Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı. Bülten. May ıs No.7

Transkript

1 Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten May ıs 1989 No.7

2 YÖNETIM KURULU Başkan: Demirhan Sayıner Başkan Yardımc ısı: Süleyman Ali Yönetim Kurulu Üyeleri: Onur Borman Ertuğ rul Güven Necdet Kaya Sezer 1

3 ÖNSÖZ 1988 y ı l ına ait te n el verilerle donat ılarak içerik itibariyle 1988 y ıll ığı amaçlar ına da hizmet et rr esini sa ğlamak düşüncesiyle, bültenin bu say ıs ını sözü mesi için bir süre bekletmek durumunda kald ı k. Hal edilen bilgilerin derlenebil böyle olmakla beraber bült ene dahil etti ğ imiz materyalm güncelli ği ta ba ştan önem iz bir husustur. Bu çerçevede müteakip döneme ait verdi ğimiz özen gösterdi ği daha taze bilgilere de ola aklar ölçüsünde yer verilmeye çal ışı lm ışt ı r. 2

4 IÇINDEKILER I. Bölüm K.K.T.C. de Merkez Bankas ı II. Bölüm Ekonomik Gelişmeler 1. Üretim, İstihdam ve Fiyatlar ve Bankac ıl ık Faaliyetleri a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullan ım ı b) İstihdam e) Fiyat Hareketleri ve Ücretler 2. Mali ve Parasal Geli şmeler a) Mali Gelişmeler b) Parasal Geli şmeler 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama b) Ödemeler Dengesi III. Bölüm Merkez Bankas ın ın Y ıll ık Hesaplar ı Bilânço Kâr ve Zarar Hesab ı Hesaplar Hakk ında Aç ıklamalar IV. Bölüm Bankac ı l ık istatistikleri V. Bölüm Bankac ıl ık Kesiminin Özel ilgi Duyaca ğı Mevzuat ithalât ı ve ihracat ı Düzenleme ve Denetim Tüzü ğü VI. Bölüm Tablolar ın Listesi Safa

5 I. Bölüm Kuzey K ıbrı Türk Cumhuriyetinde Merkez Bankas ı ve Bankac ıl ık Faaliyetleri Bankalarca özel ve tüz 1 ki ş ilerin sterlin mevduat hesaplar ı na uygulanacak faiz adesizde %6'dan %7'ye, 6 ay vadelide %7'den %8'e, 8 May ıs 1989'dan itibaren 1 y ıl vadelide %8.5'ten %11' ve bu ki şilere verilecek sterlin döviz kredilerine uy-. gulanacak azami y ıll ık faiz se %12'den %14'e yükseltilmi ştir. Buna ko şut olarak sterlin mevduat kar şı l ıklann Bankam ızca ödenecek faiz oran ı %7'den %8'e yükselnin faizlerinde de ğişiklik yoktur. Bu amaçla 8 May ıs tilmi ştir. di ğer döviz türler 1989 tarih ve 53 say ıl ı Res mi Gazetede yay ımlanan kararlar 16 Mayis1989 tarih ve 56 say ıl ı Resmi Ga etede düzeltilmi ş şekilde a şa ğıya ç ıkar ı 1 m ışt r "Bakanlar Kurulu Karar Numaras ı : E(K-3) K.K.T.C. ERKEZ BANKASI YÖNETIM KURULU KARARLARI: Bakanlar Kurulu, ekte sunulan K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yönetim Kararlar ını onaylayarak Re mi Gazete'de yay ı nlanmas ına karar verdi. Kurulu

6 Karar Tarihi : Karar Say ıs ı : /1987 say ıl ı K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yasas ının 25'inci maddesi ve de ği ştirilmi ş şekliyle 38/1982 say ıl ı Para ve Kambiyo. İşleri Yasas ı alt ında yap ılan Para ve Kambiyo İşleri Tüzü ğü'nün 7 (3) ve 8 (3) maddeleri uyar ınca K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yönetim Kurulu a şağıdaki karar ı alm ışt ı r. 1. Bankalarca Özel ve Tüzel ki şilerin döviz mevduat hesaplar ına aşağıdaki faiz oranlar ı uygulan ı r. Sterlin ABD Bat ı Alman K ıbr ıs Dolar ı Mark ı Liras ı Vadesiz ay vadeli y ıl vadeli Bankalarca Özel ve Tüzel ki şilere verilecek döviz kredilerine uygulanacak azami y ıll ık faiz oranlar ı aşağıdad ı r: Sterlin 14 ABD Bat ı Alman K ıbr ıs Dolar ı Mark ı Liras ı Bankalararas ı dövizli mevduata uygulanacak faiz oran ı serbesttir. 4. Bankalar ın Merkez Bankas ı nezdinde açacaklar ı döviz mevduat hesaplar ına, özel ve tüzel ki şilerin döviz. mevduat hesaplar ına uygulanan azami faiz oranlar ı art ı 1/4 uygulan ı r. 5. Bankalar nezdlerinde aç ılan özel ve tüzel ki şilere ait K ıbr ıs Liras ı mevduat ı için K.K.T.C. Mekrez Bankas ı nezdinde %20 oran ında Munzam Kar şı l ık tesis ederler. Bu kar şı l ığa yılda %6 oran ında faiz ödenir. Söz konusu Munzam Kar şı l ığın tarih ve 122 say ıl ı K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yönetim Kurulu Karar ında belirtilen sürede yat ı r ılmas ı zorunludur. Süresinde yat ı r ılmayan hallerde sözü edilen oranda belirtilen cezai faiz uygulan ı r tarih ve 119 say ı l ı Resmi Gazete'de 616 say ıl ı Amme Enstrüman ı olarak yay ınlanan Yönetim Kurulu Karar ı yürürlükten kald ı r ıl ı r. 7. Bu karar Resmi Gazete'de yay ınlandığı tarihten itibaren yürürlü ğe girer. 5

7 Karar Tarihi : Karar Say ısı : 166 Kuzey K ıbr ıs Türk Cumh Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriy (3), (4) ve (6). f ıkralar ı uya Kuzey K ıbr ıs Türk Cum say ı l ı karar ıyle al ınm ış ve 2 ilan edilen İngiliz Sterlingi il Bu karar Resmi Gazete riyeti Merkez Bankas ı Yönetim Kurulu 35/1987 say ı l ı ti Merkez Bankas ı Yasas ının 24'üncü maddesinin (2), ınca a şağıdaki karar ı alm ışt ı r. uriyeti Merkez Bankas ın ın tarih ve 122 as ı m1987 tarihli Resmi Gazete Ek III'de A.E. 604 ile ilgili %7 y ıll ık faiz oran ı %8 olarak de ğ i ştirilmi ştir. e yay ınland ığı tarihten itibaren yürürlü ğe girer." Türk Liras ı faiz hadleri türlü kredi i şlemlerinde al ın Yönetim Kurulu Karar ı ve B reeskont ve avans i şlemelrin kas ı Yönetim Kurulu Karar ı yay ımlanm ışt ır. Detayl ı bilg ile ilgili olarak bankalarca mevduat kabulünde ve her cak ve verilecek faiz oranlar ı K.K.T.C. Merkez Bankas ı kanlar Kurulu onay ı ile; K.K.T.C. Merkez Bankas ınca e uygulanacak faiz oranlar ı ise K.K.T.C. Merkez Banile 4 Mart 1988 tarih ve 22 say ıl ı Resmi Gazetede 3 numaral ı bültende verilmi ştir. Geçen süre zarf ında ger ekle ştirilen de ği şiklikler şöyle özetlenebilir: a) Devlet Planlama Örg 'tü veturizm Bakanl ığın ın onaylayaca ğı projelere göre verilecek turizm kredileri de miktarlar 300 milyon TL'yi a şmamak kayd ıyle azami y ıll ık %35 faizle kontrollu krediler kapsam ına al ınm ış ve bu tür kredilerin reeskont ve vans i şlemlerinde uygulanacak azami y ıll ık faiz %31 olarak saptanm ışt ı r. b) Kara f ı r ınlar ı kapata ak dolayl ı ısıtmal ı modern f ı r ına geçecek f ı r ınc ılara sa ğlanacak kontrollu üçük esnaf kredisi limiti Bakanlar Kurulunun tarihli karar ıyla 7 m lyon TL'ye ve tarihli karar ıyla da 10 milyon TL' ye yükseltilmi ştir. 35/1987 say ıl ı Kuzey K br ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasas ında betaraf ından getirilen k ısa vadeli senet ve vesikalar ı lirtilen çerçevede bankalar reeskonta kabul ederek veya kamu kurum ve kurulu şlar ına Hazine Kefaleti kar şı l ı- ğında avans vermek suretiyl piyasaya para sürme ve bankalara kaynak sa ğlama görevleri Bankam ızca sürdür* lmüştür. Yasan ın 36. maddesi alt ında Merkez Bankas ı taraf ından miktar ı cari y ıl bütçe ödenekleri toplam ının %5'ini geçmemek üzere Hazineye K ısa Vadeli avans hesab ı aç ılmas ı yetkisine kar şı l ık 1987 y ı l ı sonunda milyon TL miktar ında örülen Hazine K ısa Vadeli Avans Hesab ı 1988 y ıl ında kapat ı lm ışt ı r. 31 Aral ık 1988 tarihi i ve reeskont i şlemlerinden do ve 31 May ıs 1989 tarihleri Turizm kredilerinin de kont sa ğ l ıkl ı bir art ış gözlenmek Turizm kredileri 'da 6 ibar ıyle avans ve reeskont i şlemleri Tablo l'de avans an borç bakiyelerinin 31 Aral ık 1987, 31 Aral ık 1988 itibariyle kar şılaşt ırmas ı ise Tablo 2'de gösterilmi ştir. ollu krediler kapsam ına al ınmas ıyla bu tür kredilerde edir 'de milyon TL miktar ında olan milyon TL'ye yükselmi ştir.

8 Tablo 1 31 Aral ı k 1988 itibariyle Avans ve Reeskont I şlemleri Kredi Türü Hazine Kefaletini Haiz Bonolar It Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri Sanayi Senetleri Imalâtc ı-ihracatç ı Senetleri ıı ıı Ticari Senetler I/ ıı ıı Tar ım Senetleri It Ihracat Senetleri Turizm Senetleri Borçlu K.T. Sanayi I şletmeleri Holding Ltd. K.M.S. Cypfruvex i şl. Ltd. Tar ı msal Donat ı m Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. Türk Bankas ı ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Genel Toplam Milyon TL Borç Senet Senet Bakiyesi Adedi Toplam ı

9 h4, -4, 1 tt 't 1, t Tablo 2 Kredi Türü Hazine Kefaletini Haiz Avans Avans ve Reesk nt Borç Baldyelerinin 31 Aral ık Aral ık 1988 ve 31 May ıs 1989 itibariyle Karşılaşt ırması Milyon Ti. 31 Aral ık 31 Aral ık 31 May ıs or lu K.T. San yi i şletmeleri Holding td. K.M.S. ypfruvex İşl. Ltd. Tar ımsal Donat ım Kurumu Toprak - rünleri Kurumu Devlet retme Çiftlikleri T.C.M. onsolide Fonu inki şaf 'and ığı K.T. Tu izm I şl. Ltd Hazineye K ısa Vadeli Avans Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri Sanayi Senetleri t, 11 ihracat Senetleri Ticari Senetler ıı ıı Tar ı m Senetleri Hazine ari Hesab ı K. Vak flar Bankas ı Ltd. K. Tica et Bankas ı Ltd. Türk B nkas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K. Vak flar Bankas ı ltd. K. Tic ret Bankas ı Ltd. Türk b nkas ı Ltd. K. Kre i Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K. Tic ret Bankas ı Ltd. Türk B nkas ı ltd. K. Kredi bankas ı ltd. Asban ı Ltd. K.T. T.C. Z K. V oop. Merkez Bankas ı raat Bankas ı ıflar Bankas ı ltd K. Vak ı lar Bankas ı Ltd *

10 im.alatc ı-lbracatc ı Senetleri /I ıı It /I II Turizm Senetleri tl It II II It II It It K. Vakıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye i ş Bankas ı A. Ş. Asbank Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Vakıflar Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd Genel Toplam

11 Para ve Kambiyo İşleri K ıbr ı s 'I'ürk Cumhuriyetinde maya döviz almaya, döviz b eden turistlere mahsus dövi İşleri ile ilgili bakanl ıkça y kas ı d ışında yetkili bankala F.C. Ziraat Bankas ı Türk Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. K.T. Kooperatif Merkez Ba kas ı Ltd. K ıbr ıs Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye Halk Bankas ı A. Ş. K ıbr ıs Vak ıflar Bankas ı Lt Limasol Türk Kooperatif Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Ticaret Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Endüstri Bankas ı Lt K ıbr ıs Faisal İslam Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı L d. "Yetkili Müesseseler" al ıp satmaya ve bulundurm rin Maliye i şleriyle görev faaliyette bulunan yetkili terilmi ştir: Birinci Döviz Al ı m Sat ım 'irketi Ltd. 158 A Girne Caddesi, Lef o şa. F ı r ınc ıoğullar ı Co. Ltd. 2-4 Asmaalt ı Sokak, Lefko şa. Elmaslar Yat ı r ı m Şirketi td. 89 D Taner Küçiik İş Han ı Girne Caddesi, Lefko şa. Merimann Currency Excha ge Co. Ltd. 49 E II. Selim Caddesi, L fko şa. 10 Masas ındaki tan ı ma göre "Yetkili Bankalar" Kuzey faaliyette bulunan ve ithalat, ihracat i şlemleri yaplundurmaya, döviz satmaya, döviz sat ışına mesnet te şkil al ı m bordrolar ı ve/veya makbuz tanzim etmeye Maliye tkili k ı l ınan bankalar ı anlat ı r. K.K.T.C. Merkez Banşunlard ı r: Ertu ğrul Akbel And Sons td. Osman Pa şa Caddesi, Mustafa Haci Ali Apt. No. 2, Lefko şa. Sun Döviz Bürosu Ltd. Abdi İpekçi Caddesi, Lefk Nafa Döviz Al ı m Sat ım Si keti Ltd. Zafer Çar şı s ı No. 10 Atat 'rk Caddesi, Girne. Orhan Kâhya Ltd. 3-4 Zafer Çar şıs ı, Girne. Uluçay Exchange Co. Ltd. 13 Nam ık Kemal Meydan ı Mağusa. Er-Tem Yat ı r ı m Şirketi L d. 2 G K ışla Yolu Ma ğusa Batu Exchange Co. Ltd. 52 İstiklâ1 Caddesi, Ma ğusa. Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı kurallar ı uyar ınca döviz ya yetkili k ı l ınan müesseseleri anlat ır. Bu müesseselei bakanl ıktan çal ışma izni almalar ı zorunludur. Halen üesseselerin isim ve kay ıtl ı büro adresleri a şa ğıda gös- şa.

12 K.K.T.C. Merkez Bankas ı aşağıdaki bankalarla muhabirlik ili şkileri içinde olup, bunlardan; Midland Bank PLC International Division Londra Commerzbank AG Londra Commerzbank AG Frankfurt American Express Bank Ltd. Londra Bank of Credit and Commerce International S.A., Londra National Westminister Bank PLC, Londra bankalar ı ile döviz, T.C. Merkez Bankas ı ile de hem döviz hem Türk Liras ı hesaplar ı yürütülmektedir. Döviz rezervlerimiz bankalar ın resmi kurdan tuttuklar ı dövizlerle bankalar kurundan tuttuklar ı dövizlerden olu şmaktad ır. K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar s ın ıfland ı rmas ına göre Mart May ıs 1989 döneminde Devlet Kuru hesab ında tutulan dövizler, Tablo 3'te gösterilmi ştir. Bundan görülece ği üzere sözü edilen süre zarf ında Devlet Pozisyonunda önemli bir de ğişiklik olmam ış, Aral ık 1988 sonu itibariyle toplam bin ABD dolar ı ve serbest bin ABD dolar ı miktarlar ından olan döviz ciiıi azal ışlarla May ıs 1989'da toplam bin ABD dolar ı ve serbest bin ABD dolar ı miktarlar ına düşmüştür. Bankalar ın döviz pozisyonlar ında herhangi bir s ını rlama mevcut olmamakla beraber resmi dövizlerin daha çok K.K.T.C. Merkez Bankas ında topland ığı gözlenmektedir. 11

13 Tablo 3 K.K.T.C. Merkez B ı ve Diğer Bankalar Tasnifine Göre Mart Mayıs 198 döneminde Devlet Kuru Hesab ında Tutulan Dövizin ABD D ları Karşılığı ve Mevcut Taahhütler ın Bankal 2 Nisan 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topla 2 Temmuz 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topla 1 Ekim 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topl= m 31 Aral ık 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topl m 28 Ocak 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topl m 28 Şubat 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 1 Nisan 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 29 Nisan 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 27 May ıs 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam Toplam Taahhüt Serbest $ $ ( ) (56.5) (307.7)

14 Yine K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar s ınıfland ırmas ına göre bankalar kurundan özel ve tüzel ki şiler ad ına aç ılan döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar ındaki dövizlere ait bilgiler Tablo 4'te verilmi ştir. Aral ık 1988 sonu itibariyle döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar ın ın durumu müteakip dönemle kar şılaşt ı r ıldığında miktar ve cins baz ında önemli bir de ği şiklik olmadığı gözlenmektedir. 13

15 Tablo 4 K.K.T.C. Merk Mart Nisan 1 Kişiler adına tut ABD Doları Tarih Bankalar 31 Mart 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 30 Haziran 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 30 Eylül 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Aral ık 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Ocak Nisan 1989 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 28 Şubat 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas Di ğer Bankalar 31 Mart 1989 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas Di ğer Bankalar K.K.T.C. Merkez Bankas Di ğer Bankalar Toplam Bankası ve Di ğer Bankalar Tasnifine Göre 89 Döneminde Bankalar kurundan Özel ve Tüzel an Döviz Tevdiat ve Mevduat Hesaplar ının arşılığı ve Hesap Türüne Göre Dökümü Döviz Tevdiat Döviz Mevduat Toplam Hesap Miktar Hesap Miktar Döviz Adedi Adedi

16 Döviz rezervlerimiz devlet kuru ile bankalar kuru olarak iki ba şl ık alt ında görülmektedir. Devlet kuru hesab ı nda tutulan dövizler tahsise tabi dövizlerdir. Bankalar kuru ba şl ığı alt ında gösterilen dövizler ise özel ve tüzel ki şilere ait clö.viz tevdiat ve mevduat hesaplar ı ile bankalar ın kendi nam ve hesaplar ına tuttuklar ı dövizlerden olu şmaktad ır. Aral ık 1988 sonu itibariyle Devlet Kuru Hesab ındaki toplam döviz bin ABD dolar ı ve Bankalar kurunda tutulan toplam döviz ise bin ABD dolar ı de ğerindedir (Tablo 5). Ocak-Nisan 1989 ortalamas ı Devlet kurunda bin ABD dolar ı ve Bankalar kurunda bin ABD dolar ı de ğerinde olduğuna göre, Bankalar Kuru Hesab ında kayda de ğer bir de ği şiklik yokken Devlet Kuru Hesab ında düşüş gözlenmektedir. 15

17 ablo Tarih - Döviz Niteli ği Döviz ezervlerinin Art ış H ızı Miktar Bin ABD $ Bir önceki ayla kar şılaşt ı rmas ı Mart 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın kendileri Haziran 1988 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Eylül 1988 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Aral ık 1988 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Ocak 1989 Topia ı n Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Şubat 1989 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: O) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam ,

18 Mart 1989 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Nisan 1989 Devlptin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam

19 Nisan 1989 ay ına Vadelerine göre döküm n ın, Döviz Tevdiat Hesa yıl vadeli hesaplar taraf ler para sterlin, daha s it Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ın ın Cins ve ü gösteren Tablo 6, vade yönünden incelendi ğinde ilk s ıralar ında vadesiz hesaplar ve Döviz Mevduat Hesaplar ında bir ndan i şgal edildi ğini görürüz. Döviz cinsine göre en popünra ABD dolar ı ve DM görülmektedir. 18 ir

20 Tablo 6 Döviz Tevdiat Hesaplar ı 30 Nisan 1989 tarihi itibariyle Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ının Cins ve Vadelerine Göre Dölcürnii Bin ABD Sterlin B.Alman Mark ı ABD Dolar ı K ıbr ıs Liras ı $ Kar şıl ığı Vadesiz 6 ay vadeli 1 y ıl vadeli Toplam Döviz Mevduat Hesaplar ı Vadesiz 6 ay vadeli 1 y ıl vadeli Toplam Genel Toplam.$ ( ) (907.5) ( ) (416.9) =$ ( ( ) ( ) (772.6) `---$ ( ) ( ) ( ) ( )

21 4 Bankamiza ula şan bilgilere öre 30 Nisan 1989 tarihi itibariyle K ıbr ıs Ticaret Bankas ı Ltd., K ıbr ıs Kredi Ban as ı Ltd., K ıbr ıs Vak ıflar Bankas ı Ltd. ve Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. taraf ından verilen toplam döviz kredileri bakiyesi sterlin tütüründen $ ve DM türünden DM ründen / , ABD dolar ı miktarlar ında olup bunlar ABD olay ı baz ında $ 8,718,238 de ğerindedir. 20

22 Aral ık 1987 baz ına göre Hayat Pahal ıl ığı Endeksinde, Aral ık 1988 sonu itibariyle kaydedilen %62.57 oran ındaki art ışı sözü edilen dönemin enflasyon oran ı olarak kabul edersek Aral ı k 1987'de milyar Ti, miktar ındaki mevduat ın sat ın alma gücünü koruyabilmesi için Aral ık 1988'de milyar TL'ye ula şmas ı gerekmekte idi. Tablo 7'den görülece ği üzere Aral ık 1988 sonu itibariyle toplam Türk Liras ı mevduat milyar Ti, miktar ındad ır. Bu suretle reel art ış kaydedilmemi ştir. Ayni yakla şımla 1989 y ı l ının ilk üç ayl ı k döneminde kaydedilen %16.47 oran ındaki enflasyon dikkate al ındığında Aral ık 1988'de milyar Ti, miktar ında olan toplam mevduat ın sat ı n alma gücünü koruyabilmesi için Mart 1989'de milyar TL'ye ula şmas ı gerekmekte idi. Böyle bir art ış kaydedilmedi ği cihetle 1989 y ı l ın ın ilk üç ayl ı k döneminde de toplam Ti, mevduat ında reel art ış olmad ığını söyleyebiliriz (Tablo 7). 21

23 1 Tablo 7 ürk Lirası Mevduat ın Artış H ızı Mevduat ın Niteliğine göre Dökümü Milyon 11 Bir önceki :dönemle karşılaştırmas ı Mart 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Haziran 1988 Resmi Ticari Tasarruf Eylül 1988 Resmi Ticari Tasarruf Aral ık 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Toplam Toplam Ocak 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Şubat 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Mart 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam

24 Resmi mevduat ın K.K.T.C. Merkez Bankas ı ile di ğer bankalar aras ında Aral ık Mart 1989 süresindeki bölünümü Tablo 8'de verilmi ştir. Buna göre bölünüm ortalama olarak Aral ı k 1986'da 66.7:33.3, 1987'de 65.4:34.6, 1988'de 68.8:31.2 ve 1989 y ıl ın ın ilk üç ayl ık döneminde 59.7:40.3 olarak gerçekle şmi ştir. 23

25 Tablo 8 K.K.T.C. Merk, Bankası ve Diğer Bankalar Nezdi de Resmi Mevduat Milyon Ti. Tarih K.K.T.0 Bank Merkez Di ğer Toplam s ı % Bankalar % Aral ık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz A ğustos Eylül Ekim Kas ım Aral ık Ocak Şubat Mart leı g Nisan May ıs Haziran Temmuz A ğustos Eylül kim Kas ı m Aral ık Ocak Şubat Mart

26 Türk Liras ı Mevduat art ış h ızı 1989 dönemindeki kar ile Plâsman art ış şılaşt h ı rmas ı ızının Aral ık Mart manlann ı n dökümü ve geçmi ş Tablo 9'da Iskonto Senetleri ve Bankalar Plas- dönemle kar şılaşt ırması 'ise Tablo 10'da gösterilmi Plâsmanlan n sektörel da ğı ştir. l ı m ında Yurtiçi ve Yurtd %44.1'den Mart 1989'da %46.4'e yükselmi ışı Ticaret Aral Aral ı ş, Kamu Kurum ve Kuruluşlar ık 1988'de k 1988'de %11.5'ten Mart 1989 da %10.1'e dü ını şmüştür. n payı ise 25

27 ıft Tablo 9 Türk Liras Mevduat Art ış H ızı ile Toplam Plasm Artış H ızının karşılaşt ırması Toplam TL Bir önceki Toplam evduat ayla kar şılaş- Plasman t ırmas ı Milyon Ti, Bir önceki ayla kar şılaşt ı rmas ı Aral ık Mart Nisan 19E Mayıs Haziran Temmuz 1987 ' A ğustos Eylül 1987 Ekim Kas ım Aral ık Ocak Şubat Mart Nisan 1988 May ıs 1988 Haziran 1988 Temmuz 1988 A ğustos 1988 Eylül 1988 Ekim 1988 Kas ım Aral ık Ocak Şubat Mart

28 Tablo 10 İ skonto Senetleri ve Bankalar Plasmanlaruun Sektörel Bazda ve Geçmi ş Dönemle Karşılaşt ırması Aral ık 1988 Miktar Milyon IL Mart 1989 Miktar Kamu Kurum ve Kurulu şlar ı Tar ı m Imalât Sanayii Yük Taşı mac ılığı Yurtiçi ve Yurtd ışı Ticaret Bina Turizm ve Inşaat Şahsi ve Mesleki Borçlar İskonto Senetleri Not: Kamu Kurum ve Kuruluşlar ı kalemi kar şısında gösterilen miktar Bankam ızca" çe ş itli sektörlerdeki kamu kurum ve kurulu şlar ına Hazine Kefaleti Kar şıl ığı verilen avanslar ı da içermektedir. (Bak. Tablo 2). 27

29 I t1.,1`49,,,,,,,*.> II Bölüm EK NOMİK GELİŞMELER 28

30 1. Üretim, Istihdam ve Fiyatlar EKONOMIK GELIŞMELER a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullan ı m ı: 1986, 1987 ve 1988 y ıllar ında G.S.M.H.'n ın dağılı m ı ve sektörel katma değerlerinin büyüme h ızlar ı Tablo 11'de cari üretici fiyatlar ı ve Tablo 12'de sabit üretici fiyatlar ıyla kar şılaşt ırmal ı olarak gösterilmi ştir sabit fiyatlar ı yla '1986'da 5,324.1 milyon IL olan G.S.M.H. 1987'de 5,684.1 milyon İ L ve 1988'de 6,084.0 milyon Ti, olarak gerçekle şmi ştir. Bu itibarla, sabit fiyatlarla büyüme h ız ı 1987'de %6.8 ve 1988'de %7 olarak görülmektedir. Sabit üretici fiyatlar ı s ını yla hesaplanan 1986, 1987 ve 1988 y n sektörel paylar ıllar ına göz att ı ığı m sı ızda her üç ra ile %21.7, %21.2 ve %20.0 oranlar yılda Kamu Hizmetlerinin ı %18.1 oranlar ı ile ikinci s ırayı, Tar ı m ın ile ilk s %12.5, ıray ı,.1 Ticaretin %18.7, %18.7 üçüncü s ıray ı i şgal etti %1 1. 5, ve %12.1 oranlar ğini görürüz. Bunlar ı ı ile ile Sanayi ve %11.0, %10.9 ve %11.6 oranlar %11.4 ve %.7 11 oranlar ı ı sektörleri izlemektedir. ile Ulaşt ırma ve Haberleşme 29

31 Tablo 11 Sektörler 1. Tar ım a) Çiftçilik b) Ormanc ı l ık c) Bal ıkç ıl ık 2. Sanay ı a) Maden ve Ta şocakç ıl ığı b) imalat Sanayii c) Elektrik ve Su 3. Inşaat 4. Ticaret a) Toptan ve perakente ticaret b) Otelcilik ve Lokantac ılık 5. Ulaşt ırma - Haberle şme 6. Mali Müesseseler 7. Konut Gelirleri 8. Serbest Meslek ve Hizmetler 9. Kamu Hizmetleri ithalat Vergileri G.S.Y. İ.H. (a.f.) Net D ış alem Faktör Geliri G.S.M.H. (a.f.) Kaynak: Devlet Planlama Örgütü G.S.M.H.'nın Dağıl ımı ve Sektörel Katma De ğerlerin Büyüme H ızları (Cari üretici fiyatlar ıyla Milyon 11) Büyüme H ızı Da ğılım Yüzdesi , , ( I [ _

32 Tablo 12 G.S.M.H.'n ın Dağıl ı m ı ve Sektörel Katma De ğerlerin Büyüme H ızları Sektörler Tar ı m a) Çiftçilik b) Ormanc ı l ık 3.9 c) Bal ıkç ı l ık Sanayi a) Maden ve Ta şocakç ı l ığı b) imalat Sanayii c) Elektrik ve Su 3. Inşaat 4. Ticaret a) Toptan ve Perakente Ticaret b) Otelcilik ve Lokantac ı l ık 5. Ulaşt ırma - Haberle ş me 6. Mali Müesseseler 7. Konut Gelirleri 8. Serbest Meslek ve Hizmetler 9. Kamu Hizmetleri ithalat Vergileri G.S.Y. İ.H. (a.f.) Net D ış Alem Faktör Geliri G.S.M.H. (a.f) Kaynak: Devlet Planlama Örgütü Bü I L ( (1977 üretici fiayatlar ıyla Milyon TL) ız ı yüme Yüzdesi !

33 y ıllar ına ai kar şılaşt ırmal ı Kaynaklar-Harcamalar Dengesi Tablo 13'tedir. Gayri safi MIII Has ıla'n ın Toplam Kaynaklar içindeki pay ı 1987'de %94.1 iken bu oran 1988'de % e yükselmi ş, D ış Aç ığın payı ise %5.9'dan %2.5 1 e düşmüştür. Böylece Topla Kaynaklarda Yurt içi Kaynaklar lehine bir geli şme olmuş ve dışa bağı ml ılık azlam ışt ır yılında Toplam Kaynaklar ın %19.5'i Yat ı r ımlara ve %80.5'i Tüketime gitmi ş iken bu oranlar 1988'de s ıra ile %16.9 ve %83.1 olarak görülmektedir. Bu suretle 1988 y ılında Tüketimin pay ı artm ış Yat ı- r ı mlar ın pay ı ise azlam ışt ır. Sabit sermaye yat ı r ı mlar ında Kamunun pay ı %38.8'den %23.2'ye düşmüş, Özel Sek örün pay ı ise %61.2'den %76.8'e yükselmi ştir. Toplam Tüketimde Kamunun pay ı 987'de %24.1'den 1988'de %23.2'ye düşmüş, Özel Sektörün pay ı ise %75.9'dan % 6.8'e yükselmi ştir. 32

34 Tablo 13 Kaynaklar - Harcamalar Dengesi Milyon 'IL I. TOPLAM KAYNAKLAR 1. G.S.M.H. (a.f) 2. D ış Aç ık II. TOPLAM YATIRIMLAR 1. Sabit Sermaye a) Kamu b) Özel 2. Stok De ği şmeleri a) Kamu b) Özel III TOPLAM TÜKETIM 1. Kamu Tüketimi 2. Özel Tüketim IV. TOPLAM YURT İÇ İ TASSARRUFLARI * 1977 sabit fiyatlar ıyla Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü Cari Sabit* Cari , Sabit* Deği şme % Cari :1 Sabit III GSMI-Pya oran ı

35 b) istihdam 1986, 1987 ve 1988 yıl olarak tablo 13'te verilmi ştir. ray ı i şgal etmekte bunu yakla payla Sanayi Sektörü izlemekt 1986'da olan çal ış selmi ştir. işsiz say ıs ı ise 19 düşmüştür. Bu suretle i şsizli olarak görülmektedir. 34 ar ında istihdam ın sektörel dağıl ı m ı kar şılaşt ırmal ı Her üç y ılda yaklaşık %30 payla Tar ım birinci s ı- ık %22 payla Kamu Hizmetleri ve yine yakla şık %10 di r. nüfus 1987'de 66212'ye ve 1988'de 67733'e yük- 6'daki 1568'den, 1987'de 1210'a ve 1988'de 881'e oran ı 1986'da % 'de %1.8 ve 1988'de %1.3

36 Tablo 14 Istihdam ın Sektörel Dağılım ı ve Nüfus 1. Tar ı m 2. Sanayi Sektörler 1986 Say ı Toplam Çal ışan Nüfus Oran ı a) Madencilik ve Ta ş- ocakç ılığı b) İmalât Sanayii e) Elektrik-Su 3. Inşaat 4. Ticaret-Turizm a) Toptan ve Perakente ticaret b) Otelcilik Lokantac ıl ık 5. Ulaşt ırma-haberle şme 6. Mali Müesseseler 7. Serbest Meslek ve Hizmetler 8. Kamu Hizmetleri (K İT ve Belediyeler dahil) Toplam Çal ışan Nüfus işsiz Sayısı 1568 Toplam Nüfus Say ı Toplam Çal ışan Nüfus Oran ı % 1988 Say ı Toplam Çal ışan Nüfus Oranı % Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü

37 c) Fiyat Hareketleri ve cretler 1986, 1987 ve 1988 y ıllar ı ile 1989 y ıl ın ın ilk dört ay ındaki fiyat hareketleri kar şıla şt ırmal ı olarak Tablo 14'de verilmi ştir. Devlet Plânlama Örgütünce yeni bir tüketim harcamalar ı ank ti yap ılm ış ve bu anket sonucu belirlenen e ğilimlere göre ağırl ıkl ı, yeni bir tüketi kal ıbı haz ırlanarak 1 Ocak 1988'den itibaren baz olarak kullan ılmaya ba şlanm ışt ı Hayat pahal ıl ığı 1 84'de %70.72, 1985'de %43.04, 1986'da %48.09, 1987'de %43.01 ve 1988'de %62. 7 olarak saptanm ş olup bunun mal ve hizmet gryplar ına göre da ğıl ı m ı Tablo 16' ı a gösterilmektedir. Yüksek enflasyon' ortamda maa ş ve ücretlerin sat ın alma gücünü korumak düşünceyisyle 1983 y ıl ı ı dan beri e şel mobil sistemi uygulanmaktad ı r y ıl ı sonuna kadar her dört y sonundaki hayat pahal ı l ığı art ışı dikkate al ınarak maa ş ve ücretlere yans ıt ılan art şlar 1986 y ıl ından itibaren her üç ay sonundaki duruma göre ayarlanmaya ba şla m ışt ır. Asgari Ücret Komisyonunca 1 Ocak 1987'den itibaren, ayda , olarak saptanan asgari ücret sözü edilen Komisyonun 9 Aral ık 1987 tarihli tavsiye karar ı uyar ınca 1 Ocak 1988'den itibaren ayda L ye yükseltilmi ştir.asgar. Ücret Saptama Komisyonun 2 Aral ık 1988 tarihli toplant ı- s ında al ınan tavsiye ka ar ı ile 1 Ocak 1989 tarihinden itibaren ayda 20. olarak saptanan asgari cret 7 say ı ve 19 Ocak 1989 tarihli Resmi Gazetede yayı mlanarak Bakanlar ku ulunca yürürlü ğe konmuştur. 36

38 Tablo 15 Hayat Pahal ılığı 1986 % 1987 % Ocak % 1989 % Şubat Mart Nisan May ıs Haziran Temmuz A ğustos Eylül Ekim Kas ı m Aral ık Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü 37

39 Tablo 16 Hayat Pahal ılığ nın Mal ve Hizmet Gruplar ına Göre Dağıl ım ı Yiyecek ve içecek Ev ve ev masraf ı Giyim Ilaç ve T ıp E ğitim Taşıt Hizmetler Eğlence ve Okuma Sigara Şahsi Harcamalar Toplam % % % % Ocak 1988 den itibaren yeni döküm uygulanm ışt ı r, şöyleki: G ıda Giyim Ev Eşyas ı Sa ğl ık ve Ki şisel Ba ım ile ilgili Harcamalar 3.36 Ulaşt ırma ve Haberi şme 9.62 Kültür, E ğitim ve E lence 4.78 Konut ve Konut ile lgili Harcamalar Sigara Toplam Kaynak: Devlet Prnlama Örgütü.

40 2. Mali ve Parasal Geli şmeler a) Mali Geli şmeler Bütçe harcamalar ı 1985'te 45.8 milyar İL 1986'da 70.5 milyar IL, 1987'de milyar L ve 1988'de milyar 11, olarak gerçekle şmi ştir. Bu harcamalarda yerel gelir katk ısı 1985'te %46.9, 1986'da %47.2, 1987'de %55.6 ve 1988'de %72.3 oranlar ıyla istikrarl ı bir geli şme içindedir. öte yandan 1985 ve 1986 y ıllar ında G.S.M.H.'n ın yaklaşık olarak %17'si oranında gerçekle şen yerel gelirlerin belirgin bir geli şme ile 1987'de %24.4 oran ına ulaşt ığını görilrilz. 1988'de yerel gelirler G.S.M.H.'n ın %22.4'ü oranında gerçekle şmi ştir. (Tablo 16 ve 17) y ıl ı sonu itibariyle birikmi ş bütçe aç ıklar ı 92.8 milyar Una bali ğ olmuştur y ıl ı sonuna kadar her y ıl art ış gösteren bütçe aç ıklar ın ın 1987'den itibaren dü şüşe geçti ği gözlenmektedir. (Tablo 18). Bütçe aç ıklar ına karşıl ık T.C. Ziraat Bankas ından sağlanan krediler, faizler hariç 1987 y ıl ı sonunda 55.9 milyar IL tutar ındadır. 1987'den sonra T.C. Ziraat Bankas ından borçlan ılmam ış, bütçe aç ıklar ı iç borçlanmalarla karşılanm ışt ır (Tablo 19). 39

41 o Tablo 17 G.S.M.H. ile Karşılaştırmalı Bütçe Analizi Gerçek- G.S.M.H. leşme Yüzdesi L Bütçe Yerel Gelirleri Vergi Gclirleri a) Dolaysız Vergiler b) Dolayl ı Vergiler Di ğer Gelirler II. Bütçe Giderleri Cari Giderler a) Personel Giderleri b) Di ğer Cari Giderler c) Transferler Sosyal - Di ğer 2. Savunma Giderleri Yat ı r ımlar III.D ış Yardım ve Borçlarımalar D ış Yardımlar - Borçlanmalar (Aç ık) Not: G.S.M.H Gerçek- G.S.M.H leşme Yüzdesi 1987 Gerçek- G.S.M.H. leşme Yüzdesi Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü 1988 Gerçek- G.S.M.H. leşme Yüzdesi Milyar Gerçekleşme (4 ayl ık)

42 Tablo 18 Karşılaşt ırmalı Bütçe özeti Milyar IL Bütçe Finansman ı 1985 Gerçek- % leşme 1986 Gerçek % leşme 1987 Gerçek % leşme 1988 Gerçek- % leşme 1989 Gerçek % leşme Yerel Kaynaklar D ış Yard ı m Borçlanma Cari Harcamalar Savunma Harcamalar ı Yat ı r ım Harcamalar ı * * 1988 y ıl ında K.K.T.C. ve 23.0 milyar maktad ı r. gerçekle şen 18.8 milyar TL tutar ındaki yat ı r ım harcamalar ını n 8.4 milyar Vs! T.C., 10.4 milyar TL's ı di ğer dış yardım kaynakl ıdır. Ayr ı ca projelerle ilgili olarak sözü edilen dönemde Ankara'da ödenen 11, bu rakama dahil de ğildir. Bu suretle toplam yat ı r ı m harcamalar ı yani 41.8 milyar Ti, ol- Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

43 Tablo 19 Y ıl ar itibariyle Bütçe Aç ıkları Milyar L 1975 y ılı aç ığı 1976 y ıl ı aç ığı 1977 y ıl ı aç ığı 1978 y ıl ı aç ığı 1979 y ıl ı aç ığı 1980 y ı l ı aç ığı 1981 y ıl ı aç ığı 1982 y ıl ı aç ığı 1983 y ıl ı aç ığı 1984 y ı l ı aç ığı 1985 y ıl ı aç ığı 1986 y ılı aç ığı 1987 y ıl ı aç ığı 1988 yıl ı aç ığı Bütçe Aç ığı G.S.M.H. Yüzdesi sonu birikmi ş bütçe a ığı 92.8 Kaynak: Ekono i ve Maliye Bakanl ığı Devle Planlama Örgütü 42

44 Tablo 20 T.C. Ziraat Bankas ından sağlanan Kredilerin (faizler hariç) y ıllar itibariyle dökümü Milyar Ti Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü 43

45 11,1, b) Parasal Geli şmeler Kuzey K ıbr ıs Türk C mhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti aras ında imzalanan Ekonomik İşbirli ği Protokol ün Para, Kambiyo, Bankac ılık Bölümü alt ında yer alan maddeler peyder pey uyg lama alan ına konulmaktad ı r. 26/1987 say ılı Kuze K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Bankalar (De ği şiklik) Yasas ı 1 Haziran 1987, 35/1987.ay ılı yeni Merkez Bankas ı Yasas ı 26 Haziran 1987 ve 22/1987 say ı l ı Para ve Ka biyo İşleri (De ği şiklik) Yasas ı ise 1 Kas ım 1987 tarihinden itibaren yürürlü ğe konmuştur. 22/1987 say ılı yasa ile de ği şik şekliyle 38/1982 say ılı Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı alt ında verilen yetkilere dayan ılarak Bakanlar kurulunca yap ılan Para ve Kambiyo İşleri TilZÜğÜ de 2 Kası m 1987 tarih ve 116 say ıl ı Resmi Gazet de yay ımlanarak ayni gün yürürlüğe girmi ştir. Böylece öngörülen yeni düzenlemel r için gerekli alt yap ı haz ırlanm ış bulunmaktad ı r. 44

46 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama Toptan ve perakente ticaret K.K.T.C. ekonomisinde mektedi r. önemli bir yer i şgal et- Bu sektörden do ğan katma de ğer 1987'de milyon İL ve 1988'de istihdam aç ıs ından bak ıldığında toptan 1986'da 4544, 1987'de 4651 ve 1988'de başına katma de ğer 1986'da 7.6 milyon milyon Ti, şeklinde ortaya ç ıkmaktad ı r. cari fiyatlarla 1986'da milyon İL, milyon TL olarak gerçekle şmi ştir. ve perakente ticaret sektöründe çal ışanlar 4691 olarak saptanm ışt ır. Bu suretle ki şi Ti, 1987'de 11.1 milyon TL ve 1988'de 18.1 Tablo 21 incelendi ğinde y ıllar ı itibariyle d ışal ı m ın %41.47 aras ındaki bölümünün Türkiye'den ve %54.59 aras ı ndaki bölümünün di ğer ülkelerden, d ış sat ı- m ın ise %12.22 aras ı ndaki bölümünün Türkiye'ye ve %78.88 aras ı ndaki bölümünün ise di ğer ülkelere yap ıldığını görürüz. D ışal ımlanm ızda Türkiye birinci s ı ray Krall ı ık alr dışı ıken onu Birle şik Krall ndaki Avrupa Ortak Pazar Ülkeleri, ve Uzak Do ık, Birleşik dışsat ı mlar ı m ğ ızda ise en büyük pay Birle u Ülkeleri izlemi ş, şik Krall Avrupa Ortak Pazar Ülkelerine gitmi ığa daha sonra Türkiye ve di ş ğer tir (Tablo 22). Tar ım ürü.' dışsat ı mlar ı m ızn %56 ile %78 aras tururken %22 ile %43 aras ında deği ında şen bir oran deği ını şen bir oran oluş- D ışal ı ımda ise yakla da sanayi ürünlerinden olu şık %10 tar ımsal ürünlere kar şmuştur. ri görülmektedir (Tablo 23 & 24). şılık %90 sanayi ve mineral ürünle- D ış ticaret aç ığı m ız dolar baz ında y ı lda 166 milyon ABD $'na yükselmi ştir döneminde d ışsat ı m ın dışal ı m ı karşılama oran ının %24 ile %47 aras ında de ği şti ğ i görülmektedir (Tablo 25). D ış ticaretimizin geli şmesinde ula şım ve haberle ş me en büyük etkenlerdendir. Politik ve ekonomik nedenlerle K.K.T.C. deniz ve hava limanlar ına uluslararas ı ticarette mevcut ko şullar ın gerektirdi ği ş ekilde düzenli uçak ve gemi seferleri yap ı- lamamaktad ı r.d ış dünya ile haberle ş me imktinlar ı m ız da arzu edilen düzeyde de ğildir. Bütün bunlara kar şın çok say ıda yabanc ı ülke ile ticari ili şkiler tesis edilmi ş olup durumun iyile ştirilmesi yönünde çal ışmalar sürdürülmektedir. 45

47 Tablo 21 K.K.T.C.'nin Türkiye ve Di ğer Ülkelerle olan D ış Ticareti Milyon ABD $ Y ıllar 1-9' D ış Al ı m Türkiye Di ğer Ülkeler,C------"Toplam D ış 'Sat ı m Türkiye % Diğer %Toplam Ülkeler Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

48 Tablo 22 Ülkeler I. Türkiye II. Di ğer Ülkeler 1.Birle şik Krall ık 2.Di ğer AET ülkeleri 3.Orta Doğu islam Ülkeleri 4.Uzak Doğu Ülkeleri 5.Di ğer 1985 D ış % D ış al ı m sat ı m De ğer De ğer Ülkeler Itibariyle D ış % D ış al ı m sat ı m Değer Değer Dış Ticaret 1987 D ış % D ış % al ı m sat ı m Değer De ğer Toplam Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü j Milyon ABD $ 1988 D ış % D ış % al ı m sat ı m Değer De ğer J 3.3_

49 -4. Tablo 23 od D ışsat ım ın Yap ısı Milyon ABD $ Grup 1. Tar ım Ürünleri a) Narenciye b) Patates c) Canl ı Hayvanlar d) Di ğer Tar ı m Ürünleri Sanayi Ürünleri a) işlenmi ş Tar ı m b) Di ğer Sanayi Ürünleri Mineraller TOPLAM % % I Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

50 Tablo 24 Mal Gruplarına Göre Dış Alım Milyon ABD $ Grup 1985 % 1986 % 1987 % Yiyecek ve Canl ı Hayvan 2. İçkiler ve Tütün 3. Yakıttan gayri yanmayan hammadde 4. Mineral yak ıtlar, yağlayıc ı madde ve ilgili olanlar 5. Hayvan ve Sebze ya ğlar' 6. Kimyevi Maddeler 7. Hammaddesine göre tasnif edilenler 8. Makine ve Nakliye Araçlar ı 9. Çeşitli Mamuller TOPLAM Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

51 Tablo 25 D ış Ticaret Milyon ABD $ Y ıllar D ış Al ı m D ış Sat ı m Aç ık D ışsat ım ın D ışal ım' Karşılama Oranı i,7 %39.4 %47.1 %35.4 %32.9 %28.2 %28.3 %32.3 %33.9 %24.9 %

52 b) Ödemeler Dengesi 1986 yılında milyon ABD $ olan ticaret aç ığı 1987 ve 166 milyon ABD $ olarak görülmektedir y ıllar ında Genelde dışsat ı mlar ı m ız dışal ımlar ı m ızın yüzde 31'ini karşılayabilmi ştir dönemi d ış ticaretini gösteren Tablo 25 incelendi ğ inde en iyi performans ın, ihracat ın, ithalât ın %47.1'ini kar şıladığı 1980 yıl ında, en kötü performans ın ise ithalk ın sadece %24.0'ünü kar şılayabildi ği 1988 y ıl ında olduğu görülür. Görünmeyen i şlemlerle Turizmin katk ıs ı 1986'da 52.0 milyon 1988'de milyon ABD dolar ABD dolar, ından, ına yükselmi ştir. Di katk ğer ısıyla Cari görünmeyenlerin de olumlu İşlemler Dengesindeki aç ık 1986 dan 1988 y ıl yılındaki 21.6 milyon ABD dolar ında 8.8 milyon ABD dolar ın- ına gelen turist say düşmüştür y ısı rakam ı ılında K.K.T.C.'ye %24.4'ü ise di ile en yüksek düzeydedir. Bunun %75.6's ğer ülkelerdendir. ı Türkiye Di ğer görünmeyen İşlemler Kalemi yurt d ışından gelen havale, Türk Bar ış Gücünün K ıbr ıstaki harcamalar ı ve Birle şmi ş Milletler Bar ış Gücü ve İngiliz Üs Bölgesinde çal ışanlar ın kazançlar ından, sivil uçak kiralanmas ı için yap ılan ödemeler, yabanc ı ülkelerde okuyan öğrencilerin masraflar ı, yabanc ı ülkelerde tedavi olanlar ın harcamalar ı ve Hükümet görevlileri ile d ış temsilciliklerin harcamalar ı ç ıkt ıktan sonra kalan miktar ı göstermektedir. 51