İçindekiler. BİRİNCİ BÖlÜM ANAYASA KAVRAMI * FONKSİYONU - YORUMU TÜRK ANAYASA HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ

Transkript

1 İçindekiler Önsöz 5 Kısaltmalar 17 BİRİNCİ BÖlÜM ANAYASA KAVRAMI * FONKSİYONU - YORUMU I. ANAYASA KAVRAMI VE ANAYASANIN FONKSİYONU 23 A. Anayasa Kavramı ve Anayasa Hukuku Öğretisi 23 B. Anayasanın Fonksiyonları ve İçeriği 26 II. ANAYASANIN YORUMU 27 A. Hukuksal Yorum Metotları 27 B. Anayasa Yorumunun Özellikleri 28 LİTERATÜR 1 30 İkİNCi Bolü M TÜRK ANAYASA HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ I. OSMANLI İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE ANAYASA HUKUKU 31 A. Sened-i İttifak'a Kadar 31 B. Sened-i İttifak 33 C. Tanzimat Hareketleri GülhaneHattı Hümayunu Islahat Fermanı Anayasa Hukuku Açısından Fermanların Değeri 36 D. Birinci Meşrutiyet ve 1876 Anayasası Anayasası'na Egemen Olan İlkeler ve Devlet Fonksiyonları Anayasası'nda Temel Hak ve Özgürlükler 39 E. İkinci Meşrutiyet ve 1909 Anayasası Anayasası'na Egemen Olan İlkeler ve Devlet Fonksiyonları Anayasası'nda Kişi Hak ve Özgürlükleri İkinci Meşrutiyet Döneminin Sona Ermesi 43 LİTERATÜR II 44

2 8 Gören - Anayasa Hukuku II. CUMHURİYET DÖNEMİ ANAYASA HUKUKU 45 A Anayasası Genel Olarak Anayasası'na Egemen Olan İlkeler ve Devlet Fonksiyonları Ocak 1921 Tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun Değiştirilmesi ve Cumhuriyetin İlanı 47 B Anayasası Anayasası'na Egemen Olan ilkeler Anayasası'nda Devlet Fonksiyonları 52 a) Yasama 52 b) Yürütme 52 c) Yargı Anayasasında Temel Hak ve Özgürlükler 55 LİTERATÜR III 56 C Anayasası Anayasasına Egemen Olan İlkeler 57 a) Anayasanın Sert Niteliği 57 b) Anayasanın İçeriği ve Planı 58 c) Başlangıç Kuralları ve Bu Kuralların Hukuksal Değeri 58 d) Egemenliğin Ulusa Ait Oluşu 58 e) Anayasanın Üstünlüğü İlkesi 59 f) Çift Meclis Sistemi 60 g) Tek Devlet İlkesi 60 h) Devlet Şeklinin Cumhuriyet Oluşu 60 ı) Cumhuriyetin Nitelikleri 50 i) Parlamenter Hükümet Sistemi 62 j) Yargı Bağımsızlığı Anayasasında Devlet Fonksiyonları 63 a) Yasama 63 b) Yürütme 65 c) Yargı Anayasasında Temel Hak ve Özgürlükler 70 D ve 1973 Tarihli Anayasa Değişiklikleri Devlet Fonksiyonlarında Gerçekleştirilen Değişiklikler 72 a) Yasamaya İlişkin Olarak 72 b) Yürütmeye İlişkin Olarak 72 c) Yargıya İlişkin Olarak Temel Hak ve Özgürlüklere İlişkin Değişiklikler 73 LİTERATÜR IV 74

3 içindekiler a ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 1982 ANAYASASI VE TÜRK ANAYASAL DÜZENİ I. GEÇİŞ DÖNEMİ ANAYASAL DÜZENİ 75 A. Milli Güvenlik Konseyi Rejimi 76 B. Kurucu Meclis'in Yapısı ve Görevleri 77 II. ANAYASANIN YAPISI 80 III. DEVLETİN NİTELİKLERİ 82 A. Cumhuriyet İlkesi 82 B. İnsan Haklarına Saygılı Devlet İlkesi 84 C. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlı Devlet İlkesi 94 D. Başlangıç İlkeleri 97 E. Demokratik Devlet İlkesi Genel Olarak Demokrasi Anayasamızda Demokratik Devlet İlkesi Atatürk ve Çağdaş Özgürlükçü Demokrasi F. Laik Devlet İlkesi LİTERATÜR V 112 G. Sosyal Devlet İlkesi Sosyal Devlet İlkesinin Genel Anlamı 11 4 a) Devletin Sosyal Yükümlülüğü b) Temel Hakların Sosyal Bağlılığı Sosyal Devletin Anayasa-Hukuksal Temelleri Sosyal Devlet İlkesinin Hukuksal Sonuçları Sosyal Devlet ve Hukuk Devletinin Zorunlu İlişkisi 121 a) Sosyal Hukuk Devleti ve Anayasal Devlet 121 b) Sosyal Devletçilik ve Toplum 122 c) Sosyal Devlet ve Sosyal Sorumluluk 124 d) Sosyal Devlet ve Sosyal Hukuk Devletinin Zıtlığı ve Kaynaştırılması Fırsat Eşitliği ve Sosyal Dağıtım Sosyal Hakların Sınırı 131 H. Hukuk Devleti İlkesi 135 LİTERATÜR VI 140 IV. ERKLER AYRILIĞI İLKESİ VE HÜKÜMET SİSTEMLERİ 142 A. Erkler Ayrılığı ilkesinin Niteliği 142

4 Gören - Anayasa Hukuku B. Erkler Arasındaki İlişkiler ve Hükümet Sistemleri Erkler Birliğini Esas Alan Hükümet Sistemleri Erkler Ayrılığının Sert Bir Biçimde Uygulandığı Hükümet Sistemleri Erklerin Dengeli Bir Biçimde Ayrılığını Esas Alan Hükümet Sistemleri (Parlamenter Sistem) 47 1 a) Sorumsuz Devlet Başkanı, 147 b) Siyasal Bakımdan Sorumlu Bakanlar Kurulu 148 c) Yürütmenin Parlamentoyu Feshi ve 1961 Anayasalarında Hükümet Sistemleri Anayasanın Benimsediği Hükümet Sistemi 151 LİTERATÜR VII 153 V. DEVLET TEŞKİLATI 154 A. Yasama (Türkiye Büyük Millet Meclisi) Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kuruluşu Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin Görev ve Yetkileri 158 a) Yasa Koymak, Değiştirmek, Kaldırmak aa. Şekli ve Maddi Kanunlar I 59 bb) Yasama Yetkisinin Genelliği ve ilkelliği cc) Yasama Yetkisinin Devredilmezliği dd) Parlamento Kararları ee) İçtüzük b) Bakanlar Kurulunu ve Bakanları Denetlemek I 70 aa) Soru 1 1? bb) Genel Görüşme 173 cc) Meclis Araştırması I 74 dd) Meclis Soruşturması I 75 ee) Gensoru 177 c) Bakanlar Kuruluna Kanun Hükmünde Kararname Çıkarma Yetkisi Vermek 179 d) Mali Yetkiler 187 e) Uluslararası İlişkilerle İlgili İşleri Görmek 190 aa) Uluslararası Andlaşmaları Uygun Bulma 190 bb) Savaş ilanına Karar Verme ve Silahlı Kuvvetlerin Kullanılmasına izin Verme 198 aaa) Savaş ilanına Karar Verme bbb) Silahlı Kuvvetlerin Kullanılmasına Karar Verme Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeleri'nin Konumu 202 a) Ulusun Temsili 202 b) Yasama Bağdaşmazlığı (TBMM Üyeliği ile Bağdaşmayan işler) 204 c) Yasama Bağışıklığı 206 aa) Yasama Sorumsuzluğu 206 bb) Yasama Dokunulmazlığı 208 d) Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyeliğinin Düşmesi 212 e) Türkiye Büyük Millet Meclisi Üyelerinin Mali Statüsü 213 LİTERATÜR VIII 215

5 içindekiler ]_ B. Yürütme (Cumhurbaşkanı-Bakanlar Kurulu) Cumhurbaşkanı 217 a) Konumu 217 b) Seçimi, Nitelikleri ve Görev Süresi 218 c) Görev ve Yetkileri 222 d) Siyasal Sorumsuzluğu 231 e) Cezai Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu 233 aa) Görevi Dışında İşlediği Suçlar 233 bb) Göreviyle İlgili Suçlar 234 cc) Cumhurbaşkanının Tek Başına Yapacağı İşlerde Sorumluluk 235 dd) Vatana İhanet 236 ee) Cumhurbaşkanlığı Makamının Boşalması Bakanlar Kurulu 240 a) Bakanlar Kurulunun Kuruluşu ve Oluşumu 240 b) Sorumluluğu 244 c) Seçimlerde Geçici Bakanlar Kurulu 246 LİTERATÜR IX 248 C. Anayasa Yargısı Anayasa Yargısının Meşruluğu Anayasa Yargısının Anlamı ve Fonksiyonu 257 a) Anayasa Yargısının Fonksiyonel ve Mantıksal Sınırları 259 b) Fonksiyonel Sınırların Korunması Yöntemleri 260 c) Anayasa Yargısının Toplumsal Uzlaşmanın Korunması Fonksiyonu Bir Anayasa Organı Olarak Anayasa Mahkemesi Anayasa Mahkemesinin Anayasa-Hukuksal Statüsü Anayasa Mahkemesinin Görev ve Yetkileri 267 a) Norm Denetimi 269 aa) Yargılama Türleri 269 aaa) Soyut Norm Denetimi (İptal Davası) 269 bbb) Somut Norm Denetimi (Anayasaya Aykırılığın Diğer Mahkemelerde ileri Sürülmesi) 270 ccc) Anayasa Şikayeti 271 (1) Avusturya'da Temel Hak Şikayeti 274 (2) İspanya'da Anayasa Şikayeti 276 (3) F. Almanya'da Anayasa Şikayeti 277 (3a) Anayasa Şikayetinin Başvuru Yolları 278 (3b) Anayasa Şikayetinin Kabul Edilebilirlik Koşulları 279 (3c) Anayasa Şikayeti Yargılamasında Geçici Tedbir Kararı 280 (3d) Kararın Anayasa Hukuksal Denetiminin Kapsamı 280 (4) Türk Anayasa Hukuku Açısından Öneriler 281 bb) Anayasa-Yargısal Denetimin Konusu, Zamanı ve Ölçütü 285 aaa) Denetimin Konusu 285 bbb) Denetimin Zamanı (Giderici-Önleyici Denetim) 286 ccc) Denetim Ölçütü 289

6 12 Gören - Anayasa Hukuku b) Anayasa Mahkemesinin Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması ve TBMM Üyeliğinin Düşmesine İlişkin Parlamento Kararlarını Denetimi 292 c) Anayasa Mahkemesinin Yüce Divan Sıfatıyla Yargılama Yapması 292 d) Anayasa Mahkemesinin Siyasi Partilere İlişkin Görevleri Anayasa Mahkemesinin İptal Kararı Verirken Kanun Koyucu Gibi Hareketle Yeni Bir Uygulamaya Yol Açacak Biçimde Hüküm Tesis Edemeyeceği Anayasa Mahkemesinin İptal Kararlarının Yürürlüğe Girişi Tarihini Ayrıca Belirlemesi Anayasa Mahkemesinin Yasa Koyucuya Çağrıda Bulunması (Appel-Entscheidungen) Anayasa Mahkemesi Kararlarının Hukuksal Sonuçları 303 a) Anayasa-Yargısal Karar İçerikleri 303 b) Kararların Bağlayıcılığı ve Kesinliği (Yaptırım Gücü) Anayasa Yargılamasında Usul Kuralları Anayasa Yargısında Yürürlüğü Durdurma Kararı 309 a) Tarihli Karardan Önce Yürürlüğü Durdurma Kararının Türk Öğreti ve Uygulamasındaki Anlamı 3 u 9 aa) Anayasa Hukuku Öğretisi bb) Anayasa Mahkemesinin İçtihadı 311 b) Tarihli Karar c) Değerlendirme aa) Yürürlüğü Durdurma Kararı ve Hukuk Devletinde Etkili Bir Yargı Denetimi 314 bb) Türk Uygulaması için Alman Modeli 15 3 cc) Düzenlemenin Tarihsel Gelişimi dd) Anayasa Mahkemesinin Boşluk Doldurma Yetkisi ee) Yürürlüğü Durdurma Kararı ve Yargı Erki ff) Yürürlüğü Durdurma Kararları ve Anayasa Mahkemesi Kararlarının Etki Gücü 318 gg) Sonuç Anayasa Kurallarının Doğrudan Uygulanması 319 LİTERATÜR X 323 VI. OLAĞANÜSTÜ HAL VE SIKIYÖNETİM DÜZENİ 329 A. Genel Olarak 329 B. Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetimin Hukuksal Sonucu 332 C. Olağanüstü Hal Rejimlerinde Yargısal Denetim 334 D. Olağanüstü Hal ve Sıkıyönetimde Temel Haklar 337 LİTERATÜR XI 339 VII. ANAYASALARIN DEĞİŞTİRİLMESİ SORUNU 340 A. Özgün Kurucu İktidar-Türev Kurucu İktidar 340 B. Anayasalarımızda Anayasayı Değiştirme Sorunu 341 LİTERATÜR XII 350

7 içindekiler ] VIII. TEMEL HAKLAR 351 A. Genel Olarak Temel Haklar İnsan Hakları Temel Haklar Anayasal Haklar Yazısız Temel Haklar Demokratik Fonksiyonel Temel Hak Görüşü 354 B. Temel Hak Kavramı ve Temel Hakların Tarihçesi Temel Hakların Varlığı ve Anlamı Temel Hakların Ortaya Çıkması ve Belirginleşmesi Avrupa Temel Haklar Şartı Temel Hakların Türkiye'deki Gelişimi Temel Hakların Sınırlanması 365 a) Yasa Kaydı 365 aa) Basit Yasa Kaydı bb) Nitelikli Yasa Kaydı 366 b) İçeriksel Sınırlamalar 366 aa) Koruma Alanı Sınırlamaları (Temel Hak içeriksel Sınırlamalar) 366 bb) Anayasa İçeriksel Sınırlamalar 367 c) Yasa Kaydından Oranlı Yasa Kaydına Sınırlamanın Sınırları 371 a) Yasa Kaydı 371 b) Orantılık (Ölçülülük) İlkesi 372 aa) Elverişlilik 373 bb) Zorunluluk 373 c) Öz (Çekirdek Kriteri) 374 d) Belirginlik İlkesi 376 e) İnsan Onuru Kriteri 376 f) Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri Kriteri 377 g) Laik Cumhuriyetin Gerekleri Kriteri 378 h) Tarihli Anayasa Değişikliğinin Değerlendirilmesi 378 C. Temel Ödevler D. Temel Hakların Kötüye Kullanılması 380 E. Sert Çekirdekli Temel Haklar LİTERATÜR XIII 385 F. Münferit Temel Haklar Negatif Statü Hakları a) Yaşam ve Vücut Bütünlüğü Üzerindeki Hak (Anayasa md. 17 f. I ve II) 388 aa) Genel Olarak 388 bb) Koruma Alanı 388

8 Gören - Anayasa Hukuku_ cc) Müdahaleler J Ö S aaa) Yaşama Yapılan Müdahaleler bbb) Vücut Bütünlüğüne Müdahaleler dd) Müdahalelerin Anayasa Hukukunca Haklı Çıkarılması 390 aaa) Yaşam Üzerindeki Hakkın Sınırları bbb) Sınırlamanın Sınırı 9^ 3 ee) Ölüm Cezası 9^ 3 aaa) Genel Olarak bbb) Türkiye'de Ölüm Cezası b) Genel Eşitlik İlkesi aa) Tarihsel Gelişim bb) Koruma Alanı aaa) Kapsamı bbb) İçeriği cc) Norm Programı aaa) Ayırım Kriterleri bbb) Ayırım Amacı ccc) Ayırım Kriterleri ile Ayırım Amacı Arasındaki ilişki 100 dd) Fırsat Eşitliği ee) Farklı Cinslerin Eşit Haklara Sahip Olması İlkesi 404 c) İnsan Onurunun Korunması İlkesi aa) Genel Olarak aaa) Sübjektif Bir Kamu Hakkı Olarak İnsan Onuru 409 bbb) Bir Anayasal İlke Olarak İnsan Onuru ccc) Bir Değer Kriteri Olarak İnsan Onuru ddd) insanı Toplum Fonksiyonlarının Objesi Olmaktan Koruyan Bir İlke Olarak insan Onuru 410 eee) Sınırlamanın Sınırı Olarak insan Onuru fff) Hakkın Özü ve İnsan Onuru ^1 ggg) Eşitlik İlkesi ve insan Onuru 41 2 bb) insan Onurunun Kişiliğin Serbestçe Geliştirilmesi Hakkıyla İlişkisi cc) İnsan Onuru Kavramı ve içeriği 4^ 3 dd) Bilgi işlemin Doğurduğu Problemler ee) Suni Döllenmeye İlişkin Sorunlar d) Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü aa) Genel Olarak 41 9 bb) Tarihsel Gelişim cc) Koruma Alanı ve Müdahaleler aaa) Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü (Anayasa md. 26 f. I) (1) Koruma Alanı 421 (2) Söz, Yazı ve Resimle Açıklamak ve Yaymak 423 (3) Müdahaleler 425 bbb) Enformasyon Özgürlüğü (Anayasa md. 26 f. I) 425 (1) Koruma Alanı 425 (2) Müdahaleler 426 ccc) Basın Özgürlüğü (Anayasa md. 28 f. I) 427 (1) Koruma Alanı 427 (la) Basın Kavramı 427 (1b) Güvencenin Kapsamı 427 4^

9 içindekiler 15 (1c) Anayasa md. 26 f. I'deki Diğer Temel Haklarla ilişkisi 429 (2) Müdahaleler 429 ddd) Radyo ve Televizyon ile Haber Verme Özgürlüğü (Anayasa md. 26 f. I, C.2) 430 (1) Radyo-Televizyon Kavramı 430 (2) Garantinin Kapsamı 430 eee) Film ile Haber Verme Özgürlüğü (Anayasa md. 26 f. I, C. 2) 431 (1) Koruma Alanı 431 (2) Müdahaleler 431 dd) Anayasa Hukukunca Müdahalelerin Haklı Çıkarılması 431 aaa) Sınırlama Nedenleri 431 bbb) Sınırlamanın Sınırı Olarak Sansür Yasağı 434 e) Din ve Vicdan Özgürlüğü 435 aa) Din ve ibadet 435 bb) Din ve Vicdan Özgürlüğü 435 cc) İnanma Özgürlüğü 435 dd) Laik Devlet Düzeni İçinde Din Özgürlüğü Nasıl Sağlanabilir? 436 ee) Vicdan Özgürlüğü, Din Özgürlüğü ve Kanaat Özgürlüğü 436 ff) Özgürlük Taşıyıcısının Aktif ve Pasif Tutumuna Göre Din ve Vicdan Özgürlüğü 437 gg) Bütün Dinlerin Mensuplarının Yasa Önünde Eşit Oluşu 437 hh) İbadet, Ayin ve Törenler 438 kk) Dinin Kötüye Kullanılması 438 II) Dinin Kötüye Kullanılmaması için Önlemler 439 mm) Zorunlu Din Dersleri-Din ve Vicdan Özgürlüğü: 440 nn) Başörtüsü Sorunu - Din ve Vicdan Özgürlüğü 441 oo) Laik Devlet Düzeni = Din Özgürlüğünün Sınırı 442 f) Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü 443 aa) Yurt İçinde Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü 443 aaa) Temel Hak Taşıyıcısı 443 bbb) Koruma Alanı 444 (1) Yerleşme ve ikamet 444 (2) Yer Değiştirme Amacı ile Hareket 444 (3) Negatif Seyahat Özgürlüğü 445 ccc) Müdahaleler 445 bb) Yurt Dışına Çıkma ve Yurda Girme Özgürlüğü 447 g. Sığınma Hakkı 448 aa) Devletler Genel Hukukunda Sığınma Hakkı 450 bb) Türkiye'de Sığınmacıların Hukuksal Durumu 450 aaa) İkamet ve Seyahatleri 452 bbb) Ülkeye Girişleri 452 ccc) Ülkeden Çıkarılmaları 452 ddd) Sınır Dışı Edilme Yasağı 453 eee) Geri Verilmeleri 453 cc) Siyasal Suçlu Siyasal Kovuşturulan Farkı 453 h) Bilim ve Sanat Özgürlüğü 455 aa) Sanat Özgürlüğü bb) Bilim Özgürlüğü 4 5 8

10 16 Gören - Anayasa Hukuku 2. Pozitif Statü Haklan a) Ailenin Korunması aa) Kurumsal Garanti bb) Devletin Görevi cc) Aile ve Evlilik Kavramları dd) Evlilik Birliği ve Aile Kurma Hakkı ee) Eşit Haklara Sahip Olma İlkesiyle İlişkisi ff) Evliliğin Çekirdek Bünyesinin Dokunulmaz Öğeleri Aktif Statü Hakları a) Genel Olarak b) Siyasal Haklar ve Ödevler 4^ 9 aa) Vatandaşlık Hakkı bb) Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakları aaa) Koruma Alanı bbb) Müdahaleler cc) Siyasi Parti Özgürlüğü aaa) Koruma Alanı *> 47 bbb) Sınırlamalar LİTERATÜR XIV 479 Kavramlar Dizini 483 TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI 497 TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İÇTÜZÜĞÜ 553