T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI SAYISAL YÖNTEMLER VE YÖNETİM BİLİMİ PROGRAMI YÜKSEK LİSANS TEZİ

Transkript

1 T.C. DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI SAYISAL YÖNTEMLER VE YÖNETİM BİLİMİ PROGRAMI YÜKSEK LİSANS TEZİ LOJİSTİK PLANLAMA ÇOK ÜRÜNLÜ ÇOK KADEMELİ İKMAL ZİNCİRİNDEKİ DEPOLARDA BULUNDURULMASI GEREKLİ MİNİMUM MALZEME MİKTARININ DİNAMİK PROGRAMLAMA YÖNTEMİYLE OPTİMİZASYONU Cengz SEVİNÇ Danışman Yrd. Doç. Dr. Al ÖZDEMİR 2008

2 LOJİSTİK PLANLAMA ÇOK ÜRÜNLÜ ÇOK KADEMELİ İKMAL ZİNCİRİNDEKİ DEPOLARDA BULUNDURULMASI GEREKLİ MİNİMUM MALZEME MİKTARININ DİNAMİK PROGRAMLAMA YÖNTEMİYLE OPTİMİZASYONU YEMİN METNİ TUTANAK ÖZET ABSTRACT İÇİNDEKİLER KISALTMALAR ŞEKİL VE TABLO LİSTESİ v v v x x GİRİŞ 1 BİRİNCİ BÖLÜM LOJİSTİK 1.1. LOJİSTİĞİN TANIMI VE KAPSAMI Lojstk Faalyetler LOJİSTİK ENTEGRASYON Entegrasyon Aşamaları 14 İKİNCİ BÖLÜM LOJİSTİK PLANLAMA 2.1. PLANLAMA HİYERARŞİSİ Stratejk Planlama Taktk Planlama Operasyonel Planlar STRATEJİ SEÇENEKLERİ Yalın Stratej Çevk Stratej Yalın ve Çevk Stratejnn Mukayeses Stratejk İttfak LOJİSTİĞİN STRATEJİK ÖNEMİ LOJİSTİK STRATEJİ STRATEJİK LOJİSTİK PLANLAMA SÜRECİ Lojstk Plan 33 v

3 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM LOJİSTİK AĞ TASARIMI 3.1. LOJİSTİK AĞ TASARIMININ STRATEJİK ÖNEMİ LOJİSTİK AĞ TASARIM AŞAMALARI LOJİSTİK AĞ MODELLEME YÖNTEMLERİ Optmzasyon Modeller Smülasyon Modeller Sezgsel Modeller 46 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ÇOK KADEMELİ ENVANTER OPTİMİZASYONU 4.1. ÇOK KADEMELİ AĞLARDA ENVANTER YÖNETİMİ Sıralı (Ardışık) Yöntem İhtyaç Dağıtım Planlaması Çok Kademel Yöntem ÇOK KADEMELİ AĞLARDA KAMÇI ETKİSİ 65 BEŞİNCİ BÖLÜM LOJİSTİK KARAR DESTEK SİSTEMLERİ 5.1. LOJİSTİK KARAR Stratejk Planlama Sevyes Kararlar Ağ Sevyes Kararlar Operasyonel Sevye Kararları Talep Tahmn Yönetm Üretm Tedark ve İkmal Yönetm Taşımacılık Ürün Ambalajlama Malzeme Elleçleme Depolama İşleme KARAR SIRALAMASI VE İLİŞKİLERİ KARAR DESTEK SİSTEM YAPISI Vertabanı ve Parametre Grş Analtk Araçlar Sorgulamalar İstatstk Analz 83 x

4 Ver Madenclğ Çevrmç Analtk İşlem Araçları Hesap Makneler Smülasyon Yapay Zeka Matematksel Model ve Algortmalar Sunum Yöntemler Coğraf Blg Sstemler LOJİSTİK FAALİYETLERDE KARAR DESTEK SİSTEMLERİNİN KULLANIM ALANLARI Talep Planlaması Lojstk Ağ Tasarımı Dağılımı Satış ve Pazarlama Bölge Ataması Dağıtım Kaynak Planlaması Malzeme İhtyaç Planlaması (MİP) Yönetm Üretm Sahası Belrlenmes / Tess Dağılımı Flo Planlaması Hzmet Süresnn Belrlenmes Üretm Çzelgelemes İşgücü Çzelgelemes 94 ALTINCI BÖLÜM DİNAMİK PROGRAMLAMA 6.1. DİNAMİK PROGRAMLAMA KAVRAMLARI Aşama Durum Durum Değer Hareket Karar Getr Ardışık En İyleme Dönüşüm Fonksyonları Optmal Poltka DİNAMİK PROGRAMLAMA PROBLEMLERİNİN ÖZELLİKLERİ DİNAMİK PROGRAMLAMANIN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI Dnamk Programlamanın Avantajları Dnamk Programlamanın Dezavantajları OPTİMALLİK İLKESİ VE DİNAMİK PROGRAMLAMA FORMÜLASYONU 106 x

5 6.5. DİNAMİK PROGRAMLAMANIN ÇÖZÜM YOL VE YÖNTEMLERİ İlerye Doğru Çözüm Yöntem Gerye Doğru Çözüm Yöntem Tablosal Çözüm Yolu Analtk Çözüm Yolu DİNAMİK PROGRAMLAMA TÜRLERİ Determnstk Dnamk Programlama Stokastk Dnamk Programlama ENVANTER PROBLEMİ VE DİNAMİK PROGRAMLAMA Planlamaya İlşkn Genel Malyet Fonksyonlu Dnamk Programlama Algortması 120 YEDİNCİ BÖLÜM ÇOK ÜRÜNLÜ ÇOK KADEMELİ ENVANTER PROBLEMİNİN DİNAMİK PROGRAMLAMA YÖNTEMİYLE OPTİMİZASYONU 7.1. PROBLEM TANIMLAMASI MODELİN ÇÖZÜMLENMESİ 127 SONUÇ 214 KAYNAKLAR 218 x

6 KISALTMALAR 3 P Üçüncü Part JIT Tam Zamanında ELSSA Entegre Lojstk Sstemler İçn Stratejk Analz MİP Malzeme İhtyaç Planlaması İDP İhtyaç Dağıtım Planlaması İPS İler Planlama Sstem DİP Dağıtım İhtyaç Planlaması FT Fzk Tess İ&B İletşm ve Blg ERP Kurumsal Kaynak Planlaması ÇAİ Çevrmç Analtk İşlem CBS Coğraf Blg Sstemler DKP Dağıtım Kaynak Planlaması s. Sayfa Numarası x

7 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekl 1: Lojstğn Rolü s. 4 Şekl 2: Lojstk Yönetm Bleşenler s. 5 Şekl 3: Lojstk Ağ Yapısı s. 12 Şekl 4: Stratejk Karar Çeştler s. 18 Şekl 5: Pazarlama-Lojstk Malyet İlşks s. 26 Şekl 6: Stratejk Lojstk Planlama Akışı s. 30 Şekl 7: Lojstk Karar Hyerarşs s. 34 Şekl 8: Lojstk Ağ Tasarım Aşamaları s. 39 Şekl 9: Lojstk Denetleme Aşamaları s. 41 Şekl 10: Kademel Sstem Yapısı s. 50 Şekl 11: Kademel Ağ Sstem Türler s. 50 Şekl 12: Faktörler s. 55 Şekl 13: Sıralı Yöntem s. 56 Şekl 14: Çok Kademel Yöntem s. 60 Şekl 15: Çok Kademel Dağıtım İkmal Sstem s. 64 Şekl 16: Kararlar Arası Öncellk İlşkler s. 76 Şekl 17: Kararlar Arası Öncellk İlşkler s. 78 Şekl 18: Lojstk Yönetm Coğraf Blg Sstem Arayüzü s. 88 Şekl 19: Algortmalar ve CBS nn Entegrasyonu s. 90 Şekl 20: N Aşamalı Br Problemn İlerye Doğru Çözüm Sürec s.108 Şekl 21: N Aşamalı Br Problemn Gerye Doğru Çözüm Sürec s.109 Şekl 22: Determnstk Dnamk Programlama İçn Temel Yapı s.113 Şekl 23: Stokastk Dnamk Programlama İçn Temel Yapı s.115 Şekl 24: Jenerk Çok Kademel İkmal Sstem s.124 x

8 TABLO LİSTESİ Tablo 1: Planlama Türler ve Özellkler s. 16 Tablo 2: Stratejler Arası Farklılıkar s. 22 Tablo 3: Dağıtım Merkeznde Konuşlu Stok Muhafaza Üntes İçn Faktörler s. 53 Tablo 4: Yöntemlern Mukayeses s. 61 Tablo 5: Lojstk Karar Kategorler s. 67 Tablo 6: Lojstk Kararlar s. 77 Tablo 7: Karar Özet s. 79 Tablo 8: Lojstk Ağ Tasarımı İçn Grş Verler s. 82 Tablo 9: Uygulamalar ve Analtk Araçlar s. 87 Tablo 10: Yol ve Tahmn Mesafe s. 89 Tablo 11: Perakendeclerden Talep Edlen Ürün Mktarları s.125 Tablo 12: Malyetler s.126 Tablo 13: Ürün Bulundurma Malyetler s.126 Tablo 14: Kısıtları s.126 Tablo 15: Stok Kısıtları s.126 Tablo 16: Bölgesel Depolardan Talep Edlen Ürün Mktarları s.181 Tablo 17: Bölgesel Depo f 0 Değerler s.181 Tablo 18: Merkez Depodan Talep Edlen Ürün Mktarları s.207 Tablo 19: Merkez Depo f 0 Değerler s.207 xv

9 GİRİŞ Son yıllarda ülkemzde lojstk öneml br kavram olarak bütün ş kollarında faalyet gösteren frmaların lg odağı halne gelmştr. Frmaların, önceler sadece asker br term ve çalışma alanı olduğu değerlendrlen lojstk üzerne bu denl yoğunlaşmalarının sebeb; global rekabet ortamında var olablmelernn ve malyetlern azaltablmelernn lojstk le sağlanableceğnn anlaşılmasıdır. Lojstğn önemnn anlaşılmasının ardından böylesne etkn, doğru br şeklde uygulanması halnde pek çok kazanımlar sağlayablecek olan br yönetm şeklnn esaslarının belrlenmes ve bu konuda yetşmş nsan gücü eksğnn tamamlanması htyacı ortaya çıkmış, bunun sonucunda ünverstelermzde bölümler açılmış ve eğtm programları düzenlenmeye başlanmıştır. Stratejk sevyede yapılan br hatanın, operatf sevyede gösterlen çabalar le düzeltlmeyeceğ br gerçektr. Lojstkten beklenlen faydanın sağlanılablmes çn alt fonksyon sahalarının kesn olarak anlaşılması, stratejk, taktk ve operatf sevyede gerçekleştrlecek olan planlamalarda dkkat edlmes gereken krterlern blnmes gerekmektedr. Lojstk ağ yapılanması stratejk sevyede yapılablecek hataların başında gelmektedr. Frmaların ağ yapıları lojstk şlemlern etknlğnn ve vermllğnn artmasına lave olarak frmaya pyasada ayırt edc üstünlükler sağlamaktadır. Frmaların envanter malyetler toplam gderlernn çersnde öneml ölçülerdedr. Frmaların envanter ve taşıma malyetlernn dağıtım ağlarının genşlemesyle artış göstermes sebebyle başta çok kademel envanter yönetm olmak üzere yen nesl envanter yönetm usuller gelştrlmektedr. Çok kademel envanter teors, sayısal analz ve optmzasyon yöntemler le çeştl kademelerden oluşan entegre lojstk sstemlern modellenmesne olanak sağlamaktadır. Çok kademel envanter yönetm envanter poltkalarını bütünsel olarak optmze etmekte, talep ve kmal değşkenlğne stokastk ve determnstk yöneylem teknklernden stfade le açıklık getrmektedr. Çok kademel envanter sstem tasarımında en öneml konu; her br kademede bulundurulmasına htyaç duyulan ürün mktarının belrlenmesdr. Dnamk programlama çok kademel envanter optmzasyonunda yararlanılablecek en uygun yöneylem teknklerndendr. 1

10 Bu çalışmanın amacı frmaların lojstk yönetclerne, bu konuda blg brkmn artırmak ve lojstk alanında çalışmalarda bulunmak steyenlere destek sağlamak, çok ürünlü çok kademel envanter sstemlernde malyetler mnmze etmek üzere dnamk programlama yöntemnden nasıl stfade edlebleceğn göstermektr. Yed bölümden oluşan bu çalışmanın brnc bölümünde lojstğn tanımı ve kapsamı hakkında blg verlmş, lojstğn tüm yönleryle değerlendrleblmes çn alt fonksyonları olan talep tahmn, envanter yönetm, lojstk letşm, malzeme elleçleme, sparş şlem, ambalajlama, parça ve hzmet desteğ, fabrka ve depo yer seçm, tedark, tersne lojstk, trafk ve taşımacılık le depolama faalyetler açıklanarak lojstk entegrasyon konusu üzernde durulmuştur. İknc bölümde planlama hyerarşs, stratej seçenekler, lojstğn stratejk önem, lojstk stratej ve stratejk lojstk planlama sürec ncelenmştr. Üçüncü bölümde; lojstk ağ tasarımının stratejk önem, lojstk ağ tasarım aşamaları ve lojstk ağ modelleme yöntemler ele alınmıştır. Dördüncü bölümde; çok kademel ağlarda envanter yönetm ve çok kademel ağlarda kamçı etks açıklanmıştır. Beşnc bölümde; lojstk karar, karar sıralaması ve lşkler, karar destek sstem yapısı, lojstk faalyetlerde karar destek sstemlernn kullanım alanları rdelenmştr. Altıncı bölümde; dnamk programlama yöntem açıklanarak, optmallk lkes ve dnamk programlama formülasyonu, dnamk programlamanın çözüm yol ve yöntemler, dnamk programlamadan envanter problemlernde nasıl yararlanılacağının ve malyet formülasyonu konuları üzernde durulmuştur. Yednc bölümde çok ürünlü çok kademel envanter sstemlerne örnek olacak br merkez ve üç bölgesel depo le dokuz perakende mağazasından oluşan br dağıtım sstem tasarlanmış, sstemn kabul ve kısıtları belrlenmş, tasarlanan sstemn sparş ve envanter malyetn mnmz eden amaç fonksyonu tanımlanmış ve daha sonra tasarlanan model, gerye doğru dnamk programlama teknğ kullanılarak, tablosal yöntem le optmze edlmştr. 2

11 BİRİNCİ BÖLÜM LOJİSTİK 1.1 Lojstğn Tanımı Ve Kapsamı Ham maddenn lk kaynağından tüketcye kadar bütün malzemeler her safhada belrl şlemlerden sonra br sonrak aşamaya sevk edlmektedr. Mal ve hzmet üreten bütün organzasyonlar ürünlern müşterlerne dağıtmaktadırlar. Günlük hayatımızda tükettğmz her türlü ürün ve hzmet lk kaynağından tbaren bzlere ulaşıncaya kadar her aşamada yapısal değşklkler gerçekleştrlerek, lave montajlar yapılarak, ambalajlanarak, depolanarak, çeştl vasıtalarla taşınarak kullanımımıza sunulur. Üretm ve hzmet sektörlernn şleyşn en yalın halyle ele aldığımızda öncelkle müşter taleplernn doğru tespt edlmes çn gerekl çalışmaların yapıldığını, bu talepler karşılamak üzere frmalarda tasarım ve üretm şlemlernn gerçekleştrldğn, frmalardak şlemler çn htyaç duyulan ham madde, yarı mamul ve mamullern br grd olarak tedarkçlerden temn edldğn, şlemler sonucunda elde edlen ürünlern müşterlere sunulduğunu görmekteyz. Lojstk, en sade br şeklde tanımladığımız bu akış çersnde malzeme hareketn sağlamaktadır. Ayrıca her frmanın bünyesnde çeştl bölümler bulunmaktadır. Lojstk aynı zamanda frma çersnde bu farklı bölümler arasında da malzeme akışını sağlar. Br dğer deyşle frma çersnde her br bölüm kendsnden sonrak bölüm çn tedarkç, sonrak bölüm se önceks çn müşter pozsyonundadır. Lojstk, tedarkçlerden frmaya, frma çersndek şlemler boyunca ve bu şlemler sonrasında müşterlere malzeme akışından sorumlu fonksyondur. Malzemelern tedarkçlerden frma çersne akışına gelen veya çer lojstk (nbound logstcs), frmadan müşterlere doğru akışına gden veya dışarı lojstk (outbound logstcs), frma çersnde k malzeme akışına se malzeme yönetm adı verlmektedr. 1 Lojstk Yönetm Konseynn yapmış olduğu tanımlama şu şekldedr: Lojstk, müşterlern gereksnmlern karşılamak üzere her türlü ürün, hzmet ve blg akışının, ham maddenn başlangıç noktasından ürünün tüketldğ son noktaya kadar olan tedark zncr çndek hareketnn etkn ve verml br şeklde akış ve depolanmasının sağlanması, kontrol altına alınması ve planlanması sürecdr. 2 1 Donald Waters, Logstcs An Introducton To Supply Chan Management, 1. Baskı, Palgrave Macmllan, New York, 2003, s James R. Stock, Douglas M. Lambert, Strategc Logstcs Management, 4. Baskı, McGraw-Hll, New York, s. 3 3

12 ŞEKİL 1: Lojstğn Rolü Harc Tedarkç Frma İçersndek İşlemler Harc Müşter Dahl Tedarkç Dahl Müşter İçer Lojstk Malzeme Yönetm Dışarı Lojstk Kaynak: Waters, 2003, s. 6 Lojstk Lojstğn evrm ve gelşm aşağıdak kavramlarla açıklanablr. İşyer Lojstğ: İşyer lojstğ, tek br ş stasyonundak malzeme akışını tanımlamak üzere kullanılmaktadır. İşyer lojstğnn amacı; br montaj hattı boyunca veya maknede breysel çalışma hareketlern br düzene koymaktır. Günümüzde şyer lojstğ çn kullanılmakta olan yaygın tanımlama se ergonomdr. Tess Lojstğ: Tess lojstğ, br tessde bulunan ş stasyonları arasındak malzeme akışı olarak tanımlanmaktadır. Bu tess ham maddenn lk kaynağından müşterye ulaşıncaya kadark zncr çersnde her türlü fabrka, depo, dağıtım merkez vs. olablr. Sözü edlen tesslerde meydana gelen lojstk faalyetler malzeme elleçlemes tabrn açıklayıcı mânâda kullanılmaktadır. Kolektf (Brleşk) Lojstk: Kolektf lojstk, tessler arası malzeme ve blg akışı aynı zamanda malzemenn bulunduğu her ortamda meydana gelen şlemler olarak tanımlanmaktadır. Örneğn br malatçı çn lojstk faalyetler fabrka ve depolar arasında meydana gelrken br toptancı çn dağıtım merkezler arasında, perakendec çn se dağıtım merkezler ve perakende mağazaları arasında meydana gelmektedr. 3 3 Edward Frazelle, Supply Chan Strategy The Logstcs Of Supply Chan Management, 1. Baskı, McGraw-Hll, New York, 2002, s. 5. 4

13 Tedark Zncr Lojstğ: Tedark zncr lojstğ, ş stasyonları, tessler, fabrkalar ve dğer zncrler arasında malzeme, blg ve para akışı olarak tanımlanmaktadır. Global Lojstk: Global lojstk, ülkeler arası malzeme, blg ve para akışıdır. Global lojstk uluslar arası tedarkçlern tedarkçler le müşterlern müşterlern brbrlerne entegre eder Lojstk Faalyetler Lojstk kelmesnn ve kavramının daha y anlaşılablmes çn bu kapsamda gerçekleştrlen faalyetlern açıklanmasında fayda vardır. ŞEKİL 2: Lojstk Yönetm Bleşenler Yönetm Faalyetler Planlama Uygulama Kontrol Lojstk Grdler Doğal Kaynaklar İnsan Kaynakları Fnansal Kaynaklar Blg Kaynakları Tedarkçler Lojstk Yönetm Ham madde Mamul İşlemler Müşterler Lojstk Çıktılar Rekabet Avantajı Zaman ve Yer Uygunluğu Etkn Taşımacılık Tescll Varlık Lojstk Faalyetler Müşter Hzmetler Parça ve Hzmet Desteğ Talep Tahmn Fabrka ve Depo Yer Seçm Yönetm Tedark Lojstk İletşm Tersne Lojstk Malzeme Elleçleme Trafk ve Taşımacılık İşlem Depolama Ambalajlama Kaynak: Stock, Lambert, 2001, s. 3 5

14 Müşter Hzmetler: Müşter hzmetler, daha önceden belrlenmş olan optmum malyet hzmet sevyesnde müşter arayüzünün bütün bleşenlern entegre eden ve yöneten müşter esaslı br felsefe olarak tanımlanablr. Müşter hzmetler bütün lojstk yönetm faalyetler çn bağlayıcı ve brleştrc br kuvvet şlevn yerne getrr. Lojstk sstemn her br bleşen müşterlere doğru ürünün, stenlen yer ve zamanda, arzu edlen koşullarda, mnmum malyetle ulaştırılmasına tesr eder. Bundan dolayı müşter hzmetler, mümkün olan en düşük toplam malyetle müşter tatmnn sağlamak üzere entegre lojstk yönetm konseptnn başarılı br şeklde uygulanmasını öngörür. Talep Tahmn: Talep tahmn gelecekte müşterlern htyaç duyacağı ürün mktarının ve bu ürünlern müşterye sağlanmasında htyaç duyulan servs hzmetlernn belrlenmesn çerr. Pazarlama, üretm ve lojstk gb bütün frma operasyonları çn tam olarak ne kadar ürün talep edleceğnn belrlenmes oldukça büyük önem arz etmektedr. Lojstk yönetm çn talep tahmn frmalarca üretlen ürünlern her brnden müşterlere ne kadar ulaştırılacağının belrlenmes yönünden ve talebn geleceğ pazarlara uygun bölgelerde taleb en kısa sürede karşılayablmek çn yeterl sevyede ürün bulundurulması açısından önemldr. Doğru talep tahmn lojstk yönetcsne bu talepler karşılamak üzere sağlanacak hzmetler çn yeterl mktarda bütçe planlamasına da olanak sağlar. Belrszlk altında verlen karar optmal sevyeden daha düşüktür. Çünkü hang ürün ve hzmetlere htyaç duyulacağı blnmeden kaynakların lojstk faalyetler arasında tahss son derece güçtür. Bu sebeple frmaların bazı talep tahmnlern üstlenerek pazarlama, üretm ve lojstk bölümleryle rtbatta olmaları br zorunluluktur. Gelşmş blgsayar modeller, trend analz ve dğer metotlar tahmnlern gelştrlerek daha sağlıklı yapılmasına yardımcı olur. Yönetm: Müşter taleplernn ve üretm htyaçlarının karşılanablmes maksadıyla yeterl ürün kmal sevyesnn muhafaza edlmesnn fnansal gerekllğnden ötürü envanter kontrolü krtk br faalyettr. Ham madde ve parça, şlenmekte olan ve tamamlanmış mamul envanterlernn hepsne fzksel br alan, personel zamanı ve para tahss edlmes htyacı vardır. de bulunan malzemeye ayrılmış olan paranın başka br yerde kullanılmasına mkan bulunmamaktadır. yönetm, yüksek müşter hzmet sevyesn sağlamak üzere envanter bulundurulmasıyla, envanter bulundurma malyetnn, envantere 6

15 bağlanan paranın, depolama malyetlernn, eskme ve bozulmaların yarattığı malyetlern göze alınmasını gerektrr. Bazı durumlarda bu malyetler yıllık nakt envanter değernn yarısını aşablr. Başarılı br envanter kontrolü dğer lojstk faalyetlern yerne getrlş malyetlern dkkate alırken, arzu edlen müşter hzmet sevyesnn gerçekleştrlmes çn gerekl olan envanter sevyesnn belrlemesdr. Lojstk İletşm: Günümüz ş dünyasında başarı karmaşık letşm sstemlernn üst sevyede yönetmn zorunlu kılmaktadır. Etkn br letşm sstemnn; Frma, tedarkçler ve müşterler, Lojstk, mühendslk, muhasebe, pazarlama ve üretm gb frma bünyesndek asıl fonksyonlar, Söz konusu olan lojstk faalyetler, Malzeme depolanmasının koordnasyonu, şlem süreçler ve tamamlanmış ürünler gb her br lojstk faalyetn çeştl yönler, Tedark zncrnn çeştl bleşenler arasında şletlmesne htyaç vardır. İletşm, bütün lojstk şlemler ve frmanın müşterler arasında hayat derecede öneml olan br rtbattır. Doğru, yeterl ve zamanında gerçekleştrlen letşm başarılı br lojstk yönetmnn lk öncelğdr. Malzeme Elleçleme: Malzeme elleçleme, br fabrka veya depodak ham madde akışı, şlem envanter ve tamamlanmış mamullern bütün yönleryle lşkldr. Malzeme elleçleme frma çersnde gerçekleştrlen şlemler arasında malzemenn hareket ettrlmes, depolardan alınarak htyaç olan veya şlem görecekler yerlerde malzemelern hazır edlmes demektr. Kısaca fade edecek olursak elleçleme; kısa mesafel malzeme taşınması olarak tanımlanablr. Malzeme elleçlemenn amacı ; Mümkün olan her yerde elle şlem yapılmasına man olmak, Taşıma mesafesn azaltmak, İşlem süreçlern azaltmak, Dar alanlarda veya sıkışık zamanlarda düzgün serbest akışı sağlamak, Atık, hasar, bozulma ve çalınmadan kaynaklanan kayıpları mnmze etmektr. 7

16 Frma malzeme elleçlendğnde her zaman br malyetle karşılaşır. Çünkü elleçleme genellkle ürüne br değer katmaz ve en az sevyede gerçekleştrlmeldr. Düşük brm değerl ürünler çn malzeme elleçleme malyetnn toplam ürün malyetne oranı krtk sevyelerde gerçekleşeblr. Malzeme akışının ve malzeme yönetmnn dkkatl br şeklde analzyle frma büyük oranda tasarruf sağlayablr. İşlem: Müşter sparş, lojstk faalyetlern ardışık olarak gerçekleşmesn başlatan br eylemdr ve sparş talebnn karşılanması çn gerçekleştrlecek şlemlern yönlendrlmesn sağlar. şlem kapsamında sparşlern alınması, sparş sürecnn zlenmes ve müşter memnunyetn sağlayacak şeklde malzemelern tam zamanında stenlen yerde hazır edlmes yer alır. şlem üç alt kategorde değerlendrleblr. Operasyonel şlemler: n grlmes / düzenlenmes, çzelgeleme, sparşlern gruplandırılarak sevk hazırlıkları, teslmatın faturalandırılması. İletşm İşlemler: düzeltmes, sparş durumunun sorgulanması, zleme ve hızlandırma, hataların düzeltlmes ve ürün blg taleb. Kred ve Tahslat İşlemler: Kred kontrolü ve erşleblr hesap şlemler. Br frmanın sparş şlemlernn hızı ve doğruluğu frmanın sağlamış olduğu müşter hzmet sevyesyle yakından lşkldr. Çünkü sparş şlemler müşter le frmanın temas kurduğu öneml br arayüzdür. Bu sebeple müşternn hzmet algılaması ve bunun sonucunda tatmnnde son derece öneml br etkye sahptr. Blgsayarlar ve elektronk tcaret, sparşn alınmasıyla ürünün sevk edlş arasında geçen zamanın azaltılmasına büyük destek sağlamaktadırlar. Çoğu durumda sparşler alıcının blgsayarından doğrudan satıcının blgsayarına gönderlmekte ve bu şlem elektronk ver değşm olarak adlandırılmaktadır. Blgsayar sstemler başlangıçta frma çn pahalı olsa da sparş şlemlernn doğruluğuna ve reaksyon süresnn azaltılmasına öneml sevyede katkı sağlamaktadır., taşıma ve depolama gb dğer lojstk harcamalardan sağlanan tasarruf ve gelşmş müşter hzmetler netcesnde satışların artmasından elde edlecek kazanç le sparş şlemlernn elektronk ortamda gerçekleştrlmes fnanse edlr. 8

17 Ambalajlama: Ambalajlama pazarlama ve lojstk gb k esas fonksyonu yerne getrr. Pazarlama alanında ambalaj br promosyon veya reklam şlev görür. Ambalajın ebatları, ağırlığı, reng ve üzerndek blgler müşterlern dkkatn celbederek ürün hakkında blglendrlmelern sağlar. Lojstk alanında ambalajlama k ayrı şlev yerne getrr. Bunlardan lk; ürünlern taşınması veya depolanması esnasında zarar görmelern engeller. İkncs se uygun br şeklde gerçekleştrlmş ambalajlama ürünlern daha kolay br şeklde depolanmasına ve taşınmasına olanak sağlar ve bunun sonucunda elleçleme malyet azalır. Parça ve Hzmet Desteğ: Lojstk ham madde, envanter şlemler ve tamamlanmış ürünlern hareketne lave olarak, ürünlern tamr ve hzmetn çeren pek çok faalyet çerr. Lojstğn sorumluluğu ürünün müşterye teslm edlmesyle sona ermez. Frmanın pazarlama faalyetnn br kısmı satış sonrası müşterlere hzmet sağlanmasıdır. Bu teslmat sonrası ürünün arızalanması veya hasara uğraması durumunda söz konusu parçanın değştrlmesn çerr. Hzmet ve tamr faalyet çn yeterl mktarlarda yedek parça bulundurulması son derece önemldr. Lojstk böyle durumlarda müşternn htyacı olduğu yer ve zamanda söz konusu parçaların hazır bulundurulmasını temn eder. Fabrka ve Depo Yer Seçm: Fabrka ve depoların stratejk yerleşm frmanın müşter hzmet sevyesn arttırmasına yardımcı olur. Uygun tess yerleşm aynı zamanda fabrkadan fabrkaya, fabrkadan depoya veya depodan müşterlere ürünlern taşınmasında düşük hacml taşıma oranlarına olanak sağlar. Yer seçmnde lk krter frmanın hedef pazarının bulunduğu coğraf alandır. Frmanın çerye taşımacılıkla lgl olarak göz önünde bulundurması gereken krterler müşter htyaçları, ham maddelern tedark edldğ bölgeler, bleşke parçalar, alt montaj durumu ve dışarıya ürün akışına lave olarak malzemelern depolanma durumlarıdır. Dğer öneml faktörler se şçlk ücret, taşımacılık hzmetler, vergler, güvenlk durumu, kanun mevzuat, bölge halkının yaklaşımı, ücretler ve kaynakların uygunluğudur. Tedark: Her frma bazı alanlarda dğer frmalarca sağlanan malzeme ve hzmetlere bağımlıdır. Çoğu endüstr dalında frmalar gelrlernn % ını dış kaynaklardan sağlanan malzeme ve hzmetler çn harcarlar. Frmanın üretm ve 9

18 lojstk şlemlernn etkn br şeklde şlerlğn sağlamak çn malzeme ve hzmetlern temn edlmesne tedark denr. Tedark fonksyonu kmal kaynaklarının yerlernn seçmn, temn edlecek olan malzeme yapısının belrlenmesn, satın alma zamanını, fyatın belrlenmesn ve kalte kontrolü çerr. Malzemelern uygunluğu ve malyet çeştllğnden etklenerek, son yıllarda değşen ve gelşen ekonomk çevre lojstk faalyetler arasında tedarğ daha öneml br hale getrmştr. Eğer frmalar brkaç öneml tedarkç le uzun döneml lşkler kurarlarsa tedark frmalar çn önemn artırmaya devam eder. Tersne Lojstk: Ger ade edlen ürünlern, hurda, döküntü ve kurtarılmış malzemelern şlenmes lojstğn öneml br unsuru olan tersne lojstk olarak tanımlanan büyük çaplı br şlemn parçalarıdır. Müşterler kusurlu ürünler, eskmş veya demode olmuş ürünler, hatalı sevk edlen malzemeler, fyat farkını ödemek suretyle ellerndekler yenleryle değştrmek maksadıyla malzemeler frmaya veya satıcıya ger ade edeblrler. Çoğu lojstk sstem ters yönde malzeme hareketn şleme konusunda eksk donanımlı veya yeterl teşklat ve blg brkmne sahp değldr. Çoğu endüstr kolunda müşterler garant kapsamında olan ürünlern tamr, değştrlmes, yenden üretm veya ger dönüşüm çn ellerndek malzeme ve ürünler ger göndereblrler. Tersne lojstk malyetler ler yönlü lojstk malyetlere oranla daha yüksektr. Tüketcden üretcye sstem boyunca gerye doğru ürünlern hareket, aynı ürünlern üretcden tüketcye doğru hareketnden yaklaşık olarak 5-9 kat daha fazla malyetldr. Genellkle ade ürünler orjnal ürünler gb kolayca taşınamaz, elleçlenemez, şleme tab tutulamaz ve depolanamazlar bu durum yüksek brm malyetlere yol açar. Tersne lojstk aynı zamanda üretm, dağıtım ve ambalajlama şlemler sonucu oluşan artık malzemelern lgl yerlerden alınıp dğer alanlara taşınmasını ve mhasını çerr. Eğer artık malzemeler dğer ürünlern malatında kullanılamayacak durumda se br takım yöntemlerle mha edlmeler gerekmektedr. Yan ürünler ne olursa olsun, lojstk süreçler etkn ve yeterl br şeklde bu ürünler şleme, depolama ve taşımalıdır. Eğer yan ürünlern ger dönüşümü veya yenden kullanılablme olanağı varsa lojstk bunların yenden üretm veya yenden şleme alanlarına taşınmasını sağlar. Frmalar genellkle bu faalyetler kend ş alanlarında uzmanlaşmış üçüncü part (3P) lojstk frmalar aracılığıyla yerne getrr. 10

19 Müşterler daha esnek ve müsamahakâr ade poltkaları çn artan br şeklde talepte bulundukça, ger dönüşüm ve dğer çevresel konular daha da önem kazandıkça, yakın gelecekte tersne lojstk faalyetlernn gerçekleştrlmes konusunda ttz ve uzun döneml çalışmalar gerçekleştrlmes kaçınılmaz olacaktır. Trafk ve Taşımacılık: Lojstk sürecn br dğer öneml bleşen malzemelern lk noktasından tüketldkler yere kadar olan hareket veya akışı ve ters yönde ger dönüşlerdr. Trafk ve taşımacılık faalyet ürün hareketnn yönetmn gerektrr ve taşıma yöntemnn (kara yolu, hava yolu, demr yolu, su yolu, boru hattı) ve güzergah belrlenmesn, çeştl yerel ve bölgesel taşımacılık düzenlemelerne uyulmasını, mll ve uluslar arası taşımacılık kurallarına rayet edlmesn çerr. Taşımacılık lojstk faalyetler çersnde genellkle tek başına en büyük malyet oluşturur. Bu sebeple etkn br şeklde yönetlmes gereken öneml br bleşendr. Depolama: Ürünler, sparşe üretm yapılmadıkça satış veya tüketlnceye kadar fabrkalarda veya belrl yerlerde depolanmaktadır. Genellkle üretm ve tüketm arasında büyük zaman aralığı bulunmakta ve büyük sevyede envanter gerekmektedr. Depolama faalyet envantern bulundurulması ve muhafazası çn htyaç duyulan kapalı ve açık alanların yönetmn çerr. Belrl depolama faalyetler; depolanacak tessn frma tarafından nşası veya kralanması, depolama tessnn planlanması ve tasarımı, aynı depoda bulundurulacak ürün kombnasyonunun belrlenmes, güvenlk ve bakım kadeler, personel eğtm ve vermllk krterler konularında karar verlmesn gerektrr Lojstk Entegrasyon Lojstk, pek çok bleşen ve brbrleryle lşkl ardışık olarak gerçekleşen alt fonksyonlarıyla sstem olarak ele alınması gerekl olan br süreçtr. Lojstk, öncelkl amacı tedark zncr veya frma çersnde belrl br sıra dahlnde malzeme akışı olan lşkl faalyetlerden oluşan br ağdır. Bu ağ yapısı Şekl 3 de görülmektedr. 4 Stock, Lambert, s

20 ŞEKİL 3: Lojstk Ağ Yapısı Tedarkç Tedarkç Tedarkç Taşıyıcı Taşıyıcı Taşıyıcı Üretm Tess Taşıyıcı Dağıtım Merkez veya Depo Dağıtım Merkez veya Depo Taşıyıcı Taşıyıcı Toptancı Perakendec Toptancı Perakendec Müşter Müşter Frma çersnde brbrleryle ser şeklde lşkl olan faalyetler nha ürüne değer katarlar. Bu faalyetler alışılmış olarak ayrı ayrı yönetlrler, bunun sonucunda frma çersnde her brnn bütçes, öncelkler ve krterler farklı olan satın alma, taşıma, depolama, dağıtım flosu gb bölümler oluşturulur. Bu şeklde ayrı yönetm bölümler oluşturulması br takım lojstk problemlere yol açar. Satın alma en güvenlr tedarkçlerle ş yapablmey, envanter kontrolü düşük brm malyet sağlamayı, depolama hızlı stok devrn, malzeme yönetm kolay elleçlemey, taşımacılık tam araç yükü taşımayı amaçlar. Elbette her bölüm çn kend amaçları makul, mantıklı ve ulaşılması gerekl olarak değerlendrlr. Ancak her br bölümün amaçları dğer bölümün amacıyla çatıştığında problemler oluşmaktadır. Örneğn; depolama bölümü ham madde stoğunun azaltılmasıyla tassarruf sağlamayı amaçlarken, bu stoğun azaltılması daha sık olarak talep karşılanamamasına, satın alma çn daha fazla zaman ve ş yüküne, taşımacılık çn sıklıkla acl ürün dağıtımına neden olur. Aynı şeklde satın alma bölümü kend dar malyetlern azaltmak çn tedarkçlere genş fasılalarla büyük hacml malzeme sparş vereblr, bu stok mktarının artmasına, envantere daha fazla para ayrılmasına ve depolama malyetlernn artışına yol açar. Hava yolu yerne su yolu taşımacılığının kullanılması taşıma malyetlern azaltırken mevcut stok mktarını arttırır. Lojstğn farklı faalyetler brbrleryle yakın lşk çersnde olması sebebyle br alanda uygulanan poltkalar dğerlern etklemektedr. Her bölüm kend amaçlarını gerçekleştrmek çn 12

21 dğer bölümlerden habersz olarak hareket ederse emek ve ş gücü kaybına neden olan mükerrer şlemler gerçekleştrlr ve kaynaklar sraf edlmş olur. Lojstk faalyetlern ayrı ayrı şlevlern gerçekleştrmeler aynı zamanda bölümler arasında blg akışını da güçleştrr, bunun sonucunda br sonrak faalyetlerde aksamalar yaşanır. Burada dkkat edlmes gereken husus br bölümün çıktılarının dğer bölümün grdlern oluşturması, dğer br fadeyle süreç yönetmnn hassasyetle uygulanmasıdır. Lojstk faalyetlern entegre edlmeden yönetlmesnn olumsuzluklarını şu şeklde sıralayablrz. Frma çersnde genellkle brbryle çatışan amaçların belrlenmes, Kaynakların mükerrer kullanılarak, optmzasyon sağlanmaması sebebyle vermllğn azalması, Bölümler arası letşm ve blg akışında aksamalar, Bölümler arası koordnasyon eksklğ sebebyle etknlğn azalması, malyetlern artması ve müşter taleplernn karşılanamaması, Belrszlğn artması ve tedark zncr boyunca geckmelern yaşanması, Planlamanın güçleşmes, Bölümler arasında gereksz yığılmalar oluşması, lave taşıma ve dar faalyetlerde artış, Toplam lojstk malyetler gb öneml blglern elde edlme güçlüğü, Frma çersnde lojstğn olması gerekenden daha az önemsenmes. 5 Lojstğe sstem yaklaşımında bulunablen frmalar, müşter hzmetler taşımacılık, depolama, envanter yönetm, sparş şleme ve blg sstemler, üretm planlama ve satın alma gb lojstkle lşkl faalyetlern entegrasyonuyla toplam lojstk malyetler mnmze etmey başarablmekte, yernde, yeterl ve tam br blg akışı sağlayablmekte, bütün faalyetler rahatlıkla kontrol edeblmekte ve böylelkle muhtemel aksamalara zamanında çözüm üreteblmektedrler. Entegrasyon yaklaşımı uygulanmaması halnde lojstk alanında çeştl vermszlklerle karşılaşılablnr. Bu vermszlklere aşağıdak krtk arayüzlerde envanter oluşumu örnek olarak verleblr. 5 Waters, s

22 Tedarkç Satın alma Satın Alma Üretm Üretm Pazarlama Pazarlama Dağıtım Dağıtım Toptancı / Perakendec Toptancı / Perakendec Müşter Entegrasyon Aşamaları Lojstğn düşük öncelkl brbrnden ayrı faalyetlerden, entegre olmuş tek br stratejk faalyete dönüşüm aşamalarını şu şeklde sıralayablrz. Aşama 1: Brbrnden ayrı lojstk faalyetler öneml olarak değerlendrlmeyp, yeterl ölçüde önemsenmezler, Aşamaz2: Frmanın başarısı çn ayrık olarak gerçekleştrlen lojstk faalyetlern önemnn farkına varılır, Aşamaa3: Ayrı faalyetlerde gelşmeler sağlanarak her brnn mümkün olduğu ölçüde vermllğ artırılır, Aşama 4: Frma çersnde brlkte çalışablrlğn faydalarının anlaşılması sonucu ayrı faalyetlern brleştrlerek dahl entegrasyonun sağlanması, Aşamaa5: Lojstğn uzun dönemde stkametnn belrlenerek lojstk stratejsnn gelştrlmes, Aşama 6: Dğer frmalarla lojstk performansın mukayese edlerek onların, tecrübelernden yararlanılması netcesnde gelştrlmeye htyaç duyulan alanların belrlenmes ve bunu başaracak yöntemlern öğrenlmes, Aşamaa7: Müteakp değşmn kaçınılmaz olduğunun kabulüyle lojstk teşklatlanma ve şleyş yöntemler çn sürekl arayış çersnde olunarak sürdürüleblr gelşmn sağlanması. 14

23 İlk dört aşamada lojstk faalyetler entegre edlerek dğer aşamalarda gelştrlmes sağlanır. Beşnc aşama stratejk bakış açısını vurgulamakta, altıncı aşama mukayese ve alınablecek dersler yönünden dğer frmalara dkkat çekmekte ve yednc aşama sürekl gelşmn altını çzmektedr. 6 6 Waters, s

24 İKİNCİ BÖLÜM LOJİSTİK PLANLAMA Bazı öneml planlama faktörler önümüzdek yıllarda lojstk yönetclern çeştl güçlükler ve fırsatlarla karşılaşacaklarını göstermektedr. Çoğu frmanın doyuma ulaşmış pazarlarda rekabet edyor olmaları, müşter sadakatnn sağlanma arzusu, lojstk malyetlern etklernn blnmes, frmaya at varlıkların kârlılığı gerçeğ, kmal kaynakları, üretm, talep ve rekabet alanındak globalleşme üst sevye yönetclern lojstğn önemn farketmelerne ve bu konuyla daha yakından lglenmelerne neden olmuştur. Lojstk yönetcler çn bu alandak fırsatlar ve güçlükler daha önce hçbr zaman bu denl öneml sevyede gerçekleşmemştr. Başarılı br şeklde bu güçlüklern üstesnden geleblmek ve fırsatları kârlılığa dönüştüreblmek çn yönetcler lojstk planlama özellkle stratejk planlama konusuna önem vermeldrler. Lojstk, frmanın stratej ve stratejk planlama sürecne değerl katkılar sağlayan öneml br bleşen olarak yern almıştır. 2.1 Planlama Hyerarşs Planlama, frma çersnde değşk sevyelerde ve farklı faalyet alanlarında gerçekleştrlr. Planlama sürekl devam eden br süreç olmasına karşılık, çoğu frma hazırlamış oldukları planları yılda br defa revze ederler. Planlama şlemnn gerçekleştrlmesnde üzernde durulması gereken öneml br konu; her faalyet alanında gerçekleştrlecek olan planların brbrleryle uyumlu, frmanın kolektf nha planını destekler ve aynı hedefler başaracak şeklde hazırlanmaları, her alt planın süres ardışık olarak belrlendğnde nha planın tamamlanma süresn aşmamalıdır. TABLO 1: Planlama Türler ve Özellkler Planlama Süres Odağı Detay Sevyes Türü Br yıldan az, Ağırlıklı olarak Operasyonel Vermllk Günlük fnansal yönelml Br nebze fnansal Taktk 1-5 yıl Olay yönelml Az fnansal daha 5-10 yıl veya Rekabet, Stratejk çok amaca daha fazlası Kaynak, Yetk yönelk Kaynak: Lambert, Stock, Ellram, 2001, s. 550 Entegrasyon Sevyes Fonksyonel Entegre, Fonksyonel Entegre, Kolektf, Tedark zncr 16

25 2.1.1 Stratejk Planlama Stratejk planlama en üst sevyede gerçekleştrlen uzun döneml planlamadır. Çoğu frmaların stratejk planlamaları 5-10 yıllık br zaman dlmn kapsarken, Japon frmaları stratejk planlamalarını 50 yıl veya daha uzun sürel hazırlayablmektedrler. Hazırlanan planların süres arttıkça daha az detaylandırılmaktadırlar. Stratejk plan br frmanın hedeflern, bütün hzmet gereksnmlern ve yönetmn frmanın kolektf vzyonunu nasıl tasarladığını çerr. Planlar ana hatları htva eder ve genellkle öngörülen kazanç ve harcamaları, ş kollarını, pazardak şn bağıl payının tahmnn, satışları, yen ş kollarıyla mevcut olanların kazançlarının mukayesesn çerr. Stratejk lojstk planlamayı şu şeklde tanımlayablrz: Gelecektek lojstk hzmetlere olablecek talebn tahmn edlmes ve bütün tedark zncr kaynaklarının yönetlmesyle en üst düzeyde müşter tatmn sağlayan yüksek değer ve müşter hzmetler vasıtasıyla rekabet avantajı sağlamak maksadıyla brleşk, kapsamlı ve entegre br planlama yöntemdr. Bu planlama frmanın bütün kolektf amaç ve planları kapsamında uyumlu br şeklde gerçekleştrlr. Bu tanımlamada üç öneml faktör vurgulanmaktadır. Uzun l Amaçlar: Müşter tatmn, rekabet avantajı ve tedark zncr yönetm. Bu Amaçları Başarmanın Önem: Değer ve müşter hzmet. Bu Amaçları Gerçekleştrme Yöntem: Tahmn, yönetm ve frma amaçlarının gerçekleştrlmes yönünde kademelendrme. 7 Şekl 4 de görüldüğü üzere stratejk kararlar msyon, kolektf stratej, ş stratejs ve fonksyonel stratej olmak üzere dört kategorde değerlendrlmektedr. Msyon: Frmanın bütün amaçlarını açıklayan br fadedr. Kolektf Stratej: Farklı alanlarda faalyet gösteren ve çeştl alt kuruluşlardan oluşan frmanın msyonunu nasıl gerçekleştreceğnn tanımlanmasıdır. İş Stratejs: Her ş kolunun frmanın kolektf stratejsne katkı sağlama yöntemdr. Fonksyonel Stratej: Lojstğnde dahl olduğu her br fonksyon sahasının stratejk yönünün tanımlanmasıdır. 7 Stock, Lambert, s

26 Esas olarak üst sevyedek stratejler amaçları ve frmanın genel yönünü belrlerken, fonksyonel stratejler bunların nasıl gerçekleştrleceğn tanımlar. İş stratejs ne yapılması gerektğn gösterrken, lojstk stratejs tedark zncrnn yapılması gerekenn başarılmasına nasıl katkı sağlayacağını belrler. Eğer frma bazı ürünlern malyetn en düşük sevyeye çekeblecek ş stratejlerne sahpse, lojstk stratejs lojstk malyetlern nasıl mnmze edleceğn belrler. Eğer frma ürünlern müşterye en hızlı br şeklde nasıl ulaştırılacağı konusu üzerne odaklanmışsa lojstk stratej bunun nasıl gerçekleştrleceğnn yöntemlern belrler. ç olarak yukarıdak açıklamalardan anlaşılacağı üzere lojstk, stratejk öneme sahp br faalyettr. ŞEKİL 4: Stratejk Karar Çeştler Msyon Frmanın Tamamı Kolektf Stratej İş Stratejs 1 İş Stratejs 2 İş Stratejs 3 Her İş Alanı Fonksyonel Stratej 1 Fonksyonel Stratej 2 Fonksyonel Stratej 3 Bütün Fonksyon Sahaları Kaynak: Waters, 2003, s Taktk Planlama Frmalar br le beş yıllık dönem kapsayacak şeklde orta vadel planlamalar gerçekleştreblrler, bu tür planlara taktk plan adı verlmektedr. Taktk planlar, ürün grupları yönünden stratejk planlara nazaran daha detaylıdırlar ve üç aylık dönemler halnde safhalandırılarak kazançlar ve harcamalar yönünden detaylandırılablrler. 18

27 Böyle olmasına rağmen bu planlarda depolama bölümünce satışlar konusunda çok fazla detaylı blg yer almadan sadece ana hatlar açıklanır. Taktk planlar genellkle frmanın her yıl çn tess yatırımlarına, teçhzata ve dğer sermaye harcama kalemlerne ne kadar harcama yapılacağını gösteren sermaye harcama planını çerrler. Lojstk altyapıyı desteklemek ve gelştrmek amacıyla depo nşası, taşımacılık veya malzeme elleçleme teçhzat alımı ve dğer öneml harcama kalemlerne sermaye harcama planında yer verlmeldr Operasyonel Planlar En detaylı br şeklde gerçekleştrlen planlamalara operasyonel plan veya yıllık plan adı verlmektedr. Operasyonel planlarda br yıllık planlama dönemnde aylık olarak kazanç, harcama le brleşk, lşkl nakt akışı ve faalyetlere yer verlr. Detaylı operasyonel planlar müteakp yıl gerçekleştrlmes planlanan faalyetlere rehberlk etmek maksadıyla hazırlanırlar. Gerçekleşmes muhtemel problem sahalarının belrleneblmes, bunlara reaksyon gösterleblmes ve sonuçlarının müzakere edleblmes maksadıyla mevcut performans değerler ölçümlenerek planlanan performans değerleryle mukayese edlr. Üretm planlama ve malzeme satın alınması operasyonel planlamalar çerçevesnde gerçekleştrlr. Frmalar depolama alanlarından sevkyata kadar olan lojstk htyaçlarının belrlenmesnde bu planlardan stfade ederler. Bu uygulamalar lojstk ş gücü htyacının belrlenmesne ve 3P lojstk hzmet sağlayıcılarıyla gerçekleştrlmes düşünülen anlaşmaların sağlanmasına yardımcı olur. Uygulama yılı başladıktan sonra ve gerçek sonuçlar elde edldkçe plan gerçek faalyet sevyelerne göre düzenlenr ve beklenlen performansı sağlayablmek çn revze edlr. 2.2 Stratej Seçenekler Her frma kend lojstk stratejsn belrlyor olmasına rağmen aynı sektörde faalyet gösteren frmaların belrledğ stratejler büyük oranda benzerlk göstermektedr. Bu durum göstermektedr k frmaların benmsedkler brkaç jenerk stratej bulunmakta ve bu stratejler üzernde küçük değşklkler yapılmaktadır. 19

28 Mchael Porter, benzer veya mukayese edleblr ürün fyatlarını azaltan malyet esaslı ve ürünlern müşterlerce başka br tedarkçden temn edlemeyecek ürünler amaçlayan ürün farklılığını esas alan k asıl stratej önermektedr. 8 Lojstk uygulamalarda bu k yaklaşım yalın ve çevk stratejler olarak tanımlanmaktadır Yalın Stratej Hçbr frmanın lojstk malyetlerden tamamyle kaçınamaması sebebyle kabul edleblr müşter hzmet sevyes sağlanırken toplam lojstk malyetlern mnmze edlmes amaçlanmaktadır. Yalın stratejnn amacı her şlem nsan, alan, stok, teçhzat, zaman ve dğer kaynakların her brnden daha az kullanarak gerçekleştrmektr. Yalın stratej mnmum stok ve mnmum toplam malyetle artık ve döküntüler azaltmak üzere verml malzeme akışını düzenler, en kısa servs ve geckme süres sağlar. Yalın şlemler konusunda lk çalışmalar Toyota tarafından motor endüstrsnde gerçekleştrlmştr. Bu çalışma yalın üretm üzerne odaklanmış, güzel sonuçlar elde edlmesyle dğer alanlarda da uygulanmaya başlanmış ve bunun sonucunda yalın şrket kavramı gelşmektedr. Bu yaklaşım beş ana lke le özetleneblr; Değer: Müşter açısından değerl olan br ürün tasarlamak. Değer Akımı: Ürün mal çn en y yöntem belrlemek. Değer Akışı: Tedark zncrnde malzeme akışının yönetlmes. Çekme: Sadece müşter taleb olduğunda ürün mal etmek. Mükemmellk Amacı: Mükemmel şlemler amacına daha fazla yaklaşmak üzere sürekl gelşm arayışında olmak. Yalınlık stratejsnn altında yatan ana düşünce gerçekleştrlen her türlü şlemde atık, sraf ve kayıplar olması sebebyle bunların mnmze edlerek malyetlern aşağı sevyelere çeklmesdr. Bu stratejnn gelştrlmes esnasında, müşter tatmnn sağlama konusunda çok düşük sevyede gerçekleşen kalte, htyaç bulunmaması durumunda dah üretm yapılması ve gereksz kapaste kullanılması nedenyle yanlış üretm ve kapaste sevyes, gereksz, çok karmaşık ve zaman srafına yol açan vermsz süreç ve yöntem uygulamaları, malat esnasında uzun x 8aa Waters,as.a66 20

29 mesafel ve htyaç dışı taşıma şlemlernn gerçekleştrlmes, karmaşıklığın ve malyetlern artmasına yol açacak mktarda aşırı stok bulundurulmasının tedark zncr çersnde büyük oranla kayıplara yol açan faalyet alanları olduğu tespt edlmştr. Bu yaklaşım, mevcut şlemlern detaylı analzn, değer kazandırmayan şlemlern ptaln, geckmelern önlenmesn, karmaşıklığın azaltılmasını, hareketllğn sadeleştrlmesn, vermllğn arttırılması çn ler teknoloj kullanımını, her aşamada ekonomklğ, taşıma mesafelernn azaltılması çn müşterye yakın konumlanmayı ve tedark zncr çersnde gereksz rtbatların kaldırılmasını öngörmektedr. Dkkat edlmes gereken öneml br konu malyetlern düşük olmasının yalın stratej uygulandığı anlamına gelmedğ, daha az kaynak kullanılarak müşter tatmnnn sağlanmasının hedeflendğ ve bu stratejnn çok çeştllk ve belrszlk olan durumlarda verml olmadığıdır Çevk Stratej Yalınlık stratejsne karşılık çevklk stratejsnn kabul görme neden; yalın stratejnn sadece malyetler üzerne odaklanarak değşen koşul ve durumlar, artan rekabet şartları ve her geçen gün daha blnçl br şeklde talepte bulunan müşter konularını yeter kadar önemsemeyeş, belrl zaman dlmlernde gerçekleşen sabt talepler her türlü kayıpları mnmze ederek karşılayablrken taleptek an değşklkler karşılayamayışıdır. Eğer müşterler çeştllk gösteren ve kend steklerne uygun olarak düzenlemeler gerektren taleplerde bulunmaları halnde müşter tatmnn sağlayablmek çn lojstğn esnek br yapıya sahp olması gerekmektedr. Çevklk stratejs farklı ve değşen durumlara süratle karşılık vererek yüksek müşter hzmet ve tatmn sağlamayı amaçlamaktadır. Çevklğn k öneml yaklaşımı; müşter taleplerndek değşm yakınen takp ederek kısa sürede süratle reaksyon göstereblmek ve müşterlerden gelen taleplere uygun olarak lojstk sstem ve şleyşte düzenlemeler gerçekleştreblmektr. Bu yaklaşımlar müşter hzmetlernden farklı ntelklere sahptr. Br derece yüksek malyete neden olsada bu yaklaşımda müşter tatmn lk öncelkle göz önüne alınan konudur. Bu yaklaşımın temelnde yer alan müşter odaklılığın önemn şu şeklde açıklayablrz: 21

30 Gerçekleştrlen her türlü faalyetn nha amacı müşter tatmnnn sağlanmasıdır. Müşter olmaz se satış gerçekleşmez, kazanç sağlanamaz, ş kolu oluşmaz ve frmalar kurulamaz Yalın ve Çevk Stratejnn Mukayeses İlk bakışta yalın ve çevk stratejlern brbrleryle çelşk çersnde oldukları görülmektedr. Yalın stratej malyetler mnmze etmey amaçlarken müşter hzmetlern br kısıt olarak görmekte, çevk stratej se müşter hzmetlern maksmze etmey amaçlarken malyetler br kısıt olarak değerlendrmektedr. Bu k amaç stratejler arasında öneml farklılıklara yol açmaktadır. Bu farklılıkları şu şeklde özetleyeblrz: TABLO 2: Stratejler Arası Farklılıkar Faktör Yalın Lojstk Çevk Lojstk Amaç Verml şlemler Talepler karşılayablecek esneklk Yöntem Kayıpların gderlmes Müşter tatmn Kısıt Müşter hzmetler Malyet Değşm Oranı Uzun döneml stablte Değşen durumlara hızlı reaksyon Performans Krterler Üretkenlk, yararlılık Hzmet sevyes ve süres İş Standardze, muntazam Değşken, yernde kontrol Kontrol Düzenl planlama Yeterl personelle daha az dönemler yapısal Kaynak: Waters, 2003, s.68 Müşterleryle arasında elektronk ver değşm sstem kurmuş olan br tedarkç, malyetler azaltırken aynı zamanda müşter hzmet sevyesn yükselterek yalın ve çevk stratej yaklaşımının her ksn aynı zamanda uygulayablmektedr. Her k stratejde de düşük malyet ve müşter tatmn konularına önem verlrken bunların sağlanmasında farklı yaklaşımlar uygulamaktadır. 22

31 2.2.4 Stratejk İttfak Br frma tedark zncrnn bleşenler arasında sıkı şbrlğn önemsyorsa tedarkçler ve müşterler arasında ttfak oluşturma stratejs uyguluyor demektr. Bu stratejnn amacı brlkte çalışan bütün unsurlarıyla verml tedark zncrler oluşturmak ve uzun döneml şbrlğnn kazanımlarını paylaşmaktır. Ortaklık, ttfak oluşturma stratejsnn gerekçeler daha y müşter hzmet, yüksek esneklk, düşük malyet, tesslerde yatırımdan kaçınma ve frmada uzman personel eksklğdr. Avrupa da lojstk harcamaların %25 den daha fazla br bölümü genellkle uzun döneml ortaklıklar şeklnde uzman tedarkçlerce sağlanmaktadır. En yaygın ortaklık alanı taşımacılık olmakla brlkte dğerler depolama, thalat/hracat hzmetler ve blg şlemlerdr. Zaman esaslı stratej, çevre koruma stratejs, üretkenlk artışı stratejs, değer kazandırıcı stratej, çeştllk veya uzmanlık stratejs ve büyüme stratejs dğer uygulanan stratejlerdr. 2.3 Lojstğn Stratejk Önem Lojstk, tedark zncrnn tasarlanması, tesslern büyüklüğü ve konumu, dğer frmalarla lşkler, ortaklık ve ttfaklar gb stratejk öneme sahp pek çok kararın alınmasıyla doğrudan lşkl taşımacılık ve depolama dahl olmak üzere kaynakların en fazla kullanıldığı, kazanç ve fnansal krterler de çeren br şeklde frma performansına, servs süresne, ürün değernn farkedlmesne, güvenlrlk ve dğer müşter hzmet krterlern etkleyen, kamuya açık ve halkla temas kurulmasını sağlayan, güvenlk ve çevre konularını ön plana çıkartan, bazı şlemlern desteklenmesn bazılarının se gerçekleştrlmemesn sağlayan br faalyet sahasıdır. Lojstğn stratejk önemnn en çarpıcı gösterges her ne kadar tedark zncr fades kullanılsa da frmaların msyon ve vzyon tanımlamalarıdır. Msyon ve vzyon tanımlamalarının pek çoğunda doğrudan lojstk kelmes kullanılmamakta fakat ürünlern müşterlere ulaştırılması htyacı ve lojstğe olan güven satır aralarında fade edlmektedr. Burada dkkat edlmes gereken nokta her frmanın uzun dönemde varlığını sürdüreblmesnn tedark zncrler boyunca malzeme akışını 23

32 sağlayablmelerne bağlı olduğudur. Lojstğn stratejk önem, lojstk olmaksızın hçbr şlem ve bunun sonucunda frmanın olamayacağı gerçeğnden kaynaklanmaktadır. Son yıllarda gerçekleşen en öneml gelşme, lojstğn stratejk önemnn pek çok frma tarafından fark edlmesdr. Bu farkındalık onların tedark zncrlern yönetm şeklne tesr etmekte ve lojstğn dğer stratejk kararlarla brlkte dkkate alınmasına yol açmaktadır. Lojstk, stratejk karar alma ve planlama çalışmalarında öncelkl br yer ednmş olduğundan dğer temel faalyetlerle brlkte anılmaktadır Lojstk Stratej İy br lojstk stratej belrlenmes yaratıcı şlem ve süreçlern uygulanmasını gerektrr. Lojstk stratej oluşturulmasındak yenlkç yaklaşımlar rekabet avantajının elde edlmesne olanak sağlar. Lojstkle lgl uzun döneml kararların tamamı lojstk stratejsn oluşturur. Br frmanın lojstk stratejs onun tedark zncr yönetmyle lgl bütün stratejk kararlarını, poltkalarını, planlarını ve brkmn çerr. Lojstk stratej daha soyut yüksek stratejler le tedark zncrnn detaylı operasyonları arasında br köprü oluşturur. Kolektf ve ş stratejler genel amaçları tanımlarken, lojstk stratej bu amaçların desteklenmes çn htyaç duyulan malzemelern hareketyle lgldr. Örneğn UPS n ş stratejs müşterlerne göze çarpan br hzmet gerektrr ve bu yaklaşık dünyanın her yerne çok hızlı parsyel dağıtım hzmet organzasyonu olarak lojstk stratejye dönüştürülür. Üst sevye stratejler lojstk stratejnn genel olarak çerğn oluşturur. Proaktf br lojstk stratej genellkle müşter hzmet gereksnmler ve ş amaçlarıyla başlar. Bunlar rekabet karşılayablmek çn atak stratejler olarak adlandırılırlar ve lojstk sstem tasarımının dğer kısımları bu çevk stratejlerden türetlr. 10 Br lojstk stratejsnn üç konuyu amaç ednmes önerlmektedr. Bunlar, malyetlern ve sermayenn azaltması le hzmet gelşmdr. 9 Waters, s Ronald H. Ballou, Busness Logstcs / Supply Chan Management, 5. Baskı, Pearson Prentce Hall, New Jersey, 2004, s

33 Malyetlern azaltılması taşıma ve depolamayla lgl değşken malyetlern mnmze edlmesn amaçlayan br stratejdr. En y stratej genellkle farklı depo yerler arasından seçm veya alternatf taşıma türlernn belrlenmes gb alternatf hareket tarzlarının değerlendrlmes netcesnde belrlenr. Mnmum malyetl alternatfler belrlenrken hzmet sevyeler genellkle sabt tutulur, kâr maksmzasyonu öncelkl amaç olarak belrlenr. Sermaye azaltılması lojstk sstemde gerçekleştrlecek olan yatırım sevyesn mnmze etmey amaçlayan br stratejdr. Lojstk varlıkların dönüşümünün veya sağladıkları kârın maksmze edlmes bu stratejnn esasını oluşturur. Depolamadan kaçınmak çn doğrudan müşterlere gönderme, sahp olunan özel depoların kullanımı yerne kamu depolarının kullanılması, envanterde bulundurmak yerne zamanında kmal yaklaşımının benmsenmes ve üçüncü taraf lojstk hzmet sağlayıcıların görevlendrlmeler bu stratejk yaklaşıma örnek olarak verleblr. Bu stratejler yüksek sevyede yatırım gerektren stratejlerden daha yüksek değşken malyetler oluştururlar. Hzmet gelştrme stratejs kazançların genellkle lojstk hzmet sağlayıcıların sevyesne bağlı olduğunu kabul eder. Malyetlern yüksek sevyel lojstk müşter hzmetleryle brlkte hızla artmasına rağmen büyük kazançlar malyetlerdek bu artışı karşılar. Lojstk servs sürelern, uygunluğu, malyet, müşter desteğn, hasarı etklemes sebebyle bunların sonucunda müşternn ürüne bakış açısına tesr eder. Bu açıdan lojstk tasarım, kalte, algılanan değer ve ürünün başarısına öneml katkı sağlar. Sağlanan bu katkıda hang faktörün daha öneml olduğu ve lojstk stratejde önemle üzernde durulması gerektğ belrlenmeldr. Br yaklaşım müşterlern malyet, kalte, hzmet sevyes, güvenlrlk, uygunluk, esneklk, dağıtım hızı, konum, alternatf temn mkânları, tedarkç lşkler, çevresel etk, ger dönüşüm ve benzer konuları önemsedklern fade etmektedr. Bütün bu konular lojstğn alt konularıyla doğrudan lşkldr. Belrlenen br lojstk stratejde malyet, müşter hzmetler, zamanlama, kalte, ürün esneklğ, hacm esneklğ, teknoloj ve konumlama le lgl konulara açıklık getrlerek mutlak surette yer almalıdır Waters, s

34 2.5 Stratejk Lojstk Planlama Sürec Etkn br lojstk planın hazırlanablmes pazarlama, malat, satın alma, fnans / muhasebe ve lojstkle lgl öneml verlern sağlanmasına bağlıdır. Pazarlama, kullanılmakta olan her br tedark zncr çn önerlen ürün, fyatlandırma ve destekleyc stratejler sağlamalıdır. Bu şlem, planlanan ürün tanıtımları ve ptal edlen ürünlerle brlkte üretm hatları hakkında tüm blgler, mktar ndrmlern ve satış dönemlern kapsayan fyatlandırma programlarını, planlanan promosyon ve satış teşvk programlarını, bölgesel aylık satış tahmnlern kapsar. Planlanan müşter hzmet poltkaları lojstk stratej belrleyenler çn oldukça önemldr. Müşter hzmet poltkalarında müşter grupları ve coğrafk sınıflandırmayı esas alarak, sparş dağıtım yöntem, sparş grş, sparş şleme, hedeflenen sparş dönüşüm süres, sparş dönüşüm sürelerndek kabul edleblr değşklk sevyes, stok bulundurma sevyes, hızlandırma, aktarma ve ürün kames konularına yer verlmeldr. ŞEKİL 5: Pazarlama-Lojstk Malyet İlşks Ürün Fyat Yer / Müşter Hzmet Sevyes Promosyon Pazarlama Taşıma Part Depolama Lojstk ve Blg Malyetler Kaynak: Stock, Lambert, 2001, s

35 İmalat, üretm kapastelern ve her br ürün çn planlanan üretm çeren üretm tessler hakkında htyaç duyulan blgler sağlamalıdır. Ürünlern brden fazla tesste mal edlebldğ durumlarda lojstk ve malat en ekonomk malatın nerede yapılableceğn belrlemeldr. Lojstk aynı zamanda farklı yerlerde üretleblen ürünlern pazarlara verml br şeklde ulaştırılmasını belrlemeldr. Satın alma, frmanın bütün hedeflern destekleyecek tarzda kaynak sağlama faalyetlern yerne getrr. Satın alma; yen teknolojler, malzeme, hzmetler ve frmanın pazar olanaklarından yararlanablmesne mkan tanıyan yen kmal kaynakları hakkında blg sağlar. Satın alma, lojstk ve dğer fonksyon alanlarından htyaç duyulan konularda ver sağladıktan sonra tedarkç ağını belrlemel ve tedarkçler seçmeldr. Fnans ve muhasebe, segment analz ve malyet analz yapılablmes çn htyaç duyulan malyet verlern sağlar. Fnans ve muhasebe lave olarak frmanın kolektf güçlükler, envanter, tess ve teçhzat gb lojstk varlıklarını fnanse edecek sermaye yeterllğ hakkında blg sunar. Lojstk mevcut lojstk ağı tanımlayıcı, frma çersnde ve açık alanda ürün depolama yerler, tedarkçler le fabrkalar, fabrkalar le dağıtım merkezler ve dağıtım merkezler le müşterler arasındak taşıma bağlantıları, boyut, hacm ve ürün yönünden dağıtım merkezlernn özellkler hakkında blg sağlar. Lojstk aynı zamanda malzeme akışı ve depolama le lgl malyetler belrler. Lojstkten htyaç duyulan malyet blgler, farklı alanlardak depolama ve elleçleme, tedark zncr çersnde taşıma, sparş şlem, envanter bulundurma, temn ve tedark şlemlernden kaynaklanan sabt ve değşken malyetler çerr. Lojstk stratej oluşturulmasının lk aşaması daha üst sevyel stratejlern ncelenerek lojstğn bu stratejlere nasıl katkı sağlayableceğnn belrlenmesdr. Belrlenen sağlanablecek katkılar özetle lojstk msyon tanımlamasında fade edlr. Lojstk msyon bütün yönler ve öncelkler tanımlar. Lojstk stratejnn belrlenmesnde msyon tanımlanmasından sonrak aşamaları açık br şeklde tanımlamak mümkün değldr. Herhang br özel durum çn kesnlkle en y stratej şeklnde br tanımlama yapmak olası değldr. Başarılı planlama çn en uygun yöntem belrlenen araçlar, teknk, frmanın blg brkm, ş çevres ve arzu edlen 27

36 sonuçlar arasında br denge sağlanablmesdr. Yönetclern lojstk stratejy belrlerken göz önünde bulundurmaları gerekl olan faktörler; üst sevye stratejler, ş çevres ve frmanın ayırt edc kendne has özellk ve yeterllklerdr. 12 Üst sevye stratejler frmanın amaçlarını ve bütün lojstk kararların çerğn tanımlarlar. Msyon ulaşılmak stenen hedefler belrler, kolektf ve ş stratejler bu hedeflere nasıl ulaşılacağını gösterr. Lojstk stratej üst sevye stratejler desteklemeldr. Örneğn ş stratejs yüksek müşter hzmet sağlanmasını hedeflemş se lojstk stratejs bunun nasıl sağlanacağını açıklamalıdır. İş çevres lojstğe tesr eden faktörler çerr fakat lojstğn bu faktörler kontrolü söz konusu değldr. Müşterler, pazar koşullarını, teknoloj, ekonomk durumu, hukuk kısıtlamaları, rakpler, hssedarları, lg gruplarını, sosyal ve poltk durumu lojstğe etk eden faktörler olarak sıralayablrz. Bütün rekabet eden frmalar benzer ş çevrelernde faalyet göstermektedrler. Her br ancak kendsn rakplernden ayıran kendlerne has özellk ve yeterllkler varsa başarılı olablmektedrler. Bu ayırt edc özellkler; müşterler, şçler, fnansal durum, organzasyon, ürünler, tessler, teknoloj, şlem ve süreçler, pazarlama, tedarkçler, blg ve yenlkçlktr. Eğer br benzetme yapacak olursak, ş çevres ve ayırt edc özellkler frmanın şu anda bulunduğu noktayı temsl ederken, üst sevye stratejler gelecekte ulaşmak stedğ noktayı temsl eder. Lojstk şu anda bulunulan noktadan ulaşılmak stenlen noktaya nasıl gdleceğn gösterr. Stratejk lojstk planda bulunması gereken konuları şu şeklde sıralayablrz: Genel kapsamlı termler kullanılarak lojstk stratejsn ve dğer asıl ş fonksyonları le olan lşksn açıklayan yönetm tanımlaması, Ürünler ve müşterler çn malyet ve hzmetlerle lşkl lojstk amaçların tanımlamaları, Bütün planı desteklemek üzere htyaç duyulan breysel müşter hzmetlernn, envanter, depolama, sparş şleme ve taşıma stratejlernn açıklamaları, 12 Waters, s

37 Planların hazırlanmasına, malyetlern belrlenmesne, zamanlamaya ve dğer ş sahalarına olan etkler açıklamaya yetecek sevyede detaylandırılmış olan asıl lojstk planın veya operasyonel planların taslakları, İhtyaç duyulacak sermaye ve ş gücü tahmnler, İşlem malyetler, sermaye gereksnmeler ve nakt akışını detaylandıracak olan lojstk fnansal fadeler, Kolektf kazanç, müşter hzmet performansı ve dğer ş fonksyonlarına etkler yönünden lojstk stratejsnn gerçekleştrlecek şlere olası etklernn tanımlamaları Stock, Lambert, s

38 ŞEKİL 6: Stratejk Lojstk Planlama Akışı Aşama 1: Vzyon Belrleme Aşama 2: Lojstk Stratejk Analz Aşama 3: Lojstk Planlama Kolektf Stratej Müşter Hzmetler Müşter İhtyaçları Lojstk Vzyon Görüşmeler Tedark Zncr Tasarımı Depolama Taşıma Yönetm Lojstk Ağ Analz Malzeme Yönetm Msyon ve Amaçlar Program Faalyetler Zaman Çzelges Sorumluluk Önlemler Harc Faktörler Blg Teknolojler Organzasyon ve Değşm Yönetm Aşama 4: Değşm Yönetm Kaynak: Robeson, Copacno, 1994, s

39 Stratejk lojstk pramdn merkezde yer almasıyla lojstk stratej gelştrlmes ve planlama sürec Şekl 6 da görüldüğü gb dört aşamada gerçekleştrlr. Aşama 1: Vzyon Belrleme Lojstk planlama sürecnn öneml grdleryle lgl organzasyonel mutabakatın sstematk gelşm ve potansyel alternatf lojstk yaklaşımların belrleneblmes maksadıyla vzyon belrlenmeldr. Lojstk planlama sürecnn öneml grdler üzernde organzasyonel mutabakat sağlanması frmayı brleştrr ve müşterek düşünce sstematğ sağlar. Potansyel lojstk alternatflern ve planlama çalışmalarının kapsamının belrlenmes bütün katılımcıların perspektfn genşletr ve frma çn yen ufuklar açar. Vzyon görüşmeler, lojstk stratejk planlama süreç grdlernn belrlenmes, üzerlernde mutabakat sağlanması ve gelştrlmesnde etkn br yöntemdr. Bu çalışmalarda; Frmanın stratejk yönü, lojstk yönden muğlak olan konular netleştrlr ve lojstk htyaçlar yalın br şeklde açıkça tanımlanır. Farklı kesmlerden müşterlern hzmet htyaçları anlaşılır. Taşıma hzmetler ve ücretler, çevresel ve düzenleyc kısıtlamalar, sosyal düzenlemeler, rekabet faktörler gb lojstğ etkleyeblecek harc etkler ve boyutları tespt edlr. Vzyon görüşmeler stratejk alternatflern, yen lojstk olanakların ve planlama çalışmalarının kapsamının belrlenmes çn gerekldr. Lojstk vzyon belrleme faalyet brkaç oturumda gerçekleştrlr ve her oturumun bazı amaçları vardır. Bu amaçların lk, müşter hzmet gereksnmlernn, öneml harc etklern, lojstğn msyonu ve amaçlarının tanımlanması veya teyt edlmes, kncs müteakp k yıllık lojstk stratej planlama faalyet kapsamının oluşturulması, üçüncüsü br sonrak yıla planlanmış olan her faalyet çn alternatflern belrlenmes, dördüncüsü üçüncü aşamada tamamlanacak olan ayrıntılı lojstk planın gözden geçrlerek teyt edlmesdr. Aşama 2: Lojstk Stratejk Analz Lojstk planlama sürecnde knc aşama lojstk alternatfler arasından en makul olanların belrleneblmes çn analzlern gerçekleştrlmesdr. Şekl 6 da görülen lojstk stratej pramd lojstk stratejnn asıl bleşenlern betmlemektedr. 31

40 Stratejk analz aşamasında değerlendrlmes planlanan bazı bleşenler brnc aşamada tespt edlrler. Bu aşamanın kapsamı, şlemlern bütün yönleryle genş br şeklde yenden ele alınmasından her hang br faalyetn üretkenlğnn veya etknlğnn nasıl artırılableceğnn değerlendrlmesne kadar genşleyeblr. Aşama 3: Lojstk Planlama Lojstk stratej analz tamamlandıktan sonra lojstk plan oluşturulur. Lojstk plan, lojstk faalyetler çn msyon ve amaçları ortaya koyan aynı zamanda bu amaçların başarılması çn programları ve şlemler belrleyen br yol hartasıdır. Amaçlar müşter hzmetler ve malyet performans hedeflerne laveten çnde bulunulan yıl süresnce tamamlanması hedeflen asıl analz ve projeler çermeldr. Planda lojstk çn belrl performans krterlernn neler olduğu tanımlanmalıdır. Lojstk stratej gelştrlmes (Aşama 1 ve 2) ve lojstk planlama (Aşama 3) teratf ve örtüşen süreçlerdr. Lojstk stratej gelşm sürecnn bazı görev ve faalyetler lojstk planda belrl projeler olarak yer alablr. Lojstk stratej gelştrme faalyet hç btmeyen, zaman çersnde revze edlerek zengnleştrlen sürekl br şlemdr. Lojstk planlama şlem yıllık amaçların belrlendğ ve bulunulan yılda tamamlanması hedeflenen faalyetlern analzn çeren daha somut br şlemdr. Aşama 4: Değşm Yönetm Lojstk planlama sürecnn son aşaması gelşmş ş dares yöntemlernn etkn şeklde uygulanablmes amacıyla frmaya danışmanlık verlmes ve eğtm çeren değşm yönetmdr. Başarılı br değşm yönetm çn göz önünde bulundurulması gereken faktörler: Açık ve Anlaşılır Br Plan: Lojstk faalyetler çn msyonun, amaçların ve belrl hedeflern sade anlaşılır br şeklde tanımlanmasına htyaç vardır. Müşter hzmetler ve lojstk hedeflerle lgl olarak frma çersnde br pay alablmek çn resmyete kavuşturulmuş lojstk stratej gelştrlmes ve lojstk planlama şlemler önem kazanmaktadır. Belrl br planın gelştrlmes, amaçlarının özet fades ve nsyatf kullanılması aynı zamanda br letşm yöntemdr. Lojstk yönetc grubu peryodk olarak lojstk ekbe ve frmaya lojstk faalyetlerle lgl gelşmeler ve amaçlar hakkında blg sunarak bu konuları pekştrmeldr. 32

41 Lderlk ve Yönetm: Başarılı br değşm lojstğ, frmadak dğer faalyet ve yönetmlere, müşterlere ve harc oluşumlara karşı temsl edeblecek ve lojstk grubunu brleştrerek, onlara rehberlk edeblecek lderlerle sağlanablr. Lojstk planda yer alan her br proje çn sorumluluğu üstleneblecek br personel atanması gerekr. Eğtm ve Danışmanlık: Lojstk yönetc grubunca değşmn genellkle güç olduğu ve başarılı br değşm çn eğtm ve danışmanlığa htyaç olduğunun drak edlmes önemldr. Eğtm, yen rekabet ve çevresel şartlarda şlem yetenekler ve htyaç duyulan blgnn sağlanmasına odaklanır. Bu yetenek ve becerler kurslar, semnerler ve konferanslarla elde edlr. Başarılı lojstk yönetmler, dareclerne kend breysel şlernn ötesnde genş br bakış açısı sağlayarak, buna laveten vzyonu, amaçları ve frmanın başarılı olablmes çn yerne getrlmes gerekl olan konuları pekştrerek, nasıl daha fazla vermllk sağlanableceğ yönünde görüşler sunarak yüksek performanslı ekpler oluştururlar Lojstk Plan Lojstk stratejnn belrlenmesnden sonra bu stratejy desteklemek üzere lojstk plan hazırlanır. Lojstk plan, lojstğn amaçlarını gerçekleştreblmes çn yerne getrmes gereken belrl faalyetler çerr. Bu sebeple lojstk kararlar hyerarşk fakat ynelenen br şeklde oluşturulur. Bu karar aşamaları ve her aşamada alınan karar başlıkları Şekl 7 de görülmektedr. 14 James F. Robeson, Wllam C. Copacno, The Logstcs Handbook, 1. Baskı, Free Pres, New York, s

42 ŞEKİL 7: Lojstk Karar Hyerarşs Stratejk Yapısal Fonksyonel İşlemsel Kolektf amaçlar ve stratej Pazarlama amaçları ve stratejs Tedark zncr amaç ve stratejs Müşter hzmet gereksnmler İmalat / Satın alma Tesslern mktar, konum ve boyutları Taşıma çeştler Otomasyon dereces Tess plan veya tasarımı Organzasyon Tedarkç ve müşter bağlantıları Yer seçm tertplemes Taşıyıcı/Satıcı seçm Sstem yetenekler Görev ve sorumluluklar İşlem poltkaları İşlem denetleme kuralları İşlem yöntemler Rotalama ve Çzelgeleme Kaynak: Stock, Lambert, 2001, s. 702 Lojstk plan çeştl konular çerr ve her lojstk faalyette yer alan temslclerden sağlanacak olan verlere htyaç duyar. Stratejk lojstk plan, bütün lojstk faalyetlern msyonu başarmak üzere cra edlmes sebebyle msyon tanımlamasıyla başlar. Öneml konu ve amaçların, geçmş performansın yenden ncelenmes, dahl ve harc analzler lojstk değerlendrme kapsamında yerne getrlr. Beş yıllık öngörü, lojstk değerlendrme sonuçları esas alınarak müteakp beş yıl çersnde lojstğn ulaşması stenlen performans sevyesn fade eder. Br sonrak aşama öngörüde belrtlen hedeflern sağlanmasına yönelk çalışmaların nasıl değerlendrleceğne lave olarak belrl eylem planlarının hazırlanması aşamasıdır. Planın bu bölümünde, br sonrak yıl çn en nce ayrıntıların açıklandığı brer yıllık sürelerde gerçekleştrlmes arzulanan faalyetler detaylandırılır. Fon htyacı, şe alınacak personel ve görevlendrlmeler, dğer potansyel kaynak htyaçları gb uygulama konularının dğer krtk konularla brlkte belrlenerek ve plana dahl edlmes gerekr. Ana hatlarıyla örnek br plan formatı aşağıda görülmektedr. 34

43 LOJİSTİK PLAN FORMU 1. Lojstk Msyon 2. Öneml Konu ve Amaçlar Müşter Hzmet Performansı Blg Sstemler İnsan Kaynakları Yönetm Tedarkç İlşkler Dışarıdan Temn 3. Öncek Plan Performansıyla Mukayese 4. Dahl Analz (Mevcut Durum) Organzasyon İnsan Kaynakları Taşımacılık Dahl Müşterlerle İlşkler Kalte Hzmet 5. Harc / Durum Analz Rakplern Lojstk Performansı Eğlmler Kamu, Özel ve Sözleşmel Depolar Kamu, Özel ve Sözleşmel Taşıyıcılar 6. Beş Yıllık Öngörü 7. Eylem Planları 8. Uygulama Konuları 9. Dğer Krtk Konular Lambert, Stock, Ellram, s

44 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM LOJİSTİK AĞ TASARIMI Ağ tasarımı tedark zncrnn fzksel düzenlenşn, yapılanmasını ve alt yapısını belrler. Lojstk ağ tedarkçler, depolar, dağıtım merkezler ve perakende satış mağazalarına laveten, tessler arasında hareketn sürdüren ham maddeler, şlem sürecnde olan envanter ve tamamlanmış mamullerden oluşur. Frmalar malyetler azaltmanın ve müşterlerne sundukları hzmet sevyesn artırmanın yen yollarını araştırmaya başladıklarında, karmaşık ve oldukça önem arz eden lojstk ve üretm tesslernn nerelerde kurulması gerektğ konusu le karşılaşırlar. Br frmanın ağ yapısı lojstk şlemlern etknlğnn ve vermllğnn artmasına lave olarak frmaya pyasada ayırt edc yen üstünlükler sağlar. Ağ tasarımı konusu ürünlern kaynak noktasından talep edldğ tüketm yerne kadar akışın nasıl gerçekleştrlmes gerektğn belrler. Ağ tasarımı, kullanılacak olan tesslern belrlenmesn, stfade edlmesne htyaç duyulan tess mktarını, bu tesslern nerelerde açılması gerektğn, her br tesste bulunmasına htyaç duyulan ürün çeştler ve bu tesslerden yararlanacak olan müşterlern belrlenmesn, tessler arasında gerçekleştrlecek taşıma hzmetlern ve tesslerde bulundurulmasına htyaç duyulan envanter mktarının belrlenmesn çerr. Ürün özellklerne bağlı olarak farklı frmaların ağ yapısı değşklkler göstereblr. Bu yapının oluşumuna tesslern coğraf konumu ve müşter taleplernn karşılanma süres tesr eder. Tesslern sayısı, büyüklüğü ve konumları, müşter hzmet gereksnmler le üretm/satın alma malyetler, envanter malyet, tess malyetler (depolama, elleçleme, sabt malyetler) ve taşıma malyetlernn analz sonucunda malyet etkn olarak belrlenr. Pek çok frma çn lojstk yönetm karmaşık tess ağınının, tessler arasında malzeme ve tamamlanmış mamullern akışının yönetlmes anlamına gelmektedr. Ağ yapısı lojstk faalyetlern etkn ve verml br şeklde yerne getrleblmesne şu yönlerden tesr etmektedr. Lojstk ağlar genellkle genş ve karmaşıktır. Frmalar yüzlerce kalem malzemenn fabrkalar, dağıtım merkezler ve depolar arasında hareketn sağlamakta, buna laveten farklı ürün gruplarının lojstk ağ çersndek yönetm çeştl özel depolama, elleçleme ve taşıma htyaçlarını ortaya çıkartmaktadır. Lojstk ağ yapısı pazar htyaçlarını etkn br şeklde karşılamalıdır. 36

45 Müşter odaklı rekabet ortamında lojstk ağ çersnde ürün akışının etkn br şeklde sağlanması müşter htyaçlarının karşılanması yönünden büyük önem arz etmektedr. Lojstk ağ yapısı malyet etknlk yönünden optmal olmalıdır. Üretm, taşıma, elleçleme ve depolama malyetler frma gelrlernn artırılmasına olumsuz tesr etmektedr. Bu sebeple lojstk ağ yönetm sadece müşter htyaçlarının etkn br şeklde karşılanmasıyla kalmayıp aynı zamanda malyetler yönünden de vermllk sağlamalıdır Lojstk Ağ Tasarımının Stratejk Önem Değşmeyen tek gerçeğn değşm olduğu düşüncesyle sürekl dnamk br yapı çersnde cra edlen lojstk faalyetlern malyet etkn br şeklde yerne getrleblmes çn lojstk ağın meydana gelen değşmelere uyumlu olarak analz edlmes netcesnde belrl zaman dlmlernde yenden yapılandırılmasına htyaç vardır. Hızlı br değşmn yaşandığı göz önüne alınarak mevcut olan lojstk ağın hâlâ etknlğn muhafaza edebldğ sorgulanmalıdır. Müşterlern lojstk htyaçları çok çeştl şekllerde değşklk göstermektedr. Bazı müşterler daha etkn ve verml lojstk hzmetler çn yoğun taleplerde bulunurlarken dğerler daha önceler alışılmamış sevyelerde yen lojstk yetenek ve performans sağlayablen tedarkçlerle temasa geçme arayışındadırlar. Bu sebeple lojstk ağın yenden değerlendrlerek yapılandırılması büyük öneme sahp güncel br konudur. Müşter hzmet gereksnmler değşrken, hzmet sağlanan müşter çeştler de zaman çersnde değşm göstermektedr. Değşm hzmet süresne, sparş mktar ve sıklığına, sevklern bldrlmesne, şaretleme-etketlemeye ve ambalajlamaya tesr edecek şeklde hem müşterler hem de tedark zncr sevyesnde yaşanmaktadır. Müşterler le malzemenn lk kaynak noktası arasında üretm ve lojstk tesslernn yerleşmn sağlamış olan br frma çn zaman çersnde gerek müşter popülasyonunun gerekse malzeme kaynaklarının durumundak değşm sonucunda, frmanın lojstk ağ yapısını yenden değerlendrerek br takım değşklkler yapması kaçınılmazdır. İkmal yönünden tam zamanında (JIT) üretm yaklaşımına paralel a 16 Robeson, Copacno, s

46 olarak çeştl endüstr kollarının hzmet ve malyet gerekllkler frmaların lojstk tesslernn konumlarını yenden değerlendrmelerne yol açmıştır. Ham maddelern denz aşırı tedarkçlerden temn edlmes de lojstk tesslern konumlarının bu açıdan tekrar ncelenmes htyacını ortaya çıkartmıştır. Günümüzde pek çok frma çn öncelkl konulardan br malyetlern lojstkle lgl öneml ş süreçlerne olan olumsuz tesrlern ortadan kaldıracak yen ve yaratıcı yöntemler gelştrlmesdr. Malyetlern azaltılmasıyla lgl olarak tasarruf sağlayıcı yen çözüm yöntemler gelştrlmesnde, lojstk ağın ve bütün tedark zncrnn fonksyonellğnn yenden değerlendrlmes br çözüm yöntem olarak karşımıza çıkmaktadır. Taşıma, envanter, depolama ve dğer faalyet alanlarında malyetlern azaltılması br seçenek olarak değerlendrlse de alternatf seçeneklerle karşılaştırılarak mevcut lojstk ağ yapısının detaylı olarak ncelenmes son derece öneml faydalar sağlamaktadır. Örneğn yüksek şç ücretler veya sendkaların sınırlayıcı çalışma kuralları pek çok frmanın tesslernn konumlarını yenden değerlendrmelerne ve hatta üretm ve lojstk tesslernn yerlern değştrmelerne neden olmuştur. Frmaları lojstk tesslernn ağ yapısından kaynaklanan hzmet sevyelern ve malyetlern yenden değerlendrmeye sevk eden br dğer öneml faktör rekabet koşullarıdır. Pyasa koşullarında rekabet sürdüreblmek veya yen br rekabet avantajı yaratablmek çn frmalar, hzmetler gelştreblmek ve malyetler azaltma amaçlarını gerçekleştrmek üzere tesslernn konumlarını sık sık değerlendrmeldrler. Frmalar ağ yapılarını genellkle yen gelşen alternatf taşıma yetenekler ışığında değerlendrrler. Çoğu frma dağıtım tesslern şlemlern yoğunluklu olarak gerçekleştğ bölgelern yakınında tess ederek zaman açısından önem arz eden doğrudan taşıma hzmetlern aksamadan daha rahat br şeklde cra eder. Bu yaklaşım özellkle zamana bağlı olarak ntelkler olan ürünler ve yüksek sevyede envanter bulundurmama yönünden uygundur. Bu yöntemle daha yüksek hzmet sevyes sağlanırken aynı zamanda kapsamlı doğrudan gerçekleşen lojstk hzmetlern toplam malyet, frmanın lojstk ağı çersnde çeştl yerlerde envanter bulundurulmasının toplam malyetnden daha düşük sevyede gerçekleşr. Bu tür envantern stratejk olarak belrlenmş olan alanlarda merkezleştrlmes toplam lojstk malyetler azaltır ve dağıtım zamanı yönünden kısa sürede reaksyon gösterlmesne olanak sağlar. 38

47 Frmaların küçülme gb organzasyonel yapı değşklklernde br dğer öneml konu lojstk ağ yapısının yenden nasıl yapılandırılacağıdır. Frmaların organzasyonel değşm sürecnde lojstk ağın stratejk fonksyon değerlendrlmelernde bazı tess ve şlevler muhafaza edlrken bazıları daha da etknleştrlr. Frmaların yenden yapılanma sürecnde lojstk faalyetler ve tesslern konumları öncelkl dkkate alınan konular arasındadır Lojstk Ağ Tasarım Aşamaları Frmalar lojstk ağlarının optmum tasarımını belrlemek stedklernde pek çok faktörü gözönüne almak durumundadırlar. İlk olarak lojstk ağ yapısının uygun br şeklde tasarlanablmes çn tasarım çalışmalarının öneml kolektf ve bütün ş stratejlernn tanımlamalarıyla ve uygulamalarıyla koordne edlmes gerekmektedr. Frmaların lojstk ağ tasarlama şlemnn karmaşık olması sebebyle bu şlemler kolektf yenden yapılanma sürec kapsamında ele alınır. Kapsamlı br lojstk ağ tasarım aşamaları Şekl 8 de görülmektedr. ŞEKİL 8: Lojstk Ağ Tasarım Aşamaları 1. Süreç Aşamalarının Tanımlanması 2. Lojstk Denetlemelern Gerçekleştrlmes Her Aşamada Yer Alan Lojstk Ağ Yenden Yapılanma Ekb 3. Alternatf Lojstk Ağların Değerlendrlmes 4. Tess Yer Analznn Yapılması 5. Yer Seçm Ekb Ağ/Konum Kararının Verlmes Kaynak: Coyle, Bard, Langley, 2003, s Uygulama Planının Hazırlanması 17 John J. Coyle, Edward J. Bard, C. John Langley, The Management Of Busness Logstcs, 7. Baskı, Thomson Learnng, Oho, 2003, ss

48 Aşama 1: Lojstk Ağ Tasarım Sürecnn Tanımlanması Öncelkle lojstk ağ tasarım sürecnn bütün bleşenlernden sorumlu olacak olan lojstk ağ yenden yapılanma ekb oluşturulur. Bu ekp bütün kolektf stratej, ş stratejler, frmanın ş htyaçları ve tedark zncrnn htyaçları konusunda blg sahb olmalıdır. Bu aşamada lojstk ağ tasarım parametreler ve hedefler belrlenr. Üst yönetmn beklentler hakkında blg sahb olunması yenden yapılanma sürecnn etkn br şeklde yerne getrlmes yönünden gerekldr. Sürecn lk aşamalarında fnansman, nsan gücü ve sstemle lgl konularda htyaç duyulan kaynakların uygunluğu y tespt edlmeldr. Bu aşamada frmanın lojstk amaçlarının sağlanması yönünden brlkte çalışılması planlanan 3P lojstk hzmet sağlayıcıları belrlenmeldr. Bu belrleme, ağ tasarım ekbne lojstk kaynaklara laveten harc olarak sağlanacak lojstk ağ çözüm alternatfler üzernde daha genş düşünme yeteneğ sağlayacaktır. Aşama 2: Lojstk Denetlemelern Gerçekleştrlmes Lojstk denetlemeler yenden yapılanma ekp personelne frmanın lojstk süreçler hakkında kapsamlı br bakış açısı sağlar. Bu denetlemelerle tasarım sürecnn müteakp aşamalarında htyaç duyulan blgler derlenr. Lojstk denetleme aşamaları Şekl 9 da görülmektedr. Denetlemeler sonucunda elde edlecek blgler şu şeklde özetleyeblrz: Müşter htyaçları ve öneml çevresel faktörler, Krtk lojstk amaç ve hedefler, Mevcut lojstk ağ yapısı ve frmanın tedark zncrne bağlı olarak konumlanması, Lojstk malyet değerler ve öneml performans krterler, Mevcut ve hedeflenen lojstk performans arasındak farklılıklar, Ölçmey kolaylaştıracak yönde fade edlen lojstk ağ tasarım amaçları. 40

49 ŞEKİL 9: Lojstk Denetleme Aşamaları Aşama 1 Temel İş Blgler Aşama 2 Lojstk Sstem Aşama 3 Krtk Lojstk Faalyetler Aşama 4 Lojstk Tedarkç Seçm ve Değerlendrmes Aşama 5 Stratejk Lojstk Konular Aşama 6 Stratejk Lojstk Plan Kaynak: Coyle, Bard, Langley, 2003, s. 510 Aşama 3: Alternatf Lojstk Ağların Değerlendrlmes Lojstk ağ alternatflernn değerlendrlmes mevcut lojstk sstem le alternatf sstem ve yaklaşımlara sayısal modellern uygulanmasını çerr. Bu modellern kullanımı olası ağ yapılarının malyet hzmet etknlğnn ve fonksyonellğnn detaylı olarak anlaşılmasına olanak sağlar. Bell başlı modelleme yöntemler optmzasyon, smülasyon ve sezgsel yöntemlerdr. Optmzasyon yöntem en y çözümü araştırır, smülasyon modeller lojstk ağın performans ve şlerlğn ortaya koyar, sezgsel yöntemler genş boyutlu problem tanımlamasına olanak sağlar fakat optmal çözüm sağlamazlar. Seçlen uygun modelleme yöntem lojstk denetlemeler esnasında tespt edlen krtk amaçlarla uyumlu lojstk ağın belrlenmesne olanak sağlamalıdır. İlk tasarım çözümler belrlendkten sonra öneml lojstk değşkenlerdek dönüşümlere önerlen ağ tasarımı duyarlılığını test etmek çn ya..se (farz edelm) türü analzler uygulanır. Bu aşamanın sonuçları arzu edlen amaçların gerçekleştrlmesne olanak sağlayacak lojstk tesslern genel konumları ve sayıları hakkında değerl blgler sunar. Aşama 4: Tess Yer Analznn Yapılması Hedeflenen lojstk ağın genel yapılanması belrlendkten sonra lojstk tesslern kurulableceğ özel bölgeler ve şehrlern ntelkler analz edlr. Bu analzler kaltatf ve kanttatf yaklaşımlar çerr. Kaltatf yaklaşım ş gücü durumu, taşımacılık 41

50 konuları, pazar ve müşterlere yakınlık, hayat kaltes, vergler ve endüstr gelşm teşvkler, tedarkç ağı, araz malyetler ve sağladığı fayda, frma terchler gb faktörler çerr. Bu aşamadak çalışmalar daha önce belrlenmş olanlar gb özel ntelkler hakkında blgler derleyecek olan konum belrleme ekbnn oluşturulmasıyla daha da kolaylaştırılır. Bu ekp ayrıca potansyel alanları topografya, jeoloj ve tess tasarımı yönünden değerlendreblmeldr. Uygun öz kaynakları artırmak yönünde frma konum belrleme sürecnde müşterlerne yardım konusunda uzmanlaşmış olan danışmanlık frmasının lgl servslern bünyesne dahl etmek steyeblr. Konum belrleme ekb lk ş olarak lojstk yönden ekonomk olmayan alanları elmne eder, böylelkle alternatflern sayısını azaltır. Aşama 5: Ağ ve Tess Konumlarıyla İlgl Karar Verlmes 3 ve 4 üncü aşamalarda ortaya konulan ağ yapısı ve lojstk tess alanlarının, 1 nc aşamada belrlenen tasarım krterleryle tutarlılığı değerlendrlmeldr. Bu aşama frmanın lojstk ağı çn htyaç duyulan değşklkler doğrulamalı, onlarla uyumlu olmalı ve bu uyumluluk bütün tedark zncr konumlandırmasında da geçerl olmalıdır. Öncek k aşamada 3P tedarkçlerden yararlanma mkanları alternatfler arasında yer almış olsa da harc tedarkçlerden stfade kararı stratejk olanlara lave olarak mal ve hzmetler yönünden br takım gerekllkler çerr. Aşama 6: Uygulama Planının Hazırlanması Uygulama planı, mevcut lojstk ağ yapısından stenlen yapıya geçlmesnde yol hartası görev görür. Yenden yapılanma sürecnn öneml bell başlı değşklkler çn tavsye kararlar belrleme olasılığının en başından ber blnyor olması sebebyle frma sorunsuz, zamanca münasp uygulamaları temn etmek üzere gerekl olan kaynakları sağlamalıdır. 3.3 Lojstk Ağ Modelleme Yöntemler Başlıca modelleme yöntemler optmzasyon, smlasyon ve sezgsel modellerdr. Bu modeller fabrkaların, depoların, dağıtım merkezlernn ve müşterlern yerler, lojstk ağın şlerlğn desteklemek üzere ürün ve blg akışıyla 42

51 lgl çok çeştl konulara uygulanablr. Lojstk ağ modellemesyle lgl stratejk konular aşağıda görülmektedr. Ağ Yapısını Gerektren Konular: Sağlanmak stenlen müşter hzmet sevyes, Dağıtım merkezlerne atanan müşterler, Dağıtım merkezlernn sayısı ve konumları, Her br dağıtım merkeznn görevler (envanter mktarı, hzmet sahası), Ürün bazında dağıtım merkezlernn fabrkalara atanması, Fabrkaların sayısı ve konumları, Her fabrkanın görevler (malat, envanter, hzmet sahası). Ya.İse (Farz Edelm ) Soruları: Çevresel Konular - Pazar değşm, - Grevler, tab afetler ve enerj yeterszlkler, - Global ekonomk koşullar. Lojstk Sstem Kararları - Değşklklern tür seçmne etks ve taşıtıcı seçm, - Lojstk şlemlern frma tarafından gerçekleştrlmesnn, kontrat yöntemyle veya 3P lojstk hzmet sağlayıcılarca gerçekleştrlmesnn mukayeses, - Fabrkadan doğrudan müşterlere gerçekleştrlen sevklern konsoldasyonu. İş Kararları ve Yöntem Konuları - Fabrka kapaste artırımı, - Yen ürün malatı, - Sevk planlama yöntem analzler, - Dağıtım merkez kapaste artırımı veya azaltılması, - Çok bölgel dağıtım sstemnn entegrasyonu, - Dğer ş kollarıyla konsoldasyon. Malyet ve Hzmet Konuları Toplam üretm ve lojstk sstem malyet, Lojstk malyetlere karşın müşter hzmetler, Dağıtım merkez sayısına bağlı olarak lojstk malyetler, Talep tahmnler Coyle, Bard, Langley, s

52 3.3.1 Optmzasyon Modeller Optmzasyon model değerlendrlecek olan matematksel problem çn en y veya optmum çözümü bulmayı sağlayan matematksel şlemler esas alır. Optmzasyon yöntemyle bulunan çözümün en y çözüm olduğu matematksel olarak spatlanablr. Optmzasyon yöntem lgl kısıtları göz önüne alırken, pek çok olurlu çözüm arasından optmal çözümü belrler. Optmzasyon yöntemnn avantajlarını şu şeklde sıralayablrz: Belrlenen kısıtlar ve verler çn mümkün olan en y çözüm bulunur. Çok karmaşık model yapıları doğru br şeklde çözümleneblr. Türetlen bütün alternatflern analz ve değerlendrmeler daha etkn analz sonuçları verr. Her şletm çn en y çözüm sağlanabldğnden güvenlr şletm mukayeses yapılablr. Optmal ve sezgsel çözümler arasında kazanç artışı veya malyet azaltımı dkkate değer sevyede gerçekleşr. Bu öneml avantajlarının yanı sıra optmzasyon yöntemnn br takım dezavantajları da bulunmaktadır. En öneml dezavantajı; problemn karmaşıklığı arttıkça optmal çözümün makul hesaplama süres çersnde sağlanamaması ve bunun sonucunda daha büyük hafıza kapastel blgsayarlara htyaç duyulmasıdır. Genellkle problem tanımlaması, çözüm süresnn uzaması sebebyle gerçekçlğn ytreblr. En yaygın olarak blnen optmzasyon yöntemlernden br doğrusal programlamadır. Doğrusal programlama fabrkalarda, dağıtım merkezlernde ve pazarlardak arz ve talep sınırlamalarının kısıt olarak değerlendrldğ ağ yapısı çersnde tesslern rtbatlandırılmasında en faydalı ve kullanışlı yöntemdr. Örneğn toplam malyetlern mnmzasyonu şeklnde belrlenen amaç fonksyonunda, doğrusal programlama problemn arz talep kısıtlarıyla uyumlu optmal tess dağılım modeln tanımlar. Bu yöntem oldukça kullanışlı olmasına rağmen problem formülasyonunun determnstk ve doğrusal yaklaşımlı olması sebebyle uygulanablrlğ sınırlıdır. Aynı zamanda doğrusal programlama, lojstk tesslern 44

53 şletmndek sabt ve değşken malyetlern hesaplanmalara dahl edlmesne olanak sağlamaz. Karışık tam sayılı doğrusal programlama kullanımı oluşturulan modele, sabt ve değşken malyetlern, kapaste kısıtlarının, ölçek ekonomsnn, çapraz ürün sınırlamalarının ve tek kaynak gereksnmlernn yansıtılmasına olanak sağlar. Bu tür modellemenn en güzel örneğ Insght frmasınca gelştrlen Entegre Lojstk Sstemler İçn Stratejk Analz (ELSSA) programıdır. ELSSA kısaca br ürün grubu çn tahmn talep mktarlarında, bu taleb belrlenen hzmet sevyesyle ve en düşük malyetle karşılayacak üretm dağıtım ağının optmal yapılanması nasıl gerçekleştrlmeldr? sorusunu yanıtlamaktadır Smülasyon Modeller Lojstk ağ tasarımında knc yaklaşım smülasyon modellernn gelştrlmes ve kullanılmasıdır. Smülasyon; gerçek br sstemn modelnn tasarlanması ve bu modelle sstemn davranışlarının anlaşılması ve sstemn şletlmes çn krter veya krter gruplarınca belrlenen lmtler dahlnde çeştl stratejlern değerlendrlmes maksadıyla deneyler gerçekleştrlmes şlemdr. Ağ smülasyonu; lojstk ağın blgsayarda temslnn hazırlanması daha sonra ağın malyet ve hzmet özellklernn malyet yapıları, kısıtlar ve dğer faktörler değştkçe gözlemlenmesn çerr. Smülasyon, sstemn model üzernde örneklem deneylernn gerçekleştrlmes şlemdr. Konum analz çn smülasyon modellemesnn kullanımı karar verclern alternatf konumların malyet ve hzmet sevyesne etksn test etmelerne olanak sağlar. Modelleme çok büyük oranda ver derlenmesn ve taşıma, depolama, envanter, malzeme elleçleme ve ş gücü malyet gb sstem bleşenlernn etkleşmlernn belrlenmes çn analzler gerektrr. Smülasyon şlem malyetlern belrlenmes çn karar verenlerce seçlen tess yerlern değerlendrr. Smülasyon optmum br çözüm sağlamaz ancak modele tanımlanan alternatfler değerlendrr. Smülasyonun krtk br özellğ dnamk veya statk yapılı oluşudur. Dnamk yapılı br smülasyon sadece çok peryotlu zaman perspektf çermez aynı zamanda daha öncek zaman peryotlarının sonuçlarını esas alarak her br zaman peryodu çn sstem durumunu güncelleştrr. 45

54 Smülasyon doğrudan en y depo yapılanması çn çözüm üretmemesne rağmen problem tanımlaması doğrusal olmayan (envanter), adım adım (şgücü malyet) ve keskl (mktar ndrmler) malyet fonksyonlarını çererek zengnleştrleblr. Smülasyon bağımsız br yaklaşım olarak kullanılmaya devam edlmekte ve aynı zamanda dğer araştırma esaslı yaklaşımlarda tamamlayıcı br yöntem olarak kullanılmaktadır. Eğer başka htyaçlar yok se br frmanın mevcut lojstk ağının br suretnn oluşturulmasında smülasyon kullanımına htyaç duyulur, bunun sonucunda konum analznden elde edlen potansyel gelşmeler lojstk ağ yapısı le mukayese edlr. Smülasyon modeller optmal çözüm üretmek çn tasarlanmasalar da genş kapsamlı problem tanımlamalarını brleştreblme ve barındırablme özellkler yönünden gelşmşlerdr. Bazen olurlu ağ tasarım alternatflernn belrlenmes ve değerlendrlmes çn lk önce optmzasyon yaklaşımı kullanılmakta daha sonra htyaca göre tasarlanmış smülasyon modellernden hedeflenen amaçları en y br şeklde sağlayacak lojstk ağa odaklanılmada stfade edlmektedr Sezgsel Modeller Sezgsel modeller; smülasyon modellernce anlaşılan ve optmzasyon modellernce optmal çözümü ncelenen, model tanımlamalarına tecrübelere dayalı gerçek faktörlern dahl edldğ yöntemlerdr. Sezgsel yöntemler genellkle daha genş çaplı problem tanımlamalarına olanak sağlarlar ancak mutlak surette optmal çözümü sağlamazlar. Sezgsel modellern kullanılması br problemn ele alınablr boyutlara ndrgenmesne ve daha y çözümün bulunablmes çn çeştl alternatflern otomatk olarak değerlendrlmelerne olanak sağlar. Sezgsel yöntemler karmaşık karar problemlernde en düşük malyetl konumlandırmaya olumlu yaklaşımlar ve tahmnler sağlarlar. Sezgsel modelleme en zor lojstk problemlern bazılarına pratk çözümler sunar. Sezgsel modelleme yöntemler model çn en y çözümün araştırılması amaçlanan durumlarda faydalıdırlar fakat optmzasyon yöntemleryle problemn çözülmes çn uzlaşı sağlanması gereken pek çok konu 46

55 htva ederler. Planlamada sezgsel yöntemler genellkle prensp veya konsept olarak değerlendrldkler durumda kullanılırlar. Sezgsel kurallara örnek olarak; Depoların tess edlmes çn en olası alanlar, en yüksek talebn oluştuğu yerler veya buraların yakınındak bölgelerdr. Kaynak noktasından doğrudan kmal edlmes gereken müşterler tam araç yükü kadar talepte bulunan müşterlerdr. Eğer br ürünün kabulü ve dağıtımı arasındak taşıma malyet farkı depolama malyetnn daha makul sevyede olduğunu şaret edyorsa o ürün depolanablr. İstatstk envanter kontrol yöntemlerne nazaran tam zamanında şlem süreçleryle daha y yönetlen ve yönlendrlen üretm hattındak parçalar, taleplernde ve hzmet sürelernde en az değşklk gözlenen parçalardır. Dağıtım sstemne dahl edlecek br sonrak depo en büyük malyet kazancı sağlayacak depodur. Dağıtım yönünden en pahalı müşterler küçük mktarlarda mal alan ve taşıma hatlarının en sonunda yer alan müşterlerdr. Ekonomk taşıma, yükler dağıtım ağında en uzakta bulunan müşterden başlanılarak, küçük hacml yüklern brleştrlerek br aracın tamamen yüklenmes ve taşımanın başlayacağı noktaya göre br hat boyunca yüklern brleştrlmesyle oluşturulur. Yukarıda açıklanan kurallar çözüm çn gerçekleştrlecek olan araştırmaların bu kurallar hyerarşsn takp etmesne olanak sağlamak üzere genellkle br blgsayar yazılım programı olarak modele dahl edleblnr Ballou s

56 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ÇOK KADEMELİ ENVANTER OPTİMİZASYONU Çok kademel envanter sstemlernden tedark zncr çersnde dağıtım ve üretm faalyetlernde oldukça yaygın olarak yararlanılmaktadır. Dağıtım faalyetnde çok kademel envanter sstemleryle farklı alanlardak müşterlere yakın mesafede yerel depolama ünteler ve y hzmet sağlamak amacıyla, ürünlern çok genş br coğraf bölgede dağıtılma htyacı olduğu zamanlarda karşılaşılmaktadır. Bu yerel depolama ünteler üretm tessne yakın merkez br depodan bütünleneblrler. Çok kademel envanter sstemlernn yönetm tedark zncr şlemlernn çok öneml br halkasını oluşturur. Genel olarak nha amaç; sparş malyetlern ve tedark zncrne ayrılan bütçey mnmze ederken, stenlen sevyede müşter hzmet sağlayablmektr. 20 Geleneksel envanter yönetm uygulamaları, kaynak temnnn globalleşmes, kontrat üretm, dnamk ürün ömrü süres ve çok kanallı dağıtım uygulamalarının artışıyla güncellğn ve geçerllğn ytrmştr. Yen eğlmler frma gereksnmlernn, tedark zncr karmaşıklığını daha yalın br hale getren yen envanter yönetmlerne adaptasyonunu sağlamakta ve envanter sevyesn %20-30 sevyesnde azaltırken aynı zamanda müşter hzmet sevyesn artırmaktadır. Frmaların çoğu envanter br ser olarak planlayan ABCD analz, Malzeme İhtyaç Planlaması (MİP), İhtyaç Dağıtım Planlaması (İDP) ve İler Planlama Sstemler (İPS) den büyük br kazanım sağlayamayacaklardır. Sözü edlen frmalar doğru yerde bulunmayan gereğnden çok fazla envanterle lglenmeye ve buna br çözüm arayışına devam edeceklerdr. Bu durum özellkle tedark zncrnn karmaşıklığı ve uzaklığı artan global kaynak temn, kontrat üretm ve çok kanallı dağıtım le daha da büyüyen frmalar çn geçerldr. Eğer frmalar tedark zncrlernn uzadığını fark etmşler se tedark zncrlernde talep ve uygunluk kapastesnde daha oynak hzmet süreler ve daha büyük değşkenlğe sahp kademelern yönetmyle karşı karşıyadırlar. Bu özellkler geleneksel envanter yönetm anlayışını yetersz kılmakta ve tedark zncrlernde %20-30 sevyesnde daha fazla envanter bulundurulmasına yol açmaktadır. 20 Sven Axsater, Supply Chan Operatons: Seral and Dstrbuton Inventory Systems, Elsever,

57 Günümüzün karmaşık tedark zncrlernn yönetmnde, endüstr lderler tedark zncrnn çoklu kademelernde envanter akışını ve konumlandırılmasını analtk ve bütünsel olarak yöneteblmek çn yen envanter yönetm uygulama ve lkelern benmsemektedrler. Bu yönetm ve lkeler; yüksek ürün hareketllğ, kısa hzmet süres ve müşter taleplerne daha esnek reaksyon gösterlmesne aynı zamanda şletme sermayesnn artırılmasına ve şlem malyetlernn azaltılmasına olanak sağlamaktadır. Yen nesl envanter yönetm teknolojler frmaların tedark zncrndek değşkenlkler anlamalarına ve çok kademel faalyetler başarılı br şeklde yönetmelerne olanak sağlamaktadır. Bu çözüm yöntemler çok kademel envanter yönetm teknkler olarak adlandırılmaktadır. Bu yöntemler tedark zncr kademelernde envanter poltkalarını bütünsel olarak optmze etmekte, talep ve kmal değşkenlğne stokastk ve determnstk yöntemlerden stfade le açıklık getrmektedr. n optmal olarak tertplendrlmes veya çeştl sahalarda htyaçları en uygun şeklde karşılamak üzere konuşlandırılması şletmeler çn çok öneml br şlem olma özellğn korumaktadır. Üretm, dağıtım ve perakende şlemlernn yalın envanter yapısıyla yönetlmes döner sermayenn dam olarak azaltılablmesnden, yüksek satış mktarlarının elde edlmes ve müşter tatmn sağlanmasına kadar pek çok faydalar sağlar. Oldukça başarılı frmalar le vasat br sevyede şlemlern sürdüren frmalar arasındak en belrgn farklılıklardan br envanter dönüşümünü artırablme yeteneğdr. Yüzlerce farklı alanda tertplenmş on bnlerce üründen oluşan br envantern yönetm frmalar çn yıldırıcı br görev halne dönüşeblr. n bulunduğu yerler frmanın dağıtım ağının farklı kademe veya sıralarında bulunması halnde karşı karşıya olunan zorlu durum daha da karmaşık br hâl alır. Çok kademel ağlarda sevk edlecek olan yen ürünler lk olarak bölgesel veya merkez tesslerde depolanır. Bu merkez tessler müşterlerle temas kurulan alanlar (tessler veya perakende satış yerler) çn dahl tedarkç konumundadırlar. Bu tür br yapılanma pek çok perakende zncr, büyük dstrbütör ve üretclern yaygın br şeklde uyguladıkları br dağıtım modeldr Aberdeen Group Inc., Are your Inventory Management Practces Outdated?, Massachusetts,

58 Çok kademel sstemler aşağıda görüldüğü gb çeştl basamaklar htva ederler. Bu basamaklar gruplandırılarak kademeler oluşturulur. Sola (ok stkametnn ters) doğru tertplenmş olan basamaklar yukarıya yön, sağa doğru (ok stkamet) tertplenmş olan basamaklar se aşağı yön olarak adlandırılırlar. Aşağı yöndek basamaklar müşter taleplernn karşılandığı basamaklardır. ŞEKİL 10: Kademel Sstem Yapısı Kaynak: Snyder, 2006, s. 3 Kademel sstemler; ser sstemler, montaj sstemler, dağıtım sstemler ve karışık sstemlerden oluşur. Bu sstem yapılanmaları aşağıda görülmektedr. ŞEKİL 11: Kademel Ağ Sstem Türler Ser Sstem Montaj Sstem 50

59 Dağıtım Sstem Karışık Sstem Kaynak: Snyder, 2006, s. 7 Çok kademel ağlarda envanter yönetmnn dkkat edlmes gerekl br takım güçlükler bulunmaktadır. Bunlardan br; bütünleme (kmal) stratejlernn dğer kademelere olan etkler dkkate alınmayarak sadece br kademeye uygulanmasında dolayı ağın tamamının envanter optmzasyonunun doğru br şeklde gerçekleştrlememesdr. Çünkü kademel ağ sstemlernde en öneml husus; tam zamanında ve stenlen mktarda müşter taleplern karşılarken aynı zamanda envantern malyet v.b. olumsuz etklernden uzak durulablmes çn her kademede bulundurulmasına htyaç duyulan envanter mktarının ardışık olarak süreç yaklaşımıyla optmze edleblmesdr. Br dğer güçlük; yanıltıcı talep tahmnler 51

60 üzernden yapılan hesaplamalarla üst kademe bütünleme kararlarının alınmasıdır. Bu güçlükler aşağıda açıklanan öneml olumsuz sonuçları doğurmaktadır. Ağda gereğnden fazla gereksz emnyet stoğu şeklnde aşırı envanter bulundurulması, Ağda yetersz envanter bulunması halnde nha müşter hzmetlernde başarısızlıklarla karşılaşılması, Kademeler arası hzmetler kabul edleblr sınırların üzerndeyken müşterlerle temas kurulan alanlarda eksk envanterle karşılaşılması, Harc tedarkçlern kendlerne tatmn edc taleplern letlememes sebebyle güvenlmez performans serglemeler, Ürünler çn sınırlı uygunlukta, öngörüsüz, lery göremeyen dahl tahss kararlarının verlmesdr. 4.1 Çok Kademel Ağlarda Yönetm Çok kademel dağıtım ağlarında envanter yönetmnn karmaşıklığı öneml oranda artış gösterr. Bütün alanlar tek br frmanın kontrolü altındadır. Tek kademel yapılarda olduğu gb tedarkç le müşter arasında yer alan depo veya dağıtım merkeznn bast br şeklde bütünlenmes yerne, tedarkç ve dağıtım merkezler arasındak dğer dağıtım noktalarının bütünlenlmesyle lglenme durumu ortaya çıkar. Çok kademel envanter yönetmnn amacı çeştl kademelere taksm edlmş mnmum envanter mktarıyla nha müşter hzmet sevyesn karşılayacak olan dağıtımı sağlamaktır. Çok kademel envanter yönetmnn güçlüklern bütün yönleryle rdelemeden önce tek kademel envanter yönetm problemlern kısaca açıklamakta fayda vardır. Tek kademel envanter yapısında dağıtım ağı tedarkç, dağıtım merkez ve müşterlerden oluşur. Tablo 3 de br dağıtım merkeznde konuşlu stok muhafaza üntes çn geçerl olan envanter faktörler açıklanmaktadır. Tek kademel yapılanmada hzmet süres; dağıtım merkez ve harc tedarkçler arasında sparş le bu sparşn karşılanmasına kadar geçen süredr. Frmanın sparş kmal stratejler lgl frmanın envanter bulundurma ve elleçleme le lşkl dahl malyet faktörlerne ve harc tedarkçlern sparş kısıtları ve destek 52

61 ndrmlerne bağlıdır. Bu sebepten ötürü bütünleme mktarları dahl ve harc faktörlern kombnasyonuna bağımlıdır. TABLO 3: Dağıtım Merkeznde Konuşlu Stok Muhafaza Üntes İçn Faktörler ENVANTER Talep Talep Değşm Hzmet Süres Hzmet Süres Değşm Bütünleme Değerlendrme Sıklığı İkmal Stratejs Hzmet Sevyes Hedefler Pozsyonu TANIMLAMA Dağıtım merkeznden dışarıya gerçekleşen ürün akış oranı sel ürün akış değşklğ le taleb karşılayacak uygun ürünün elde edlş arasında geçen süre ler sonucunda hzmet sürelernde meydana gelen farklılıklar Dağıtım merkezlernn yen br sparşe htyaç olup olmadığını belrlemek üzere envanter mktarını kontrol etme sıklığı Dağıtım merkeznn envanter bulundurma, taşıma, elleçleme ve satın alma malyetler arasında ekonomk öncelklere bağlı olan kmal zaman hedef Dağıtım merkeznn nha müşterlere karşı hzmet taahhütler Dağıtım merkeznn uygun stok mktarı, elde bulunan envanter mktarının değerlendrlmes, ler sparş mktarı, ger sparşler ve taahhüt edlen stoklar. Kaynak: Lee, 2006, s. 3 Aynı ürünü tedarkçler le dağıtım merkez arasında depolar htva eden çok kademel ağ çersnde değerlendrdğmzde yukarıda söz edlen envanter faktörler depolar bölgesnde k stok muhafaza ünteler çnde geçerldr. Ancak br takım önem arz eden konulara dkkat edlmeldr. Bunlar; Depolar çn uygun talep krterler nelerdr? Bu talep nasıl tahmn edlmeldr? Depolar çn talep değşmn nasıl belrleyeblrz? Depolardan tedarkçlere verlen büyük çaplı sparş eğlm depolardak stok muhafaza üntes çn sparş kmal stratejsn nasıl etkler? 53

62 Depolar ve bu depoların müşters konumunda olan dağıtım merkezler arasında optmal hzmet sevye hedef nedr? Dağıtım merkezlernn envanter pozsyonunu depoların bütünleme kararları çersne nasıl dahl edeblrz? Depolar çn geçerl olan bütünleme değerlendrme sıklığı ve hzmet sevyes hedef gb envanter faktörler, dağıtım merkezlerndek envanter ve hzmet sevyelern nasıl etkler? Depolarda sınırlı kmal durumuyla karşılaşıldığında, dağıtım merkezlerne ürün tahssn nasıl gerçekleştrmelyz? Depoların aynı zamanda stok muhafaza üntes çn envanter bulundurmaları sebebyle her br dağıtım merkezndek bütünleme kararı dağıtım merkezlernn dahl tedarkçlerle lşklernden ötürü aşağıda açıklanan sorular gündeme gelmektedr. Depolarca belrlenen sparş kısıtları dağıtım merkezlernn sparş kmal stratejlernn nasıl etkler? Farklı dağıtım merkezlernn bütünleme değerlendrme sıklığı ve alternatf sparş kmal stratejler depoları nasıl etkler? Depoların hzmet sevyes hedefler, dağıtım merkezlernn bütünleme stratejlerne nasıl entegre edlr? Nha müşterlerne karşı taahhüt edlen hzmet sevyelern gerçekleştreblmek çn depoların nha müşterler çn yedek kaynak olarak uygun olmaları durumunda, dağıtım merkezler aynı hzmet sevye hedeflern takp etmel m? Hızlandırılmış sparş süreçlernde depolar nasıl kullanılmalıdır? Harc tedarkç hzmet süreler ve hzmet süres değşmlernn hâlâ dağıtım merkezlernn bütünleme stratejler üzerne br etks var mıdır? Calvn B. Lee, Mult-Echelon Inventory Optmzaton, Busness Value Research Seres, Manhattan Assocates Inc., 2006, s. 4 54

63 ŞEKİL 12: Faktörler Tek Kademe Çok Kademe Tedarkç Tedarkç Hzmet Süres Hzmet Süres Depo Faktörler Hzmet Süres Dağıtım Merkez Faktörler Müşter Talep Dağıtım Merkez Faktörler Müşter Talep Kaynak: Lee, 2006, s. 5 Şekl 12 de envanter faktörlernn kademelerde nasıl rtbatlandırıldığı görülmektedr. Daresel smgeler frmaların etk sahasında bulunan alanları temsl etmekte ve envanter faktörler frmalarca kontrol edleblmektedr. Bu, bütünleme değerlendrme sıklığının, sparş kmal stratejsnn ve hzmet sevyes hedeflernn, bulundurulacak envanter mktarını ve aşağı yönde müşterlere sağlanacak hzmet sevyesnn karar verenlerce belrlenmesn etkleyen bütünleme kontrol değşkenler anlamına gelmektedr. Tek kademel durumda bu kontrol değşkenlernn belrlenmes çn gerekl olan yaklaşımlar ve yöntemler çok y blnmesne rağmen çok kademel durumlarda blnmemektedr. Günümüzde frmalar aşağıdak k yaklaşımdan brsn kullanmaktadırlar: Tek kademe yaklaşımının ağdak bütün kademelere uygulanması Dağıtım htyaç planlaması (DİP) veya br türevnn uygulanması Sıralı (Ardışık) Yöntem Sıralı yöntemde blnen klask yaklaşım uygulanır, bu yaklaşım tek kademel durumlarda kullanılan kanıtsanmış olan yaklaşımın k kez uygulanmasıdır. 55

64 İlk önce kend envanter faktörlern dkkate alarak dağıtım merkezler bütünlenr daha sonra depolara has envanter faktörleryle depolar bütünlenr. Bu durumda dağıtım merkezler nha müşter taleplernden ve depo-dağıtım merkez servs sürelernden yararlanırlar. Depolar çn servs süreler; tedarkçlere olan servs sürelerdr; ancak depolar çn talep tahmnnde br takım güçlüklerle karşılaşılır. Bu güçlüğü aşmanın br yolu daha öncek dönemlerde dağıtım merkezlernden depolara verlmş olan sparş mktarlarından stfade etmektr. Br dğer çözüm yöntem se nha müşterlern dağıtım merkezlernden bulundukları talepler hç dkkate almamaktır. Her k yöntemnde aşağıda açıklanan mahsurlu tarafları bulunmaktadır. ŞEKİL 13: Sıralı Yöntem Tedarkç Hzmet Süres Depo Faktörler Depo Bütünleme Optmzasyonu Hzmet Süres Dağıtım Merkez Faktörler Dağıtım Merkez Bütünleme Optmzasyonu Müşter Talep Kaynak: Lee, 2006, s. 5 Şekl 13 de dağıtım merkez ve depoların yukarıda açıklanan sıralı yöntem le kmal görülmektedr. Sıralı yöntem çok kademel bütünleme yöntemn dağıtım merkez ve depolar olmak üzere k gruba ayırır. Bu yöntem pek çok problem berabernde getrr. Yukarı Yönde Talep Zncrnde Belrszlk: Dağıtım merkezler doğrudan kmal edldğnde tedarkçler depolardan daha ler kısımlarda gerçekleştrlen faalyetlern farkında olamazlar. Dağıtım merkezler özellkle depoların hzmet süreler harç dğer hzmet sürelern dkkate almazlar. İlave olarak dağıtım merkezler, aksamadan 56

65 dama depoların bütünleme sparşlernn karşılandığını kabul ederler. Dağıtım merkezlernn, depoların envanter sevyeler konusunda blg sahb olma mkanları bulunmamaktadır. Aşağı Yönde Talep Zncrnde Belrszlk: Depolar kend kmallern gerçekleştrdklernde müşterler dağıtım merkezlernn daha lersnde gerçekleştrlen faalyetler hakkında blg sahb olamazlar; ayrıca depolar dağıtım merkezlerndek envanter mktarları ve buradan bulunulan talep mktarını blemezler. Kamçı Etksnden Kaynaklanan Talep Dalgalanması: Müşterlern acl taleplernden ötürü depo ve dağıtım merkezlernn brbrlernden bağımsız olarak talep tahmnnde bulunmaları netcesnde kamçı etks, depolar ve dağıtım merkezler arasında yüksek talep değşmne neden olur. Bu durum depolarda gereksz envanter bulundurulmasına yol açar. Toplam Ağ nn Değerlendrlememes: Depoların veya dağıtım merkezlernn bütünleme stratejler değştğ zaman yen stratejnn dğer kademelerde yaratacağı malyet etks dkkate alınmaz, bütün değerlendrmeler doğrudan lglenlen kademe üzernde odaklanır İhtyaç Dağıtım Planlaması İhtyaç dağıtım planlaması (İDP) yöntem; malatçıların karmaşık ürünlern montajında kullanılan bleşenler çn htyaçların karşılanması ve belrlenmesnde tmat ettkler malzeme htyaç planlamasının (MİP) br uzantısıdır. Mamulün oluşturulmasında kullanılan parçalar veya alt gruplar bağımlı taleplerdr. Montaj şlemnn farklı basamaklarında bağımlı taleplern yönetm yerne MİP da olduğu gb İDP da dağıtım ağının farklı kademelernde konumlandırılmış olan ürünlere olan taleb yönetr. Üst kademelerdek ürün talepler br anlamda aynı ürün çn alt kademe taleplerne bağımlıdır. İDP yöntem le dağıtım merkez sevyesndek talep tahmnler öncelkle büyük toplu üretm htyaçlarının gelştrlmesnde kullanılır. Bu tahmnler, dağıtım merkezlerndek kesn htyaçları elde etmek üzere emnyet stoğu htyaçlarıyla ve stok durum blgleryle brleştrlrler. Bu durum MİP programına benzerlk göstermektedr. Depolardak zaman aşamalı bağımlı talep, dağıtım merkezlerndek kesn htyaçların depo ve dağıtım merkez arasında hzmet sürelernn ve buna karşılık gelen zaman aralıklarının lave edlmesyle dengelenerek hesaplanır. Depolar kendlern bütünlemek üzere bu geçşl taleplerden yararlanırlar. 57

66 İDP yöntemnn brkaç öneml eksklkler bulunmaktadır. Bunlardan lk geçşl talepler ve hzmet süreler yönünden determnstk bakış açısıdır. Bunun sonucu depo emnyet stoğunun genellkle bell olduğu subjektf br durumdur. Çünkü depolara letlen gereksnmler belrszlk çerr ve emnyet stoğunun tespt çn dkkatlce uygulanan br yöntem bulunmamaktadır. Bu sebepten dolayı bu bütünleme yöntemn kullanan frmalar genellkle depoların emnyet stoğu çn yön gösteren prensp ve lkelerden yararlanırlar, bu blmsel olmayan yöntem aşırı envanter bulundurulmasına yol açar. Emnyet stoğu tesptnn gerçek değerlerden oldukça uzak olması şaşırtıcı değldr. İDP nın kaynağı; üretm ve taşımacılık malyetlerne, envanter malyetnden daha fazla önem verldğ malat sstemne dayanmaktadır. Sıralı yöntemde olduğu gb İDP da yukarı yönlü talep zncr belrszlklerne açık ve envanter optmzasyonuna br ağ yaklaşımı yönünden yeterszdr. Özellkle, k kademe arasında hçbr emnyet stoğu lşks bulunmamaktadır. Bu nedenden dolayı k kademe arasında optmal olarak envanter dengeleme çalışmaları gerçekleştrlemez. Sıralı ve İDP yöntemlernn her ks de nha müşterlere sağlanan hzmet sevyesn gelştrmeden fazla envanter bulundurulmasına yol açarlar. Her br kademe bütün ağı lglendren probleme kend açılarından bakıldığında makul çözümler gelştreblmelerne rağmen sonuçlar bütün ağ çn optmal çözüm değldr. Br dğer fadeyle depolardak ve dağıtım merkezlerndek toplam envanter mktarı nha müşter hzmet hedeflernn sağlanması yönünde mnmze edlmezler Çok Kademel Yöntem Çok basamaklı alanlarda konumlanmış br yapıya sahp olan frmalar envanter yönetm çn çok kademel yöntem kullanırlar. Bu yöntem öncelkl olarak nha müşterlere karşı hzmet taahhütlern yerne getrrken aynı zamanda bütün kademelern (depo ve dağıtım merkezler) her brnde toplam envanter mktarını mnmze etmey amaçlar. Asıl lg odağı envanter olsa da taşıma ve depolama şlem harcamaları da dkkatl br şeklde kontrol edlr. Çünkü taşıma ve depolama malyet faktörler de optmzasyonda yer alır. Sıralı ve İDP yöntemler br kademenn envanter mktarının dğer kademe üzerndek etksn göz önüne almadan her br kademey ayrı br problem olarak ele alır. Çok kademel yöntemde talep tahmnler 58

67 veya envanter bütünleme kararları her kademe çn sıralı alt şlemler yerne frma sevyesnde tek br optmzasyon şlemyle belrlenr. Çok kademel yöntem aşağıdak hususları sağlamalıdır. Her kademede çoklu bağımsız talep güncellemelernden kaçınılmalıdır: Dağıtım merkezlernde k öncelkl müşter talep emareler ve dğer blgler bütün kademelerdek tahmnler etkler ve yönlendrr. Çok kademel yöntem aşağı yöndek acl müşter taleplerne olan güven ve bağımlılığı ortadan kaldırır. Bütün hzmet süreler ve hzmet sürelerndek değşmler dkkate alınmalıdır: Her kademede k bütünleme kararlarında, sadece acl o ank tedarkçlern değl bütün yukarı yönlü tedarkçlern hzmet süreler ve hzmet sürelerndek değşmler hesaba katılmalıdır. Kamçı etks zlenmel ve yönetlmeldr: Frmalar talep dalgalanmalarını ve muhtemel düzenleyc tedbrler çn gerçek sebepler belrleyeblmeldrler. Talep zncrnde aşağı ve yukarı yönlü görünürlük sağlanmalıdır: Her kademe dğer kademelern envanter durumlarının görünürlüğünden ve blg ednlmesnden yararlanır. Bu durum dağıtım merkezlernde eksklk rskn ortadan kaldırırken, depoların dağıtım merkezlerndek envanter mktarı hakkında blg sahb olmaları talep gereksnmlernn belrlenmesne ve planlanmasına olanak sağlar. stratejler senkronze edlmeldr: Dağıtım merkezlerndek sparş dönüşümlern depolardak şlemler le senkronze hale getrmek, dağıtım merkezler le depolar arasındak hzmet süreler ve hzmet sürelernn değşmn azaltır. Çok kademel modeller farklı senkronzasyon stratejlernn her k kademe üzerndek etklern değerlendrrler. Farklılaştırılmış hzmet sevyeler önerlmeldr: Depolar aynı ürün çn farklı dağıtım merkezlerne farklı hzmet sevyeler sağlayablrler. Frmanın, ürünün depoya ne zaman ve nasıl grp çıktığını kontrol etmesnden dolayı, çok kademel yöntem bunu olanaklı hale getrr. Br kademenn dğer kademeden alternatf bütünleme stratejlernn karşılıklı etkler doğru modellenmeldr: Alternatf stratejler, farklı bütünleme değerlendrme sıklığı, sparş kmal stratejler, hzmet sevyes amaçları ve stok muhafaza üntelernde katmanlaşmayı çerr Lee, s. 5 59

68 Şekl 14 de her k kademede bütün envanter faktörlernn, doğru br şeklde ağ envanter optmzasyonunu gerçekleştreblmek çn depo ve dağıtım merkez kararlarına nasıl ayrıştırıldığı görülmektedr. ŞEKİL 14: Çok Kademel Yöntem Tedarkç Hzmet Süres Depo Faktörler Hzmet Süres Ağ Bütünleme Optmzasyonu Dağıtım Merkez Faktörler Talep Müşter Kaynak: Lee, 2006, s. 10 Çok kademel yöntem le geleneksel İDP yöntem arasındak en öneml farklılık çok kademel yöntemn İDP da olduğu gb sadece tek br kademedek değşkenlğ değl tedark zncr boyunca bütün değşkenlğn nedenlern dkkate alarak değerlendrmesdr. Çok kademel yöntemn sağladığı faydalar Malzeme İhtyaç Planlaması, İhtyaç Dağıtım planlaması veya geleneksel determnstk İler Planlama Sstemlernden öneml farklılıklar gösterr. Çok kademel yöntem, envanter mktarını %20-30 sevyelernde azaltırken hzmet sevyesn artırır. Bu yöntem uygulayan frmalar envanter yatırımlarını artırmaksızın müşterlerne daha kısa sürede hzmet sağlayablrler. Çünkü çok kademel envanter optmzasyonu envantern bütün fnansal ve şlemsel boyutlarını dkkate alır, hzmet malyetlernn değerlendrmesne olanak sağlar ve fnansal kazancı maksmze eder. 60

69 TABLO 4: Yöntemlern Mukayeses Faalyet Alanları Sıralı Yöntem İDP Yöntem Mnmum envanter Amaç le acl, o ank optmzasyon müşter hzmet olmayıp hedeflernn bütünleme Optmzasyon sağlanması, ağ çn htyaçlarını Hedef alt optmal belrlemek çn yukarı yönlü htyaçları karşılamak. Her br kademedek Geçşl talepler bağımsız talepler veya mevcut müşter değşkenlkler Talep Tahmn taleplern esas alır. konusunda ölçüm yapılmayan, öngörülen sparşlerden yararlanılır. O ank tedarkçlern O ank hzmet süreler ve tedarkçlern hzmet süres hzmet süreler Hzmet Süres değşmler kullanılır. kullanılır ve hzmet süres değşmler hmal edlr. Çok Kademel Yöntem Mnmum envanter le nha müşter hzmet hedeflernn sağlanması. Tahmnler en alt sevyedek kademenn öncelkl talep emarelern ve dğer blgler baz alır, aynı zamanda talep değşm tahmn edlr. Bütün hzmet süreler ve yukarı yönlü tedarkçlern hzmet süres değşmler kullanılır. Kamçı Etks İhmal edlmştr. İhmal edlmştr. Etkler toplam bütünleme stratejler çn ölçümlenr ve değerlendrlr. 61

70 Mevcut aşağı yönlü Aşağı yönlü kısıtlı Bütün kademeler müşter talepler ve görünürlük var dğer kademelerle yukarı yönlü ken, yukarı doğru lgl komple Ağ Görünürlüğü tedarkç hzmet süreler ağın belrl görünülürlük yoktur. görünürlüğe sahptr, bu görünülürlükten br bölümüyle bütünleme değerlendrlr. mantığında stfade edlr. Ağdak gereksz Kademeler Arası Senkronzasyonu İhmal edlmştr. Belk, muhtemelen olumsuz. geckmeler azaltmak üzere tamamen modellenmştr. Üst kademelerden alt kademelere olan sparşler tamamen Farklılaştırılmış Müşter Hzmetler Mümkün değl. Mümkün değl. kontrol edlebldğnden gerçekleştrleblr, grup envanternden yararlanan tahss planları kullanılablr. Tamamen modellenmş Kademeler Arası Malyet Etks Mümkün değl Mümkün değl olmasından dolayı doğru br ağ optmzasyonu sağlanablr. Kaynak: Lee, 2006, s. 10 Çok kademel dağıtım ağı, taşıma, depolama ve kullanım malyetlerndek artışı dengelemek üzere frmaların uygulaması gereken envanter optmzasyonu çn pek çok fırsatlar sağlar. Bu tasarruf ve kazançları sağlamanın yolu envanter yönetmnde çok kademel stratejlerden stfade etmektr. faktörlernn çokluğu ve kademeler arasında envanter faktörlernn etkleşmnn 62

71 modellenmesndek karmaşıklıktan ötürü çok kademel stratej uygulaması kolay br şlem değldr. Ancak ednlen kazanımlar harcanan çabayı karşılamakta, daha az envanter mktarı le daha y müşter hzmet sağlanmaktadır. Çok kademel envanter yöntem envanter yönetmndek en son kazan kazan stratejsdr. Çok kademel envanter yönetmn uygulayan frmalar, daha önce uyguladıkları envanter yönetmn sınırlı br alanda uygulanablr ve tedark zncrler boyunca talep, kmal yeterllğ ve değşmler çn yeterl bulmamaktadırlar. Bu frmalar daha önceler uyguladıkları yöntemlern kendlerne yanlış ürünler, yanlış yer ve mktarlarda bulundurduğunu fark etmşlerdr. Çok kademel yöntemler; yalın üretm ortamlarında genellkle yüksek toplam envanter malyet oluşturan uzun hzmet sürelerne ve geckmelere yol açan bazı bleşenler çn çok az yukarı yönlü veya şlem envanter bulundurulduğunu ortaya koymaktadır. Bazı bleşen ve ürünler tam zamanında bütünlenrken, dğerlernn stoklardan çekldğ melez tedark zncrne sahp frmalar, tme-çekme sınırlarının yenden tanımlanmasına htyaç olduğunu fark etmşlerdr. 24 Aşağıda görülen çok kademel dağıtım kmal sstem ele alındığında her kademede yer alan basamaklar kendsnden öncek basamağın müşters kendsnden sonrak basamağın se tedarkçs konumundadır. Bu şeklde yapılanmış olan br çok kademel dağıtım kmal sstem çn y br bütünleme poltkasının şu özellklere sahp olması gerekr. Kademelerde bulunan bütün basamaklar gruplara ayrılır, aynı grupta bulunan bütün basamaklar aynı tedarkçye eş zamanlı olarak sparş verrler. Br basamak bütünleme sparş aldığında, alındı blgler müşterlerden en az brsnn bütünleme sparş lets le teyt edlmeldr. Dğer br fadeyle, br kademedek herhang br bütünleme sparşnn br kısmı br sonrak kademeye sevk edlmeldr. Eğer br müşter tedarkçsnden daha az sıklıkla bütünleme gerçekleştrrse, tedarkçnn bütünleme sıklığı müşternn bütünleme sıklığının tam katı olmalı ve her k kademedek bütünlemeler sevkyatı kolaylaştırmak üzere eş zamanlı olarak gerçekleştrlmeldr. Br başka fadeyle tedarkç kendsnden daha az sıklıkla yenden sparş veren müşternn bütün sparşlern karşılamalıdır. 24 Aberdeen Group Inc., 63

72 Eğer br müşter tedarkçsnden daha fazla sıklıkla bütünleme gerçekleştrrse, müşternn bütünleme sıklığı tedarkçnn bütünleme sıklığının tam katı olmalı ve her k kademedek bütünlemeler sevkyatı kolaylaştırmak üzere eş zamanlı olarak gerçekleştrlmeldr. Br başka deyşle tedarkç kendsnden daha fazla sıklıkla sparş veren müşterye tam sayı olan her a sevkyatından brsn karşılamalıdır. Yenden sparşn bağıl sıklığı, hazırlık malyet, bulundurma malyet ve farklı basamaklardan gelen talep mktarına bağlıdır. Çok kademel kmal zncrnde bütünleme sparşler, sparş malyetlern azaltmak ve kmal çevrmn sağlamak üzere eş zamanlı olarak gerçekleştrlmeldr. Her br kademe daha az sıklıkla sparş veren müşter sparşlern koordne etmel ve bu tür sparşlern tamamını karşılamalıdır. Daha sıklıkla sparş veren müşterlern bazı sparşler de karşılanmalıdır. ŞEKİL 15: Çok Kademel Dağıtım İkmal Sstem Kademe 1 Kademe 2 Kademe 3 Kademe 4 Kademe 5 Müşter Grupları 64

73 4.2 Çok Kademel Ağlarda Kamçı Etks Kamçı etks tek kademel durumlarda görüleblyor olmasına rağmen genellkle frmanın kontrolünü devre dışı bırakır. Bu durum çok kademel ağlarda geçerl değldr, bu durumlarda frma kamçı etksn düşünerek dkkate almalı ve gerekl yönetm sağlamalıdır. Kamçı etks talep şaretlernn değerlendrlmesnde, sparşlern hazırlanmasında, fyat değşmlerne gösterlen reaksyonlarda ve eksklk rsknde bağımsız rasyonel kararlardan kaynaklanır. Sıralı yöntem, farklı kademelerde çoklu bağımsız talep tahmnlernden yararlanması netcesnde kamçı etksne maruz kalır. Sıralı ve İDP yöntemler, yukarı ve aşağı yöndek talep tahmnlerndek belrszlklerden ötürü, müşter hzmet hedeflernn sağlanablmes çn envanter stoğu oluştururlar. Çok kademel ağ, kamçı etksn doğru br şeklde değerlendrmek çn fırsatlar, asıl sebeplernn belrleneblmes ve talep zncr performansı üzerndek etklern azaltmak ve ortadan kaldırmak çn mkanlar sağlar. Bu fırsat ve mkanlardan yararlanmamak kamçı etksnn, tahmn doğruluğunun hassasyetn azaltmasına, envanter artışına, şlem malyetlernn yükselmesne ve müşter hzmet sevyelernn düşüşüne neden olur. 65

74 BEŞİNCİ BÖLÜM LOJİSTİK KARAR DESTEK SİSTEMLERİ 5.1 Lojstk Karar Lojstk faalyetler brkaç farklı yönteme uygun olarak gruplandırılarak tasnf edleblr. Çeştl sınıflandırmalarda farklılıkların çoğu frmanın farklı fonksyonel bölümler arasında arayüzler oluşturan lojstk ve üretm, pazarlama ve fnans gb faalyetlerden kaynaklanmaktadır. Lojstk konusunda çalışmalarda bulunan yazar ve otorteler temel lojstk faalyetler tanımlarken, gruplandırırken ve aktarırken farklı yaklaşımlar benmsemş ve farklı çerçeveler gelştrmş olmalarına rağmen heps aynı temel lojstk kararları şaret etmşlerdr. Bu lojstk kararlar müşter hzmet sevyelern ve ağ tasarımını çeren uzun döneml stratejk kararlardan, günlük araç rotalaması gb kısa döneml taktk veya operasyonel kararlara kadar genş br yelpazede yer alırlar. Lojstk kararlar çeştl krterler esas alan farklı boyutlarda gruplandırılablrler. Stratejk, taktk veya operasyonel sevye gb yaygın gruplandırma yöntemler, alınacak kararlarla lgl olarak zaman sınırlaması, kaynak htyaçı veya yönetmsel sorumluluk sevyes gb krterlerden brn veya brkaçını esas alarak gerçekleştrlr. Bu krterler genellkle brbryle lşkldr. Örneğn stratejk kararlar genellkle öneml kaynaklar gerektren uzun döneml konuları şaret ederler ve frmada üst sevyelerde alınırlar. Gerçekte kararların sınırları zaman sınırlaması, kaynak htyaçları ve yönetmsel sorumluluk boyutlarında sürekl olarak daha y değerlendrleblmelerne rağmen tanımlama kolaylığı yönünden bu kararlar genellkle farklı kategorlere ayrıştırılırlar. Stratejk planlama, ağ ve operasyonel sevyeler çerecek tarzda üç bölümden oluşan karar hyerarşs tanımlanablr. Tablo 5 de hyerarşnn her br sevyesndek karar kategorler görülmektedr. 66

75 TABLO 5: Lojstk Karar Kategorler Stratejk Planlama Sevyes Ağ Sevyes Fzk Tess Ağı İletşm ve Blg Ağı Operasyonel Sevye Talep Tahmn Yönetm Üretm Tedark ve İkmal Yönetm Taşımacılık Ambalajlama Malzeme Elleçleme Depolama İşleme Kaynak: Andre, Campell, 2007, s Stratejk Planlama Sevyes Kararlar Stratejk planlama sevyes üst sevye lojstk kararları çerr. Bu tür kararlar lojstğn ötesnde fonksyonel faalyet alanlarını kapsar. Bu sevyede öneml lojstk kararlar performans hedefler, dkey entegrasyonun dereces ve dış kaynak kullanımıyla lgldr. Temel stratejk kararlardan br müşter hzmetlernn ve lgl ölçütlern tanımlanmasıdır. Bu şlem lojstk çn en öneml ve alâkalı müşter hzmetler bleşenlernn belrlenmesn ve tam olarak neyn, nasıl ölçüleceğnn tanımlanmasını çerr. Bu karar frma msyonu, stratejler, müşter beklentler, rekabet ortamı, fnansal kaynakların uygunluk dereces le fzksel blg ve letşm yönünden mevcut lojstk sstem blglerne htyaç duyar. Fnansal kaynakların uygunluğu ve mevcut lojstk sstem hakkındak blgler, alınacak olan her türlü lojstk kararla lşkldr. Müşter hzmetlernn tanımlanmasıyla lgl br dğer karar müşter hzmetler hedeflernn belrlenmesdr. 67

76 Dğer temel stratejk sevye kararları tedark zncr çersndek dkey entegrasyonun dereces ve dış kaynak kullanımıyla lgldr. Dkey entegrasyonla lgl kararlar entegrasyonun yapısı gereğ müşterlere veya tedarkçlere doğru entegrasyonun yönünü ve faalyetler, bölümler veya bleşenler yönüyle entegrasyonun kapsamını çerr. Dış kaynak kullanımıyla lgl kararlar taşımacılık, dağıtım, depolama, sparş şlem gb faalyetlern hanglernn lojstk frmalar kanalıyla sağlanacağının ve dış kaynak kullanım antlaşmalarının kapsamının nelerden oluşacağının belrlenmesn çerr. Bu kararlar yukarıda tanımlanan müşter hzmet hedefler, fnansal kaynakların uygunluğu, ş gücü, malzeme ve üretm le dağıtım yeteneğ de dahl olmak üzere teçhzat mkanları ve müşter hzmetlernn tanımlanablmes çn htyaç duyulan lave blglere dayanır. Frmanın bütün ekonomk hedeflernn ve stratejlernn, sunulan ürün ve hzmet çeştllğnn, bölgesel, mll, çok uluslu ve global olmak üzere coğraf üretm, pazarlama ve dağıtımın, pazarlama le blg yönetm hedeflernn ve elektronk tcaret kapsayan stratejlern belrlenmes gb stratejk sevyede lojstğ etkleyen çeştl kararlar mevcuttur Ağ Sevyes Kararlar Ağ sevyes lojstk kararlar fzk tess ağı, letşm ve blg ağı olmak üzere k kategorye ayrılır. Bunlar genellkle uzun döneml ve öneml ölçüde harcamalar gerektren yapısal kararlardır. Her br karar alternatfnn malyet karara br grd olarak kullanıldığından malyetn kends açık olarak yer almaz. Fzk tess ağı le letşm ve blg ağında kararlar ler ve tersne yönlü olmak üzere gerçekleşeblr. Fzk tess ağı le lgl öneml kararlardan br fzk tess ağı stratejsnn belrlenmesdr. Bu karar bütün frmayı veya hyerarşnn dereces, kademelern sayısı, merkezleşmenn veya adem merkez yönetmn dereces gb ağın yapısını açık olarak belrlemekle brlkte müşter hzmet hedefleryle lgl daha öncek kararlara, stratejk planlama sevyesndek dkey entegrasyon ve dış kaynak kullanım derecesne, mevcut ve potansyel tedarkçler, müşterler ve pazarlar hakkında lave blgler esas alır Dane Ropel Andre, Langevn James F. Campbell, The Network Of Logstcs Decson, Sprnger, 2007, ss

77 Fzk tess ağ tasarımı, ağ stratejs tanımlandıktan sonra belrlenmeldr. Tess ağı le lgl brkaç öneml kararı şu şeklde sıralayablrz: Depolar, termnaller ve dağıtım merkezler gb tesslern türü ve sayısı, her br tessn büyüklüğü ve konumu, her br tessten sağlanan faalyet ve hzmetler, yen veya mevcut tesslern kullanılıp kullanılmayacağı. İlave kararlar tessler arası bağlantılara açıklık getrr, bu kararların heps br brne bağımlı olduklarından münfert olarak alınamazlar. Bu kararlar alınırken, ağ stratejs, müşter hzmetler, dkey entegrasyon, mevcut lojstk sstem, rekabet ortamı, kaynakların uygunluğu ve kısıtlamaları gb dış kaynak kullanım kararlarına lave olarak ş gücü ve destek hzmetlernn yetenek ve kapasteler, taşıma olanakları, devlet teşvkler, toplumsal tutum ve yaklaşım, çevresel ve bölgesel düzenlemeler, faydalar ve vergler gb çeştl lave blglere htyaç duyulur. İletşm ve blg ağındak kararlar tedark zncr boyunca letşm ve blg paylaşımı çn etkn br sstem oluşturulmasını ve muhafazasını belrler. Fzk tess ağının tasarımına benzer şeklde, letşm ve blg ağı tasarımı ağ organzasyonu ve yapısını belrlemek üzere letşm ve blg ağı stratejsne dayanır. İletşm ve blg ağı stratej kararları blg yönetm ve şlemlernde merkezleşmenn derecesn, uygulamalardak gelşmn konumunu, sstem entegrasyonunun derecesn, kurumsal kaynak planlamasını ve elektronk tcaret kapsar. Dğer öneml letşm ve blg ağı stratej kararları donanım, yazılım, şletm sstem, gelşm ortamı, tedarkçler çn standardzasyonun derecesyle lgldr. Bu letşm ve blg ağı stratej kararları müşter hzmet hedefler, dkey entegrasyon ve dış kaynak kullanımının dereces ve fzk tess ağ stratejsyle brlkte frmanın mevcut letşm ve blg sstemler hakkında lave blgler, mevcut ve potansyel tedarkçler ve müşterlerle lgl öncek kararlara bağımlıdır. Blg ve letşm ağ tasarımı ağ mmars ve kapastes hakkında kararlara htyaç duyar. Dğer konular kullanılacak olan blg teknolojlernn olanakları, donanım, yazılım ve tedarkç seçm kararlarıdır. Bu kararlar öncek letşm ve blg ağı stratejs, ağ tasarım kararlarıyla brlkte telekomunkasyon düzenlemelern çeren lave blglern çeştllğne dayanır. 69

78 5.1.3 Operasyonel Sevye Kararları Operasyonel sevye kararları, ağ sevyes ve stratejk planlama sevyes kararlarından daha kısa döneml ve daha dar kapsamlıdır. Bu kararlar, talep tahmn, envanter yönetm, üretm, tedark ve kmal yönetm, taşımacılık, ambalajlama, malzeme elleçleme, depolama ve sparş şlemnden oluşan temel lojstk faalyetlere karşılık olarak dokuz gruba ayrılablr. Öneml olan husus bu kararların neler olduğunun belrlenmes ve aralarındak lşklern tespt edlmesdr Talep Tahmn: Kısa ve uzun döneml talep tahmnler pek çok lojstk planlama şlem çn temel teşkl eden öneml faalyetlerdr. Temel tahmn kararları; gelecektek taleplern büyüklüğü, zamanlaması ve konumlarıdır. Mevcut ürünler ve pazarlar çn bunlar kanttatf modeller yardımıyla alınan sıradan kararlar olablrler. Yen ürünler, pazarlar ve uzun zaman dönemler çn daha kaltatf yöntemler uygun olablr. Bu kararlar öncelkle statstk satış, talep yansımaları, mevcut ve gelecektek çevresel ve ekonomk perspektf ve pazarlama stratej blgler ışığında alınır Yönetm: Pek çok envanter kararı dğer lojstk kararlara bağımlı olmaları ve onları etklemlernden dolayı envanter yönetm lojstkte merkez br öneme sahptr. Merkezleşmenn dereces, tme veya çekme gb envanter yönetm stratejs müşter hzmet hedefler, letşm ve blg ağı le sağlanan uygun verlern kullanılablrlğne laveten ürünlern ve taleplern temel yapısına bağlıdır. kalemlernn bağıl önem kalemlern yapısına laveten kalem değerler ve statstk satış verlern kend başlarına etkleyeblen tedarkçlerle lgl öncek kararlara bağlıdır. Ekonomk sparş mktarı, kanban ve benzer kaltatf yöntemler gb envanter kontrol yöntemler sırasıyla kalemlern bağıl önemne laveten yapılarına ve talep yapısına bağlıdır. Hedeflenen envanter sevyes; hedeflenen müşter hzmet sevyes, gelecektek taleplern büyüklüğü, tedarkç seçm, üretm süreç ve şlemnn özellkler le stokların bütünlenmesndek geckmelerden elde edlr. ç olarak; emnyet stoğu kararları hedeflenen envanter sevyes, envanter kalemlernn değer ve bütünlemelerdek geckmelerle lgl alınan öncek kararlara bağlıdır Andre, Campell, s

79 Üretm: Br kaç üretm kararı lojstkte öneml rol oynar. Ürün rotalama, şn nerede tamamlanacağını belrler ve bu ürünlern özellklerne, üretm teçhzat ve personelne bağlıdır. Üretm tesslernn yerleşm ve düzen daha önce belrlenmş olan müşter hzmet hedeflerne, her br tessten gerçekleştrlen faalyetlere ve sağlanan hzmetlere, ürün rotalamaya, üretm teçhzatlarına ve personel özellklerne bağlıdır. Ana üretm çzelges her br ürün çn br üretm planı olup ve genellkle br araya getrlmş toplam br üst sevye üretm planından elde edlr. Bu çzelge mevcut envanter sevyes le üretm ve envanter çn uygun kapasteye dayanır. Ana üretm çzelges ürün rotalama ve tess düzenne bağlı olan detaylı üretm çzelgelemesn yönlendrr Tedark ve İkmal Yönetm: Tedark ve kmal yönetmndek temel lojstk kararlar ham maddelern, parçaların, bleşenlern, ürünlern, kmal maddelernn, teçhzat ve benzer htyaçların temnnn nasıl gerçekleştrleceğn çerr. Tedark edlecek her br ürün veya bleşen çn satın alma veya alt kontrat (taşeronluk) gb onun en y nasıl temn edleceğnn tedark yöntem kararı vardır. Bu karar müşter hzmet hedeflerne, fzk tess ağ tasarımına, malyetlere, fnansman, personel, tess ve teçhzat gb kaynakların uygunluğuna, pazardak ürünlere, karşılaşılacak rskn yapısına ve büyüklüğüne bağlıdır. Sınırlar dahlndek seçenekler arasından tedark edlecek her br ürün, bleşen ve ham maddenn ntelkler belrlenmeldr. Satın alınarak veya alt kontratla tedark edlen bütün mal ve hzmetler çn tedarkçler belrlenmel ve br yakınlık tess edlmeldr. Bu, fzk tess ağ tasarımına, envanter yönetm stratejsne, tedark edlen malların ntelklerne, tedarkçlern performans ve yetenekleryle lgl ednlen blg mktarına, ürünlern özellklerne, satın alma poltkalarına ve taşıma seçeneklerne bağlıdır. Daha detaylı sevyede sparş aralıkları ve mktarları mutlaka belrlenmeldr. Bunlar kend aralarında lşkl ve ana üretm çzelgesne, seçlen tedarkçlere ve skonto olanaklarına bağlıdır. ç olarak, tedark edlecek olan malzemelern tatmnkarlığından emn olablmek çn br dz kalte kontrol kararlarına gereksnm vardır. Bu kararlar tedarkçlere ve ürün özellklerne bağlıdır Taşımacılık: İçer ve dışarı yönlü hareketler kapsayan sekz temel taşımacılık kararı vardır. Taşıma modu seçm kararı müşter hzmet hedefler, mevcut tess ağı, taşımacılık bağlantıları ve ana üretm çzelgesyle lgl daha öncek kararlara dayanır. Uygun taşıma modları, ürün özellkler, standartlar ve 71

80 düzenlemelerle lgl lave blglere de htyaç duyulur. Uygun taşıma modu belrlendğnde kamu veya özel taşıma yetenekler gb taşıma türler ve taşıyıcıların kendler belrlenmeldr. Taşıyıcı türü kararı taşıma modları, üretm çzelgelemes, satışlar hakkında statstk verler, yetenekler, performansları ve malyetler gb taşıyıcılar hakkındak blgler, ürün özellkler, standartlar ve düzenlemelerle lgl daha önce alınmış olan kararlara bağlıdır. Taşıyıcı seçm kararı, taşıyıcıların performans ve yetenekler hakkındak detaylı blglere lave olarak taşıyıcı türü kararına dayanır. Brleşmenn dereces ölçek ekonomsnden stfade ve toplam malyet optmze etmek amacıyla belrlenr. Bu şlem daha öncek fzk tess ağı, sparş aralıkları ve mktarları, taşıyıcı türler, ürün özellkler, müşterlern talep ve konumlarıyla lgl kararlara bağlıdır. Taşıma flosu oluşturma kararı floyu oluşturacak farklı modlardak araçların mktarını belrler. Bu karar brleştrmenn dereces, taşıyıcıların türler, talep tahmnleryle lgl öncek kararlara, ürünlern özellklerne ve uygun taşıma flosu seçenekleryle lgl genş çaplı verlere dayanır. Müşterlern araçlara atanması, araç rotalama ve çzelgeleme le araç yükleme planları brbrleryle yakınen lşkldr. Bu kararlar her br aracın ne zaman nereye gdeceğn ve ne taşıyacağını belrler. Bu şlemler daha önce tanımlanmış olan fzk tess ağına, taşıma flosu oluşumuna, ürün ambalajlanmasına, ürün özellklerne, kabul ve gönderme rıhtımlarına ulaşım mkanlarına, müşterlern konum ve talepler le zamana bağlıdır. Yükleme planları güvenl taşımacılığa ve bütün ürünlern randımanlı br şeklde elleçlenmesne olanak sağlamalıdır Ürün Ambalajlama: Ürün ambalajlaması lojstk faalyetler çersnde taşımacılık ve envanter yönetm gb faalyetlerden daha az önem verlen br faalyet sahasıdır. Ancak, ambalajlama lojstğn ekonomk ve çevresel yönlern büyük oranda etklemektedr. Ambalajlama le sağlanan koruma sevyes, taşıma modları, malzeme elleçleme teçhzatının türü ve hedeflenen envanter sevyes le lgl daha önce alınan kararlara bağımlıdır. Koruma sevyesnn belrlenmesnde aynı zamanda ürünün değer, hava ve dğer ürünlerle rekabet edeblrlk gb çevresel koşullar, lgl standart ve düzenlemeler, ürün özellkler ve depolama süresyle lgl blglere htyaç duyulur. Aynı zamanda tüketcler ve lojstk hzmet sağlayıcılar çn ürün hakkında ambalajlamayla sağlanacak olan blglern belrlenmes gerekmektedr. Bu blgler ürün özellklerne, müşter htyaçları le tehlkel ve tokst 72

81 malzemelerle lgl uygulanablr düzenlemelere dayanır. Ambalajlamayla sağlanan blglern letlmesnde kullanılan ambalaj üzerne yapıştırılan etketler, yazılar ve radyo frekans etketler gb letşm vasıtaları sağlanacak olan blglere ve letşm seçeneklerne bağlıdır. Ambalajlama türü ve ambalaj tasarımı, htyaç duyulan koruma sevyes ve sağlanacak olan blg, ürün özellkleryle lgl lave blgler, ambalaj malzemes seçenekler, müşter stekler, ambalajlama malzemelernn yenden kullanımı ve ger dönüşüm olanakları esas alınarak belrlenmeldr Malzeme Elleçleme: Malzeme elleçleme araçların yüklenmes ve boşaltılmasına laveten tesslern çersne malzemelern taşınmasıyla lgldr. Temel kararlardan br brm yüklern boyutlarının belrlenmesdr. Bu karar daha öncek ambalajlama tasarımı, üretm çzelgelemes, sparş aralık ve mktarları, envanter yönetm stratejs, elleçlenecek olan malzeme özellkler hakkındak lave blgler, üretm teçhzat ve personelnn ntelkler le müşter htyaçları konularında alınan kararlarla lşkldr. Malzeme elleçleme teçhzat türünün belrlenmes brm yüke, sparş alma şlemlerne, üretm tesslernn ve depoların yerleşmne ve malzeme elleçleme teçhzatının uygunluğuna bağlıdır. Elleçleme teçhzatının türü, üretm teçhzat ve personelnn ntelkler ve uygun malzeme elleçleme teçhzat blgleryle brlkte, malzeme elleçleme teçhzat flosunun oluşturulmasına yardımcı olur. Malzeme elleçleme flosunun kontrolü, envanter yönetm stratejsne, üretm çzelgelemesne, malzeme elleçleme flosunun oluşturulmasına ve sparş alma şlemlerne bağlıdır Depolama: Depolama şlem ve fonksyonları müşter hzmet hedefler, talebn yapısı ve ürün özellklerne bağlıdır. Bu faalyetn yerne getrlmesnde üçüncü part lojstk hzmet sağlayıcılardan yararlanma olanakları değerlendrlmeldr. Depo yerleşm ve tasarımında deponun görev ve fonksyonlarına, envanter yönetm stratejsne, hedeflenen envanter sevyesne, ambalaj tasarımına, malzeme elleçleme teçhzat türlerne ve çalışanların güvenlğn temn edecek uygulanablr düzenlemeler kapsayan lave blglere htyaç duyulur. Stokların bulunacağı konumlarla lgl kararlar, her br malzemenn deponun neresnde bulunacağını ve hang depolama poltkasına uygun olarak muhafaza edleceğn belrler. Bu kararlar daha öncek müşter hzmet hedefler, envanter malzemelernn bağıl önem dereceler, depo tasarımı ve yerleşm le depolanacak malzeme özellkleryle lgl alınan kararlara bağlıdır. Depoların malzeme kabul ve 73

82 gönderme sahalarının tasarımı özel lg gerektrr ve yararlanılacak taşıma modlarına, malzeme elleçleme flosunun terkbne, brm yüklere, depolama görev ve fonksyonları le ambalaj tasarımına bağlıdır. Yükleme ve boşaltma sahalarının belrlenmesnde rıhtımlarda elleçlenecek olan ürün özellkleryle lgl lave blglerden, yükleme ve boşaltma sürelernden ve çalışanların emnyetyle lgl kanunlardan da stfade edlr. Son olarak, depolama şlemler çn emnyet sstemler belrlenmeldr. Bu belrleme şlem depoların görev ve fonksyonları, depo tasarım ve yerleşm, kabul ve gönderme rıhtımlarının tasarımı le ürün özellklerne bağlıdır İşleme: şleme kararları; sparş blglernn alınması ve bölümler arası letlmesn çerdğnden letşm ve blg sstemleryle bağlantılıdır. lern grlmes ve letlmes şlemler, letşm ve blg ağı stratejs, ağ tasarımı, müşter talepleryle lgl lave blgler, ürün yelpazes ve konuyla lgl personeln yeteneklerne bağlıdır. alma şlemler daha önce letşm ve blg ağı stratejs, stokların yerler, brm yükler, malzeme elleçleme teçhzatı, ambalaj tasarımı, müşter talepleryle lgl lave blglere ve ürün yelpazes konularında alınmış olan kararlara bağlıdır. şlemn müteakben alınan kararlar o sparşn başarıyla şlenmesn temn etmek üzere sparşn belrlenmesnden sonrak faalyetler çerr. Bu faalyetler se fzk tess ağ tasarımına, letşm ve blg ağı tasarımına ve müşter taleplerne bağlıdır. 5.2 Karar Sıralaması Ve İlşkler Öncek kısımda Stratejk Planlama, Ağ ve Operasyonel sevyelerde 48 adet temel lojstk karar tanımlanmıştır. Her br kararın alınablmes çn öncel kararlarla brlkte lave blglere htyaç duyulduğu açıklanmıştır. Şekl 16 da öncellk lşklern şaret eden oklarla brlkte 48 adet karar görülmektedr. Şeklde k sayılar Tablo 6 da sıralanan karar numaralarını göstermektedr. Tablo 5 de görülen 12 kategory tanımlamak amacıyla karar grupları keskl çzglerle çerçevelenmşlerdr. Bu şekl çeştl kararları brbryle rtbatlandıran yönler, her br kararın yukarı yöndek dğer kararlar tarafından nasıl etklendğn ve aşağı yöndek çeştl kararları se nasıl etkledğn gösteren, 98 adet ok çermektedr. Şekl 16 lojstk kararlar arasındak karmaşık lşkler açıkça betmlemekte, aynı zamanda malzeme elleçleme, ürün ambalajlama, depolama ve sparş şleme kategorlernden 31, 34, 35, 36, 37, 38, 41, 42 ve 47 nc kararlardan oluşan 9 adet kararı çeren 8 adet karar çevrm olduğunu 74

83 göstermektedr. Karar çevrmler Şekl 17 de görülmektedr. Karar çevrmler brbrne bağlılığı ve aynı zamanda karar verme htyacını şaret etmektedr. Tablo 7 de kararlar arasındak bağlantılarla lgl bazı blgler özetlenmştr. Tablonun lk k sütunu karar kategorsn ve kararın sayısını göstermektedr. Üç ve dördüncü sütunlar, sırasıyla müteakp karar sayısını ve öncel karar sayısını göstermektedrler. Beşnc ve altıncı sütunlar, aşağı ve yukarı yöndek toplam karar sayısını göstermektedr. Yednc ve sekznc sütunlar se sırasıyla her br karardan aşağı ve yukarı yönlü en uzun çevrmsz yolun uzunluğunu göstermektedrler. Çevrmlerdek, yukarı ve aşağı yönlü karar sayıları aynı olan dokuz farklı kararın sayıları koyu yazılmıştır. Tablo 7 de 5 ve 7 nc sütunlardak büyük değerlerden anlaşıldığı üzere stratejk planlama sevye kararları (1-3 üncü kararlar) ve ağ tasarımı kararları (4-7 nc kararlar) operasyonel sevye kararlarının alınmasında son derece etkldrler. En etkl karar, 43 adet aşağı yönlü karar ve 20 karardan ( ) oluşan aşağı yönlü en uzun yola sahp, 1 numaralı müşter hzmetlernn tanımlanması kararıdır. Talep tahmn (8), ürün rotalama (14), ürünler le sağlanacak blgler (32) ve blg vasıtaları (33) kararları, karar 1 den aşağı yönlü olmayan lojstk kararlardır. 1, 8, 14, ve 32 nc kararlar öncel kararı, 11, 13, 22, 25, 30, 33, 39, 44, 46 ve 48 nc kararlar se ardıl kararı olmayan lojstk kararlardır. Genel olarak, aşağı yönlü karar sayıları fazla olan kararlar daha büyük etkye, yukarı yönlü karar sayıları fazla olan kararlar se kendlern etkleyen daha fazla karara sahptr. Yukarı ve aşağı yönlü karar sayıları le yukarı ve aşağı yönlü en uzun yol blglernden kararların bağıl etklern değerlendrmekte, yakın etkler le uzak, geçşl etkler brbrlernden ayırt etmekte yaralanılır. Kendlernden sonra pek çok ardıl karara sahp olan (Dışarı sayı değer büyük) kararlar, etklern daha çabuk ve genş çaplı hssettrme eğlmndedrler. Öncel karar sayıları (İçer sayı değer büyük) fazla olan kararlar, pek çok farklı karardan sağlanan doğrudan grdlern entegrasyonuna htyaç duyarlar. Yol uzunluk blgler lojstk sstemlerde reaksyon ve çevklk konularını aydınlatır. Aşağı yönlü maksmum yolu uzun olan br kararın değştrlmes, sonrak sıralı kararlar zncr boyunca etkl br şeklde yolunu çalıştırmak çn genş zamana htyaç duyulablr Andre, Campell, s

84 ŞEKİL 16: Kararlar Arası Öncellk İlşkler Üretm 16 Malzeme Elleçleme Stratejk Planlama 6 İ&B Ağı 3 45 İşleme FT Ağı Yönetm Tedark & İkmal Yönetm Tahmn Ürün 33 Ambalajlama Depolama Taşımacılık Kaynak: Andre, Campell, 2007, s

85 TABLO 6: Lojstk Kararlar Stratejk Planlama Sevyes 1. Müşterahzmetlernn tanımlanması 2. Müşter hzmet hedefler 3. Dkey entegrasyon ve dış kaynak kullanım sevyes Fzk Tess (FT) Ağı 4. Fzk tess ağ stratejs 5. Fzk tess ağ tasarımı İletşm ve Blg (H&B) Ağı 6. İletşm ve blg ağ stratejs Yönetm 7. İletşm ve blg ağ tasarımı Talep Tahmn 8. Talep büyüklüğü, zamanı ve yernn tahmn 9. yönetm stratejs 10. n bağıl önem 11. Kontrol yöntemler 12. Hedeflenen envanter sevyes 13. Emnyet stoğu Üretm 14. Ürün rotalama 15. Tess tasarımı 16. Ana üretm çzelgelemes 17. Üretm çzelgelemes Tedark ve İkmal Yönetm 18. Tedark türü 19. Tedarkaedlecekamalların özellkler 20. Tedarkçler 21. aralıkları ve mktarları 22. Kalte kontrol Taşımacılık 23. Taşıma modu 24. Taşıyıcı türler 25. Taşıyıcılar 26. Brleştrme dereces 27. Taşıma flo oluşumu 28. Müşterlern araçlara atanması 29. Araç rotalama ve çzelgeleme 30. Araç yükleme planları Ürün Ambalajlama 31. İhtyaçaduyulanakoruma asevyes 32. Ürün le sağlanacak blgler 33. Blg vasıtaları 34. Ambalajlama türü 35. Ambalaj tasarımı Malzeme Elleçleme 36. Brm yükler 37. Malzeme elleçleme teçhzat atürler 38. Malzeme elleçleme flo oluşumu 39. Malzeme elleçleme flo kontrolü Depolama 40. Depolamaamsyonave afonksyonları 41. Depo tasarımı 42. Stok konumları 43. Kabul ve gönderme rıhtım atasarımı 44. Emnyet sstemler şleme 45. grş şlemler 46. gönderme vasıtaları 47. toplama şlemler 48. sonrası şlemler Kaynak: Andre, Campell, 2007, s

86 ŞEKİL 17: Kararlar Arası Öncellk İlşkler İhtyaç Duyulan Koruma Sevyes (31) Ambalajlama Türü (34) Ambalaj Tasarımı (35) Depo Tasarımı (41) Stok Konumları (42) Brm Yükler (36) Toplama İşlemler (47) Malzeme Elleçleme Flo Oluşumu(38) Malzeme Elleçleme Teçhzat Türler (37) Kaynak: Andre, Campell, 2007, s

87 TABLO 7: Karar Özet Kategor Stratejk Planlama Fzk Tess Ağı Karar Dışarı Sayısı İçer Sayısı Aşağı Yönlü Sayı Yukarı Yönlü Sayı Aşağı Yönlü Maksmum Yol Yukarı Yönlü Maksmum Yol İletşm ve Blg Ağı Tahmn Yönetm Üretm Tedark ve İkmal Yönetm Taşımacılık Ürün Ambalajlama Malzeme Elleçleme Depolama İşleme Kaynak: Andre, Campell, 2007s

88 5.3 Karar Destek Sstem Yapısı Karar Destek Sstemlernn üç ana bleşen vertabanı ve parametre grş, analtk araçlar ve sunum yöntemlerdr Vertabanı ve Parametre Grş Bütün analz yöntemlernde olduğu gb karar destek sstemlerne grd olarak kullanılan verler analzn hassasyet yönünden krtk öneme sahptr. Son zamanlara kadar uygun blglern elde edlmes oldukça karmaşık ve çeştl güçlükler çermekteyd. Kurumsal kaynak planlaması (ERP), bar kod uygulamaları, satış noktaları, elektronk tcaret gb blg teknolojlernn genş çaplı kullanımı frmalara büyük hacml vertabanı olanağı sağlamıştır. Bu vertabanları günümüzde, uygun araçlarla brlkte ver analzn kolaylaştıran genellkle büyük ver ambarları veya küçük ver depolarının çersne yerleştrlmşlerdr. Ağ ve ağ ulaşım araçlarının hızlı br şeklde çoğalması coğraf olarak farklı konumlarda bulunan vertabanlarına hızlı br şeklde erşm olanaklı hale getrmştr. Gerçekleştrlecek olan analzn türüne bağlı olarak karar destek sstemler frmaların çeştl bölümlernden blglern toplanmasına htyaç duyar. Örneğn lojstk ağ tasarımı, frmanın çeştl bölümlernden sağlanacak statk ve dnamk blgler gerektrr. Statk verler tess üretm oranlarını, tess konumlarını, depolar ve müşterler hakkında blgler, depolama ve taşıma malyetlern çerr. Dnamk verler se tahmnler, sparşler ve mevcut dağıtımlar hakkındak blgler kapsar. Bu tür blgler genellkle tek br vertabanında veya frmanın br bölümünde bulunmazlar. Verlern ve oluşturulacak modeln yeterllğn ve kaltesn değerlendrmek çn mevcut verler ve model ssteme grlerek gerçek durumu destekleyp destekleyemeyeceğ test edleblr. Örneğn; araç rotalama karar destek sstem ele alınırsa, böyle br sstemn amacı kamyonların stenlen zamanda dağıtılacak olan malları yerlerne ulaştırmalarına ve müşter adelern almalarına olanak sağlayacak olan güzergahların belrlenmesdr. Model, mevcut rotaların ssteme grlerek tecrübe edlmş olan taşıma süreler le sstemden ednlecek zaman blglernn mukayesesyle değerlendrleblr. Benzer br şeklde model vasıtasıyla öngörülen malyetler gerçek fnans ve muhasebe kayıtlarıyla karşılaştırılablr. Model ve ver 80

89 doğrulaması olarak blnen bu şlem, model ve verlern yeter kadar doğru ve eksksz olduklarından emn olmak çn gerekldr. Alınacak olan kararlar le geleceğe yönelk olarak ne kadarlık br sürenn planlanacağı htyaç duyulan verlern detay sevyesne tesr eder. Stratejk planlama çn yıllık, kısa döneml planlamalar çn günlük veya haftalık verlern derlenmesne htyaç vardır. Karar destek sstemler genellkle lojstk ağ tasarımıyla brlkte stratejk sevyede kullanılmaktadır. Karar destek sstemler htyaç duyulan depo sayısının belrlenmes, depoların büyüklükler ve her br depoya müşter atanmasıyla lgl kararların alınmasına destek sağlar. Karar destek sstemler konum belrlenmes ve müşter atanmasıyla lgl çeştl malyetlern belrleneblmes çn dağıtım sstemyle lgl blglerden stfade eder. Bu tür problemler çn gerekl olan verler; üretcler, depoları, müşterler ve bunlar arasındak taşımaları kapsar. Bu şlem uzun döneml br planlama şlem olduğundan yıllık talep verler ve malyetlerden yararlanılmaktadır. Bu tür br karar destek sstemnden başarılı br şeklde yararlanablmeler çn kullanıcıların ürünler gruplara ayırmaları ve envanter poltkasını belrlemeler gerekmektedr. Bu depo ebatlarının ve dağıtım sıklığının hesaplanmasına olanak sağlar. Gerekl olan bazı grş verler Tablo 8 de görülmektedr. Bu tür verler frmanın ver tabanında kullanıma hazır olmayablr. Verler ulaşılablr olsalar dah özellkle karar destek sstemler coğraf sunumlar ve analzler çeryorsa, ulaşılablr verler htyaç duyulan bçmde olmayablrler Davd Smch-Lev, Phlp Kamnsky, Edth Smch-Lev, Desgnng And Managng The Supply Chan, 1. Baskı, McGraw-Hll, New York, 2000, s

90 TABLO 8: Lojstk Ağ Tasarımı İçn Grş Verler Bleşen Üretc Depo Perakendec Ürün Ver Konum Üretm kapastes ve malyet Depolara taşıma malyet Konum Sabt malyetler Değşken malyetler devr Perakendeclere taşıma malyet Konum Yıllık ürün taleb Hacm Ağırlık Bulundurma malyet Kaynak: Smch-Lev, Kamnsky, 2000, s Analtk Araçlar Çeştl çözümler değerlendrmek üzere oluşturulmasına htyaç duyulan br dğer karar destek bleşen ölçümlerdr. Toplam malyetler azaltmak br amaç olablr fakat bazı durumlarda müşter hzmet sevyesn gelştrmek daha uygun olablr. Karar destek sstem arayüzler genellkle bu parametrelern düzenlenmesne ve kullanıcılar tarafından htyaç duyulan ayarlamaları şaret etmeye olanak sağlar. Verler toplandığında analz edlmel ve sunulmalıdırlar. Karar destek sstemlerne bağlı olarak ve belrl kararlar alınırken verlern analz edlmesnde çeştl yöntemler bulunmaktadır. Karar verenlerce, karar destek sstem tavsyelernn doğruluğunu ve geçerllğn değerlendrmek çn karar destek sstemlernn verler nasıl analz ettklernn anlaşılması önemldr. Ancak en uygun analzn hangs olduğu karar verenlern lg alanında olan br konu değldr. Yaygın olan karar destek araç ve yöntemlern şu başlıklar altında açıklayablrz: 82

91 Sorgulamalar: Büyük mktarlardak verler manuel olarak analz yapılmasını güçleştrr. Karar verenlern Marmara bölgesnde ne kadar müşterye hzmet sağlamaktayız? şeklnde, verler hakkında belrl sorgulamalarıyla karar verme sürec sadeleştrlr İstatstk Analz: Bazen sorgulama şlem yetersz kalmaktadır. Bu gb durumlarda verlerdek eğlm ve kalıpları belrlemek maksadıyla statstksel yöntemler kullanılır. Depolardak ortalama envanter mktarı, güzergahların ortalama mesafeler ve duraklama sayıları, müşter taleplerndek çeştllkler gb statstk verler karar verlrken karar verecek olan şahıslara büyük fayda sağlarlar Ver Madenclğ: Son dönemlerde kolektf ver tabanlarının hacm ve kapsamı arttığından verlerde saklı kalan kalıpları, eğlmler ve lşkler açığa çıkartmak çn yen araçlar gelştrlmştr. Bu araçlara örnek olarak ver madenclğ, erkeklern Cuma günler öğleden sonra bra satın alma eğlmlern ortaya koyarak öneml br pazarlama lkesn gün ışığına çıkartmıştır Çevrmç Analtk İşlem (ÇAİ) Araçları: Çevrmç analtk şlem araçları, ver ambarlarında depolanan kolektf verlerden yararlanmada sezgsel br yöntem sağlar. ÇAİ araçları yaygın ş alanlarındak verler br araya getrr ve kullanıcıların aşağı, yukarı ve çapraz sevyelerde lerleyerek hyerarş ve ş alanlarına ulaşmalarına olanak sağlar. ÇAİ araçları aynı zamanda bu verlern analz edlmesnde kullanılmak üzere gelşmş statstk yöntemler le bunları sunum olanağı sağlar. Genellkle bu yöntem ve olanaklar kullanımı vertabanı araçlarından daha kolay, elektronk çzelgelere göre daha fazla gelşmş büyük mktarlardak verlern analznde kullanılan jenerk araçlardır Hesap Makneler: Bast karar destek araçları üretm malyetler ve toplam malyetler gb belrl alanlardak bldk, alışılmış hesaplamaların yapılmasını kolaylaştırır. Özellkle değşklklern öngörülebldğ ve kolayca değerlendrlebldğ bazı ürün çeştler, tahmn ve envanter yönetm konularında bast hesaplamalardan daha fazlasına htyaç duyulmaz Smch-Lev, Kamnsky, s

92 Smülasyon: Bütün ş süreçler rassal bleşenlere sahptr ve bu rassal öğeler problemlern analzn güçleştrr. Bu gb durumlarda karar verlrken smülasyon etkn olarak kullanılan br yöntemdr. Smülasyon yöntem kullanılırken, blgsayarda sürecn br model oluşturulur, problemn her br rassal öğes br olasılık dağılımı le temsl edlr, model çalıştırıldığında blgsayar sürec şleterek smülasyonu gerçekleştrr. Her defasında br rassal olay gerçekleşr ve blgsayar sonucun ne olduğu konusunda rassal karar vereblmek çn tanımlanmış olan olasılık dağılımlarından stfade eder. Model çalıştırıldığında kullanım oranı, şn tamamlanma süres gb statstk verler derlenr ve analz edlr. Oluşturulan rassal br model olduğundan modeln her çalıştırılışında elde edlen sonuçlar farklı olur. Modeln ortalama çıktılarını ve bu çıktıların çeştllğn belrlemek çn statstksel yöntemlerden yararlanılır. Smüle edlen aynı müşter talepler kullanılarak farklı dağıtım sstemlernn mukayesesnde olduğu gb grd parametrelernn değştrlmesyle farklı model ve kararlar karşılaştırılablr. Smülasyon, analtk olarak analz güç olan çok karmaşık sstemlern anlaşılmasında kullanılan faydalı br yöntemdr Yapay Zeka: Karar destek sstemlernn tasarımında yapay zeka araçlarından yararlanılmaktadır. Karar alınmasına yardımcı olması yönünden özellkle br müşternn en kısa sürede nasıl kmal edleceğnn belrlenmes veya müşter telefonda beklerken dağıtım süresnn letlmes gb özellkle gerçek zamanlı kararların alınmasında yapay zeka araçlarından yararlanılır. Pek çok lojstk karar destek sstemnn farklı lojstk faalyetlern planlanması ve crasında zeka aracılarından yararlandığı görülmektedr. Bu sstemler brbryle lşkl aşağıdak konularla betmleneblr. Yazılım şlemcs gb her br zeka aracına tahss edlen faalyetler Farklı aracılar arasındak etkleşmn sevyes ve yapısı Her br aracıda bulunan blg sevyes Br örnek le açıklayacak olursak; gerçek zamanlı br lojstk planlama aracı şu öğelerden oluşur: Her br tesse yerleştrlmş ve bu tessler çn blg toplayan, planlama ve çzelgeleme yapan zeka aracıları. Bu durumda tessler üretm atölyeler ve dağıtım merkezlernden oluşmaktadır. Her br aracı dğer aracılarla karşılıklı etkleşmekte ve böylece farklı atölyelerdek kapaste fazlası dengeleneblmekte, kayıp ve eksk olan parçalar bulunablmekte, üretm ve dağıtım koordne 84

93 edleblmektedr. Merkez br planlama aracı durum blglern toplamak ve merkez planlama kararlarıyla bağıntılamak çn dğer tesslere yerleştrlmş olan aracılarla haberleşr. Aracılarca alınan kararların tür ve sevyeler le kend aralarındak letşmn sevye ve frekansı belrl uygulamalara bağlıdır. Uzman sstemlerde yapay zeka kapsamında değerlendrleblr. Bu sstemler vertabanındak br uzmanın blgsn alır ve problem çözümünde kullanırlar. Uzman sstemler genellkle kurallar kümes olarak fade edlen kapsamlı vertabanlarına bağlı olarak çalışırlar. Br problemn çözümü blg tabanındak kuralların uygulanmasını ve nasıl elde edldğ açıklanablen br sonucun elde edlmesn çerr. Karar destek sstem bağlamında bu tür uzman sstemler, karar verenlern anlayablecekler kadar zamanlarının olmadığı ve uzmanı olmadıkları konularda alternatf çözüm önerler sağlarlar. Lojstğn faalyet alanlarında yaygın olarak kullanılmamalarına rağmen bu sstemler uzman muhakeme özellklernden dolayı öneml roller üstlenrler Matematksel Model ve Algortmalar: Pek çok karar destek sstem karar verme sürecne destek sağlamaları yönünden matematksel yöntemlerden yararlanırlar. Genellkle yöneylem teknklernden olan matematksel yöntemler verlere uygulanarak problemlern olası çözümler bulunur. Bu matematksel yöntemler yen depolar çn en y konumları, br taşıyıcının zleyeceğ en uygun güzergahı, br perakende deposu çn en etkn envanter poltkasını belrleyeblrler. Bu algortmalar k gruba ayrılablr: Kesn Algortmalar: Belrl br probleme yönelk olarak bu algortmalar matematksel en y olurlu çözümü bulurlar. Bu tür algortmaların çalıştırılması problemn detaylarına bağlı olarak uzun zaman alır. Çoğu zaman optmal veya en y çözümün bulunması mkansız, dğer zamanlarda se çözümün bulunması mümkündür ancak harcanılacak olan çabaya değmez. Böyle olmasının neden; bu algortmalara grlen verlern yaklaşık veya toplam verler olmasıdır. 30 Stock, Lambert, S

94 Sezgsel Algortmalar: Bu algortmalar problemlere y çözümler sağlarlar ancak ednlen çözümler optmal değldrler. Sezgsel algortmalar optmal algortmalara kıyasla daha hızlı çalışırlar. Matematksel yöntemler kullanan karar destek sstemlernn çoğu sezgsel yöntemlerden yararlanırlar. İy br sezgsel algortma hızlı br şeklde optmal değere çok yakın br sonuç elde eder. Sezgsel algortma oluşturulması genellkle çözümün hızı le doğruluk hassasyet arasında br terch yapılmasını gerektrr. Sezgsel algortmaların çözüme lave olarak, elde edlen sezgsel çözümün optmal çözümden ne kadar farklı olduğunu tahmn edeblmes oldukça faydalıdır. Uygulamada kullanılan analtk araçlar genellkle yukarıda tanımlanan araçların br karışımıdır. Yaklaşık bütün karar destek sstemler araçların br brleşmn sağlamakta ve çoğu elektronk çzelgeler gb jenerk araçlar kullanarak ler sevyede analze olanak sağlarlar. Karar destek sstemlernn çoğu çözülmekte olan problemn kendsne özgü bazı özel blglerne sahp analtk araçlardan stfade ederler. Bu problemler genellkle karmaşık olduğundan, karar destek sstemler olurlu çözümü bulablmek çn kend problem blglern kullanırlar. Bunlar malyetler mnmze eden ve hzmet sevye gerekllklern karşılayan çözümlerdr. Belrl br karar destek sstem çn uygun analtk araçlar kullanımını gerektren pek çok faktör vardır. Bu faktörler şu şeklde açıklayablrz; İncelenen problemn türü, Optmal çözümün zarur olmadığı durumlarda çözüm çn gereken doğruluk hassasyet Bazı araçların çok karmaşık problemler çn uygun olmamaları sebebyle problemn karmaşıklığı belrlenen çıktı krterlernn sayısı ve türü Karar destek sstemnn gerek duyulan hızı. Hzmet süresnn belrlenmes ve araç rotalama gb operasyonel sstemler çn hız gerekl olablmektedr. Karar verecek olan kşnn amaç ve hedef mktarı. Örneğn araç rotalama karar destek sstem en az araç sayısı ve katedlen en kısa toplam mesafey çeren br çözümün bulunmasına htyaç duyulablr. 86

95 TABLO 9: Uygulamalar ve Analtk Araçlar Problem Sahası Pazarlama Rotalama Üretm Çzelgelemes Lojstk Ağ tasarımı Mod Seçm Kullanılan Araç Sorgulamalar, İstatstk ve Ver Madenclğ Sezgsel Yöntemler ve Kesn Algortmalar Smülasyon ve Sezgsel Öncelklendrme Kuralları Smülasyon, Sezgsel Yöntemler ve Kesn Algortmalar Sezgsel Yöntemler ve Kesn Algortmalar Kaynak: Smch-Lev, Kamnsky, 2000, s Sunum Yöntemler Bu araçlar karar verecek olan kşye verler göstermek amacıyla kullanılırlar. Bu araçlar raporlar, tablolar, elektronk tablolar, anmasyonlar, grafk formatları, coğraf blg sstemler olmak üzere çeştl bçmlerde olablrler. Smülasyon modelnn çıktılarını sunmak amacıyla kullanılan anmasyonlar, kullanıcıların smülasyon modelnn geçerllğn doğrulamalarına ve sonuçlarını daha y kavramalarına olanak sağlarlar. Grafk formatları se çözümlenmekte olan problemn yapısına bağlıdırlar. Örneğn; tess yerleşm tasarımı karar destek sstem önerlen kat planını yen br tess çn sunablr. Lojstk yönetmnde, karar destek sstem çıktılarının çoğu özellklernden dolayı coğraf konum ve blglerle entegredr. Örneğn, lojstk ağ tasarımı, satış bölge analzler ve taşıyıcı rotalama yazılımlarının heps coğraf blglerle lşkl çıktılar çerrler. Son yıllarda coğraf blg sstemler pek çok lojstk yönetm karar destek sstem çn seçeneklern sunum yöntem olarak yaygınlaşmıştır Coğraf Blg Sstemler (CBS): Coğraf blg sstem, depolama, ger kazanım, yönetm, analz, coğraf referans blglernn sunumu çn çok genş mkanlar sağlayan entegre br elektronk ortamda hartalama ve uzamsal ver tabanı yönetm sstemdr. Coğraf blg sstemler yardımıyla hartalama ve konusal hartalama, ver tabanı yönetm, etkleşml ver sorgulaması, uzamsal ver 87

96 sağlama, coğraf ver şleme, uzamsal ver analz, coğraf kodlama, coğraf ver alış verş, ara belleğe alma ve polgon kroks oluşturulablmektedr. Coğraf sunum ve analze lave olarak coğraf blg sstemler ver tabanlarını, sorgulamaları ve raporlama araçlarını lşklendreblme yeteneklernden dolayı kullanım kolaylığı sağlarlar. Coğraf blg sstemler otomatk mesafe ve taşıma süres hesabı yapablme özellkleryle lojstk modelleme konusunda lave mkanlar sağlarlar. Coğraf blg sstemler kullanımında asıl öneml olan husus coğraf verlern uygunluğu ve kaltesdr. Coğraf blg sstemlernn kullanım alanları olarak pazar analzlern, nüfus sayımı ve demografk ver analzlern, emlak şlemlern, jeoloj uygulamalarını ve ormancılık faalyetlern söyleyeblrz. Son dönemlerde bu sstemlerden lojstk yönetclernn lg sahasında olan taşımacılık ve telekomünkasyon ağ analz, alan seçm, rotalama ve lojstk yönetm konularında yararlanılmaktadır. Coğraf blg sstem arayüz ekranları tedarkçler, depolar, müşterler ve lojstk ağ boyunca malzeme akışı hakkındak blgler kullanıcılara sunarlar. Şekl 18 de lojstk yönetmnde kullanılmakta olan br coğraf blg sstem arayüz ekranı görülmektedr. Ekranda tedarkçler, müşterler, depoların yerler, ve lojstk ağ boyunca malzeme akışı görüleblmektedr. ŞEKİL 18: Lojstk Yönetm Coğraf Blg Sstem Arayüzü Kaynak: (21Nsan 2008) 88