Sloan Management Review Vonderembse, M. ; Gregory, A. ; White, P.(1991) : Operations Management:Concepts, Methods and Strategies, Second Edition, West Publishing Co., New York Yahyagil, Mehmet Y.(2001) : KOBİ'lerde Bilgisayar Teknolojileri Uygulamaları, İTO Yayın No: , İstanbul Yılmaz, C.; Ecevit, Z.; Demirdöğen,O.(2001): KOBİ'lerde Bilgisayar ve İnternet Kullanımında Bölgesel Farklılıklar, 6. Ulusal Pazarlama Kongresi Bildiriler Kitabı, Atatürk Ünv.İ.İ.B.F., Erzurum 16