KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ BELEDİYELERDE ATIKSU ARITIMI - ATIKSU BİRLİKLERİ. Hakan ÇOLAK Genel Müdür Yrd.

Transkript

1 KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ BELEDİYELERDE ATIKSU ARITIMI - ATIKSU BİRLİKLERİ Hakan ÇOLAK Genel Müdür Yrd.

2 Atıksu Arıtma; Suların çeşitli kullanımlar sonucunda atıksu haline dönüşerek yitirdikleri fiziksel, kimyasal ve bakteriyolojik özelliklerinin bir kısmını veya tamamını tekrar kazandırabilmek, ve boşaltıldıkları alıcı ortamın doğal fiziksel, kimyasal, bakteriyolojik ve ekolojik özelliklerini değiştirmeyecek hale getirebilmek için uygulanan fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtma işlemlerinin birine veya birkaçına atıksu arıtma adı verilmektedir.

3 Atıksu Arıtma Tesislerinin Çevresel Olumsuzluklar Üzerindeki Etkisi a) Koku ve gürültü kirliliğinin önüne geçilir Su kaynaklarının fiziksel, kimyasal ve biyolojik atıklarla kirlenmesi önlenir a) Sucul ekosistemin zarar görmesi önlenir b) Alıcı su ortamı kalitesinin bozulması önlenir c) Doğal suların çeşitli maksatlarla yararlı kullanımının ortadan kalkması engellenir d) Arıtılmamış atıksu ve biyokatıların zirai kullanımı dolayısıyla hastalıkların yayılması engellenirarazi değerinin düşmesi önlenir

4

5 Atıksu arıtma işlemi kimyasal, fiziksel veya biyolojik yollarla yapılabilmektedir: Kimyasal arıtıma, atıksu çökeltme havuzundan geçtikten sonra karıştırma ünitesinde çeşitli kimyasallar eklenerek, bu kimyasalların suyun içindeki kirleticiler ile reaksiyona girerek çökelmesi ile oluşur. Biyolojik arıtma; evsel veya endüstriyel atıksuların çeşitli bakteriler yardımı ile biyolojik olarak parçalanması ile gerçekleşir. Fiziksel arıtma; hiçbir kimyasal veya bakteri kullanmadan fiziksel yollarla ve cazibe ile atıksuyun içindeki yağ ve kaba atıkların ızgara ve benzeri düzenekler ile uzaklaştırılmasıdır. Ana atıksu arıtma sistem; Izgara (ince veya Kaba), Ön dinlendirme havuzu, Koagulasyon ünitesi, Flokulasyon ünitesi, Çöktürme ünitesi, filtrasyon ünitesinden oluşmaktadır.

6 -Arıtma projelerinde proses ve dizayn, hizmet alanı kentin imar planı, coğrafik yapısı, altyapı tesisleri ile alıcı ortamın konumu ve özelliklerine bağlı olarak seçilir. -Atıksu arıtma tesisleri inşaat ve elektromekanik olarak iki bölüme ayrıldığında inşaat genelde yıl, elektromekanik kısım yıl süreyle hizmet vermektedir. Projenin kademelendirilmesi nüfusun artış hızına bağlı olarak değerlendirilir. Tesisin toplam faydalı ömrü ve toplam kapasitesi üzerinden kademelendirme yapılarak zamana bağlı inşaat ve elektromekanik yatırım ihtiyaçları planlanır. Atıksu arıtma tesisleri teknik uygulama ve işletme kolaylığı da dikkate alınarak kademelendirme mümkün olduğunca simetrik olarak planlanır.

7 Atıksu arıtma proseslerinin veya proses kombinasyonlarının seçimi aşağıdaki kriterlere bağlıdır: Atıksu karakteri: Bu, kirleticinin askıda, koloidal veya çözünmüş, biyolojik parçalanabilen gibi hangi formda olduğunu ve toksisitesini kapsamalıdır. Çıkış suyu kalitesi: Çıkış suyunun zehirlilik (bioassay) deney sonuçları gibi ileriye yönelik istenebilecek deşarj kısıtlamalarına da planlamada yer verilmelidir. Herhangi atıksu arıtma problemi için mevcut yer ve maliyet: İstenen arıtma verimine çoğu zaman bir veya daha fazla arıtım kombinasyonu ile ulaşılabilir. Ancak bu seçeneklerden yalnızca bir tanesi en ekonomiktir. Bu nedenle proses tasarımına geçemeden önce detaylı bir fizibilite analizi yapılmalıdır.

8 Atıksu arıtılması pahalı bir sistem işletilmesi ise emek isteyen bir yatırımdır. Bu nedenle atıksu arıtma tesisi yapılması planlanırken göz önününe alınması gereken kriterler mevcuttur. Atıksu arıtma tesisi kurarken arıtma prosesi, işletim maliyetleri, arıtma tesisinin yapımında kullanılan ekipman ve imalat kalitesi arıtma tesisi için belirleyici parametrelerdir. Paket arıtma tesisleri fosseptik kullanan ve vidanjörle çekim yapılan tesislerde kısa zamanda kendini amorti etmektedir. Paket Atık su Arıtma ünitesi fosseptik kullanımından daha sağlıklı bir çözümdür. Paket atıksu arıtma sisteminden çıkan arıtılmış su bahçe sulama sistemlerinde rahatlıkla kullanılabilmektedir. Paket atıksu arıtma sisteminde elektrik tüketimi kesikli arıtma prosesi sayesinde minimuma indirilmiştir. Bütün bu etmenler göz önüne alınarak arıtma tesisi kurularak sistemin çalıştırılması planlanmalıdır.

9 Atıksu arıtımında 2872 sayılı Çevre Kanunu ile mezkur kanunda ek ve değişiklik yapan kanun hükümlerine uygun olarak hazırlanan 31/12/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve 8/1/2006 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği ne dayanılır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nde Atıksu altyapı tesisleri yönetim birimi olarak; Mahallin en büyük mülki amirinin bilgi, denetim ve gözetimi altında atıksu altyapı tesislerinin inşası, bakımı ve işletilmesinden sorumlu olan, büyük şehirlerde Büyükşehir Belediyeleri Su ve Kanalizasyon İdarelerini; belediye ve mücavir alan sınırları içinde Belediyeleri yetkili kılmaktadır.

10 Türkiye de kentsel atıksuların arıtımıyla ilgili aşağıdaki sıralanan kanun, yönetmelikler ve tebliğler incelenebilir: Türk Ceza Kanunu (12/10/2004 R.G. No: 25611) Çevre Kanunu (11/08/1983 R.G. No: 18132) Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (31/12/2004 R.G. No: 25687) Yüzme Suyu Kalitesi Yönetmelig i (09/01/2006 R.G. No: 26048) Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği (08/01/2006 R.G. No:26047) Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği (26/11/2005 R.G. No: 26005) Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik (08/06/2010 R.G. No: 27605) Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (03/08/2010 R.G. No:27661)

11 Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği (17/07/2008 R.G. No: 26939) Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (03/07/2009 R.G. No:27277) Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Su Alanları Tebliği (27/06/2009 R.G. No: 27271) Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği (20/03/2010 R.G. No: 27527) Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik (05/07/2008 R.G. No: 26927) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (14/03/2005 R.G. No: 25755) Çevre Kanununun 29. Maddesi Uyarınca Atıksu Arıtma Tesislerinin Teşvik Tedbirlerinden Faydalanmasında Uyulacak Usul ve Esaslara Dair Yönetmelik (01/10/2010 R.G. No: 27716) Atık Ara Depolama Tesisleri Tebliği (26/04/2011 R.G. No: 27916)

12 Arıtılmış suyun deşarj edileceği ortamın Hassas Alan, Az Hassas Alan veya bu iki tanımın kapsamı dışında olan diğer alanlar sınıfında değerlendirilmesine göre arıtma tesisi proses akım diyagramı seçilir. Hassas ve Az Hassas alanlardaki arıtılmış su deşarj limitleri için Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği uygulanacaktır. Ayrıca, atıksu deşarj standartlarına ek olarak arıtma tesisinden çıkan çamurun stabilizasyonunun da gerekli olması durumunda, atıksu arıtma sistemlerinin çamur arıtma teknolojileri ile birlikte ele alınmaktadır. Bankamızca yapılan Atıksu Arıtma Tesisi projeleri tesisin yapılacağı yerin özeliklerine göre değişiklik göstermektedir. Bununla birlikte Bankamızın uyguladığı 500 m³/gün ve 1000 m³/gün kapasiteli tip projelerimizde mevcuttur.

13 Fiziksel arıtım, atıksuyun içerisinde bulunan kaba yüzücü ve sürüklenebilen malzemelerin, fiziksel özelliklerinden yararlanılarak atıksudan ayrılmasıdır. Fiziksel arıtım ile % 30 organik giderim sağlanır. (Bütün arıtma tiplerinde bulunmaktadır) Fiziksel arıtım kullanılan üniteler; Izgara, Elek, Öğütücüler, Dengeleme havuzları, Kum tutucular, Yüzdürme havuzları, Çökeltim havuzları, Filtreler, vs kullanılır.

14 Çevre dostu, güvenilir ve uygun maliyetli olan biyolojik arıtmada, organik madde ve inorganik nütrientlerin giderimi sağlanmaktadır. Mikroorganizmaların atıksuya adaptasyonları ve fenolik maddelerin mikroorganizmaları inhibe etmemesi, biyolojik arıtmada üzerinde önemle durulması gereken konulardır. a) Anaerobik (oksijensiz) ve b) Aerobik (oksijenli) olmak üzere, ikiye ayrılır. Aerobik arıtma genel olarak, arıtımı gerçekleştiren mikroorganizmaların sistemdeki durumuna göre,sınıflara ayrılır; a) Mikroorganizmaların askıda bulunduğu sistemler: Aktif Çamur Prosesi gibi b) Mikroorganizmaların sabit bir yüzey üzerine tutunarak büyüdüğü sistemler: Biyofilm,Damlatmalı filtre, biyodisk gibi

15 a) Aerobik arıtım tipleri: Aktif çamur havuzları Uzun havalandırma havuzları Ardışık kesikli reaktörler Damlatmalı filtreler (Göllenme, sinek, koku, buzlanma vb nedeniyle Bankamızca tercih edilmemektedir) Stabilizasyon havuzları (Fazla alan ihtiyacı, buzlanma, verim düşüklüğü nedeniyle fazlaca tercih edilmemektedir.) Yapay Sulak Alan (Düşük nüfuslarda, alıcı ortamı olmayan yada kısıtlı olan yerlerde tercih edilmektedir.)

16 b) Anaerobik (oksijensiz) arıtma sistemleri Biyolojik ve fizikokimyasal arıtmalarda oluşan arıtma çamurlarının stabilizasyonunda uygulandığı gibi endüstriyel ve evsel nitelikli, askıda katı madde içeren veya içermeyen sıvı atıkların arıtımında da kullanılmaktadır. Atıksu içerisindeki organik maddelerin havasız ortamda ayrışması en basit haliyle iki temel aşamada gerçekleşmektedir. - İlk aşamada (hidroliz ve asit fermentasyonu), organik maddelerin asit bakterileri tarafından organik asitlere, alkollere ve CO2 ye dönüşümü gerçekleşmektedir. - İkinci aşama (metan oluşumu) ise asit bakterilerinin parçalama reaksiyonları sonucunda oluşan ürünlerin, metanojenler tarafından metan, CO2 ve suya dönüştürülmesini içermektedir.

17 Kimyasal pıhtılaştırma, atıksuda elektrostatik yükleri sebebiyle bir araya gelemeyen kollaid maddelerin, kimyasal madde ilavesiyle bir araya getirilmesi olayıdır. Kimyasal çöktürme ise, atıksularda çözünmüş halde bulunan, toksik etki yapan maddelerin, kimyasal madde ilavesiyle suda çözünmeyen bileşikler haline getirilip çöktürülmesidir. Genel olarak kimyasal arıtmada FeCl3, H2SO4, HCl, Ca(OH)2, FeSO4, alüm gibi kimyasal maddeler kullanılmaktadır

18 Membran Prosesi; Membran biyoreaktörler (MBR), klasik aktif çamur sistemlerinin geliştirilmiş şekli olup, biyolojik reaktörler ile membran teknolojisinin birleştirilmiş halidir. Biyolojik arıtmadan sonra, çöktürme havuzu yerine ultrafiltrasyon (UF) veya mikrofiltrasyon (MF) branları kullanılarak, katı/sıvı ayırma işlemi gerçekleştirilmektedir. Membran biyoreaktörlerde elde edilen süzüntü suyu, askıdaki maddeler, bakteri ve virüslerden arındırılmış, geri kullanılabilecek mertebede temiz sulardır. Bununla birlikte ileri arıtım teknolojileri arasında yer alan Fotokimyasal İleri Oksidasyon Prosesleri, Elektrokimyasal Yöntemleri ve Adsorpsiyon Yöntemleri evsel atıksularda kullanılmadığından Bankamızca henüz uygulaması yapılmamıştır.

19 Atıksuların özellikle sulama amaçlı olarak geri kazanılmasının planlandığı durumlarda dezenfeksiyon gerekli görülebilir. Bu durumda; Klorla dezenfeksiyon, Ozon ile dezenfeksiyon, UV ile dezenfeksiyon yöntemlerinden biri kullanılır.

20 Not: Yukarıda bahsedilen arıtım tipleri ile yapılan artıma sonucunda arıtılmış su ile çamur ürünü çıkar. Arıtılan su alıcı ortama verileceği gibi geri kazanım ile kullanım suyu olarak değerlendirilebilir. Çamur ise aşağıdaki yöntemler kullanılarak susuzlaştırılır ve Belediyesince düzenli depolama alanlarına sevk edilir.

21 Çamur Susuzlaştırma doğal yollarla olabileceği gibi mekanik yöntemlerle de sağlanabilir. Doğal yöntem olarak; Çamur kurutma yatakları, Mekanik olarak; Belt filtre, -Dekantör, -Filtre pres gibi yöntemler kullanılabilir. Önemli Not: Çamur kurutma yatakları geniş alana dizayn gerektirdiği gibi sinek ve koku gibi olumsuzluk içermektedir. Filtre pres daha susuz çamur çıkarmasına rağmen küçük debilerde verimli olup ilk yatırım maliyeti ve servis maliyeti ile enerji maliyeti yüksektir. Belt filtre ile dekantör işletim kolaylığı açısından tercih edilen susuzlaştırma yöntemleridir.

22 Bankamız kontrollüğünde yapımı tamamlanarak Geçici Kabulü yapılan Atıksu Arıtma Tesisleri 12 ay süre ile yine Bankamız kontrollüğünde yüklenici firma tarafından işletilerek ilgili idareye teslim edilmektedir. İşletme döneminde yüklenici tarafından tesiste kesintisiz olarak; Proses Sorumlusu ( Çevre Mühendisi veya Kimya Mühendisi veya Kimyager olmak koşuluyla) Operatörler (Mekanik ve Elektrik Sistemleri İçin, Tekniker veya Teknisyen) Yeterli sayıda işçi Bulundurulması zorunlu kılınmıştır.

23 İşletme ve Bakım süresince Aylık Raporlar hazırlayarak kontrollüğe teslim edilmektedir. Bu raporlarda aşağıdaki hususlar yer almaktadır. Debi, kirlilik yükü, ünite ve tesis performansları, Şartname değerlerini aşan bulgularla ilgili ölçüm sonuçlarının değerlendirildiği ve detaylı açıklamaları kapsayan bilgiler, Ay içerisinde yapılan işletme prosedürlerinin analizi ve bir sonraki ay için planlanan genel tesis işletme stratejisi ile ilgili açıklamalar, Ay içinde yer alan önleyici bakım prosedürlerinin ve normal onarım prosedürlerinin özeti ve ay içerisinde yapılan ekipman onarım ve değişimleri ile ilgili bilgiler,

24 Laboratuar çalışmalarının durumu, analiz sonuçları özetleri, Kullanma talimatnamelerinde yapılması gereken değişiklikler, Varsa yedek parça / stok envanter durumu, eksikliklerin belirlenmesi, satın alınması gereken yedek parçalar veya tüketilebilir malzeme, Tesis işletme bütçesi değerlendirilmeleri, Ay içerisinde hasıl olan emniyetle ilgili olaylar (yaralanma ile sonuçlanan kazalar dahil) Garanti kapsamındaki ekipmanlarla ilgili detaylı durum bildirimi,

25

26

27

28 SU BİRLİKLERİNİN ORGANİZASYON ŞEKİLLERİ; Hollanda da edinilen deneyimlere dayalı olarak, birden fazla belediyenin kullanacağı bileşik atıksu arıtma tesisleri ile ilgili olarak dikkate alınabilecek organizasyon şekilleri şunlardır: 1. İşbirliği kapsamındaki belediyelerden biri KAAT nin işletme ve bakım sorumluluğunu üstlenir; Belediyelerden biri, mesela tesisinin sınırları içerisinde inşa edilmiş olduğu belediye veya belediyelerin en büyüğü, toplama borularının ve tesisinin işletme ve bakım sorumluluğunu üstlenir. Diğer belediye/belediyeler toplam maliyetlerden paylarına düşen tutarı diğer belediyeler eşit miktarda öderler. Bu tutar eş değer nüfusa, giriş suyunun hacmine ve hatta belediyelerin nüfusuna göre hesaplanabilir. yapılabileceği gibi tutarlar bizzat belediyeler tarafından da tahsil edilebilir.

29 2. Belediyeler bir birlik kurarlar ve tesisinin sorumluluğunu bu birliğe verirler; İki veya daha fazla sayıda belediyenin katılımı ile kurulacak bir birlik faydalı olabilir. Bu, belediyelerin yerel politikaları kendi faaliyetlerine uygulamaları konusunda daha fazla bağımsızlık sağlayacaktır. Bu birlik/kurum tesisinin toplam giderlerini yıllık bazda hesaplar. Bunun ardından belediyeler, AAT ile ilgili katılım paylarının ne şekilde tahsil edileceğine karar verirler. Katılım payının tahsili birlik/kurum tarafından 3. Belediyeler, bağımsız bir organizasyon olarak bir su kurulu kurabilirler; Bu organizasyon şekli ile yukarıdaki maddede açıklanan organizasyon şekli arasındaki fark, su kurulunun (üyeleri seçimle gelen) kendi bağımsız yönetim kuruluna sahip olmasıdır.

30 4. Birkaç belediye birden fazla KAAT nin yönetimi konusunda bir birlik veya su kurulu kurabilir; Daha da ileri gidilerek, birden fazla KAAT nin işletme ve yönetiminden sorumlu bir organizasyona gidilebilir. Örneğin Hollanda daki Waternet, Amsterdam çevresinde 12 KAAT nin işletme ve bakımından sorumludur. Bundan sağlanan fayda, daha etkin bir operasyon ve tesislerin yönetim ve bakımı için gereken farklı alanlardan (atıksu arıtımı, işletme, bakım, aynı zamanda mevzuat, izinler, icra ve finans/vergi konularında) uzmanların edinilmesindeki kolaylık olarak özetlenebilir. Ayrıca, bu tesislerde maliyetlerin geri kazanımı da daha kolay olacaktır.

31 5. KAAT nin işletme ve bakım sorumluluğunun bir özel şirkete ihale edilmesi. Ayrıca, faaliyetlerin tümünün veya bir bölümünün özel bir şirkete yaptırılması da mümkündür. Hangi faaliyetlerin özel şirkete yaptırılacağı hangi faaliyetlerin belediye personeli tarafından gerçekleştirileceği hususuna belediye karar verebilir; Bu organizasyon şekli, bu alanda uzmanlaşmış birden fazla özel şirket bulunması halinde etkin olabilecektir. Eğer yeterli uzman şirket yoksa yeterli rekabet olmayacaktır ve bir talep listesi oluşturmak zorlaşacaktır. Şantiye Sahasından Bir Görüntü

32

33

34

35

36

37

38 MODERN ŞEHİRLEŞME = İLLER BANKASI

39 TEŞEKKÜRLER