10.SINIF DİL ve ANLATIM DERSİ DERS MÜFREDATI/PROGRAMI

Transkript

1 AMAÇLAR, KAZANIMLAR Üniteler Kazanımlar Etkinlik Örnekleri Açıklamalar I. ÜNİTE: SUNUM-TARTIŞMA-PANEL 1. Sunum Sunumun özelliklerini belirleme, sunum yapma 1. İletişim ile teknolojik gelişme arasındaki ilişkiyi açıklar. 2. Göndericinin alıcıya iletiyi ulaştırma yollarını sıralar. 3. Sunum yapılabilecek konuları gruplandırır. [!] Bilgisayar, ışık ve görüntü sağlayan aletlerin öğrenmeye getirdiği kolaylıklar üzerinde durulur. [!] Her türlü iletişimde, bir konudaki birikimi ve hazırlığı alıcıya sunmada kullanılabilecek araçlar sıralanır; bilgisayar, CD, disket, data-show, slayt makineleri, mikrofon, kürsü gibi araçların iletişimdeki yer ve değerleri vurgulanır. [!] Bilgileri yenileyen, pekiştiren, hatırlatan, önemli noktaları öne çıkaran; bir çalışma sonucunu açıklayan; lâboratuvar araştırmalarını sunan, anket sonuçlarını ifade eden; önemli olay ve olguları dile getirmek üzere yapılan konuşmalara sunum adı verildiği vurgulanır. Sunumlarda dinleyici kitlesinin, konuya ilgi duyan kişilerden oluştuğu ve sunumda eldeki teknik imkânlardan yararlanmaya özen gösterildiği belirtilir. 4. Sunumun amacını [!] Sunumda amacın, bilgileri yenileme, araştırma ve anket sonuçlarını değerlendirme, bilime katkıda bulunma olduğu söylenir. 5. Sunumda teknik imkânların nasıl kullanılabileceğini fark eder.

2 6. Hazırlanmış bir metni okumak ile aynı konuda bilgi verici ve aydınlatıcı konuşma yapmak arasındaki farkı 7. Konuşmada slaytların önemini fark eder. 8. Slaytların içeriğinin özelliklerini açıklar. 9. Sunumda dikkat edilmesi gereken hususları açıklar. Öğrenciler, slaytların (yansıların) nasıl düzenleneceğini araştırırlar. Örnek slaytlar hazırlarlar. [!] Çok veya az slaytın, konuşmacı veya dinleyicideki etkisi sebepleriyle birlikte açıklanır. [!] İlk slaytta nelerin yazılacağı; slaytın, üzerinde durulacağı hususları bir düzen içinde hatırlatan kısa ve özlü ifadelerden oluşması gerektiği vurgulanır. Dinleyicilerin de slaytlardaki cümleleri dikkatle okudukları belirtilir. Slayt metinlerinin konuşmacı ile dinleyiciyi birleştiren çizgi olduğu hatırlatılır. [!]Sunumu yapan kişinin sunumdan önce nelere, niçin dikkat etmesi gerektiği; sunum yerini daha önceden görmesinin, prova yapmasının, kullanacağı malzemenin kontrolünü kendisinin gerçekleştirmesinin yararlı olacağı; sunum esnasında ciddî, ağırbaşlı, temiz ve derli toplu görünümün önemi vurgulanır. Sunum yapacak kişinin konuşma anında ses tonuna, jest ve mimiklerine, sahneyi veya kürsüyü rahat kullanmaya; dinleyicilerle, başta bakışlar olmak üzere, vücut diliyle iletişim kurmaya; ses ve kelimeleri doğru telâffuza özen göstermesi gerektiği belirtilir. Sunumda, gerektiğinde daha önce hazırlanmış bazı belgelerin, grafiklerin ve şekillerin kullanılabileceği söylenir.

3 2. Tartışma 10. Sunumda eş güdümün önemini açıklar. 11. Sunum sonunda sorulan sorular karşısında konuşmacının nasıl davranması gerektiğini açıklar. 12. Sunum sonunda önemli kaynakların nasıl verildiğini kavrar. 13. Sunumun nasıl sonlandırılacağını açıklar. 14. İzlediği sunumda anlatım kusuru bulunup bulunmadığını 15. İzlediği sunumda dilin hangi işlevde kullanıldığını 16. Sunumla ilgili öğrendiklerini uygular. Tartışmanın özelliklerini belirleme ve uygulama 1. Tartışmanın amacını Öğrenciler, sunum sonunda önemli kaynakların nasıl verildiğini araştırırlar. Öğrenciler istedikleri konuları belirler ve gruplara ayrılırlar. Her grup seçtiği konuda sunum hazırlar ve hazırladıkları sunumları sırayla sınıfa sunarlar. Sunuş bittikten sonra her grup nasıl bir çalışma yaptıklarını ve çalışmalarını hazırlarken nelere dikkat ettiklerini, kendilerine kolay ve zor gelen yönlerin neler olduğunu sınıfa açıklarlar. [!] Malzemeleri bir başkası kullanacak ise konuşmacı ile malzemeleri kullanan kişi arasında uyumun kaçınılmaz olduğu belirtilir. [!] Sunum yapacak kişinin, sorulara hakim olması, gereksiz ayrıntılara ve tartışmalara girmeden cevap vermesi, ilgisiz soruların konu dışı olduklarını belirtmesi; cevabını bilemediği sorular olursa konuşmada hazır bulunması gereken yetkililerin düşüncelerine başvurmasının önemi belirtilir.

4 2. Tartışmada amaca ulaşmak için nelere dikkat edilmesi gerektiğini 3. Tartışma başkanının görevlerini 4. Tartışılacak konunun özelliklerini açıklar. [!] Tartışmanın amacının, bir konu çevresinde lehte ve aleyhte karşılıklı düşünceleri ortaya koyma, problemlere cevap ve çözüm bulma; gerçek, doğru, iyi ve güzel olanı birlikte arama olduğu belirtilmelidir. Doğru, iyi ve güzelin zamana bağlı olduğunu unutmamak gerektiği de vurgulanmalıdır. Tartışmada; karşılıklı saygı ve hoşgörünün, nazik, toleranslı, sabırlı olmanın; konuşma kurallarına, verilen zamana ve sıraya uymanın amaca ulaşmadaki yararları açıklanır. Tartışmada bir konuda edinilmiş peşin hükümlerin, önceden alınmış kesin kararların, bilineni farklı cümlelerle devamlı tekrar etmenin, konu dışına çıkmanın tartışmaya yarar sağlamayacağı vurgulanır. [!] Tartışmayı yöneten bir başkana ihtiyaç olduğu; başkanın; konuyu ortaya koyup sınırlaması, konuşmacıların konu dışına çıkmalarını konuyla ilgisiz ve gereksiz konuşmalarını engellemesi, konuşmacıların birbirini suçlamaya yönelik konuşmalarına izin vermemesi, tartışmanın kurallarına uygun yürütülmesini ve bir sonuca ulaşılmasını, bu sonucun da bir rapor hâline getirilmesini sağlaması gerektiği vurgulanır. [!] Tartışmada konunun güncel olması, tartışılacak yönlerinin bulunması, farklı düşünce ve dikkatlerle yorumlanmaya imkân sağlamasının önemi vurgulanır.

5 5. Tartışmaları, toplumla iletişim imkânlarını dikkate alarak gruplandırır. 6. Topluma açık tartışmaların ortak amaçlarını 7. Topluma açık tartışmaları amaçlarına, özelliklerine ve düzenlenişlerine göre gruplandırır. 8. Tartışmalarda genel olarak dilin hangi işlevinin önemli olduğunu 9. Tartışmalarda dilin hangi işlevde kullanıldığını 10. İncelenen tartışma metinlerinde anlatım bozukluğu bulunup bulunmadığını 11. İncelediği tartışmaları açıklık, akıcılık, duruluk ve yalınlık bakımından inceler. [!] Bazı tartışmaların yalnızca sonuçlarının basın aracılığıyla duyurulduğunu; bazılarının ise basına ve halka açık olduğu, düzenleniş amaçlarına, hedef dinleyici kitlesinin zevk, kültür ve anlayışına göre nitelikler kazandığı vurgulanır. İkincisine genel olarak topluluk karşısında tartışmalar/topluma açık tartışmalar denilebileceği belirtilir. [!] Dinleyicilerin huzurunda dinleyiciler için gerçekleştirilen bu tartışmalarda konuşmacıların tartışma konusundaki bilgi, birikim, görgü, düşünce ve kanaatlerini halka ilettiği, onları bilgilendirmeyi, yönlendirmeyi amaçladığı vurgulanır. Bu tip tartışmalarda kamuoyu yaratma endişesinin konuşmacı-dinleyici ilişkisini belirleyen önemli faktör olduğu belirtilmelidir. [!] Açık oturum, panel, sempozyum, forum gibi tartışmaların basın ve halk önünde gerçekleştiği, münazaranın ise daha çok eğitim amacıyla sınıflarda düzenlendiği belirtilir.

6 3. Panel 12. Tartışma hakkında öğrendiklerini uygular. Panelin özelliklerini belirleme 1. Dinlediği, okuduğu panel metinlerinin ortak özelliklerini Sınıfta tartışma düzenlenir. Öğrenciler tartışmacı anlatımla metin yazarlar; arkadaşlarının yazdığı tartışma metinleri hakkında düşüncelerini ifade ederler. Öğrenciler, panel metinleri bulur ve okurlar. Arkadaşlarının getirdiği metinleri dinlerler. İmkân bulunabilirse TV, CD vb. iletişim araçlarından bir panel izlettirilir. 2. Panelin özelliklerini açıklar. [!] Panelin, bir grup insanın aralarında gerçekleştirdiği bir tartışma biçimi olduğu; bir düşünce alışverişi çevresinde oluştuğu; panelde bir gerçeğin ortaya çıkarılmasının amaçlandığı, seçilen konu üzerinde farklı düşüncelerin dile getirildiği vurgulanır. [!] Panelin; dinleyicilerle konuşmacıların bir konu üzerinde birlikte düşünme isteği çevresinde düzenlendiği, bu sebeple de samimî bir ortamda, üzerinde durulan konu ile ilgili az sayıda dinleyicinin bulunduğu bir tartışma biçimi olduğu vurgulanır. 3. Panelde ele alınacak konuların özelliklerini [!] Konuşmacıların konu ile ilgili düşüncelerini kısaca ifade etmeleri, böylece de toplantıyla bütünleşmeleri gerektiği belirtilir. Panelde dinleyicilerin de konu ile ilgili görüşlerine yer verilip verilmediği üzerinde durulur. Panelde herkesi ilgilendiren, sosyal problemlerle ilgili konuların ele alındığı belirtilir.

7 4. Panel yöneticisinin işlevlerini 5. İncelenen panel metninde anlatım bozukluğu bulunup bulunmadığını 6. İncelediği panel metnini açıklık, akıcılık, duruluk ve yalınlık bakımından inceler. 7. Panelde dilin hangi işlevde kullanıldığını 8. İncelenen panel metnindeki cümleleri anlamları bakımından inceler. 9. Panel hakkında öğrendiklerini uygular. Sınıfta bir panel yapılır. Yapılan panel hakkında öğrenciler düşüncelerini ifade ederler. [[!] Konuşmacıları yönetmek, konuyu ortaya koymak, dinleyicilerin görüş belirtmelerine izin vermek ve söylenenlere kendi düşüncelerini de ilâve ederek toplantıyı sonuçlandırmak görevlerini yerine getirdiği belirtilir.

8 II. ÜNİTE: ANLATIM VE ÖZELLİKLERİ 1. Anlatıma Hazırlık Anlatıma hazırlığın önemini belirleme 1. Yazma ve konuşmada hazırlığın önemini fark eder. 2. Tutarlı yazmayı ve konuşmayı etkileyen hususları açıklar. 3. Anlatımda gözleme ne zaman başvurulduğunu ve anlatımda gözlemin önemini [!] Gruplara ayrılan öğrenciler önce anlatıma nasıl hazırlanılacağını tartışırlar; sonra da sıralanan kazanım, önerilen etkinlik ve verilen açıklamalar yardımıyla anlatıma hazırlıkta izlenecek sırayı belirlerler. Öğrencilerden, hazır olmadıkları bir konuda yazı yazmaları istenir. Başarısız olmaları durumunda başarısızlıklarının sebebi tartışılır. Hangi yazılarda ve konuşmalarda kişisel gözlemlere ihtiyaç duyulduğunu araştırır. [!] Yazmaya başlamadan ve konuşma yapmadan önce yeni bilgilere ihtiyaç olup olmadığı sorulur. Bilgi toplamak, deneyimlerini topladığı bilgilerle zenginleştirmek, düşüncelerini gruplandırmak, yazacağı yazının, yapacağı konuşmanın türünün okuyucu veya dinleyici üzerinde gerçekleştireceği etkinin mahiyetini belirlemek gerektiği üzerinde durulur. Bilgi toplamak için okuma, araştırma, not alma, özet çıkarma, alıntı yapma gerektiği vurgulanır; bunların önemi belirtilir, özellikleri açıklanır. [!] Neyi, niçin ve nasıl anlatmak gerektiği üzerinde düşünmeden konuşma ve yazmanın tutarlı olmayacağı belirtilir. [!] Görmenin bakmaktan farklı bir eylem olduğu, varlık ve olayları benzerlerinden ayıran özelliklerin belirlenmesinin gözlemde çok önemli olduğu belirtilir. 4. Bilgi toplama kaynaklarını [!] Bir yazıdan nelerin nasıl not alınması gerektiği belirtilir. Anlamadan not almanın mümkün olmadığı sezdirilir. Özet çıkarmanın, ayrıntıları atma sanatı olduğu vurgulanır. Kitaptan, ansiklopediden, bir dergi veya gazeteden alıntı yapıldığında nasıl kaynak gösterileceğini açıklanır.

9 5. Toplanan bilgilerle kişisel deneyimlerin yazma ve konuşmada nasıl düzenleneceğini 6. Ana düşünce etrafında diğer düşünce, bilgi ve bulguların nasıl birleştirilmesi gerektiğini 7. Yazının ve konuşmanın bütünlüğünü etkileyen ögeleri 8. Yazı yazma ve konuşma hazırlamada deneyimlerin ve usta-çırak ilişkisinin önemini sezer. Öğrencilere iyi düzenlenmiş bir yazının hedef kitlesi ve yazılış amacı buldurulur. Bunların yazıda üstlendikleri rol araştırılır. Aynı yazıda kişisel deneyimleri ifade eden kısımlar, araştırma sonucunda elde edilen bilgiler paylaşılır. Öğrencilere hazır oldukları bir konu verilir. Yazıya başlamadan önce, neler üzerinde duracaklarını kısa cümlelerle alt alta yazmaları istenir. Sonra da metin oluşturmaları önerilir. Okunan yazıda düşüncelerin nasıl sıralandığı araştırılır. Öğrenciler, kendi yazılarında düşünce ve deneyimlerini nasıl sıraladıklarını ve ana düşünce ile yardımcı düşünceleri nasıl birleştirdiklerini açıklarlar. Öğrencilere, seçilen örnek metinlerden hareketle benzer yazılar yazmaları önerilir. [!] Yazı yazma ve konuşma hazırlamada; toplanan bilgilerin ve kişisel deneyimlerin, hazırlanacak metnin yazılış amacı ve hedef kitlesine göre düzenlenmesi gerektiği belirtilir. Başarılı bir düzenleme için deneyim ve araştırmalardan elde edilenlerin kısa kısa not edilmesi ve konuların alt alta yazılması; daha sonra bunların gruplandırılması; bunlardan birbiriyle ilişkili olanların bir araya getirilmesi gerektiği; düşünce, bulgu ve bilgilerin sıralanması, kümelendirilmesi; yazının iletisi ve amacıyla ilgileri bakımından değerlendirilmesi gerektiği vurgulanır. [!] Metinde genelden özele gidilebileceği ya da tersinin olabileceği; ama tutarlı sıra ve derecelendirmenin bulunması gerektiği vurgulanır. Ana düşünce etrafında birleşen düşünce, bilgi, deneyim ve örneklerin sebep-sonuç ilişkisine göre düzenlenebileceği açıklanır. Metin, öyküleme ise öykünün anlatılmasına nereden, niçin ve nasıl başlanması gerektiği; olayın hangi noktalarının anlatılacağı, hangi kısımlarının farklı ifadelerle tekrar edileceği, hangi kısımlarının okuyucunun veya dinleyicinin anlayışına bırakılacağının belirlenmesi gerektiği ifade edilir. [!] Her yazının; kendi düzeni, teması ve ifade biçimiyle kendi içinde anlamı olan organik bir birlik olduğu üzerinde durulur. [!] Yazı yazmak için tanınmış yazarlara ait metinlerin örnek alınmasının yararlı olacağı vurgulanır.

10 2. Anlatımda Tema ve Konu 9. Yazı yazma ve konuşma hazırlamada kültür birikiminin, deneyimin ve çevrenin önemini 10. Yazı yazma ve konuşma hazırlamada bireysel zevk ve anlayışın yerini tartışır. Anlatımda tema ve konu ayrımını fark etme 1. Anlatımda tema ve konu terimleriyle neler ifade edildiğini belirler; bu terimler arasındaki ilişkiyi açıklar. 2. Metindeki anlatım türü ile tema ve dil ilişkisini açıklar. 3. Aynı temada başka metinlerin yazılabileceğini fark eder. 4. Aynı temada yazılmış metinleri birbirinden ayıran özellikleri sıralar. [!] Öğrenci grupları, seçilen metinlerin tema ve konularını sıralanan kazanım, önerilen etkinlik ve verilen açıklamalardan yararlanarak belirler, tema ile konu arasındaki ilişkileri açıklar, temayı güncelleştirirler. Bunları yazılı olarak ifade ederler. Sağlık, özgürlük, hoşgörü ve çalışkanlıkla ilgili metinler okunur. Sağlıklı yaşama arzusunun, özgür olma isteğinin, insanları ve olayları hoş görmenin birer tema olduğu belirtilir. Bu temaların işlendiği metinlerde nelerin, nasıl anlatıldığı araştırılır. Öğrenciler; aynı temada yazılmış metinlerin benzer ve farklı yönleri üzerinde tartışırlar. Bir hikâyenin temasını bulur, aynı temada yazılmış başka metinler ararlar. Öğrenciler, kıskançlığı ele alan bir öyküleyici, bir açıklayıcı, bir güldürücü olmak üzere kısa metinler yazarlar. [!] Temanın soyut olduğu belirtilir. Temanın; belli bir bağlamda kişi, yer, zaman ve durum bildiren dil birlikleriyle sınırlandırılması, somutlaştırılması, anlatılması sonucu konu hâline getirildiği vurgulanır. 5. Metnin içerik özelliklerini [!] Özellikleri ve kullanımı metin düzeyindeki anlatım türleri ve birimlerinin gözlemlenebilen her türlü anlam ve dil malzemesini belirtmek için içerik teriminin kullanılabileceği vurgulanır. 3. Anlatımda Sınırlandırma Anlatılacak konuyu sınırlama 1. İletişimi sınırlayan ögeleri [!] Gruplara ayrılan öğrenciler, seçilen metinlerde temaların nasıl sıralandığını kazanım, etkinlik ve açıklamalarda belirtilenlerden hareketle açıklarlar. Grupların tespit ettikleri hususlar sınıfça değerlendirilir. [!] İletişim etkinliğinin, iletişimde yer alan ögelerin imkânlarıyla sınırlandırılacağı üzerinde durulur.

11 4. Anlatımın ve Anlatıcının Amacı 5. Anlatımda Anlatıcının Tavrı 2. Soyut temaların nasıl somut hâle getirildiğini fark eder. Öğrenciler, seçilen bir metnin temasını bulur; bu temanın bağlamla ilişkisini araştırır ve temanın ifadesinde nasıl bir anlatıma başvurulduğunu tartışırlar. Öğrenciler, küçükleri sevme temasını işleyen yazı yazarlar. Böylece soyut temanın nasıl somutlaştığını fark ederler. Öğrenciler, bir fıkra, bir deneme ve bir makalede temanın nasıl sınırlandırıldığını araştırırlar. 3. Temanın sınırlandırılmasında anlatıcının tavrını ve amacını Anlatımda anlatıcının amacını belirleme 1. Anlatımın nasıl oluştuğunu Öğrenciler, iletişim tablosunu çizer; iletişimde yer alan ögeleri ve bu ögelerin işlevlerini tartışırlar. 2. Anlatımın amacını fark eder; amacın anlatımdaki rolü ve değerini tartışır. 3. Anlatımda amaç ve ifade ilişkisini fark eder. Anlatımda anlatıcının tavrını belirleme 1. İletişimde anlatıcı ile anlatılan obje veya husus arasındaki ilişkinin anlatımı nasıl etkilediğini tartışır. [!] Temaların; bağlam, kişi, zaman, ifade ve anlatma biçimiyle sınırlanarak somutlaştığı; anlaşılabilir, değerlendirilebilir özellikler kazandığı belirtilir. Sözlü ve yazılı ifadede anlatımın amacı, yazarın niyeti başta olmak üzere iletişimde rol alan ögeler bütününün sunduğu imkânlarla temanın sınırlandırılması gerektiği üzerinde durulur. Örneğin; kadınların özgürlüğü nün tema olduğu; Türkiye de kadınların özgürlüğü nün ve 20.yy. başlarında Ankara nın herhangi bir semtinde yaşayan kadınların özgürlükleri ile bu temanın sınırlandırıldığı ifade edilir. [!] Öğrenci grupları, kazanım ve etkinliklerde belirtilen hususları metinlere uygularlar ve tespit ettikleri özellikleri sınıfta birlikte değerlendirirler. [!] Her iletişimde olduğu gibi gönderici-alıcı ileti, kanal ve şifre gibi iletişim ögelerinin rol ve işlevlerine göre anlatımın şekillendiği üzerinde durulur. Öğrenciler, su yu konu alan bir bilimsel yazı, bir sanat yazısı bir de günlük hayatla ilgili yazı bulur; bunları karşılaştırırlar. Öğrenciler, bilimsel, felsefî, edebî metinleri okur ve anlatımın amacı ile ifade arasındaki ilişkiyi açıklarlar. [!] Her anlatımda anlatıcı ile okuyucu veya dinleyici arasında bir ilişkinin olduğu belirtilir. Bu ilişkinin anlatımın amacı olduğu vurgulanır. [! ]Seçilen parçalarda anlatıcının tavrı ile metin arasındaki ilişki üzerinde duran öğrenci grupları, tespit ettikleri hususları sınıfta değerlendirirler, ulaştıkları sonuçları maddeler hâlinde tahtaya yazarlar. Bir doğal görünüş belirlenir. Her öğrenci bu görünüşü önce nesnel sonra da öznel ifadelerle anlatır, farklılıkları Okuduğu metinlerden nesnel ve öznel anlatıma örnekler seçer. [!] İletişim tablosunda göndericiyle gönderge arasındaki ilişki üzerinde durulur.

12 2. Anlatıcının öznel ve nesnel olarak ifade ettiği her düzeydeki sözlü ve yazılı anlatımın özelliklerini 3. Anlatıcının dolaylı ve doğrudan ifade ettiği her düzeydeki sözlü veya yazılı anlatımın özelliklerini 4. Anlatıcının soyut ve somut olarak ifade ettiği her düzeydeki sözlü veya yazılı anlatımın özelliklerini 5. Anlatıcının kişisel düşünce, tasarı ve kanaatlerini ifade ettiği her düzeydeki sözlü ve yazılı anlatımların özelliklerini 6. Anlatıcının gerçekleştirdiği farklı anlatımları karşılaştırır. Öğrenciler, öznel ve nesnel anlatıma örnek olabilecek parçalar bulur, okur ve benzerlerini yazarlar. Öğrenciler, doğrudan ve dolaylı anlatıma örnek teşkil edecek yazı parçaları bulur, okur ve arkadaşlarının okuduklarını dinlerler. Kendileri de doğrudan ve dolaylı anlatıma örnekler yazarlar. Öğrenciler, somut ve soyut anlatıma örnek olabilecek parçalar bulur, bu parçaları okur ve bunların benzerlerini yazarlar. [!] Anlatıcının anlatılan obje, konu veya husus karşısında öznel veya nesnel olmasının anlatımı nasıl etkilediği açıklanır. [!] Anlatıcının; gördüklerini, işittiklerini duyu organlarıyla algıladıklarını ve deneyimlerini dile getirdiği her düzeydeki anlatım ile başkasından öğrendiklerini, duyduklarını ifade amacıyla gerçekleştirdiği anlatımlar üzerinde durulur. [!] Anlatıcının; duyu organlarıyla algıladıklarını, başkalarından öğrendiklerini, işittiklerini, deneyimlerini ifade ettiği her düzeydeki yazılı ve sözlü anlatımların özellikleri belirtilir. 6. Anlatımın Özellikleri Anlatımın özelliklerini belirleme 1. Açık bir anlatımın özelliklerini Öğrenci grupları açıklık bakımından örnek olabilecek metin parçaları bulurlar, okurlar ve bunların özelliklerini tartışırlar; açık olmayan yazıların nasıl adlandırılabileceğini araştırırlar. Açık metinlere örnek yazarlar. [!] Fikirlerin, duyguların, açık ve net biçimde anlatılması gerektiği belirtilir. Anlatılacak hâlin ve olayın, betimlenecek görünüşün, sezginin, dile getirilecek duygunun ve düşüncenin anlatıcının zihninde açık ve net biçimde belirlenmesi gerektiği söylenir. Anlatılacak, dile getirilecek, betimlenecek hususların dilin bilinen ve kabul edilen kurallarına uyularak düzenlenmesi zorunluluğu vurgulanır.

13 7. Anlatımın Oluşumu 2. Sözlü veya yazılı bir metni akıcı, duru ve yalın kılan hususları Anlatımın oluşumunu kavrama 1. Anlatımda bağdaşıklığın ve bağlaşıklığın önemini 2. Dil ögelerinin dile getirdikleri husus ve durumlar arasındaki anlam bağlantılarını ve ilişkilerini kurar. 3. Sözlü ve yazılı metnin oluşmasında bağdaştırmanın önemini Öğrenciler, akıcılığı ses, kelime ve metin parçası düzeylerinde bozan hususları araştırırlar. Akıcı olmayan yazılarla akıcı olan yazıları karşılaştırırlar. Aynı metinleri, yalınlık ve duruluk bakımından değerlendirirler. [!] Sözlü veya yazılı ifadenin hiçbir engele uğramadan akıp gitmesi; ses akışını bozan, söylenmesi güç seslere ve kelimelere yer verilmemesi; gereksiz söz tekrarından kaçınılması gerektiği vurgulanır. [!] Kelime ve cümle düzeyinde gereksiz ifadelere yer verilmemesi; karmaşık ve anlaşılması güç cümle kullanılmaması; sözün uzatılmaması; gerekli yerde deyim ve terimlerin kullanılması zorunluluğu vurgulanır. [!] Metnin dil ve ifadesinin sade, gösterişsiz ve süssüz olması; kullanılmayan söz ve söz öbeklerine yer verilmemesi; söylenmek istenilenin kısa ve kesin ifadelerle dile getirilmesi gerektiği vurgulanır. [!] Gruplara ayrılan öğrenciler, seçilen metin veya metin parçalarını açıklamalarda belirtilen hususlardan da yararlanarak kazanımlar doğrultusunda inceler ve değerlendirirler. Bu konu 9. Sınıf Türk Edebiyatı I. Ünitede yer alan Metnin Oluşumu başlığındaki kazanımlarla ilişkilendirilerek işlenecektir. Öğrenci grupları; kelimelerin cümleleri, cümlelerin paragrafları meydana getirmek üzere hangi dil bilgisi kurallarına bağlı kalındığını araştırırlar. Öğretmen, cümlelerinde, anlatım bozuklukları bulunan ve bulunmayan birer paragrafı öğrencilere okur. Öğrenciler, paragraflardaki anlatım farklılıklarının nedenlerini tartışırlar. [!] Bir metin ve metin parçasında dil ögelerinin dil bilgisi kurallarına uyularak yan yana getirilmesine bağlaşıklık adı verildiği belirtilir. [!] Bir metnin veya metin parçasının yalnızca dil bilgisi kurallarının dikkate alınarak düzenlenmediği, dil ögelerinin ifade ettikleri husus ve durumlar arasında anlam bağıntıları da olduğu vurgulanır. Söz konusu anlam bağıntılarına da bağdaşıklık dendiği belirtilir. [!] Birden çok anlamlı dil birliğinin yan yana gelerek yeni bir anlam ifade etmesine bağdaştırma dendiği belirtilir. Bağdaştırmanın bağlaşıklık ve bağdaşıklık ile sağlandığı açıklanır.

14 8. Anlatım Türlerinin Sınıflandırılması 4. Bağdaştırmaları gruplandırır, bağdaştırmaların işlevlerini 5. Metnin oluşumunda, metnin yazılış amacını ve yazarın niyetini 6. Metnin oluşumunda, anlatım bozukluklarının metni nasıl etkilediğini tartışır. 7. İfadenin hâlin gereğine uygun olup olmadığını tartışır. 8. Bağlamla ifade arasındaki ilişkiyi açıklar. 9. Anlam birlikleri arasındaki ilişkilerin mahiyetini Anlatım türlerini belirleme 1. Anlatımın kendi içinde bir birim değeri taşıdığını sezer. Öğrenciler, bir sanat metninden alınan bir parçada alışılmış ve alışılmamış bağdaştırmaları gösterirler. Öğrenciler; gazete yazılarında ve günlük konuşmalarda, dil bilgisi kurallarına uymamaktan kaynaklanan anlatım bozukluklarına örnekler arar, bulur ve bunların üzerinde tartışırlar. Anlam ilişkilerine dikkat edilmemesinin sebep olduğu anlatım bozukluklarına örnekler bulurlar. Öğrenciler, hâlin gereğine uygun olmayan ifadelerin nelere sebep olabileceğini araştırırlar. Öğrenciler, hâlin gereği kelime grubunun anlamıyla bağlam teriminin anlamı arasındaki farklılığı araştırırlar. Öğrenciler, her düzeydeki anlam birliklerinin bir tema etrafında birleşip birleşmediğini tartışır; önce ifade edilen ve verilen bilgilerle sonrakiler arasındaki ilişkiyi belirlerler. [!] Dil birimlerini birbirine bağlayan dil kurallarının; bu birimlerin ifade ettikleri husus ve durumlar arasındaki anlam bağlantı ve ilişkilerinin yazarın amacıyla ilgili olduğu vurgulanır. [!] Ses, dil bilgisi ve anlam düzeyinde anlatım bozuklukları üzerinde durulur. [!] Öğrenci grupları, paragrafla ilgili ünitede kazandıkları becerilerden de yararlanarak okudukları metinleri, açıklamalarda belirtilen hususları dikkate alarak, kazanımlar doğrultusunda inceler ve değerlendirirler. [!] Her anlatımın; gerçekleştiği bağlam içinde ayrı bir bütün olduğu; dil bilgisi kuralları ve anlam ilişkisi ile birbirine bağlanan cümle ve paragraf adlı birimlerden oluştuğu üzerinde durulur.

15 2. Metin türlerinin oluşmasında anlatım türlerinin üstlendiği rolü 3. Anlatım türünü nelerin belirlediğini keşfeder. Öğrenciler, bilimsel ve sanat eserlerindeki betimlemelere örnek bulur ve bu örnekleri karşılaştırırlar. [!] Edebî türler veya metin türleri olarak bilinen yazılarda farklı anlatım birliklerinin bir araya geldiği vurgulanır. Bir hikâyede betimleme, açıklama, tanıtma amacıyla yazılmış parçaların öyküleme (hikâye etme) çevresinde birleştirildiği belirtilir. Makale adlı türde; açıklama, tanımlama, tartışma, öğretme, anlatım biçimlerinin birlikte kullanılabileceği ifade edilir. [!] Anlatımın gerçekleşmesinde iletişime katılan ögelerin, anlatımın amacı, alıcıda uyandırılmak istenilen etki ve anlatıcının anlatılan husus veya obje karşısındaki tavrının anlatım türünü belirlediği vurgulanır. İçinde yer alacağı, kendisinden daha geniş metnin varlık sebebi ve özelliklerin, anlatımın gerçekleşmesinde izlenecek yolun belirlenmesinde rol sahibi olduğu vurgulanır. 4. Anlatım türlerini gruplandırır. [!] Öyküleyici anlatım, betimleyici anlatım, göstermeye bağlı anlatım, öğretici anlatım, açıklayıcı anlatım, kanıtlayıcı anlatım, tartışmacı anlatım, coşku ve heyecana bağlı anlatım, destansı anlatım,, acı ve hüzün verici anlatım, düşsel anlatım, mizahî anlatım, emredici anlatım, söyleşmeye bağlı anlatım, gelecekten söz eden anlatım vb. anlatım türlerinin olduğu belirtilir.

16 III. ÜNİTE: ANLATIM TÜRLERİ 1. ÖYKÜLEYİCİ (HİKÂYE ETME) ANLATIM İSİM (AD) 1. ÖYKÜLEYİCİ (HİKÂYE ETME) ANLATIM Öyküleyici anlatımı inceleme ve öyküleyici anlatımla metin yazma 1. Dinlediği ve okuduğu metin parçalarının ortak özelliklerini [!] Öğrenci grupları, öyküleyici anlatımla ilgili farklı metinler seçer, okur ve dinlerler. Okudukları bu metinleri kazanımlarda belirtilen sıraya uygun biçimde incelerler. Bu üniteden itibaren öğrenci gruplarının, gösterip yaptırma yöntemi ni uygulayarak anlatım ve metin türlerinin özelliklerini kavramaları sağlanır; öğrencilere, örnek yazılardan hareketle yeni yazılar ortaya koymaları önerilir. Örnek metinlerin seçilmesi, çözümlenmesi, ayırıcı özelliklerinin belirlenmesi ve bunların benzerleriyle karşılaştırılmasını takiben bütün öğrencilerden, örnek metinlerden ve onlarda belirlenen özelliklerden yararlanarak yeni metinler yazmaları istenir. Yazılan metinleri öğrenci grupları birlikte değerlendirirler. Öğrencilerin, metinlerini sergilemelerine imkân sağlanır. [!] Öyküleyici anlatımda anlatmanın esas olduğu belirtilir. 2. Öyküleyici anlatımda bulunan ögeleri Öğrenciler, tarihî bir olayı anlatan metni, tanınmış bir kişinin hatırasını, kısa bir öyküyü, bir masalı veya bir romanın özetini okur. Birbirlerinin bu konudaki hazırlıklarını dinler. Bütün bu metinlerdeki ortak ögeleri gösterirler. [!] Öyküleyici anlatımda olay, kişi, zaman, mekân ve anlatıcının ortak ögeler oldukları vurgulanır. Her öyküleyici anlatımda anlatılacak, nakledilecek veya gösterilecek bir olay veya olay örgüsünün bulunduğunu açıklanır.

17 3. Olay veya olay dizisini kimin anlattığını 4. Anlatıcının, anlattığı olay veya olay dizisiyle ilişkisini 5. Öyküleyici anlatımın ayırıcı özelliklerini 6. Olayın veya olay zincirinin oluşumunu kavrar. [!] Öyküleyici anlatımda bir anlatıcının bulunduğu belirtilir. Sanat metinlerinde anlatıcının kurmaca kişi, öğretici öyküleyici metinlerde ise gerçek bir kişi olduğu vurgulanır. Sanat metinlerinde anlatıcının üç temel bakış açısının birinden hareketle olayı, mekânı, kişileri ve zamanı anlattığı üzerinde durulur. Bu üç temel bakış açısından birinin ilâhî bakış açısı olduğu; bu bakış açısından hareketle yazılan metinlerde anlatıcının her şeyi bildiği belirtilir. İkincisinde kahraman anlatıcının metindeki kahramanlarından biri olduğu ve anlatıcının olayları kahraman kadar bildiği; üçüncüsünde ise gözlemci anlatıcının olup biteni kamera sessizliğiyle arkadan izlediği belirtilir. Öyküleyici metinlerde anlatıcının anlattıklarını nereden ve nasıl öğrendiğinin metinden ve ifadelerden anlaşıldığı; bu metinlerde anlatıcının, yaşayan veya yaşamış bir kişi olduğu vurgulanır. [!] Bir anlatıcının bir olayı veya birbiriyle ilişkili olayları anlatması veya nakletmesi sonucu ortaya çıkan anlatıma öyküleyici anlatım dendiği vurgulanır. [!] Bir arada bulunmak zorunda olan en az iki kişinin veya iki kişi yerine geçen kavram veya varlığın bireysel farklılıklar sebebiyle karşı karşıya gelmesi veya çatışması sonucu ortaya çıkan eyleme olay ; eylem zincirine de olay zinciri dendiği vurgulanır.

18 7. Olay zinciri ile olay örgüsü arasındaki farkı açıklar. 8. Olay ve olay örgüsü arasındaki farklılığı 9. Olay veya olay örgüsünün kişi, mekân ve zamanla ilişkisini kavrar. 10. Olay veya olay örgüsünün düzenlenişi ile temanın ilişkisini tartışır. 11. Okuduğu metinlerde olayların birbirine nasıl bağlandığını 12. Anlatılan olayın gerçekleştiği zaman ile anlatma zamanı arasındaki farklılığı 13. Öyküleyici anlatımda olayın oluşumunu fark eder. 14. Kişilerin olaydaki işlevlerini Öğrenciler, tarihî olaylardan söz eden bir metnin olay zincirini ve bir masalın olay örgüsünü bulur ve şemalaştırırlar. Öğrenciler, öyküleyici anlatımda zamanın, mekânın ve kişilerin özelliklerine göre, anlatımda nasıl değişikler olduğunu araştırırlar. Farklı öyküleyici metinlerde mekânın, kişilerin, zamanın anlatımda sebep oldukları değişiklikleri araştırırlar. Herhangi bir öyküleyici sanat metninde bu ögeleri değiştirmeyi dener; bu değişikliğin sebep olduğu anlatım farklılığını belirlerler. Aynı etkinliği öğretici öyküleyici bir metinde gerçekleştirirler. [!] Kurmaca olmayan metinlerde olay örgüsünden değil olay zincirinden söz etmenin doğru olduğu vurgulanır. [!] Türk Edebiyatı 9. Sınıf III. Ünitede işlenen olay ve olay örgüsü kazanımlarından da yararlanılır. Olayın yaşanmış olmasının veya yaşanabilrliğinin mümkün olduğu, olay örgüsünün ise tasarlanmış, hayal edilmiş bir olaydan hareketle gerçekleştirilen bir düzenleme olduğu açıklanır. Öyküleyici anlatımda olay parçasının oluşumunda olay, kişi, mekân, zaman bütünleşmesi vurgulanır; olayın kişiler veya kişi işlevinde kavram ve diğer varlıklar arasındaki karşılaşma veya çatışma sonucu ortaya çıktığı belirtilir.

19 15. Anlatılanların gerçeklikle ilişkisini 16. Öyküleyici anlatımın hangi metin türlerinde kullanıldığını 17. Öyküleyici anlatımla oluşmuş metinlerde bir durumdan başka bir duruma geçişin nasıl sağlandığını 18. Metinlerin, tema çevresinde olay örgüsü ve anlatıcıya özgü öyküleyici ögelerin birleşimiyle oluşmuş bir sistem olduğunu fark eder. Öyküleyici anlatımın öğretici ve sanat metni özelliği gösteren yazılarda kullanıldığı açıklanır. 2.İsim (Ad) 19. Örnek öyküleyici metinler yazar. Öğrenciler öyküleyici metin yazarlar. Yazılarını arkadaşlarına okurlar. Burada öyküleyici metin yarışması düzenlenebilir. Kazanım, açıklama ve etkinliklerden de yararlanılarak gösterip yaptırma yöntemi uygulanır. İhtiyaç duyulursa bu anlatım türüyle ilgili tartışma veya panel düzenlenebilir. İsimlerin işlevlerini belirleme 1. Metinde isim olan kelimeleri bulur, bunların kullanılma nedenlerini 2. Metinde özel isimlerle cins isimleri ayırır, bu isimlerin metne kazandırdıklarını 3. Metindeki teklik ve çokluk isimleri ayırır, isimlerin teklik ve çokluk anlamlarının metne kazandırdıklarını [!] Gösterip yaptırma yöntemi nin uygulanmasına dil bilgisi ile ilgili konularda da devam edilmesi önerilir. Metinde geçen özel isim, cins ismi, [!] İsim konusu, öyküleyici anlatım teklik isim, çokluk isim, topluluk türü metinlerinden yararlanılarak isimlerinin altları öğrencilere değişik işlenecektir. renkli kalemlerle çizdirilir. Bunların niçin özel isim veya cins ismi, topluluk ismi veya çokluk isim oldukları tartışılır. [!] İsimlerin varlıkları, kavramları tanıtmaya yarayan kelimeler olduğu belirtilir.

20 4. İsimlerin çokluk eki almadan birden fazla varlığı nasıl ifade ettiğini 5. Metinde topluluk isimlerinin bildirdiği varlıkların topluluk ismi kullanmadan nasıl ifade edileceğini 6. Metinde topluluk isimlerini ayırır, bunların ifadeye kazandırdıklarını 7. Metinde soyut ve somut isimleri ayırır. 8. Metinde soyut isimlerin çok kullanıldığı ifadelerin özelliklerini açıklar. 9. Metinde somut isimlerin çok kullanıldığı ifadelerin özelliklerini açıklar. 10. İsimlerde küçültme, sevgi, acıma gibi ifadelerin nasıl ortaya çıktığını 11. İsimlerin cümlede farklı kelime türü olarak kullanıldığını fark eder. 12. Metindeki isimleri yapılarına göre ayırır, özelliklerini açıklar. 13. Türemiş isimlerin niçin türetildiklerini dilin genel yapısını dikkate alarak açıklar. 14. Birleşik ismin oluşumunu ve ifadeye kazandırdıkların açıklar. [!] Cins isimlerinin aynı cinsten ve genel özellikleri ortak olan varlıkların ve kavramların ortak adı olduğu; bir tek varlığa veya kavrama özel olarak verilen ismin özel isim olduğu belirtilir. [!] İsimlerin, ifadede diğer kelime türlerinin görevini nasıl üstlendiği açıklanır. [!] Dilde sayılı kelimelerle sayısız kavramları ifade etme zorunluluğu sebebiyle türemiş kelimelerin kullanıldığı açıklanır. 2. BETİMLEYİCİ (TASVİR ETME) ANLATIM - SIFAT(ÖN AD) 1.Betimleyici Anlatım Betimleyici anlatımın özelliklerini belirleme ve betimleyici anlatımla metin oluşturma [!] Gruplara ayrılan öğrenciler, ünitede belirtilen açıklamaları, verilen kazanımları, önerilen etkinlikleri gösterip yaptırma yöntemi ni kullanarak uygularlar ve tespit ettikleri sonuçları değerlendirir; yazdıkları örnek metinleri belirleyecekleri usullerle sergilerler.

21 1. Dinlediği ve okuduğu betimleme parçalarının ortak özelliklerini 2. Betimleme türlerini ve bu tür betimlemelerin özelliklerini 3. Betimlemelerin kullanıldığı metinleri 4. Okuduğu ve dinlediği betimlemelerden görme, işitme, dokunma, tatma, koklama ifade eden söz ve söz öbeklerini 5. Betimleme metinlerindeki deyim ve ad aktarmalarının özelliklerini Öğrenciler, farklı kişilerin, farklı işlevleri karşılamak üzere yazmış oldukları betimleme paragraflarını okur ve kasete alınmış betimleme parçalarını dinlerler. Öğrenciler, farklı yazarların metinlerinde duyu organlarıyla ilgili söz öbeklerini belirler; bunların farklılık sebeplerini ve sonuçlarını araştırırlar. [!] Ruh çözümlemelerinin de betimleme oldukları ancak buna tahlil denildiği belirtilir. Betimlenecek nesne ve görünüşün adı söylenerek veya sezdirilerek betimlemeye başlanacağı belirtilir, nesne ve görünüşün bir mekâna yerleştirilmesinin önemi vurgulanır. [!] Bilgi veren, gerçeği yansıtan sanat ve simgesel işlevi olan betimlemeler olduğu, bu betimlemelerin belgesel metin oldukları; gerçeği yansıtan betimlemelerin yaşanmış olayların sahnesini tanıtan yazılar olduğu, sanat betimlemelerinin olayın sahnesi veya aksesuarını yansıttığı belirtilir. Simgesel betimlemelerde, okuyucunun yorumuyla betimlenen şeye ulaşılabileceği; anlatma esasına bağlı metinlerde kahramanın ruh hâlini ve mizacını yansıtan betimlemeler olduğu açıklanır.

22 2.Sıfat 6. Betimlemelerde gözlemin önemini fark eder. 7. Metinlerden hareketle gözlem çeşitlerini 8. Betimleyici anlatımla örnek metinler yazar. [!] Gözlemin yalnız görmekle sınırlanamayacağı belirtilir. Görmeyle bakma arasındaki fark üzerinde durulur. Metinlerde görmenin diğer duyu organları aracılığıyla alınan bilgilerle beslendiği, desteklendiği vurgulanır. Gözlemin doğrudan gözlem yanında, hatırda kalmış olayları ve varlıkları hatırlama ve hayale dayanarak gerçekleşebileceği de sezdirilir. Öğrenciler, belgesel değerde betimlemeler yazar ve okurlar. Okudukları sanat betimlemelerinden hareketle betimlemeler yazar ve okurlar. Arkadaşlarından birinin ruh hâlini dile getiren betimlemeler yazar ve okurlar. Arkadaşlarının betimlemelerini dinler ve düşüncelerini söylerler. Sıfatların işlevlerini belirleme [!] Sıfat konusu, betimleyici anlatım 1. Metinlerdeki sıfatları bulur, sıfatların metinde kullanılma nedenlerini açıklar. Sıfatları çıkarılmış bir paragraf öğrencilere dağıtılır. Öğrencilerden uygun sıfatları boşluklara yazmaları istenir. İki metin arasındaki anlam farklılaşması tartışılır. metinlerinden yararlanılarak işlenecektir. [!] Sıfatların bir ismi nitelediği veya belirttiği sezdirilir. Sıfat olan kelimenin isim olarak kullanılabildiği söylenir. 2. Metindeki niteleme sıfatlarını bulur, bu sıfatların metne kazandırdıklarını açıklar. 3. Metindeki belirtme sıfatlarını bulur, gruplandırır, bu sıfatların metne kazandırdıklarını açıklar. Seçilen bir metinde geçen sıfatların altları değişik renkli kalemlerle çizilir. Bu sıfatların niçin niteleme, belirtme (işaret, sayı, belirsizlik ve soru) sıfatları oldukları tartışılır.

23 4. Cümlelerdeki işlevlerine göre hem sıfat hem de zamir olarak kullanılabilen kelimeleri birbirinden ayırt eder. 5. Pekiştirme sıfatlarını bulur, bu sıfatların işlevlerini tartışır. 6. Sıfatlarda derecelendirmeyi sağlayan ekleri belirler, kullanılma nedenlerini tartışır. 7. Metindeki sıfatları yapılarına göre sınıflandırır. 8. Sıfatları kullanarak örnek paragraflar oluşturur. Öğrenciler, oluşturulan paragrafta sıfatların kullanılma nedenlerini açıklarlar. 3. COŞKU (LİRİK) ve HEYECANA BAĞLI ANLATIM -ZAMİR (ADIL) 1.COŞKU (LİRİK) ve HEYECANA BAĞLI ANLATIM Coşku ve heyecana bağlı metinlerin özelliklerini belirleme ve bu anlatım türlerinde metin oluşturma 1. Dinlediği ve okuduğu coşku ve Öğrencilerden birkaçı, okuyucuyu heyecana bağlı anlatımla coşturan, heyecanlandıran metinlerden oluşturulmuş metinlerin ortak seçilmiş parçalar okur, diğerleri okunan özelliklerini fark eder. metinleri dinlerler. 2. Bu metin ve metin parçalarında kimin duygularından söz edildiğini 3. Bu metin parçalarında hangi şahıs zamirlerinin daha çok kullanıldığını 4. Bu metin ve metin parçalarında kelimelerin ilk anlam değerlerinin dışında kullanılıp kullanılmadıklarını araştırır. 5. Bu metinlerde kelimelerin duygu ve çağrışım değerlerini, imgelerin özelliklerini [!] Coşturucu anlatımda ben ve biz zamirinin hareket noktası durumunda olduğu belirtilir. [!] Heyecan, mutluluk veya mutsuzluk ifade eden; dinî duyarlılık, derin düşünce, yüceltme gibi hâlleri dile getiren söz öbeklerinin kullanılıp kullanılmadığı üzerinde durulur.

24 6. Bu metinlerde ahenk ögelerini, ses benzerliklerini ve ses akışının özelliklerini 7. Bu metinlerde kelime ve cümle seviyelerinde tekrarlar olup olmadığını tartışır. 8. Bu anlatım üzerine kurulan metin türlerini 9. Bu anlatımlarla oluşturulmuş metinlerde söz ve söz öbeklerinin duygu değerlerini araştırır. 10. Bu anlatımlarla oluşturulmuş metinlerde duyguların nasıl ve niçin yorumlandığını gösterir. 11. Bu anlatımlarla oluşturulmuş metinlerde cümlelerin özelliklerini 12. Bu anlatımlarla oluşturulmuş metinlerde dilin hangi işlevlerinden yararlanıldığını 13. Bu anlatımlarla oluşturulmuş metinlerin dilin hangi işlevi çevresinde oluştuğunu 14. Okuduğu ve dinlediği metinlerin kimin için yazıldığını araştırır. 15. Bu anlatımlarla oluşturulmuş metinlerin yazılış nedenlerini 16. Bu anlatımlarla oluşturulmuş metinlerde parçaların ait olduğu bağlamı 17. Bu anlatımlarla oluşturulmuş metinlerde cümle kuruluşlarında ve cümleler arasındaki ilişkide dikkate değer özellikler olup olmadığını tartışır. 18. Bu anlatımlarla oluşturulmuş metinleri diğer anlatım türleriyle karşılaştırır. Öğrenciler; kendisinde acıma, hüzün uyandıran bir resmi veya tabloyu sınıfa getirirler; resim veya tabloda gördüklerini sözle ve yazıyla anlatırlar.

25 2.Zamir 19. Coşku ve heyecana bağlı anlatım türleriyle metin oluşturur. Öğrenciler, okuyucuyu coşturan, heyecanlandıran, hüzünlendiren, sevindiren, mutlu kılan; ona acı, ve hüzün veren küçük metin örnekleri yazarlar. Yazdıkları metinleri arkadaşlarına okurlar. Arkadaşlarının okuduğu metinler hakkında düşündüklerini paylaşırlar. Zamirlerin işlevlerini belirleme [!] Zamir konusu; coşku ve heyecana bağlı anlatım türlerinden yararlanılarak işlenecektir. 1. Metinlerdeki zamirleri bulur ve bu zamirlerin kullanılma nedenlerini açıklar. Zamirleri çıkarılmış bir paragraf dağıtılır. Öğrencilerden uygun kelimeleri boşluklara yerleştirmeleri istenir. Öğrenciler, iki metin arasındaki anlam farklılaşmasını tartışırlar. [!] Zamirlerin teklik ve çokluk olarak da kullanılabileceği belirtilir. 2. Metinlerdeki şahıs zamirlerini bulur, bunların kullanılma nedenlerini açıklar. 3. Metinlerdeki işaret zamirlerini bulur, bunların kullanılma nedenlerini açıklar. 4. İşaret zamiri ve işaret sıfatı olarak kullanılan kelimeleri ayırt eder, aynı kelimenin hangi durumlarda sıfat ve zamir olarak kullanılabildiğini fark eder. 5. Metindeki belirsizlik zamirlerini bulur, bunların ifadeye kazandırdıklarını tartışır. Öğrenciler, bir metinde geçen zamirlerin altlarını değişik renkli kalemlerle çizerler. Niçin şahıs, işaret, belirsizlik ve soru zamirleri oldukları tartışılır. Öğrenciler, cümleler arasındaki ilişkilerde zamirlerin işlevlerini araştırırlar.

26 6. Metindeki işlevlerine göre belirsizlik zamirleriyle belirsizlik sıfatlarını ayırt eder. 7. Metindeki soru zamirlerini bulur, bunların ifadeye kazandırdıklarını tartışır. 8. Soru sıfatlarıyla, soru zamirlerini ayırt eder; hangi durumda aynı kelimenin sıfat veya zamir olarak kullanıldığını tartışır. 9. Metindeki zamirleri yapılarına göre sınıflandırır, özelliklerini açıklar. 4.DESTANSI (EPİK) ANLATIM - EMREDİCİ ANLATIM FİİL (EYLEM) /FİİLİMSİ (EYLEMSİ) 1.Destansı (Epik) Anlatım 2.Emredici Anlatım Destansı anlatımın özelliklerini belirleme ve destansı anlatımla metin oluşturma 1. Okuduğu ve dinlediği destansı anlatımla oluşmuş metinlerin ortak özelliklerini 2. Destansı anlatımda ele alınan konuları gruplandırır. 3. Destansı anlatımda tarihî olay ve kişilerin nasıl anlatıldığını açıklar. 4. Destansı anlatımda tarihî olay ve kişileri değerlendiriş özelliklerini 5. Destansı anlatım ile destanlar arasındaki ilişkiyi açıklar. 6. Destansı anlatımda hangi edebî türlerden yararlanılabileceğini 7. Destansı anlatımla metin oluşturur. Emredici anlatımın özelliklerini belirleme ve emredici anlatımla metin oluşturma Öğrenciler, destansı anlatımla oluşmuş metinler bulur, bu metinleri okur; okunanları dinler ve bunların okuyucuda uyandırdığı duyguları açıklarlar. Öğrenciler, destansı metinlerde ele alınan konuları araştırırlar. Öğrenciler, destansı metinlerde olağanüstü ögeleri açıklar, bunları çeşitlerine göre gruplandırırlar. Öğrenciler, destansı küçük metinler yazar, yazdıkları metinleri birbirlerine okurlar. Okunan metinler hakkında düşüncelerini ifade ederler.

27 1. Okuduğu ve dinlediği emredici anlatımla oluşturulmuş metin örneklerinin ortak özelliklerini açıklar. 2. Emredici metinlerin dilin hangi işlevi çerçevesinde oluştuğunu fark eder. 3. Emredici metinlerde çok kullanılan kelime ve kelime gruplarını sezer. 4. Emredici metinlerin hangi amaçlarla kullanıldığını fark eder. 5. Emredici metinlerin sosyal hayatın içindeki yerini tartışır. 6. Emredici anlatım türünde çok kullanılan şahıs zamirlerini ve çekim eklerini bulur. 7. Emredici anlatım biçimlerinde çok kullanılan kipleri ve bunların ifadeye kazandırdıklarını keşfeder. 8. Reklamla ilgili yazılı ve sözlü anlatımda öneri ve telkinlerin nelerle zenginleştirildiğini tartışır. Öğrenciler, emredici anlatım türünde yazılmış metinler bulur, okur ve okunanları dinlerler. Öğrenciler, kanun ve yönetmelik metinleri, kullanma kılavuzları, uyulması gereken kuralları bildiren metinler, trafik kurallarını bildiren metinler, reklam metinleri vb. okurlar. Bu metinlerle ne iletilmek istendiğini tartışırlar. Bu metinlerde kullanılan dilin özelliğini açıklarlar. [!] Emredici sözlü ve yazılı anlatımın okuyucuyu bir iş yapmaya, bir eylemde bulunmaya, bir davranışı gerçekleştirmeye zorladığı belirtilir. Alıcı durumundaki okuyucu veya dinleyicinin kendisine söyleneni yerine getirip getirmemek durumunda olduğu üzerinde durulur. [!] Bu anlatım türünde emir, telkin, öneri ifade eden kelime ve kelime gruplarının çok kullanıldığı üzerinde durulur. [!] Bu tür metinlerin öğretici ve açıklayıcı yönlerinin de olduğunu belirtilir.

28 3.Fiil (Eylem), Fiilimsi (Eylemsi) 9. Emredici anlatımla metin oluşturur. Fiillerin ve fiilimsilerin işlevlerini belirleme 1. Metindeki fiilleri bulur, bunların kullanılma nedenlerini tartışır. 2. Fiilleri, bildirdikleri anlamlara göre gruplandırır. 3. Fiil kiplerini ve şahıs eklerini sınıflandırır. 4. Özneyle ilişkisi açısından fiil çatılarını gruplandırır. 5. Etken fiillerin özelliklerini belirler, ifadeye kazandırdıklarını açıklar. 6. Edilgen fiillerin özelliklerini belirler, kullanılma nedenlerini açıklar. 7. İşteş fiillerin özelliklerini belirler, kullanılma nedenlerini açıklar. 8. Dönüşlü fiillerin özelliklerini belirler, kullanılma nedenlerini açıklar. 9. Nesneyle ilişkisi açısından fiil çatılarını gruplandırır. 10. Geçişli fiillerin özelliklerini belirler, kullanılma nedenlerini açıklar. 11. Geçişsiz fiillerin özelliklerini belirler, kullanılma nedenlerini açıklar. 12. Ettirgen fiillerin özelliklerini belirler, kullanılma nedenlerini açıklar. 13. Cümledeki fiillerin, niçin zamanla anlam kaymasıyla kullanıldığını tartışır. Öğrenciler, emredici anlatım türünde küçük metinler yazar, yazdıkları metinleri birbirlerine okur ve okunan metinler hakkındaki düşüncelerini paylaşırlar. [!] Fiil konusu destansı ve emredici anlatım metinlerinden yararlanılarak işlenecektir.

29 14. Metindeki fiilleri yapılarına göre gruplandırır, bunların özelliklerini açıklar. 15. Birleşik fiillerin oluşumunu açıklar. 16. Yeterlik, tezlik, sürerlik ve yakınlık fiillerini birbirinden ayırır; bunların cümleye kazandırdığı anlamları tartışır. 17. Ek fiilin kullanılışlarını belirler ve bunların kullanılma nedenlerini tartışır. 18. Metindeki fiilimsileri (sıfat-fiil, zarf-fiil, isim-fiil) bulur, gruplandırır ve bunların kullanılma nedenlerini açıklar. Cümle oluştururken fiilleri yerinde ve doğru kullanır. 5. ÖĞRETİCİ ANLATIM- AÇIKLAYICI ANLATIM TARTIŞMACI ANLATIM ve KANITLAYICI ANLATIM- ZARF (BELİRTEÇ) 1.Öğretici Anlatım Öğretici anlatımın özelliklerini belirleme ve öğretici anlatımla metin yazma 1. Dinlediği ve okuduğu öğretici metinlerin ortak özelliklerini 2. Öğretici metinlerin yazılış amaçlarını 3. Öğretici metinlerde dilin hangi işlevde kullanıldığını açıklar. 4. Öğretici metinlerin dil ve anlatım özelliklerini Öğrenciler fizik, kimya, coğrafya, biyoloji gibi ders kitaplarından seçtikleri metinleri sınıfa getirip okurlar. Bu metinler arasındaki benzer ve farklı yönleri belirlerler. [!] Bu metinlerin açıklama, aydınlatma, bilgi verme amaçlarıyla yazıldıkları vurgulanır. [!] Öğretici metinlerde söz sanatlarına, dilin bünyesine mal olmamış yan anlam ifade eden kelime ve kelime gruplarına yer verilmediği açıklanır.

30 2.Açıklayıcı Anlatım 5. Öğretici yazılarda parçalar arası ilişkinin nasıl sağlandığını fark eder. 6. Öğretici yazıların düzenleniş sebeplerini açıklar. 7. Öğretici yazılar ile alıcı (okuyucu) ilişkisini 8. Öğretici anlatımla metin oluşturur. Açıklayıcı anlatımın özelliklerini belirleme ve açıklayıcı anlatımla metin oluşturma 1. Dinlediği ve okuduğu açıklayıcı anlatımla yazılmış yazıların ortak özelliklerini Öğrenciler, öğretici anlatım türünde kısa metinler yazar, yazdıkları metinleri birbirlerine okur ve okunan metinler hakkındaki düşüncelerini paylaşırlar. Öğrenciler, açıklayıcı anlatım türünde yazılmış metinler bulur, okur ve okunanları dinlerler. [!] Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerektiği vurgulanır. 2. Açıklayıcı anlatımla ele alınan problemin nasıl ortaya konulduğunu [!] Açıklayıcı yazıların; sorunu ortaya koyan cümle veya cümlelerle başladığı; sorunu çözümleyen açıklamalar, örnekler, karşılaştırmalar ile devam ettiği, özetleyici veya yargı bildiren ifadelerle sonuçlandığı üzerinde durulur. 3. Açıklama yazılarında ele alınan problemin hangi yönlerden ele alındığını açıklar.

31 3.Tartışmacı Anlatım 4. Açıklama yazılarında dil ve anlatım özelliklerini 5. Yazarın ele alınan problemle ilişkisini 6. Açıklayıcı anlatımın özelliklerini 7. Açıklayıcı yazılar ile okuyucu ilişkisini 8. Açıklayıcı anlatımla metin oluşturur. Tartışmacı anlatımın özelliklerini belirleme ve tartışmacı anlatımla metin oluşturma 1. Okuduğu ve dinlediği tartışmacı anlatımla oluşturulmuş yazıların ortak özelliklerini 2. Okuduğu, dinlediği tartışmacı metinlerin yazılış ve söyleniş amaçlarını 3. Tartışmacı anlatımla dilin hangi işlevinin ön plana çıktığını 4. Tartışmacı anlatımda seçilen kelime ve düzenlenen cümlelerin özelliklerini Öğrenciler, açıklayıcı anlatım türünde küçük metinler yazar, yazdıkları metinleri birbirlerine okur ve okunan metinler hakkındaki düşüncelerini paylaşırlar. Öğrenciler, tartışmacı anlatım türünde yazılmış metinler bulur, okur ve okunanları dinlerler. [!] Dilin göndergesel işlevi ve kelimelerin gerçek anlamlarında kullanılmasına özen gösterildiği, açıklayıcı anlatımda kesin ve açık ifadenin önemli olduğu belirtilir. Açıklayıcı metinlerde tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma; örneklendirme, benzerlik ve karşıtlardan yararlanarak metinlerin düzenlendiği hususu üzerinde durulur. Bu metinlerde ifadenin açık olması gerektiği vurgulanır. [!] İşlenen konu hakkında tecrübeli olunması gerektiği vurgulanır.

32 4.Kanıtlayıcı Anlatım 5. Tartışmanın nasıl ve hangi ifade biçimleriyle başladığını ve sürdürüldüğünü 6. Tartışmacı anlatımda belli bir tartışma yöntemi olup olmadığını fark eder. 7. Tartışmacı anlatımla yazan veya konuşan kişinin okuyucuyu veya dinleyiciyi ikna etmek için dili nasıl kullandığını 8. Tartışmacı anlatımla metin oluşturur. Kanıtlayıcı anlatımın özelliklerini belirleme ve kanıtlayıcı anlatımla metin yazma 1. Okuduğu ve dinlediği kanıtlayıcı anlatımla yazılmış metinlerin ortak özelliklerini 2. Okuduğu ve dinlediği kanıtlayıcı anlatımla oluşturulmuş metinlerin yazılış amaçlarını tartışır. 3. Kanıtlayıcı anlatımda inandırmak üzere baş vurulan örnek ve belgelerin ele alınan konuyla ilişkisini 4. Kanıtlayıcı anlatımla dilin hangi işlevde kullanıldığını tartışır. 5. Kanıtlayıcı yazılarda kelime ve kelime gruplarının anlam ve duygu değerlerini 6. Okuduğu ve dinlediği kanıtlayıcı yazılarda inandırıcı kanıtlar bulunup bulunmadığını tartışır. 7. Konuşmacı veya yazarın düşüncesini kabul ettirmek için nasıl bir yol izlediğini fark eder. Öğrenciler, bir paragraf boyutunda tartışma metinleri yazar, bunları okur, arkadaşlarının yazdığı açıklayıcı yazıları dinler ve bunlar hakkındaki düşüncelerini söylerler. Öğrenciler, bir düşünceyi, bir savı kanıtlamak üzere yazılmış yazılar bulur ve bunları okurlar. [!] Tartışmada yazarın veya konuşmacının yeteneği, bilgisi ve deneyimiyle kendince bir yöntem belirlediği üzerinde durulur. [!] Kanıtlayıcı anlatımın; inandırma, aydınlatma, bir başkasına kendi görüşünü kabul ettirme amaçlarıyla düzenlendiği vurgulanır.