Antidepresan ilaç tedavisi başlanan hastaların hekim kontrolü dışında ilaçlarını bırakma nedenleri ve ilişkili faktörler

Transkript

1 Antidepresan ilaç tedavisi başlanan hastaların hekim kontrolü dışında ilaçlarını bırakma nedenleri ve ilişkili faktörler Sümeyye Mercan 1, Ahmet Öztürk 2, Alperen Kılıç 2, Ayşe Kurtulmuş 2, Aynur Nabi 2, Ali Barlas Mırçık 2, Ali Emre Dursun 2, Hasan Hüseyin Eker 1, İsmet Kırpınar 2 1 Bezmialem Vakıf Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, İstanbul 2 Bezmialem Vakıf Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, İstanbul

2 Psikiyatrik hastalıklarda tedavi uyumsuzluğu olumlu sağlık sonuçları almak açısından büyük bir engel oluşturmakta GİRİŞ VE AMAÇ Yapılan birçok araştırmada antidepresan ilaç tedavisini bırakma oranlarının yüksek olduğu görülmüş ve hastaların % ının tedavinin ilk 3 ayı içinde ilaçlarını kestikleri saptanmış Oysa ruhsal hastalıkların kronik, rekürren doğası göz önüne alındığında antidepresan ilaç tedavi endikasyonu oluşturan depresif bozukluklar, anksiyete bozuklukları, yeme bozuklukları gibi psikiyatrik tablolarda semptomların gerilemesi sonrasında farmakoterapiye en az 6-9 ay devam edilmesi önerilmekte

3 GİRİŞ VE AMAÇ Bu hastalıklarda psikotrop ilaçların önerilen şekilde kullanılmaması ve tedavinin hekim kontrolü dışında sonlandırılması; hastalık nüksü, hastalık nedeniyle hastane yatışı ve acil servis başvurularında artış, bilişsel fonksiyonlarda bozulma, yaşam kalitesi düşüklüğü, daha yüksek oranlarda iş devamsızlığı, madde kullanımı ve suisid girişimi riskinde artış, komorbid hastalıklar için kullanılan medikal tedavilere uyumda bozulma ve daha yüksek sağlık bakım maliyetleriyle ilişkili bulunmuş Araştırmamızda antidepresan ilaçların hekim kontrolü dışında bırakılma oranlarının en aza indirilebilmesi amacıyla, hastaların tedaviyi bırakma nedenlerinin tespit edilmesi ve bu nedenlerle ilişkili olabilecek faktörlerin incelenmesi hedeflenmiştir.

4 YÖNTEM Tanımlayıcı nitelikteki bu araştırma; tarihleri arasında Bezmialem Vakıf Üniversitesi Hastanesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları polikliniğe başvuran, kendisine başlanan antidepresan ilaç tedavisini son 2 yıl içerisinde en az bir kez hekim kontrolü dışında bırakmış olup ilacını bıraktığı dönemde 17 yaş ve üzerinde olan tüm hastalar dahil edilerek yürütülmüştür. Hastaların polikliniğe başvurduğu anda ve antidepresan ilacını kullanıp bıraktığı dönemde, DSM-5 kriterlerine göre; nörogelişimsel bozukluklar, şizofreni açılımı kapsamında ve psikozla giden diğer bozukluklar, ikiuçlu ve ilişkili bozukluklar, madde ile ilişkili bozukluklar ve bağımlılık bozukluklarıyla nörobilişsel bozukluklar tanılarını karşılamaması koşul olarak alınmıştır.

5 Verilerin toplanmasında araştırmacılar tarafından hazırlanmış, hastaların son 2 yıl içerisinde en son bıraktığı tedaviye ilişkin özellikleri, bırakma sürecindeki sosyodemografik özellikleri ve o dönemdeki başka kronik hastalıklar nedeniyle ilaç kullanım durumunu, ilaç tedavisini bırakma nedenlerini sorgulayan 16 sorudan oluşan anket formu kullanılmış, İlaç bırakma nedeni olarak birden fazla sebep belirten hastaların belirttikleri tüm nedenler dikkate alınmıştır. YÖNTEM Veriler polikliniğe başvuran ve dahil edilme kriterlerini karşılayan toplam 500 hastaya poliklinikte görevli araştırmacı hekimler tarafından anket formunun yüz yüze görüşme yöntemiyle uygulanmasıyla elde edilmiştir. İstatistiksel analizler Epi İnfo programı ile Verilerin değerlendirilmesinde frekans, ortalama, standart sapma ve ki-kare testi Sonuçlar %95 güven aralığında p<0,05 anlamlılık düzeyinde

6 BULGULAR

7 Tablo 1. Araştırmaya dahil edilen hastaların sosyodemografik özellikleri dağılımı Sosyodemografik özellikler Dağılım özellikleri Yaş En genç 17 yaşında En yaşlı 81 yaşında Kadınların yaş ortalaması 36,26±12,30 Erkeklerin yaş ortalaması 37,39±12,13 Tüm hastaların yaş ortalaması 37,08±12,18 Cinsiyet Kadın 344 (%72,12) Erkek 133 (%27,88) Eğitim düzeyi Okur-yazar olmayan 11 (%2,21) Okur-yazar, ilkokul veya ortaokul mezunu 250 (%50,20) Lise mezunu ve üzeri 237 (%47,59) Medeni durum Bekar 134 (%26,85) Evli 329 (%65,93) Boşanmış 25 (%5,01) Eşi ölmüş 11 (%2,20)

8 BULGULAR Hastaların; %76,0 sı SSRI, %17,2 si SNRI, %3 ü NaSSA, %1,4 ü SARI, %1,4 ü TCA, %0,4 ü MAOI, %0,4 ü NDRI ve %0,2 si NRI grubundaki antidepresan ilaçları kullanıp bırakmıştır.

9 Tablo 2. Hastaların sıklık sırasına göre antidepresan ilaç tedavisini bırakma nedenleri Antidepresan ilaç tedavisini bırakma nedeni Toplam 500 hasta içinde nedeni belirten hasta sayısı (Yüzde) İyileştiğini düşünme 171 (%34,2) Yan etkiler 157 (%31,4) İlacın etkisini görememe 103 (%20,6) İlaçsız başaracağını düşünme 70 (%14,0) Düzenli olarak ilaç kullanmada zorluk çekme 39 (%7,8) İlacın bağımlılık yapacağı düşüncesi 31 (%6,2) İlaç tedavisini önemsememe 27 (%5,4) Tedavinin işe yarayacağına inanmama 26 (%5,2) Çeşitli sosyal olaylar ve sağlık problemleri nedeniyle doktora gidemediğinden ilacını yazdıramama 24 (%4,8) Yakın çevresinin ilaç hakkındaki olumsuz söylemleri 24 (%4,8) Gebelik durumu / Gebelik isteği 15 (%3,0) Hekimi beğenmeme / Hekime güvensizlik 14 (%2,8) Çok sayıda ilaç kullanımı 9 (%1,8) Çevresindekilerin ilaç dışı tedavi tavsiyelerine (bitkisel ürüler, yoga vb.) yönelme 8 (%1,6) İlacını başlayan kendi hekimine ulaşamama nedeniyle tedaviyi bırakma 6 (%1,2) Piyasada bulunmaması nedeniyle ilaç temin edememe 5 (%1,0) Tedaviyi anlayamama 5 (%1,0) İlacın yan etki yapacağı endişesi 3 (%0,6) Sosyal sağlık güvencesi olmaması 3 (%0,6) Tedaviyi kendi kendine düzenleme 3 (%0,6) Maddi yetersizlik nedeniyle ilaç temin edememe 3 (%0,6) Başkaları tarafından antidepresan ilaç kullandığının bilinmesini istememe 3 (%0,6) İletişim araçlarından (tv, radyo, internet vb.) antidepresan ilaçlar hakkındaki duyumları 3 (%0,6) Hacamat, hocaya gitme, büyüye yönelme 3 (%0,6) Tüp bebek tedavisine başlama nedeniyle bırakma 2 (%0,4) Emzirme döneminde olup ilacın anne sütüne geçeceği endişesi 1 (%0,2) Alkol kullanmaya başlama nedeniyle bırakma 1 (%0,2) Kullandığı başka ilaçlarla ilaç etkileşimi olacağı düşüncesi 1 (%0,2) İlacın kısırlık yapacağı düşüncesi ve endişesi 1 (%0,2)

10 Tablo 3. Hastaların bıraktıkları antidepresan ilacını kullanım süresi Antidepresan ilacı kullanım süresi Hasta sayısı Yüzde 15 gün veya daha az 78 % 15,6 16 gün - 30 gün 103 % 20,6 31 gün - 6 ay 150 % 30,0 6 aydan daha fazla 169 % 33,8 Toplam 500 % 100,0

11 Tablo 4. Hastaların antidepresan ilacını başlayan hekimin çağırdığı ilk kontrol muayenesine gitme durumlarının dağılımı Antidepresan ilacını başlayan Hasta sayısı Yüzde hekimin çağırdığı ilk kontrol muayenesine gitme durumu Giden 263 % 52,81 Gitmeyen 235 % 47,19 Toplam 498 % 100,00

12 Tablo 5. Hastaların antidepresan ilacını bırakmadan önceki diğer kontrol muayenesine gitme durumlarının dağılımı Antidepresan ilacını bırakmadan Hasta sayısı Yüzde önceki diğer kontrol muayenelerine gitme durumu Giden 140 % 28,11 Gitmeyen 358 % 71,89 Toplam 498 % 100,00

13 BULGULAR %30,32 si bıraktığı antidepresan ilacı başlayan hekimin kendisini ilacın kullanımı, etkisi ve yan etkileri hakkında bilgilendirdiğini, %69,68 si bilgilendirmediğini veya bilgilendirilip bilgilendirilmediğini hatırlamadığını ifade etmiştir. İlacını bıraktığı dönemde başka kronik hastalık nedeniyle ilaç kullanan hastaların oranı %23,74 tür.

14 BULGULAR Erkeklerde kadınlara göre ilacın etkisini görememe, ilacın bağımlılık yapacağı düşüncesi ve hacamat, hocaya gitme, büyüye yönelme nedeniyle antidepresan tedaviyi bırakma oranları anlamlı olarak daha fazla bulunmuştur (p<0,05). Hastalarda eğitim düzeyi yükseldikçe hekimi beğenmeme/hekime güvensizlik nedeniyle bırakma artarken eğitim düzeyi düştükçe ilacını yazan kendi hekimine ulaşamama nedeniyle bırakma artmaktadır (p<0,05).

15 BULGULAR Bekar ve eşi ölmüş hastalar ilaçlarını evli ve boşanmış olanlara göre başkaları tarafından antidepresan ilaç kullandığının bilinmesini istememe nedeniyle daha çok bırakmıştır (p<0,001). SARI grubundaki ilaçlar yan etkiler, MAOI grubundakiler piyasada bulunmadığından ilacı temin edememe nedeniyle anlamlı olarak daha fazla bırakılmıştır (p<0,05).

16 Tedaviyi anlayamama, ilacını etkisini görememe ve yan etkiler nedeniyle bırakanların ilk kontrol muayenesine daha yüksek oranda gitmedikleri bulunmuştur (p<0,05). BULGULAR Hem ilk kontrol muayenesine hem de diğer kontrol muayenelerine gidenlerin gitmeyenlere göre ilacını kullanım süresi daha uzundur (p<0,001).

17 Kendisine tedaviyi başlayan hekim tarafından ilacın kullanımı, etkisi, yan etkileri hakkında bilgilendirildiğini belirtenler arasında, bilgilendirilmediğini veya bilgilendirilip bilgilendirilmediğini hatırlamadığını belirtenlere göre ilacı yan etkiler nedeniyle bırakma oranı anlamlı olarak daha az (p<0,05) BULGULAR ilaçsız başaracağını düşünme nedeniyle bırakma oranı ile ilacını 6 aydan uzun süre kullanma oranı daha fazla bulunmuştur (p<0,05). Antidepresan ilacını bıraktığı dönemde başka kronik hastalık nedeniyle ilaç kullanımı olanların çok sayıda ilaç kullanımı nedeniyle bırakma oranı daha yüksektir (p<0,05).

18 TARTıŞMA VE SONUÇ Araştırmamızın bulgularına bakıldığında, hastaların antidepresan ilaç tedavisini bırakma nedenlerinin büyük çoğunluğunun ilacı bırakmalarında etkili olan düşüncelerini hekime danışmaları halinde, gerek ilaç grubu gerek doz değişikliği, gerekse hekimle görüşerek aklındaki soru işaretlerinin giderilmesiyle çözüme kavuşturulabilecek faktörler olduğu dikkat çekmekte Ayrıca hastaların çağırıldıkları kontrol mauyenelerine büyük oranlarda gitmemeleri de hasta-hekim işbirliğinin yeterli düzeyde kurulamadığını gösterebilir Hangi endikasyon ile olursa olsun antidepresan ilaç başlanan tüm hasta ve yakınlarına tedavi uyumsuzluğunun olumsuz sonuçlarının hekimler tarafından anlatılması uyumsuzluğun önüne geçmede yardımcı olabilir Belirtilen bırakma nedenlerinin bazıları ise hekim uyarılarına rağmen devamlılık gösterebilir. Bu noktada sağlık inanç modeline göre hastaların davranışını değiştirecek olan ciddiyet ve yarar algısını etkilemeye yönelik, örneğin ilaç kutularının üzerine sosyokültürel yapıya uygun hazırlanmış ve öntestlerle etkinliği kanıtlanmış uyarı mesajlarının yerleştirilmesi gibi hekimin muayenesi dışındaki süreçleri de etkileyen yöntemlerin uygulamaya konulması yarar sağlayabilir

19 KAYNAKLAR American Psychiatric Association. Practice guidelines for major depression in adults. American Journal of Psychiatry 1993;150 (supplement 4):1 26. [PubMed: ] Burton WN, Chen CY, Conti DJ, et al. The association of antidepressant medication adherence with employee disability absences. American Journal of Managed Care. 2007; 13: [PubMed: ] Hodgkin, D., Volpe-Vartanian, J., & Alegría, M. (2007). Discontinuation of antidepressant medication among Latinos in the USA. The journal of behavioral health services & research, 34(3), Pomerantz JM, Finkelstein SN, Berndt ER, et al. Prescriber intent, off-label usage, and early discontinuation of antidepressants: a retrospective physician survey and data analysis. Journal of Clinical Psychiatry 2004;65(3): Tai-Seale M, Croghan TW, Obenchain R. Determinants of antidepressant treatment compliance: implications for policy. Medical Care Research and Review 2000; 57(4):

20 TEŞEKKÜRLER