ÇOCUK DOSTU KENT ÜZERİNE STRATEJİLER. Yard. Doç. Dr. Hikmet SİVRİ GÖKMEN

Transkript

1 821 ÇOCUK DOSTU KENT ÜZERİNE STRATEJİLER Yard. Doç. Dr. Hikmet SİVRİ GÖKMEN Giriş Endüstrileşme, tüketim, nüfus büyümesi, yoksulluk, çevresel bozulma, suç ve savaş; atmosferdeki, sudaki ve topraktaki bozulma, bir başka deyişle dünya çapnda kentleşmenin etkisi, çocuklarn tam olarak ve serbestçe kentsel yaşama katlma şanslarn gittikçe azaltmaktadr. Günümüzde çocuklar kentlerde kendi gelişimleri adna olumsuz birçok sorunla karşlaşmaktadrlar. Özellikle endüstrileşmiş ve gelişmiş kentlerde çocuklar kalabalk, güvensiz ve kirletilmiş çevrelerde yaşamaktadrlar. Bu çevreler çocuklara; öğrenme, oyun ve rekreasyon için çok az frsat sunmaktadr. Aile parçalanmas, yoksulluk, vandalizm, yerel kaynaklara kstl erişim gibi, tüm bu bileşenler çocuklar ve gençler için birçok kenti olumsuz ve tehdit eden yerler olarak göstermektedir. Özellikle kentlerin yoğun konut bölgelerinde kendiliğinden, düzensiz olarak gelişen oyun, geçmişte kalmş bir olgu olmaya başlamştr. Çocuklar yalnzca evlerinde, arkadaş evinde ve ticari mekanlardaki düzenli oyun çevrelerine katlmaya cesaretlendirilmektedirler (Mc. Kendrick, et.al., 2000). Kentin sunduğu olanaklardan toplumun farkl kesimleri ayn şekilde yararlanamamakta, hzl kentleşme eşitsizliğin derinleşmesine yol açmaktadr. Çocuk haklar der ki; her çocuğun yaşamaya ve gelişmeye, korunmaya, kararlara katlmaya hakk vardr ve bunlarn hepsi hiç bir ayrm gözetilmeksizin bütün çocuklar için geçerlidir. Çocuğun güvenli ve sağlkl bir çevrede herhangi bir ayrma uğramadan insanca yaşayabileceği bir kentte gelişmek en temel hakkdr. İnsan haklarna sayg toplumun çocuklarna nasl davrandğ ile başlar. Olumlu olan çocuk-merkezli yaklaşmdr, bir başka deyişle çocuğun kendi haklarna sahip bağmsz bir birey olduğunu akldan çkarmamak ve yalnzca onun için değil, onunla birlikte davranabilmek önemlidir. Bu doğrultuda ne yapmak gerekiyor? Ne yapmalyz? Çocuklarn yaşamn geliştirmek, ancak onlarn haklarn tanyarak, anlayarak ve gerçekleştirerek olur. Çocuk dostu kent oluşturmak, çocuklar ve onlarn yaşamlar ile aktif olarak ilgilenilen bir süreçtir. Çocuk dostu kent yalnzca yönetim tarafndan gerçekleştirilemez. Çocuklar, aileleri ve çocuklarn yaşamn ilgilendiren tüm kişilerin, kurumlarn ve kuruluşlarn ortaklğ ile gerçekleşir. Çocuk Dostu Kent Nedir? Çocuk dostu kent yaklaşm; Çocuk Haklar Sözleşmesi nin tümüyle uygulanmas görevini üstlenmiştir. Bu nedenle çocuk dostu bir kent, genç vatandaşlarnn her birine; yaşadklar kent hakknda verilen kararlar etkileme; var olmasn istedikleri bir kent hakkndaki görüşlerini ifade etme; aile, toplum ve sosyal yaşama katlma; sağlk, eğitim ve barnma gibi temel hizmetlerden yararlanma; temiz su içme ve düzgün sağlk koşullarndan yararlanma; sömürü, şiddet ve kötüye kullanmdan korunma; kendi başlarna güvenli biçimde sokakta dolaşma; arkadaşlaryla buluşma ve oynama; bitkiler ve hayvanlar için yeşil alanlara sahip olma, kirlenmenin olmadğ bir çevrede yaşama; Kültürel ve sosyal etkinliklere katlma; etnik köken, din, gelir, cinsiyet ya da engellilik gibi herhangi bir ayrmclğa maruz kalmadan kentlerinin eşit bir vatandaş olarak her türlü hizmete erişme haklarn garantiler. * Bu bildiri Mimarlar Odas adna düzenlenmiştir.

2 822 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Çocuklarn gereksinmeleri ve haklarna yönelik tutum ve davranşlar hzla değişmektedir. Özellikle Avrupa ülkelerinde birçok kent yönetimi çocuklar ilgilendiren konularda çeşitli yollar denemektedirler ylnda Birleşmiş Milletler Genel Kurulu nda kabul edilen Çocuk Haklar Sözleşmesi ni birçok ülke imzalamştr. Türkiye nin de 1994 ylnda imzaladğ sözleşmede, çocuklar yalnzca bakma muhtaç bir grup olarak değil, bir yurttaş olarak gösterilmektedir. Tüm dünyada, çocukluğun bu yeni vizyonunu dikkate alan çabalar ve çalşmalar vardr. Birçok uluslararas girişim, kentlerdeki çocuklarn yaşam niteliğini geliştirmek üzere İstanbul daki HABİTAT II konferansndan sonra harekete geçmiştir. UNICEF in Çocuk-dostu Kentler (Child-friendly Cities) girişimi ve UNESCO nun Kentlerde Büyümek (Growing up in Cities) girişimi bu konuda önemli çalşmalar yapmaktadrlar. Kanada, Avusturalya ve Amerika da da benzer girişimler çocuk dostu çevreler yaratmak konusunda çeşitli çalşmalar sürdürmektedirler ylnda Avrupa Çocuk Dostu Kentler Ağ (ENCFC-European Network Child Friendly Cities) Birleşmiş Milletler Çocuk Haklar Sözleşmesi nin yerine getirilmesi amacyla kurulmuştur. Bu oluşum birincisi 2002 ylnda Antwerf-Belçika da olmak üzere, 2004 ylnda Londra-İngiltere, 2006 ylnda Stuttgart- Almanya, 2008 ylnda Rotterdam-Hollanda ve 2010 ylnda Florance-İtalya, 2012 ylnda Zagreb-Hrvatistan da Child in the City konferanslar düzenlemiştir. Ülkemizde de Avrupa Birliği projesi olarak başlayan Çocuk Dostu Belediye Projesi, Özgürlüğünden Yoksun Gençlerle Dayanşma Derneği tarafndan oluşturulmuştur. Çocuk Dostu Belediye Projesi Çankaya Belediyesi tarafndan yürütülmektedir. Türkiye Çocuk Dostu Girişimi 12 ilde (Sivas, Antalya, Bursa, Konya, Tekirdağ, Krşehir, Trabzon, kayseri, Uşak, Gaziantep, Karaman, Erzincan) çeşitli çalşmalar yapmaktadr. Çocuk dostu bir kent oluşturmann temelleri çocuk haklar sözleşmesindeki, ayrm gözetmeme ilkesi (madde 2), çocuğun yarar ilkesi (madde 3), çocuğun yaşama ve gelişme ilkesi (madde 6) ve çocuğun katlm ilkesi (madde 12) ne vurgu yapan dört maddeyi öncelikle ele almakla olur. Çocuk dostu kent, kentin günlük yaşamnda çocuk haklarn yaşama geçirmeye özen gösteren herhangi bir kent veya yerel yönetim sistemidir. Çocuklarn seslerinin, gereksinmelerinin, önceliklerinin ve haklarnn kamu politikalarnn ve uygulamalarnn ayrlmaz bir parças haline geldiği kentler çocuk dostudur. Dolaysyla böyle bir kent ayn zamanda tüm insanlar ile dost bir kenttir. Çocuk Dostu Kent Girişimi 1996 ylnda gerçekleştirilen BM İnsan Yerleşimleri Konferansnda (HABİTAT II) ele alnan ve kentleri herkes için yaşanabilir mekânlar klmay amaçlayan kararn uzants olarak başlatlmştr. Girişim UNICEF in terminolojisi ile önce çocuklar ilkesini temel almaktadr. Avrupa ülkeleri de dâhil olmak üzere yüksek, orta ve düşük gelirli ülkelerdeki yerel yönetimlerin bazlar çocuk dostu olma yönünde siyasi bir karar vermişlerdir. Çocuk dostu olmak kolay değildir. Çocuk dostu olmak için ciddi, istikrarl politikalar üretmiş, stratejiler geliştirmiş ve programlar, planlar oluşturmuş olmak gerekir. Bu nedenle yerel yönetimlerde çocuklara yer açmak, çocuklar kararlara katmak, onlarn adna bir şeyler yapmaktan çok daha önemlidir. Çocuk dostu kent, yaplanma süreci, ayn zamanda Çocuk Haklar Sözleşmesi nin yerel yönetim ortamlarnda yaşama geçirilmesi anlamna gelmektedir ve çocuklar merkeze yerleştiren bir takm özellikleri gözetir. Yerel yönetimler çocuk dostu bir kent oluşturmak için, bu 9 yap taşn gündemlerinde tutmaldrlar: 1. ÇOCUKLARIN KATILIMI: çocuklarn kendilerini etkileyen konulara aktif katlmlarnn sağlanmas; görüşlerinin dinlenmesi ve bu görüşlerin karar süreçlerinde dikkate alnmas, 2.ÇOCUK DOSTU YASAL ÇERÇEVE: bütün çocuklarn haklarn koruyacak ve yaygnlaştracak yasal düzenlemelerin, yönetmeliklerin ve usullerin belirlenmesi, * Bu bildiri Mimarlar Odas adna düzenlenmiştir.

3 KENT ÖLÇEĞİNDE ÇOCUK HAKLARI UYGULAMA STRATEJİSİ: Sözleşme temelinde Çocuk Dostu Kent oluşturulmas için ayrntl ve kapsaml bir strateji veya gündem geliştirilmesi, 4. ÇOCUK HAKLARI BİRİMİ VEYA EŞGÜDÜM MEKANİZMASI: çocuklarn bakş açlarnn öncelikle dikkate alnmasn sağlamak üzere yerel yönetimlerde kalc yaplanmalar oluşturulmas, 5. ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİNİN SAPTANMASI VE DEĞERLENDİRMESİ: yasalarn, politikalarn ve uygulamalarn, uygulama öncesinde srasnda ve sonrasnda çocuklar üzerindeki etkilerini belirleyecek sistematik bir sürecin varlğ, 6. ÇOCUK BÜTÇESİ: yeterli kaynak tahsisi ve çocuklara yönelik bütçe analizi, 7. DÜZENLİ YAYINLANAN KENT ÇOCUKLARIN DURUMU RAPORU : çocuklarn ve haklarnn durumunun belirlenebilmesi için yeterli izleme ve veri toplama çalşmalar, 8. ÇOCUK HAKLARININ BİLİNMESİNİN SAĞLANMASI: gerek yetişkinlerin gerekse çocuklarn çocuk haklarna ilişkin bilgilerinin artrlmas, 9. ÇOCUKLAR ADINA BAĞIMSIZ TANITIM-SAVUNU: çocuk haklarn korumak ve kollamak üzere yaplacak çalşmalarda hükümet dş kuruluşlarn desteklenmesi ve bu alanda bağmsz insan haklar kurumlarnn ombudsmanlk veya çocuk komiserliği- oluşturulmas. Bu doğrultuda yerel yönetimlerin Sağlkl ve güvenli bir çevre, Çocuklarn gelişimi için dost bir çevre, Sürdürülebilir ve adil bir çevre, Temel hizmetlerin verildiği ve herkese bakm sağlayan bir çevre, Özellikle güç durumdaki çocuklar için dost bir çevre, Ayrmclk gözetmeyen ve dayanşmay özendiren bir çevre konularnda öncelikli hedeflerinin de olmas gerekir. Çocuk haklar sözleşmesi, çocuklar onlarn yaşamlarn etkileyen kararlara katlmaya teşvik etmektedir. ÇDŞ Sekreteryas, hizmet vermek; ÇDŞ Girişimi ve hareketi için ortak referans noktas sağlamak üzere 2000 de kurulmuştur. İtalya da ortaya çkan çocuk dostu şehir hareketi çocuk haklar sözleşmesindeki katlm ilkesini oturtmaya çalşmaktadr. Çocuk dostu şehir hareketi, çocuklarn ve gençlerin gereksinmelerini yanstmak ve tantmak üzere, yapl çevreyi iyileştirmek için oluşturulan uygulanabilir yöntemleri desteklemektedir. ÇDŞ Sekretaryas farkl, birçok iyi uygulama örneğini tantmaktadr. Londra (İngiltere), Christchurch (Yeni Zelanda), Tilburg (Hollanda) ve British Columbia (Kanada) yapl çevredeki yenilikçi yaklaşmlar ile tannan baz kentlerdir. Bu örnekler, başarl bir gelişmenin nasl olacağ yönündeki yaklaşmlarn şu şekilde açklamaktadrlar: Tasarmda çocuklarn ve gençlerin katlm; Çocuklar ve gençlerle çalşacak kişilerinin eğitimi; Uygulanabilir sonuçlarn paylaşlmas ve teşvik edilmesi; * Bu bildiri Mimarlar Odas adna düzenlenmiştir.

4 824 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Yerel yönetime ve bununla ilişkili planlama ilkelerine çocuklarn ve gençlerin erişilebilirliğinin sağlanmas. Londra, İngiltere: Londra 18 yaşn altnda 1.65 milyon çocuğa sahiptir, bu da toplam nüfusun 1/5 ini oluşturmaktadr. Londra Belediye Başkan, çocuk haklar sözleşmesine ve Genç Londrallarn katlm ile oluşan Gençlik Stratejisine bağl olarak Londra y çocuk dostu kent yapmak için söz vermiştir. Strateji, yaklaşk olarak, 10 yllk bir uygulama süresini kapsamaktadr. Belediye başkannn verdiği sözden sonra, aşağdaki aşamalar gerçekleştirilmiştir: Çocuk ve gençlerle görüşmeler yllarnda 3000 çocuk ve gençle görüşülmüştür. Belediye başkan toplantlar Başkanla çocuklar ve gençlerle arasnda belediyenin ekonomisi, kalknma ve trafik stratejilerinin aktarldğ toplantlar organize edilmiştir. Londra Ulaştrma Bölümü- Çocuk eylem plann geliştirmiştir. Belediye başkannn çocuklarla yaptğ toplantlar, politika kararlarna doğrudan girdi sağlamştr. Taslak strateji- Nisan 2003 te yaynlanmştr. Kesin strateji- Ocak 2004 te başlamştr. Ocak 2004 te Tüm Çocuklar ve Gençler için Daha İyi Bir Londra-Çocuk ve Genç Stratejisi yaynlanmştr. Çok saydaki stratejik ortakla (ulusal, bölgesel ve yerel yönetim ve diğer kurumlar) yaplan bu strateji aşağdaki öncelikleri tanmlamştr: Belediye başkannn çocuklar ve gençlerle buluşmasna devam edilmesi, Çocuk etki değerlendirmesi program belediyenin çocuk ve genç birimine verilmesi, Belediye başkannn, erişilebilir kent için tasarmlar desteklemesi ve çocuklarn ve gençlerin sağlk gereksinmelerine önem veren kamusallğ arttrmas. 156 sayfalk bu kapsaml planda, belediye başkannn Londra y çocuk ve kent dostu yapmak için oluşturduğu vizyonu gerçekleştirmesi yönündeki amaç ve stratejileri belirtilmektedir ( ). British Columbia, Kanada: British Columbia Çocuk ve Genç Derneği, Çocuk ve Genç Dostu Girişimini 1999 da kurmuştur. Bu girişimin ana amac, Çocuk ve genç dostu topluluklar desteklemek ve bu gruplara yardm etmek, çocuklarn bakş açs ile yaşam alanlarn değerlendirmek ve çocuklarn ve gençlerin geliştireceği etkinliklerle ilgilenmektir. Bu girişimin beş temel amac şunlardan oluşmaktadr: Çocuk ve genç dostu kavramn desteklemek - bu destek konferanslar, basn açklamalar, reklamlar ve eğitsel kaynaklarla sağlanmştr. Toplumla (çocuklar ve gençleri de kapsayan) birlikte, çocuk ve genç dostu değerlendirme listelerini oluşturmak; bu doğrultuda geliştirilen değerlendirme listeleri 600 ün üzerinde gruba ve bireye dağtlmştr. Atölyeler, eğitim programlar, okul müfredatlar ve bir dizi yaynla uzmanlklar yaplandrmak dizi konferanslar yaplmş ve eğitim oturumlar yürütülmüştür. * Bu bildiri Mimarlar Odas adna düzenlenmiştir.

5 825 Web sayfas, bültenler, iyi uygulamalar ve toplumsal başarlar ile ağ (network) oluşturmak mevcut Çocuk ve Genç Derneği web sayfasna çocuk ve genç dostu topluluklar bölümü eklenmiştir. Toplumlarn başarlarn kutlamak yenilikçi ve etkili uygulamalarn tannmas için Çocuk ve Genç Dostu Toplum Ödülü geliştirilmiştir ( ). Christchurch, Yeni Zelanda: Christchurch Kent Konseyi, çocuk ve gençleri ilgilendiren yaklaşmlardaki kstlamalar ve onlar için oluşturulan uygun olmayan çevreleri belirlemek için bir araştrma yapmştr. Yaklaşk olarak Christchurch deki 0-24 yaş arasndaki nüfusun %35 i, gereksinmeleri dikkate alan daha iyi yöntemleri düzenlemek ve olanaklar sağlamak üzere planlama kararlarna katlmann önemli olduğunu düşünmektedir. Bu doğrultuda, çocuklar ve gençleri yanstan iki temel kalknma politikas oluşturulmuştur. 1. Çocuklar için gündem: Gündemin vizyonu Yeni Zelanda y çocuklar için mükemmel bir yer yapmak tr. Gündem, her çocuk özeldir yaklaşmn benimsemiş ve aşağdaki hedefleri saptamştr: - Çocuk katlmn arttrmak, - Çocuk yoksulluğunu sonlandrmak, - Çocuklarn yaşamndaki şiddeti belirlemek, - Çocuklar için politika ve hizmet yararllğn arttran merkezi süreçleri geliştirmek, - Çocuklar için yerel ve toplumsal planlamay geliştirmek, - Çocuklar ilgilendiren araştrma işbirliklerini, araştrmay ve bilgiyi arttrmak. 2. Genç gelişim stratejisi: Gençlerin gereksinmelerine yant vermek üzere, bir çerçeve sunan bu stratejinin hedefleri aşağdaki gibidir: - Gençler için tutarl bir gelişme yaklaşm sağlamak. Risk faktörlerini azaltan (düşük özsayg ve aile desteğinden yoksunluk) ve koruyucu faktörleri (destekleyici ortamlar ve pozitif toplumsal etkileşim gibi) geliştiren politikalar ve programlar tasarlamak. - Gençlerle çalşan profesyonellerin becerilerini geliştirmek. Gençlerle bağlant kurmak için gençlerin, gençlik kültürünün ve alt kültürlerin hzla değişen dünyalarn anlamak gerekmektedir. Profesyonellerin gençlerin katlmn nasl tetikleyeceklerini bilmelerini sağlayacak eğitimler düzenlemek. - Aktif katlm ve ilgi için gençlere frsatlar yaratmak. Gençlerin bir etkinlik düzenlemesine ya da bir şey tasarlamasna, sorunlar çözmesine veya diğerlerini bilgilendirmesine yönelik yaratlan frsatlar, onlarn sağlkl gelişimi için önemlidir. Ayrca, katlm bireyin sahiplenme duygusunun ve gençlerin gereksinmelerini karşlayan politikalarn, hizmetlerin ve programlarn artmasn sağlamaktadr. - Özellikle gençlerin yaşamn ve gelişimini etkileyen eğilimleri iyi bilmek, onlar için oluşturulan etkili ve uyumlu programlama için önemlidir ( Tilburg, Hollanda: Tilburg, yaklaşk nüfusu ile Hollanda nn altnc büyük kentidir. Gelişen ve endüstrileşen kentlerdeki son zamanlardaki değişiklikler, artan bina yoğunluğu, daha az açk alan ve artan trafik yükü, çocuklar ve gençlerle dost olmayan bir kentsel çevre yaratmştr. Ne yazk ki, son zamanlardaki kentsel gelişmeler var olan kent planlama öncelikleri ile bütünleşmemekte ve çocuklarn ve gençlerin yaşam koşullarna dikkat etmemektedir. Tilburg ta Büyümek başlkl gençlik politikas bu kayglara karş * Bu bildiri Mimarlar Odas adna düzenlenmiştir.

6 826 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 geliştirilmiştir. Bu politika, çocuklarn ve gençlerin ilgisini çekmek ve katlm geliştirmek üzere baz yenilikçi stratejileri kapsamaktadr. Gençlik elçiliği: Tilburg Konseyi, özellikle gençlik konseyi kavramn, bu kavramn, gerçekten, gençlerin farkl ilgileri ve gereksinmelerini temsil etmediği endişesi ile kabul etmemiştir. Yerine, gençlerle bağlant sağlamak ve konseye bilgi vermek üzere gençlik elçiliği yaratlmştr. Bu girişime, erişimi arttrmak için bir de web sayfas oluşturulmuştur. Gençlik basn bürosu: Gençler hakknda bilgi ve veri toplamak üzere kurulan bu büro, ayn zamanda düzenli bir gençlik dergisi çkartmaktadr. Toplumsal değerlendirme: Kentin tüm alanlarnda yaşayan gençlerin yaşam koşullarn değerlendiren bir form tasarlanmştr. Bu değerlendirmede, trafik sorunlarna, oyun alanlarna, rekreasyon ve spor faaliyetlerine özel dikkat gösterilmesi istenmiştir. Bağmsz gençlik merkezi: Tamamen gençler tarafndan yönetilen ve çalştrlan bağmsz bir gençlik merkezinin kurulmas uzun dönemli bir girişimi içermektedir. Gençlik denetim noktas: Çocuklarn ve gençlerin, belediyenin çocuklar ve gençlere yönelik olarak verdiği hizmetleri ve yaptğ etkinlikleri öğrenmek için geldikleri bir merkezoluşturulmuştur ( UNICEF in Çocuk-dostu Kentler Girişimi kapsamnda oluşturulan stratejiler dşnda, kentleri çocuk dostu yapabilmek için geliştirilebilecek stratejiler konusunda Tranter in (2007) önerilerini gözden geçirmekte de fayda vardr. Tranter, çalşmasnda bu konuyu, üç ana başlk altnda toplamaktadr: Kent formundaki değişimler Komşuluk birimlerinin düzenlemesinde iyileştirme Sosyal değerlerdeki değişimler Kent formundaki değişimler: Çocuklarn evine yakn okullar ve diğer hizmetleri sunmak, Arabadan daha başka ulaşm araçlarna yatrm yapmak. Günümüzde kentlerde çocuklarn büyük bir çoğunluğu servis araçlaryla okullarna ya da başka yerlere taşnmaktadrlar. Arka koltuktan ya da servis penceresinden dünyay izlemektedirler. Oysa özel taşma yerine başka olanaklarn yaratlmas çocuk açsndan, çevre açsndan ve ekonomik açdan birçok noktada fayda sağlayacaktr. Komşuluk birimlerinin düzenlemesinde iyileştirme: Çocuklarn trafik güvenliğini arttrmak, Çocuklarn yaşam çevreleri ve toplumla olan güven ve ilişki duygularn arttrmak, Çocuklar yalnzca kendi alanlarnda bulunsun mesajlarndan saknmak, Çocuklarn yürüyebilecekleri, bisiklete binebilecekleri ve oynayabilecekleri ilginç sokaklar yaratmak, Yetişkinler ve çocuklar için rahat mekânlar oluşturmak. * Bu bildiri Mimarlar Odas adna düzenlenmiştir.

7 827 Çocuklar için büyük bir gelişimsel değer olan serbestlik, çocuklarn çevreyle bütünleşmesini sağlar ve çevresel kavramsallaştrmann ve bilişsel harita oluşumunun temelini oluşturur. Çevresel yetkinlik, güven ve bağmszlk duygusunun oluşumunu arttrr (Björklid & Nordstram, 2007). Çocuklarn mekânsal farkndalğnn ve etkinliklerinin gelişiminde hareket etme önemli bir noktadr (Risotto & Tounucci, 2002). Çocuklarn yaşadklar çevre, onlarn yaşam koşullarn ve çevreyi nasl algladklarn oldukça etkilemektedir (Kyyta, 2003). Çocuklarn hareket özgürlüklerinin yani serbestliklerinin kstlanmas, onlarn doğal ortamla olan duygusal bağlarnn da gelişimini olumsuz etkilemektedir. Evrensel ve kültürel bir olgu olan sokak oyunu çocukluğun önemli bir deneyimidir. Oysa günümüzde sokak, çeşitli açlardan tehlikeli bir yer olarak görülmektedir. Sokaklarda yer alan planlanmamş oyun yerini arabaya bağml, yetişkin gözetiminde veya evden uzakta düzenlenmiş oyun alanlarndaki oyuna brakmştr. Bu nedenle çocuklar daha kstl ve eve bağmldr. Bugünün çocuğu evdeki oyunda -TV., bilgisayar- daha çok zaman geçirmektedir. Sokağn sunduğu birçok olanaktan yoksundur. Komşuluk birimlerinin düzenlemesinde iyileştirme yaparken, çocuklar etkileyen tasarm konular, dikkatlice ve çocuklarla birlikte ele alnmaldr. Yaşamlarnn büyük bir ksmn evlerinde ve konut yakn çevresinde geçiren çocuklarn, yaşadklar konutlarn çocuk dostu olabilmesi için en azndan şu nitelikleri barndrmas gerekir. Çocuk dostu bir konut, çocuklara güvenli bir ortam sağlamann yan sra, ailelerin yaşam biçimlerine uygun tasarlanmş, çocuklar için oyun ve çalşma alanlarna ve de iyi aydnlatma, havalandrma ve stma koşullarna sahip olan konuttur. Çocuk dostu komşuluk ortam ise, fiziksel sağlğ teşvik etmeli, çocuklarn trafikten kaynaklanan risklerini minimize etmeli, çocuklar şiddetten ve uyuşturucudan korumaldr. Ayrca bu ortamda, sağlk servislerine, çocuk bakm ve eğitim hizmetlerine, açk ve kapal oyun ve rekreasyon alanlarna ve de doğal ortamlara kolay ulaşlmaldr. Sosyal değerlerdeki gelişmeler: Yavaşlama-yavaşlatma: Hz iyidir görüşüne meydan okumak, Bireysellikten ortak sorumluluğa teşvik etmek, İyi ebeveyn olmann ne anlama geldiğini düşünmek. Çocuklar hz ve üretkenlik düşüncesi ile doğmazlar, çocuklara sürekli olarak çabuk ol, hadi diye seslenerek, bizler onlar bu hale getiriyoruz. Çocuklarn planlanmamş oyun için zamana gereksinmeleri vardr. Planlanmamş oyun, bir bale dersi veya basketbol çalşmas değildir. Çocuklar, ağaca trmanmak ya da toprağ kazmak isterler, yani kendi tepkileri ve kendi hzlar ile dünyay keşfetmek isterler. Yakn çevremizdeki çocuklarla ilgilenmek konusunda toplumsal bir dayanşma süreci geliştirebilir, bu konuda ortak kararlar alabiliriz. İyi bir ebeveyn çocuğunu bir aktiviteden diğerine taşyan mdr? Birçok ebeveyn sürekli olarak çocuklarn acele etmeleri konusunda uyarmaktadr. Herkes çocuklarnn, hayatta başarl olmasn istemektedir. Günümüzde bunun anlam, onlar her konuda okul, spor, sanat, müzik- yarşa koşmaktr. Farkl bir strateji çalşmas da Rotterdam da yürütülmüştür. Genç bir nüfusa sahip olan Rotterdam da 2006 ylnda tamamlanan Focus on Children başlkl araştrma raporunda, Rotterdam n büyümek için, Hollanda nn cazip bir kenti olmadğ belirtilmektedir. Bu doğrultuda, kent yetkilileri, çocuk dostu bir kente doğru gelişme için hemen yap! ve ortaklarla birlikte kalknma politikas şeklinde iki yol belirlemişlerdir. Farkl özellikteki 11 pilot mahallede çalşmalar yürütülmüştür. Çocuk dostu kent nedir? kavramnn kimlerle birlikte yaratlabileceğini (konut şirketleri, belediye meclisleri, ebeveynler, çocuklar) belirledikten sonra, Çocuk Dostu Rotterdam için yap taşlarn oluşturmuşlardr. Bunlar; * Bu bildiri Mimarlar Odas adna düzenlenmiştir.

8 828 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Çocuk dostu konutlar- tek evler ve çocuk dostu apartmanlar, Kamusal mekân-dş mekan oyun alanlar, yeşil alanlar, ön bahçeler, kamusal alanlar, Servisler-genişletilmiş okul; örneğin ek etkinlik programlar olan ilk veya ortaokullar, Güvenli trafik güzergâhlar-çocuk dostu trafik güzergâh ağdr. Mahallelerin güçlü ve zayf yanlarn bulmak üzere, bu dört yap taş kullanlmştr. Çocuk dostu mahalleler için kontrol listeleri -özel toplu konutlarn oran, trafik ve oyun alan güvenliği, gençlere yönelik servisler, çevresel faktörler, sosyal faktörler ve imajoluşturulmuştur. 11 mahallenin 7 si bu göstergelerde iyi olarak değerlendirilmiştir. Başarnn faktörleri: Ortaklarla ilişki, Halk desteği ve sorumluluğu yaratrken zaman ve enerjiyi iyi kullanma, Yapsal projeler ve sosyal programlama arasnda net bağlantlar oluşturma, Çocuklarn ve ebeveynlerin görüşlerini içerme, Oyun alanlarn ve meydanlar proje düzeyinde geliştirirken çocuklarn katlmnn sağlanmas, İtici güç olarak rol oynayan kent konseyi. Bu çalşmalardan sonra, günümüzde Rotterdam çocuk dostu kent açsndan şu sonuçlara ulaşmştr: Çocuk dostu mahalleler kent siyasetinin önemli bir parças olmuştur. Çocuk dostu mahalleler artk herkesin gündemindedir. Çocuk dostu mahalleler, gelecekteki kent tasarmclar için eğitim kurumlarnn ders programlarnn bir parças olmuştur. Okul bahçeleri, mahalle meydanlarna ve problemli su alanlar, çocuklar için oyun alanlarna dönüştürülmüş; mahalleler yürümek, bisiklete binmek için güvenli duruma getirilmiş; meydanlar yazn farkl etkinlikler için kullanlr duruma getirilmiş; tüm organizasyonlarda ortak gayret görüşü benimsenmiş; tüm kentte çocuk konseyleri oluşturulmuştur (Wapperon, 2010). Son söz: Çocuklarn çevresel koşullarn geliştirmezsek ne olacak? Eğer çocuk kendi başna deneyim yaratacak olanaklara sahip değilse, uygun olmayan kentsel çevrede yaşyorsa, yaratc birey olarak gelişmesi oldukça snrl olacaktr ki bundan korkmak gerekir. Matthews ve Limb, (1999), çocuklarla ilgili yaplacak olan çevresel çalşmalarda; çocuklarn görme biçimlerinin, mekân kullanmlarnn, mekân duygularnn, çevresel korkularnn ve tehlike duygularnn, demokratik sorumluluklarnn, çevresel karar vermedeki ilişkilerinin yetişkinlerden farkl olduğunu ve bu konulara özen gösterilmesi gerekliliğini vurgulamaktadrlar. Ayrca, çocuklarn ve gençlerin kendi ortamlarnn biçimlendirilmesine katlmlarnn sağlanmas, çocuk dostu çevrelerin yaratlmasnda son derece önemlidir (Moore, 1990; Hart, 1992). Yurttaşlğn önemli boyutlarndan biri olan katlm, birçok ülkede ihmal edilmektedir. Dünyada saylar gittikçe artan çocuklarn ve gençlerin katlmnda snrlamalar ve engellemeler vardr. Bu yalnzca çocuklarla ilgili bir durum değildir, çocuklarn bakm ve gelişimi ile ilgilenen ebeveynler, öğretmenler, sosyal çalşanlar ve gençlik danşmanlar için * Bu bildiri Mimarlar Odas adna düzenlenmiştir.

9 829 de geçerlidir (Horelli, 1998). Çocuklarn katlmndan, planlama, çevresel eğitim ve çocuklarla ilgili araştrmalar konusunda dersler çkarmak mümkündür. Kamusal ve özel ortaklarn eşit ortak olduklar kent gelişim sürecinde, eşit ortak olmak politika yapmann farkl bir yolu anlamna gelmektedir. Bu doğrultuda, çocuk dostu bir kent yaratma konusunda izlenecek süreç şöyle olmaldr: Mevcut davranşlar ve alşkanlklar keşfetmek: dikkate alnacak alşkanlklar ve özellikleri, yeni alşkanlklar ve özellikleri, elenecek alşkanlklar ve özellikleri saptamak. Aileleri ve çocuklar planlamaya katmak: çeşitli atölye çalşmalar ve odak grubu toplantlar ile onlara da söz hakk vermek. Planlama ve tasarm kriterleri geliştirmek: ön denetim listesi ve ölçülebilir kriterler geliştirmek. İyi örneklerden ders almak: trafikten arndrlmş yürüme yollar ve sokak iyileştirme çalşmalar hakknda bilgi sahibi olmak. Planlar ve tasarmlar sonuçlandrmak: sunumlar ve toplantlar yaparak sonuçlar kullanclar ile paylaşmak. Sürdürebilirliği sağlamak: çocuk dostu kavramn yerleştirmek için çok sektörler aras bir yap geliştirmek. Çocuklar adna ÇOCUK DOSTU KENTLER için ilk adm, kentlerimizde, çocuklarn en doğal hakk olan katlm hakkn dikkate alan ve kentteki tüm kararlarn içine çocuklarn görüşlerini alan ÇOCUK KONSEYLERİNİ kurmak, yani kentlerde çocuklara yer açmak olmaldr. KAYNAKÇA Björklid, P. & Nordstram, M. (2007) Environmental Child Friendliness: Collaboration and Future Research, Children, Youth and Environment,17(4), Hart, R. (1992) Children s Participation from Tokenism to Citizenship, Innocenti essays, Florence:UNICEF Horelli, L. (1998) Creating Child-Friendly Environments, Case studies on Children s Participation in Three European Countries, Childhood, 5(2), Kyyta, M. (2003). Children in Outdoor Contexts, Affordances and Independent Mobility in the Assessment of environmental Child Friendliness. Espoo: Helsinki University of Technology, Centre for urban and Regional Studies Matthews, H. & Limb, M.(1999) Defining an Agenda for the Geography of Children s Review and Prospect, Progress in Human Geography 23(1), Mc. Kendrick, J., Bradford, M. & Fielder, A. (2000) Kid Customer? Commercialization of Play Space and the Commodificiation of Childhood, Childhood, 7(3), Moore, R. (1990) Childhood s Domain Play and Place in Child Development, Berkeley CA: MIG Communications Risotto, A. & Tounucci, F. (2002) Freedom of Movement and Environmental Knowledge in Elementary School Children, Journal of Environmental Psychology, 22, Tranter, P. (2007) Strategies for Building Child Friendly Cities, Creating Child Friendly Environments Forum, 27 June 2007, Centre for Teaching and Learning, Stirling, Wapperon, R. (2010) Rotterdam City with a Future - How to Build a Child Friendly City? Presentation, Child in the City Conference, Florence, 28th October 2010, * Bu bildiri Mimarlar Odas adna düzenlenmiştir.