2. TOPRAKLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 2. TOPRAKLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

2 Topraktaki Üç Faz S : Katı W: Sıvı Su A: hava hava Zemin taneleri Faz Diyagramı V t =V v +V s =(V a +V w )+V s M t =M w +M s

3 Hacim Oranları (1) Boşluk oranı (Void ratio), e, (ondalık olarak sunulur, 0.65) Volume of e = Volume of voids(vv ) solids(v ) (2) Porozite (Porosity), n, (yüzde olarak sunulur 100 %, 65 %) s n = Vse V (1 + s e) = e 1+ e Volume of voids ( Vv ) n(%) = x100 Total volume of soil sample( V ) t (3) Doygunluk derecesi (Degree of Saturation), S, (yüzde olarak sunulur 100 %, 65 %) Total volume of voids contains water ( Vw) S(%) = 100 Total volume of voids ( V ) v

4 Tipik Değerler Basit kübik (SC), e = 0.91, Kübik-tetrahedral (CT), e = 0.65, (Lambe and Whitman, 1979)

5 Doygunluk derecesi (Degree of saturation), (S) Total volume of voids contains water ( Vw) S(%) = 100 Total volume of voids ( V ) v Tümüyle kuru zemin S = 0 % Tümüyle doygun zemin S = 100% Doygun olmayan (kısmen doygun zemin) 0% < S < 100% Su içeriği (Water content) (w) w(%)= M w M s = W w W s X 100

6 Yoğunluk ve birim hacim ağırlık Kütle madde miktarıdır ve evrenin her yerinde aynıdır. Ağırlık kütleye etki eden yerçekimi kuvvetinin büyüklüğüdür. (Newton un ikinci yasası F = mg) Hesaplamalarda genellikle birim hacim ağırlık tercih edilir. Mass Density, ρ = Volume Weight Unit weight, γ = = Volume g :acceleration due togravity γ = ρ g = ρ 9.8m 2 sec Water, γ = 9.8 kn 3 m Mass g Volume BİRİM ÇEVİRME G s = ρ ρ s w = ρ ρ s w g g = γ γ s w

7 Ağırlık İlişkileri (1) Su içeriği w (%) Mass of water ( M w) w(%) = x100 Mass of soil solids ( M ) Bazı organik topraklarda w> %100, % 500 e kadar ulaşabilir. (2) Suyun yoğunluğu (sıcaklığa bağlı olarak çok az değişir) ρ w = 1g / cm = 1t / m = 1Mg / m s (3) Toprağın yoğunluğu a. Kuru yoğunluk ρ = Mass of soil solids(m s) d Total volume of soil sample(v t ) b. Toplam, nemli (doğal) yoğunluk (0%<S<100%, Kısmen doygun) Mass of soil sample(m s M w ) ρ = + Total volume of soil sample(v ) c. Doygun yoğunluk (S=100%, V a =0) Mass of soil solids + water(ms + M ρsat = Total volume of soil sample(v ) d. Batık (Submerged) (Buoyant) yoğunluk ρ ' = ρ sat ρ w t t w )

8 Diğer İlişkiler (1) Özgül ağırlık (G s ): katı tanelerin ağırlığının katı tanelerin hacmi kadar suyun ağırlığına oranı: G s = W s V s x γ w G s ρ = ρ (2) Özgül hacim (Specific volume, V ): toprak hacminin birim katı tane hacmine oranı s w = γ γ s w ρw S e = w ρ S e = w G s s V = V t =1+e n= V s V s e 1+e γ= G s +S.e 1+e γ w ρ ρ w

9 Tipik özgül ağırlık değerleri (Lambe and Whitman, 1979) (Goodman, 1989)

10 Faz problemlerinin çözümü Aşağıdaki kuralları unutma: 1. Basit tanımları unutma w, e, ρ s, S, vd. 2. Faz diyagramını çiz. 3. V s =1 veya V t =1 olarak kabul et (eğer verilmemiş ise). 4. Bu ilişkiyi çoğu kez dene; ρ w Se=wρ s ve/veya Se = wg s γ= G s +S.e 1+e γ w ρ ρ w

11 Kıvam Limitleri (Atterberg Limitleri) ve Kıvamlılık İndisleri

12 Kıvam Limitleri İnce taneli zeminlerde suyun varlığı mühendislik davranışını doğrudan etkiler. Bu etkileri tanımlayan referans indekslere gereksinim vardır. Toprak zemin-su karışımı Su içeriği artııyor Kuru toprak Sıvı (Liquid) durum Plastik (Plastic) durum Yarıkatı (Semisolid) durum Katı (solid) durum Likit (Liquid) Limiti, LL Plastik Limiti, PL Büzülme (Shrinkage) Limiti, SL

13 Likit (Liquid) Limit-LL Casagrande Yöntemi (ASTM D a) Prof. Casagrande, testi standartlaştırmıştır. Konik penetrometre (Cone Penetrometer) Yöntemi (BS 1377: Part 2: 1990:4.3) Bu yöntem the Transport and Road Research Laboratory, UK tarafından geliştirilmiştir.

14 Casagrande Yöntemi Alet N=25 düşüm Kapanma boyu = 12.7mm (0.5 in) (Holtz and Kovacs, 1981) TANIM: 25 düşüm ile kapanma boyunun 0.5 inch (12.7mm) e ulaştığı andaki su içeriği

15 Casagrande Yöntemi Çok noktalı grafiksel çözüm w N Das, 1998

16 Casagrande Yöntemi Tek noktalı çözüm Akış eğrisinin eğimi sabit kabul edilir. Eğim 767 liquid limit tests ile belirlemiştir. Sınırlamalar: β ampirik katsayısı her zaman olmayabilir. Düşüm sayısının 20 ile 30 arasındaki değerleri için daha iyi sonuç alınır. tanβ N LL = wn 25 N = number of blows wn = corresponding moisture tanβ = content

17 Konik Penetrometre (Cone Penetrometer) Yöntemi Alet Transport and Road Research Laboratory. (Head, 1992)

18 Konik Penetrometre Yöntemi Çok noktalı çözüm Konik penetrasyonu (mm) 20 mm LL Su içeriği, w (%)

19 Karşılaştırma LL < 100 için sonuçlar uyumludur. Littleton and Farmilo, 1977 (from Head, 1992)

20 Plastik Limit-PL (Holtz and Kovacs, 1981) Ovularak silindirik şekle getirilen toprak zemin örneğinin 3.2 mm çapa eriştiğinde kılcal enine çatlamalar gözleniyor ise, bu örneğin su içeriği PL dir. ASTM D a, BS1377: Part 2:1990:5.3

21 Büzülme (Shrinkage) Limit-SL SL TANIM: Kurumaya bağlı olarak hacimsel küçülmenin durduğu andaki su içeriği SL dir. (Das, 1998)

22 Büzülme Limiti-SL (Cont.) Toprak hacmi: V i Toprak kütlesi: M 1 Toprak hacmi: V f Toprak kütlesi: M 2 (Das, 1998) SL = w i (%) w(%) M1 M = M2 2 (100) Vi V M 2 f ( ρ w )(100)

23 Kıvam limitleri için tipik değerler (Mitchell, 1993)

24 İndisler PI Plastisite (Plasticity) indeksi, PI Plastik durumun geçerli olduğu su içeriği aralığını ifade eder. PI = LL PL Liquid State Plastic State Semisolid State Solid State C B A Liquid Limit, LL Plastic Limit, PL Shrinkage Limit, SL Sıvılık (Liquidity) indeksi, LI Doğal nem içeriğine göre zemin davranışını yorumlayan bir indistir. w PL w PL LI = = PI LL PL w isthe water content LI <0 (A), makaslanınca kırılır. 0<LI<1 (B), makaslanınca plastik davranır LI >1 (C), makaslanınca sıvı olarak davranır.

25 İndisler Aktivite (Activity) indeksi (Skempton, 1953) PI A = % Kil yüzdesi(ağırlıkça) Kilyüzdesi :< mm Normal killer: 0.75<A<1.25 Aktif olamayan killer: A<0.75 Aktif killer: A> 1.25 Yüksek aktivite: Islanınca yüksek hacim değişimi, Kuruyunca yüksek büzülme oranı Mitchell, 1993 AMAÇ KIvam limitlerini etkileyen kilin miktarı ve türünü yorumlamayı amaçlar.

26 3. MÜHENDİSLİK AMAÇLI TOPRAK SINIFLANMASI

27 AMAÇ Basit indislerle benzer davranışa sahip toprak gruplarının oluşturulması ve sınıflanması, mühendislik özelliklerini kestirmek ve genel olarak mühendisler arasında iletişimi sağlamak. Mühendisler arasında iletişim Basit indisler LL, PI Sınıflama Sistemi (lisan) Tecrübe birikimini kullan Mühendislik Özelliklerinin kestirimi Mühendislik amacına ulaşmak

28 Sınıflama sistemleri Yaygın olarak kullanılan iki sistem: Birleştirilmiş Zemin sınıflaması- Unified Soil Classification System (USCS). American Association of State Highway and Transportation Officials (AASHTO) System

29 Toprak Zeminin Dokusu Toprak zeminin dokusu, tanelerin boyutuna, şekline ve taneboyu dağılımına bağlıdır. İri taneli zeminler (Coarse-grained soils): İnce taneli zeminler (Fine-grained soils): Çakıl (Gravel) Kum (Sand) Silt Kil (Clay) mm (USCS) 0.06 mm (BS) Elek analizi Hidrometre analizi

30 Toprak Zeminlerin Özellikleri (Holtz and Kovacs, 1981)

31 Taneboyu USCS BS birim: mm USCS: Unified Soil Classification BS: British Standards (Holtz and Kovacs, 1981)

32 HATIRLA: Kil boyutu taneler Örneğin: Kuvars kil minerallerinin boyutuna öğütülebilir???? Kil mineralleri Örneğin: Kaolinit, İllit, vb.

33 Taneboyu Dağılımı Deney İri taneli zeminler: İnce taneli zeminler: Çakıl Kum Silt Kil mm (USCS) 0.06 mm (BS) (Head, 1992) Elek analizi Hidrometre analizi

34 Taneboyu Dağılımı Etkin taneboyu (Effective size) D 10 : 0.02 mm D 30 : D 60 : Log ölçek (Holtz and Kovacs, 1981)

35 Taneboyu dağılımı Şeklini tanımlamak Örneğin: (iyi derecelenmiş) well graded D10 = 0.02 mm(effective size) D30 = 0.6 mm D = 9 mm Uniformluk (Coefficient of uniformity) D60 9 Cu = = = 450 D Egrisellik (Coefficient of curvature) C c 60 = (D30) (D )(D ) = 2 (0.6) (0.02)(9) = 2 Değerlendirme ölçütü İyi derecelenmiş ( Well graded ) toprak 1< Cc < 3 and Cu 4 ( çakıakıl gravels ) 1< Cc < 3 and Cu 6 ( kumlar sands) SORU tek bir tane boyundan oluşan zeminin C u değeri nedir?

36 CEVAP SORU tek bir tane boyundan oluşan zeminin C u değeri nedir? İnce (%) Coefficient of C D D 60 u = = 10 1 uniformity D (mm) Taneboyu dağılımı

37 Taneboyu Dağılımı Mühendislik uygulamasındaki anlamı Toprak zemin dokusunu tanımlar ve zemin sınıflamasına girdi sağlar. Derecelenme + boylanma ile ilgili bilgi sağlar. Dolgu malzemesi olarak malzeme seçiminde, yol temel malzeme seçiminde veya beton agregası seçiminde kullanılabilir. Dinamik kompaksiyon, enjeksiyon gibi zemin iyileştirme yöntemlerinin seçiminde kullanılabilir. Etkin taneçapı ile hidrolik iletkenliğin tahmininde (Hazen s Equation) kullanılabilir. Taneboyu dağılım eğrisi İRİ TANELİ MALZEMELER için daha önemlidir.

38 Tane şekli İri taneli zeminler Yuvarlak (Rounded) Yarı yuvarlak (Subrounded) Yarı köşeli (Subangular) Köşeli (Angular) Taneli (granular) zeminler için önemlidir. Köşeli taneler yüksek sürtünme direnci Yuvarlak taneler düşük sürtünme direnci (Holtz and Kovacs, 1981)

39 Birleştirilmiş Zemin Sınıflama Sistemi (USCS) USCS sınıflama sistami: Bu sistem ilk kez Prof. A. Casagrande (1948) tarafından II. Dünya savaşında kullanılan hava alanlarının inşası sırasında geliştirilmiştir. Daha sonra, sistem barajlar, temeller ve diğer yapıların inşasında kullanılabilecek şekilde, Prof. Casagrande, the U.S. Bureau of Reclamation, and the U.S. Army Corps of Engineers tarafından modifiye edilmiştir (Holtz and Kovacs, 1981). Ana toprak bileşenleri: (1) İri taneli (2) İnce taneli (3) Organik zeminler (4) Bataklık-turba (Peat) zeminler

40 İri Bloklar Bloklar Taneboyunun tanımı Çakıl Kum Silt ve Kil İri İnce İri Orta İnce Taneboyu dağılımı kullanılmaz- Kıvam limitleri kullanılır. 300 mm 75 mm 19 mm No mm No mm No mm No mm

41 Genel yol 50 % İri taneli zeminler: 50 % İnce taneli zeminler: Çakıl (Gravel) Kum (Sand) Silt Kil NO mm NO mm Taneboyu dağılımı PL, LL LL>50 LL <50 C u C c Gerekli deneyler: Elek analizi ve Kıvam limitleri Plastisite abağı

42 Semboller Zemin Sembolü: G: Çakıl (Gravel) S: Kum (Sand) M: Silt (Silt) C: Kil (Clay) O: Organik Pt: Peat Örnek: SW, iyi derecelenmiş kum SC, Killi kum SM, Siltli kum MH, Yüksek plastisiteli silt Likit limit sembolü: H: Yüksek LL (LL>%50) L: Düşük (LL<%50) Derecelenme sembolü: W: İyi derecelenmiş (Well-graded) P: Kötü derecelenmiş (Poorlygraded) Well graded 1< C 1< C c < 3 (for gravels) c < 3 and and (for sands) soil C C u u 4 6

43 PI Plastisite abağı D Y LL (Holtz and Kovacs, 1981) A-çizgisi genellikle kil türü malzemelerisiltl erden, organik malzemeleri de inorganiklerden ayırmaya yarar. U-çizgisi ise, toprak malzemeler için ÜST SINIRI tanımlar. Not: Belirlenen değerler, U çizgisinin SOLuna düşüyorsa, DEĞERLERİ KONTROL ETMELİSİNİZ.

44 Sınıflama Yöntemi İri taneli malzeme Sınıflama aracı: Taneboyu eğrisi İnce taneli malzeme LL, PI (Santamarina et al., 2001)

45 Örnek No.200 elekten geçen: 30 % No.4 elekten geçen: 70 % LL= 33 PI= 12 PI= 0.73(LL-20), A-line PI=0.73(33-20)=9.49 SC (Killi Kum) (Santamarina et al., 2001)

46 D 60 D 30 D 10

47