AVRUPA NIN TERMAL TURİZME OLAN TALEP ANALİZİ VE TÜRKİYE NİN PAZARDAKİ PAYI: HAYMANA VE BALÇOVA ÖRNEĞİ

Transkript

1 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI DIŞ İLİŞKİLER VE AVRUPA BİRLİĞİ KOORDİNASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI AVRUPA NIN TERMAL TURİZME OLAN TALEP ANALİZİ VE TÜRKİYE NİN PAZARDAKİ PAYI: HAYMANA VE BALÇOVA ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ GÜLDEN YEŞİM HEMİDOV NİSAN ANKARA

2 T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI DIŞ İLİŞKİLER VE AVRUPA BİRLİĞİ KOORDİNASYON DAİRESİ BAŞKANLIĞI AVRUPA NIN TERMAL TURİZME OLAN TALEP ANALİZİ VE TÜRKİYE NİN PAZARDAKİ PAYI: HAYMANA VE BALÇOVA ÖRNEĞİ UZMANLIK TEZİ GÜLDEN YEŞİM HEMİDOV Tez Danışmanı Yrd.Doç. Dr. Erdem DENK NİSAN ANKARA

3 KABUL VE ONAY Gülden Yeşim HEMİDOV tarafından hazırlanan AVRUPA NIN TERMAL TURİZME OLAN TALEP ANALİZİ VE TÜRKİYE NİN PAZARDAKİ PAYI: HAYMANA VE BALÇOVA ÖRNEĞİ adlı bu tezin Uzmanlık Tezi olarak uygun olduğunu onaylarım. Erdem DENK (Danışman) Bu çalışma, jürimiz tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Kültür ve Turizm Uzmanı Tezi olarak kabul edilmiştir. Adı ve Soyadı Başkan: Üye: Üye: Üye: Üye: İmzası Tarih:./../ Bu tez, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür ve Turizm Uzman Yardımcılarının Uzmanlık Tezlerini Hazırlarken Uyacakları Yazım Kuralları Yönergesiyle belirlenen tez yazım kurallarına uygundur.

4 KÜLTÜR VE TURİZM UZMANLIK TEZİNİN ÇOĞALTILMASI VE YAYIMI İÇİN İZİN BELGESİ Tezi Hazırlayanın Adı Soyadı : Gülden Yeşim HEMİDOV Tez Konusu : Avrupa nın Termal Turizme Olan Talep Analizi ve Türkiye nin Pazardaki Payı Tez Danışmanı : Yrd. Doç. Dr. Erdem DENK Kültür ve Turizm Uzmanlık Tez çalışmamın, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yayımlanarak Milli Kütüphane ve İhtisas Kütüphanesinde her türlü elektronik formatta arşivlenmesini ve kullanıma sunulmasını kabul ediyorum. / /2012

5 SINAV YETERLİK KOMİSYONUNA BEYAN Bu belge ile bu uzmanlık tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davranış ilkelerine uygun olarak toplayıp sunduğumu; ayrıca, bu kural ve ilkelerin gereği olarak, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce ve sonuçları andığımı ve kaynağını gösterdiğimi beyan ederim. / /2012 Gülden Yeşim HEMİDOV Kültür ve Turizm Uzman Yardımcısı

6 ÖNSÖZ Turizm sektörü dünya genelinde 210 milyonu aşkın kişiye istihdam sağlayan (küresel istihdamın %7,6 sı) dünyadaki en büyük sektörlerden biridir. Dış seyahat ve turizm endüstrisi dünya ekonomisinin yaklaşık %7 sini oluşturmakta ve dünya ekonomisi içinde en büyük 8.katkıyı sağlamaktadır(invest.gov.tr, ). Türkiye de ise turizm sektörü kalkınmada en önemli güçlerden biridir. Türkiye de turizm çok önemli yer tutmaktadır ve ülkemizin turizmden ekonomik sosyal ve kültürel anlamda beklentileri bulunmaktadır yılı turizm gelirlerinin GSYH içindeki payı %2,6 olmuş, ihracattaki payı ise %18,3 e çıkmıştır. Ayrıca turizm alanında çalışanların istihdamdaki payı 2010 yılında %5,21 e çıkmıştır. Yüksek oranda döviz girdisi sağlaması sebebiyle turizm gelirlerinin 2010 yılı dış ticaret açığını kapatma oranı %34,4 tür (geka.org.tr, ). Türkiye ılıman iklimi, uzun kıyı şeritleri, doğal güzellikleri, eşsiz tarihi mekanlarıyla turizm sektörü gelişmiş bir ülkedir. Ülkemiz dünya turizm pazarından daha fazla pay alabilmek için turistik ürün talep edenlerin değişiklik isteklerine uygun politikalar üretmeli,turist davranışları ve istekleri belirlenmeli, arz ürünlerini de talebe göre çeşitlendirmelidir. Günümüzde turizm eğilimleri hızlıca değişmektedir. Ülkemizin bu değişimlere uyum sağlayabilecek büyük potansiyeli vardır. Bu potansiyellerden biri de çalışmanın ana konusu olan termal kaynaklarımızdır. Türkiye de debileri lt/sn arasında değişen 1300dolayında termal kaynak bulunmaktadır. Kaynak zenginliği acısından dünyada ilk 7 ülke arasında yer almaktadır. Bu tezde, termal turizm konusunda önemli çalışmalar içinde bulunan Kültür ve Turizm Bakanlığı nın yaptığı işler ve termal turizm konusunun istatistiki bilgileri i

7 derleme/ yorumlama şeklinde sunulmuş ve ülkemizin termal turizm potansiyelinin kullanılması gerekliliğine dair vurgu yapılmak istenmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı Uzmanlık Tezimin hazırlanmasında değerli desteklerini esirgemeyen Dış İlişkiler ve AB Koordinasyon Daire Başkanı Sn. Onur GÖZET e, Asya-Ortadoğu Türk Cumhuriyetleri Şube Müdürü Sn. Bülent ARASLI ya, Avrupa Birliği Şube Müdürü Sn.Osman ŞAHİN e görüşleriyle önemli katkılarda bulunan danışmanım Ankara Üniversitesi Uluslararası Hukuk Ana Bilim Dalı öğretim üyesi Sn.Yrd.Doç.Dr. Erdem DENK e, yardımlarından dolayı mesai arkadaşlarım Sn. Esra MERT e, Sn. Sevgi YILDIRIM a, Sn.H.Cem EMRE ye, Sn Taner PİRİ ye, Sn.Tolga Han ULUÇEÇEN e ve bana her zaman inanan aileme çok teşekkür ederim. ii

8 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... İ İÇİNDEKİLER... İİİ SİMGELER VE KISALTMALAR... Vİ TABLOLAR,ŞEKİLLER VE RESİMLER... Vİİ GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM ALTERNATİF TURİZM 1. BİR TURİZM ANLAYIŞI OLARAK: ALTERNATİF TURİZM Alternatif Turizm Kavramı Alternatif Turizm Tanımı Alternatif Turizmi Ortaya Çıkaran Etkenler Alternatif Turizm Türleri Yat Turizmi İnanç Turizmi Doğaya Yönelik Turizm Festival Turizmi Golf Turizmi Dağ ve Kış Turizmi Tren/Bisiklet/Karavan Turizmi İKİNCİ BÖLÜM SAĞLIK VE TERMAL TURİZM 2. SAĞLIK VE TERMAL TURİZMDE MEVCUT DURUM Sağlık Turizmi Tanımı Sağlık Turizmini Geliştiren Etkenler ve Ön Plana Çıkan Ülkeler Sağlık Turizmi Sınıflandırması Medikal Turizm Engelli ve Yaşlı Turizmi Kaplıca ve Spa-Wellness Turizmi Termal Turizm Termal Su Nedir Termalizmin Tarihçesi iii

9 Termalizm İle İlgili Kavramalar Türkiye nin Jeotermal Kaynak Potansiyeli Termal Turizmde Kaplıca Kaplıca Standartları Kaplıca Tedavisi Kaplıca Tedavisi Yöntemleri Kaplıca Tedavisi Nasıl Uygulanır Kaplıca Tedavisinin Yararlı ve Zararlı Olduğu Hastalıklar Kaplıca Sularının Kimyasal Bileşimlerine Göre Olumlu Etki Yaptığı Hastalıklar Türkiye de Termal Turizmin Mevcut Durumu, Pazar payı ve Termal Tesislerin Özellikleri Termal Tesisler ve Özellikleri Termal Tesislerde Bulunması Gereken Ana Üniteler Termal Tesislerde Avrupa Ülkelerinin Standartları Kültür ve Turizm Bakanlığı nın Termal Turizm Çalışmaları Sağlık Bakanlığı nın Termal Turizm Çalışmaları Termal Turizmde Markalaşma Termal Turizmde Destinasyon Markalaması ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AVRUPA DA TERMAL TURİZM 3. AVRUPA ÜLKELERİNİN TERMAL TURİZM TALEBİ Rusya Almanya Baden Baden Bad Füssing Bad Griesbach Polonya Bukowina Tatrzanska İsviçre Baden Leykerbad İtalya Abano Terme Çekoslovakya Karlovy Vary Fransa Vichy Diğer Avrupa Ülkeleri (Macaristan, Avusturya, Bulgaristan) Avrupa Örnekleri ile Türkiye Termal Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi iv

10 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ANKARA HAYMANA KAPLICALARI VE İZMİR BALÇOVA KAPLICALARI 4. HAYMANA VE BALÇOVA TESİSLERİ Ankara Haymana Kaplıcaları Haymana Kaplıcalarının Etkili Olduğu Hastalıklar Suyun Özellikleri Tesisler İlçedeki 5 Otel ve Özellikleri Haymana Resort Otel Doktorun Sağlık Oteli Saraçoğlu Termal Otel Cimcime Termal Otel Çağ Hayme Sultan Termal Devremülkleri Balçova Kaplıcaları Balçova Termal Otel Kaya İzmir Termal Otel Haymana ve Balçova Kaplıcaları Değerlendirmesi DEĞERLENDİRME VE SONUÇ KAYNAKÇA EKLER ÖZET ABSTRACT ÖZGEÇMİŞ v

11 SİMGELER VE KISALTMALAR AB Avrupa Birliği BMDTÖ Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü Debi Bir akarsuyun herhangi bir kesiminden saniyede geçen suyun Hacmi, akım ESPA Avrupa Kaplıcalar Birliği FITEC Uluslararası Kaplıcalar Birliği İnhalasyon İlaçların gaz ya da buhar halinde akciğerlere verilmesi yöntemi ISPA Uluslar arası SPA Organizasyonu (International SPA Organization Jeotermal Gradyan Dünya yüzeyinden her 33 metreye inildikçe sıcaklığın 5C ye kadar artması MTA Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Termoregülasyon Vücutta ısının düzenlenmesi TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu WTTC Dünya Turizm Seyahat Konseyi YİGM Yatırım ve İşletmeler Genel Müdürlüğü vi

12 TABLOLAR,ŞEKİLLER VE RESİMLER İkinci Bölümün Tablo, Resim ve Şekilleri Tablo 2.1. İşletme Belgeli Termal Tesislere Geliş Sayılarına Göre İlk On Ülke (2011) Resim 2.1. Bad Füssing de Bir Termal Otel Şekil 2.1. Türkiye nin Volkanik Etkinliği ve Jeotermal Alanları Tablo 2.2. Belediye Belgeli Termal Tesislere Geliş Sayılarına Göre İlk On Ülke (2011) Şekil 2.2. Jeotermal Enerji Oluşumu Tablo 2.3. İşletme Belgeli Termal Otellerde Ortalama Kalış Sürelerine Göre İlk On Ülke (2011) Şekil 2.3. Türkiye Jeotermal Kaynaklar Haritası Tablo 2.4. Belediye Belgeli Termal Otellerde Ortalama Kalış Sürelerine Göre İlk On Ülke(2011) Şekil 2.4. İdeal Termal turizm Tesisi Örneği Tablo yıllarında Termal Tesislerin Yatak ve Otel Sayıları Şekil 2.5. Termal Turizm Kentleri Haritası Üçüncü Bölümün Tablo, Resim ve Şekilleri Resim 3.1. Bad Füssing de Bir Termal Otel Resim 3.2. İsviçre nin Baden Şehrinde Bir Termal Otel Resim 3.3. İsviçre nin Leykerbard Kaplıcası Resim 3.4. Çekoslavakya da Bir Termal Otel Resim 3.5. Vichy de Bir Termal Tesisten Görünüm Dördüncü Bölümün Tablo, Resim ve Şekilleri Resim 6. Balçova Termal Otel Görünümü Resim 7. Kaya İzmir Termal Otel in Genel Görünümü vii

13 GİRİŞ Dünyadaki turist sayısı 1 milyara yaklaşmıştır. Günümüzde yaygın olan kitle turizminden sıkılmaya başlayan turistler yenilik arayışına geçmişlerdir. Dünyanın nüfusu, teknolojinin gelişimi sayesinde hızla artmış ve hastalıklarla baş edilme oranının ilerlemesinden dolayı yaşlı nüfus oranı da yükselmiştir. İnsanlar artık 30 lu yaşlarından itibaren yaşlanmaya karşı koymaya başlamış, bakımlı ve sağlıklı olma çabasına girmişlerdir. Özellikle yaşlı nüfus, gelir düzeyinin de artması sayesinde hem tedavi hem de eğlence amaçlı mekanlar arayışı içindedir. Ayrıca, 20.yüzyıldan itibaren sanayi alanındaki gelişmeler insanların refahını sağlamakla birlikte oluşan aşırı kentleşme sonucu çevre kirliliği ve stres sebebiyle hastalıklarda büyük artış yaşanmaya başlanmıştır. Eskiden kendine ait ev ve arazisinde yaşayan insanlar, kentlere göç etmiş ve tekdüze, sağlıksız bir hayat biçimini sürdürmek zorunda kalmışlardır. Hareketsiz ve sıkıcı yaşam tarzı, cilt, solunum, sindirim, romatizma ve zihinsel yorgunluk gibi hastalıkları artırmıştır. Su, dünyadaki en eski ve en doğal tedavi aracıdır. Termal turizm bu ihtiyaçları karşılamak için ideal bir turizm çeşididir. Deniz-Kum-Güneş üçgeniyle ünlü olan ülkemiz, yukarıda bahsedilen sebeplerden ötürü gittikçe önem arz eden sağlık turizminde önemli bir potansiyele sahiptir. Özellikle ülkemizin sağlık turizminin bir alt kolu olan ve bu çalışmanın ana konusu olan termal turizm kaynak potansiyeli çok fazladır. Türkiye termal su kaynaklarıyla Avrupa da birinci ve dünyada yedinci sırada yer almaktadır. Türkiye kaplıca suları doğal çıkışlı ve bol su verimli, eriyik maden değeri yüksek, kükürt, radon ve tuz bakımından zengin olduğundan termal tedavi açısından etkili özelliklere sahiptir 1

14 Toplam 1300 civarında kaynak vardır ve birinci ve ikinci derecede önemli olan 62 termal kaynağın kişi/gün/banyo kapasitesi olduğu bilinmektedir. Bu yüksek potansiyel Avrupa ya oranla 2,5 kat daha fazladır. Termal turizmde sağlık amaçlı kullanım dışında eğlence, dinlence, rekreasyon ve spor tesisleri gibi imkanlar yer almakta ve 12 ay boyunca hizmet verebilen tesisler oluşturulmaktadır. Termal turizm az gelişmiş yörelerimiz de istihdam yaratarak, ülke kalkınmasına yardımcı olmaktadır. Gerek tesis sayısı gerekse yatak kapasitesi açısından Termal Turizm in ülke turizmindeki payı şu an için yaklaşık %1 seviyesindedir. Elimizdeki bu doğal kaynak zenginliğini en iyi şekilde değerlendirmek amacıyla 2007 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığınca Termal Turizm Master Planı hazırlanmış ve ilerleme kaydedilmiştir. Termal kaynaklarımıza iç turizm talebi yüksektir. Kaplıcalar dünya ülkeleri gibi ülkemizde de yüzyıllardır geleneksel olarak kullanılmakta ve şifalı sulardan yararlanmak isteyen insan sayımızın yüksek olduğu bilinmektedir. Türkiye de milyonlarca romatizma hastası vardır ve yılda yaklaşık 7 milyon kişi kaplıcalara gelmektedir. Ayrıca iklim koşulları sebebiyle özellikle kuzey Avrupa ülkeleri olan Danimarka, İsveç, Norveç gibi ülkelerdeki romatizma hastaları sayısı da önemli boyutlardadır. Kaplıcalar en başta romatizma rahatsızlıkları olan hastalar iyi gelmektedir. İç ve dış talep bu kadar yoğunken kaynak zenginliği açısından dünyada ilk yedi ülke arasında bulunan ülkemizin bu müthiş potansiyelini harekete geçirmek görevimizdir. Artık, kitle turizmi anlayışı, sadece ülkemizi değil denizi ve güneşi ile ünlü İtalya ve İspanya gibi ülkeleri de yıpratmakta ve çevreye büyük ölçüde zarar vermektedir. Ayrıca tek bir pazara yüklenmek, ekonomik ve ülke turizm politikası açısından riskli olup alternatif kaynakları kullanmak gerekliliği doğmuştur. Turizm eğilimlerini incelediğimizde de insanların güneş kum deniz üçgeninden bıkmaya başladığı alternatif arayışına girdikleri görülmektedir. 2

15 Alternatif kaynaklardan olan termal turizmin kitle turizmine olan en büyük avantajlarından biri, termal turizm esas olarak sağlık amaçlı yapıldığından bir bakıma zorunlu olarak 2-3 haftalık gecelemeyi getirmesi ve hem dinlence ve eğlence amaçlı hem de sağlık amaçlı harcama yapıldığından kitle turizmine oranla 2-3 kat daha fazla gelir elde edilmesinin sağlanmasıdır. Bol su verimli bazı kaplıca sularımız yüksek sıcaklık değerleri ile önemli bir jeotermal enerji oluşturmakta verimli kullanılırsa seracılık ve elektrik üretiminde konutlarda ısıtma olarak da ülkemiz için bir alternatif enerji kaynağı potansiyeli taşımaktadır. Bu çalışma, termal sular açısından çok zengin olan ülkemizin, elindeki kaynakları hali hazırda ne kadar kullandığını ve dünya pazarındaki yerini göstermek ve yapılması gerekenler hakkında genel bir fikir sahibi olunmasını sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, Termal Turizm inde içinde yer aldığı bir kavram olan alternatif turizmin tanımı ve özellikleri anlatılmış, ülke ekonomisine ve doğal çevreye getirdiği faydaları açıklanmaya çalışılmıştır İkinci bölümde, çalışmanın ana konusu olan sağlık ve termal turizmin tanımları ve sınıflandırılmaları yapılmış, Türkiye deki mevcut durum anlatılmış, jeotermal kaynak potansiyelimize değinilmiş, kaplıcalarımızın fayda ve zararları, kaplıca tedavi yöntemleri, Sağlık Bakanlığı nın termal turizmle ilgili görev ve yetkileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı nın görevleri ve yaptığı çalışmalar ve kaplıca tesislerinde olması gereken düzenlemeler detaylı bir şekilde anlatılmıştır. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 vizyonunda termal kaynaklarımızın bir destinasyon olarak markalaştırılma ve ülkemizde termal turizm kentleri oluşturulma çalışılmaları yapıldığından marka kavramı ve destinasyon markalaması kavramına ve termal turizm kentleri ile ilgili yapılan çalışmaya da özet şeklinde değinilmiştir. Üçüncü bölümde, Avrupa ülkelerinin termal turizme olan talebi incelenmeye alınmış, hangi Avrupa ülkesine kaplıca turizmi için gidildiği ve termal turizm 3

16 pastasında en çok hangi Avrupa ülkelerinin pay aldığı gösterilmeye çalışılmıştır. Bu konuda yeterli çalışma bulunmadığı ve istatistiki kaynakların yetersizliği aşikardır. Elde edilen genel verilerden yola çıkılarak ülkemiz ve Avrupa kaplıca uygulamaları ile ilgili değerlendirme yapılmıştır. Dördüncü bölümde, ülkemizde yer alan termal turizm merkezlerinden ikisi olan Ankara/Haymana ve İzmir/Balçova tesislerinin şimdiki durumu hakkında bilgi almak amacıyla önce Balçova daki tesislerin yetkilileriyle temas kurulmuş ve tesis ve gelen yabancı ve yerli turist sayıları bilgilerine ulaşılmış ancak çalışma esnasında bir tesisimiz bilgilerini paylaşırken diğer tesisimiz kısıtlı bilgi vermiştir. Bu da bu çalışma esnasında tespit edilen termal turizmde yapılması gerekenler arasında en önemli eksiklerden biri olan istatistiki bilgi ve verilerin azlığının en başta bilgiyi temin etme zorluğundan kaynaklandığını da düşündürmüştür. Ayrıca araştırmanın daha nitelikli olması amacıyla Ankara ili Haymana ilçesine gidilmiş ve Haymana Kaymakamlığımızdan kaplıcalar ve mevcut tesisler ile ilgili gerekli bilgiler alınmıştır ve çalışmaya bu bilgiler eklenmiştir. Tüm bu bilgiler ışığında iki ilçemizin kaplıcaları kullanım şekilleri ve tesislerin durumuyla ilgili kıyaslamalara gidilmiş ve farklılıklar belirlenmiştir. 4

17 BİRİNCİ BÖLÜM ALTERNATİF TURİZM 1. BİR TURİZM ANLAYIŞI OLARAK: ALTERNATİF TURİZM Kitle turizmi anlayışı 2. Dünya savaşından sonra gelişen dünya turizminin son 50 yılına damgasını vurmuştur. Fakat ülkeler kitle turizminden elde ettikleri kazancı artırmak amacıyla kendi kaynaklarını düşünmeden kullanmışlar ve aynı zamanda insanın yaşam alanı olan doğal çevreye zarar vermişlerdir. Günümüzde güneş kum deniz üçgeni anlayışıyla yapılan kitle turizmi anlayışı turizm pazarlamasında yeterli çeşitliliği sağlayamadığından yeni bir çekim alanı olan alternatif turizm gündeme gelmiştir. Bu çalışmanın konusu olan termal turizm, alternatif turizm çeşitleri arasına girmektedir. Bu sebeple tezde ilk olarak alternatif turizm kavramına açıklık getirilmekte ve çeşitlerine değinilmektedir Alternatif Turizm Kavramı Dünyada 1970 li yıllarda yaşanan ekonomik kriz geçirmiş ve bu esnada bilişim teknolojisi de gelişmiştir. Bilgisayarın üretimde aktif rol oynamasıyla maliyetler önemli ölçüde düşmüş, kriz öncesi dönemdeki kitle üretimi ve tüketimi değişime uğramış,yerini kriz sonrası dönemde çeşitli malların küçük kümeler halinde daha ucuza üretildiği bir üretim biçimine bırakmıştır (Roney, 2011:20).Büyük işletmelerin girmek için küçük buldukları bu pazarlara niş pazar olarak adlandırılmış ve kendine has özelliği olan yeni ürünlerin piyasada pazarlandığı ve bu konuda uzmanlaşmış küçük ve esnek işletmelerin yer aldığı pazar kesitleri oluşmuştur. (Küçükaslan, 2007:201). Bu üretim biçimleri, macera turizmi, kırsal turizm, kültür turizmi gibi alternatif alanlar yaratmıştır. 5

18 Gelişmiş ülkeler ve gelişmekte olan ülkelerin çevre, iklim, kültür, deniz gibi değerlerde birçok ortak paydaları bulunmaktadır bu nedenle gelişmekte olan ülkelerin pazar paylarını artırmaları ancak bu alternatif alanların kullanılmasıyla, bir diğer deyişle sundukları turizm hizmetlerini ve ürünlerini çeşitlendirmeleriyle mümkündür. Bu çeşitlendirmeye alternatif turizm denmektedir (ttefdergi.gazi.edu.tr, ) Alternatif Turizm Tanımı Günümüzde teknolojinin ilerlemesi ve ülke ekonomilerinin gelişmesiyle hızlanan yaşam biçimleri, turizmi de hızlıca tüketmekte ve insanları değişiklik arayışına sürüklemektedir. Alternatif turizm, kitle turizmine alternatif olarak ortaya çıkan; geleneksel ve klasik kitle turizmi ve şehir turizminin olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla oluşturulmuş, yeni turistik ürünlerin bir araya getirilmesiyle meydana gelmiş turizm çeşididir. şeklinde tanımlanmaktadır (Tosun vd 2003, aktaran Hacıoğlu ve diğerleri, 2008:8-9). Turizmde uzun yıllardır hakim olan deniz, kum ve güneş üçlemesini temel alan tatil anlayışı ile birlikte artık davranış değişiklikleri ortaya çıkmıştır. Nitekim turizm, yeni kavramsal yapısı içinde deniz, güneş, kum üçlemesiyle birlikte dinlenme, eğlenme, boş zamanları değerlendirme ve alternatif faaliyetler ile bütünleşen bir olgu olarak yeniden şekillenmektedir (Oruç, 2004: 17). Sanayileşmenin ve şehirleşmenin etkisiyle turistler tabiat güzelliklerine daha çok yönelmiş, kendini dinleme ve rahatlama alanı bulma arayışına geçmiştir. Alternatif turizm, insanlara kendi yetenekleri ve istekleri doğrultusunda faaliyet yapma imkanı sunmakta ve gittikleri ülkelerin yerel halkıyla iletişime geçmesine ve kültürlerini tanımasına fırsat tanımaktadır. 6

19 Günümüzde turizm pazarında ortaya çıkan gelişmeler alternatif turizm kavramının önemini artırmış ve turizm pazardan payını artırmak isteyen ülkelerin dikkatini çeken önemli bir konu olmuştur Alternatif Turizmi Ortaya Çıkaran Etkenler Alternatif turizm kavramı aşağıdaki gibi sıralanabilir (Kozak ve Bahçe, 2009:98): Kıyı şeridinde yoğunlaşan kitle turizminin geri dönülemez çevre ve sosyal sonuçlar yaratması, Çevre bilincinin yükselişiyle birlikte çevresel etkenlerin önem kazanması, Dünya Bankası, Avrupa Birliği gibi kurumların gibi önemli aktörlerin küçük girişimcilik politikalarını finansal olarak desteklemeleri, Yerel yönetimlerin turizmi altyapı ve üstyapı eksikliklerinin giderilmesinde turizmi araç görmesi, Kıyı şeridindeki plansız çarpık yapılaşma sonucu büyük kentlerde aynı sorunları yaşayan tüketicilerin kıyıdan kaçmaları, Tüketicilerin daha sosyal olması ve dünyayı tanımalarına olanak veren ürün ve hizmetler talep etmesi, Birleşmiş Milletler, Dünya Turizm Örgütü ve UNESCO gibi kuruluşların alternatif turizm türlerini teşvik edici çalışmalar yapmaları, Tüketicilerin tercihlerinin değişmesi nedeniyle yeni turizm çeşitleri arayışlarına başlamaları olarak ifade edebiliriz. Alternatif turizmin en önemli özelliği, kapsamı içine giren turizm türleri sayesinde özellikle kıyı kesimindeki turizm yoğunlaşmasını azaltması, farklı yörelerin turizm faaliyetine katılımını sağlaması ve turizmi 12 aya yaymasıdır (Acuner, 2006:18). 7

20 1.4. Alternatif Turizm Türleri Alternatif turizm türlerinin diğer özelliği gelen turiste günümüzde yaşanan standart, sıkıcı ve stres dolu hayatlardan bir nebze olsun kaçış alanı yaratmaları ve ülkelerin kendi kültürel farklılıklarını ve zenginliklerini yakından tanıtmalarıdır. Kitle turizminde belirli kalıplar dışına çıkılmamakta ve gelinen yöre ve ülkeyi tanımak için fazla zaman ve fırsat bulunmamaktadır. Ama aşağıda değineceğimiz alternatif turizm çeşitleri ülkeyi/yöreyi ve insanlarını daha yakından tanıma ve bağ kurma ayrıca değişik deneyimlere sahip olma fırsatı yaratma özelliklerine sahip olduklarından dolayı hem turizmin pazarının çeşitlenmesine dolayısıyla ekonomik kalkınmaya hem de ruhen ve fiziken tükenen günümüz insanın hayatının renklenmesine katkı sağlamaktadır. Belli başlı alternatif turizm çeşitleri olarak (Austrian National Tourist Office,1993 aktaran Çontu, 2006:14) : 1- Yat turizmi, 2- İnanç turizmi, 3- Doğaya yönelik turizm, 4- Golf turizmi, 5- Dağ ve Kış turizmi, 6- Festival turizmi, 7- Tren/Bisiklet/Karavan turizmi, 8- Termal turizmini sayabiliriz Yat Turizmi Turistlerin ya kendi yatlarıyla ya da kiraladıkları yatlarla sahil kenarlarında dolaşmalarıdır. Yiyecek içecek ve konaklamalar yatlarda temin edilmektedir. Ancak yatların ikmali ve demirlemesi için ücret ödenmesi gerekmektedir. Yatların ihtiyaçlarını karşılamak için marinalar yer almaktadır (Kozak ve Kozak 2000:24). 8

21 Dünyanın en önemli yat merkezleri, Akdeniz, Karayip Adaları,Florida, Rhode Island, Saint Diego-San Francisco, Pasifik Adaları ve Puket Lagonlarıdır.Bunlardan en öne çıkan yat merkezleri uygun iklime ve coğrafi koşullara ve gelişmiş altyapı olanaklarına sahip olduklarından dolayı, Karayip Adaları ve Akdenizdir.Akdeniz bölgesinde İspanya, Fransa, İtalya ve Yunanistan gibi ülkeler yat turizminde elverişli altyapıya sahiptir (Hacıoğlu ve diğerleri, 2008: ) li yıllardan itibaren ulaştırma, yeme içme, eğlence gibi turizm işletmelerinin sayı ve kalite bakımından artmasıyla, doğal güzelliklere mavi bayraklı plaj ve marina ve yatlara sahip olan Türkiye yat turizmi açısından önemli bir merkez olmaya başlamıştır.(kınacı,pehlivan ve Seyhan, 2011:76).Batı Akdeniz de yoğun şekilde yapılan yat turizmi yüksek fiyatlar ve turistin farklı arayışlara girme sebebiyle henüz bozulmamış doğal ortamlara sahip ve daha ekonomik ülke olmalarından dolayı Hırvatistan, Arnavutluk ve Türkiye gibi ülkelere kaymıştır (Hacıoğlu ve diğerleri, 2008:369) İnanç Turizmi Kutsal yerlerin bu dinlere mensup kişilerce ziyaret edilmesinin, turizm olgusu içerisinde değerlendirilmesi inanç turizmi olarak ifade edilebilir. Bütün dinler, dini mekanların, kutsal şehir ve tapınakların inananları tarafından ziyaret edilmesini gerekli görür, bu durum ise turistik bir hareket ortaya çıkarmıştır. Günümüzde, söz konusu turizm hareketliliği, bu şehir ve tapınakların bulunduğu destinasyonlar için sürekli bir gelir kaynağı oluşturmaktadır. Nitekim Hıristiyan Avrupa da din merkezli yönetim anlayışının etkili ve egemen olduğu dönemlerde, kutsal şehirlerde görülen zenginlik ve refah, egemen gücün bu merkezlerde bulunması ve elde ettiği zenginliği bu merkezlere yatırması ve bu tür dini seyahatlerden doğduğu söylenebilir (Kaya, 1997: 6). 9

22 İnanç, alınıp satılan ve ticareti yapılan bir mal değildir. Bununla birlikte, dini inancın doğal bir sonucu olarak hacı olma, kutsal yerleri ziyaret etme, manevi tatmine ulaşmak için seyahat etme ihtiyacı hissedilmektedir. Ayrıca söz konusu mekanlar, sadece o dine inanlar tarafından değil meraklıları tarafından da ziyaret edilmektedir. Netice itibariyle, anılan dini mekanlar adeta bir turizm destinasyonuna dönüşmektedir. Bu bağlamda, örneğin Budizm ve Hinduizm dinleri kendi din ve kültürlerini turizm amaçlı olarak pazarlama konusunda daha hoşgörülü olan dinler arasında yer almaktadır (Özgüç, 2003:84) Doğaya Yönelik Turizm ABD li tur operatörleri ve uluslararası turistler üzerinde yapılan araştırmalar, özel ilgilere yönelik seyahatlerin hızla arttığını ve en çok tutulan özel ilgi turlarının acık hava etkinlikleri olduğunu açıkça göstermiştir. Endüstrileşmiş ülkelerin büyük bir kısmı, ulusal parklar, tabii yaşam sahaları ve tarihi mekanları ile turistlere arklı acık hava etkinlikleri gerçekleştirme imkanı sağlamaktadır. Ayrıca, sanayileşmiş ülkeler, uluslararası seyahat sistemlerinin daha kolay erişebildiği yerlerdir ve yabancı turistlere çeşitli alternatifler ve güvenli geziler sunmaktadırlar (Alpine, 1987:83 aktaran Çontu,2006:18-19). Ayrıca Alpine (1987) e göre gelişmekte olan ülkelerde de uluslararası turistlere sunulmaya hazır çok sayıda ulusal değerler ve gezi olanağı yer almaktadır. Tur operatörü ise gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki sözkonusu alternatifler ile potansiyel turistler arasında en büyük öneme sahip bağlantı halkasını oluşturmaktadır. Ancak, gelişmekte olan ülkelerde doğaya yönelik seyahatler konusunda henüz uzmanlaşmamış tur operatörleri, coğrafi seçim, pazarlama ünitesi, tanıtım faaliyetleri ve müşteriler konusunda yeterli bilgiye sahip olmadığı bilinmektedir (Alpine, 1987:84 aktaran Çontu, 2006:18-19). 10

23 Doğaya yönelik turizm faaliyetleri turistler ve seyahat acenteleri tarafından sorumluluk bilinciyle ve doğayı kirletmeden tabiata saygıyla yaklaşarak yapılması gereken aksi takdirde var olan güzellikleri ve tabiatın daha çok bozulmasına yol açabilecek, riskleri olan bir turizm türüdür. Zamanla bu turizm türünün yaygınlık kazanacağı beklenmektedir Festival Turizmi Günümüzde Dünyada birçok festival türü mevcuttur. Zamanla gelişmekte olan ve türlere ayrılan festival kavramı neredeyse insanların sosyal hayatlarında yer alan tüm alanlarda görülmektedir. Müzik, film, yiyecek, dini, etnik vb. çoğaltılabilecek birçok festival türü günümüzde varlığını sürdürmektedir. Ancak bazı festivaller ön plana çıkarak, seyahat hareketlerine yön vermekte, turistik talebi etkilemektedirler. Düzenlendikleri ülkelerde farklı bir tanıtım imkanı sunmaktalar ve ekonomik etkileriyle de sosyal hayatı şekillendirmektedirler (Atak, 2009:39). Festivaller, kültürel-sanatsal-sportif etkinlikler gibi özel olaylar, turizmin imaj inşa etmede kullanılan en önemli araçlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Özel olaylar, turizm pazarında talebi artırmada, turistin ilgisini çekmede, imaj geliştirme ve markalaşma sürecinde önemli bir halkla ilişkiler aracı olarak değerlendirilmektedir. Hatta, turizm tanıtımı açısından özel olaylar, destinasyonun doğal ve fiziksel özelliklerinin önüne geçmeye başladığı görülmektedir. Örneğin, İspanya'da gerçekleştirilen Boğa Güreşleri ve Domates Festivali, Brezilya'daki Rio Karnavalı, Fransa'daki Cannes Film Festivali, gibi dünyaca ünlü festival etkinlikleri, uluslararası basın tarafından ilgiyle takip edilmekte, ilgili haberler dünyanın dört bir yanındaki izleyici kitleleri tarafından doğrudan izlenme imkanı bulmaktadır (Atak, 2009:39). Ülkemizde de ulusal ve uluslararası tanınan bilinen birçok festivallerimiz bulunmaktadır. Bursa Karagöz gölge oyunları ve kukla festivali, Adana Uluslararası Türk Dünyası Kültür ve Sanat Festivali, Uluslar arası Altın Koza Film festivali gibi diğer ülkelerce tanınmış bir çok festivalimiz vardır. 11

24 Golf Turizmi Farklı ülkelerdeki golf alanlarında golf oynama amacıyla yapılan ziyaretler olup, değişik iklim ve doğa koşullarında golf oynama arzusu, golfun, bir turizm faaliyeti olarak ortaya çıkmasını sağlamıştır (Usta, 2001:21). Golf turizm pazarı uluslararası turizm pazarından daha fazla pay alırken, ürünlerini çeşitlendirmeye, turizmin mevsimsellik etkisini azaltmayı ve turist başına düşen harcamayı arttırmayı amaçlayan ülkeler ve işletmeler için çekici bir pazar oluşturmaktadır. Önceleri devlet ve yerel yönetimler tarafından desteklenen golf turizmi yatırımları zamanla özel sektörün de ilgisini çekmiş ve özellikle İspanya, Portekiz, İtalya, Fransa, Tayland, Güney Afrika gibi ülkelerde golf turizmi bir endüstriye dönüşmüştür. Golf, dünyada kayıtlı en fazla sporcu sayısına sahip spor olması bağlamında önemli bir alternatif turizm türü olmaktadır (Çetin, 2008:16). Golf turizminin olumlu yönleri olduğu kadar doğru şekilde kullanılmazsa olumsuz yönleri de vardır. Golf turizmi giderek popülerleşen bir spor dalı olduğundan tarım arazilerinden de faydalanılmakta ve bu bölgeleri golf sahasına dönüştürmek için kimyasal gübre kullanılmaktadır. Golf turizminde her yaşta insan faydalanabilmektedir. Ayrıca pahalı bir spor turizmi olduğundan eğitim düzeyi ve geliri yüksek kesimi de gelişmekte olan ülkelerin ekonomilerine yüksek katkı sağlayabileceği öngörülmektedir Dağ ve Kış Turizmi Dağ turizmini, doğayı tanımaya çalışma ve doğada macera yasamak amacıyla yapılan bir alternatif turizm çeşidi olarak ifade edebiliriz. Dağcılığı ise dağlarda yürüyüş, kamp kurma ve tırmanma sporunu da içeren bir doğa sporu olarak tanımlamak mümkündür. Dağlar, tarihin en eski dönemlerinden beri insanoğlunun ilgisini çekmiştir. İsviçre deki Reffelhorn un doruğunda metrede bronz çağından kalma resimler 12

25 bulunmuştur. Önceleri ulaşım amacıyla aşılan dağlarda, salt tırmanma amaçlı girişimler 13.yy.da başladı. 1940'li yıllarda Atakemennalar'in, Llullaillaco Dağı nın 6723 metrelik doruğuna kursan platformu yapmaları, dağların ayni zamanda kutsal yerler sayılmalarının göstergesi niteliğindedir (tedak.org.tr, ). İnsanoğlunun dağların doruklarına spor olarak tırmanması, dağcılık sporunun da başlangıcı olarak kabul görmektedir. Sözkonusu tarih ise eldeki mevcut belgelere göre 1786 dır ve Jacques Balmat ile Dr. Paccard ın Avrupa nın en yüksek noktası olan Alp Dağları üzerindeki Mont Blanc metre zirvesine ulaşmayı başardıkları gün olan 8 Ağustos 1786 olarak kabul edilmektedir (Atabeyoğlu, 1991:5). Kıs turizmini, belirli yükseklikteki dağlarda, kayak sporunu yapmaya müsait kar şartlarının ve eğimli alanların uygun olduğu destinasyonlara yapılan seyahatlerin yanında konaklama, yeme-içme, dinlenme, eğlenme ve gezme-görme gibi aktivitelerden de yararlanmayı kapsayan ve yılın belirli dönemlerinde gerçekleştirilen faaliyet ve ilişkiler bütünü olarak tanımlamak mümkündür (Hacıoğlu ve diğerleri, 2008:321). Kış sporları merkezlerinde dağ havası almak, dinlenmek ve özellikle kış sporları yapmak amacıyla seyahat eden müşterilere en iyi hizmetin verilmesi için uğraşmak gerekmektedir (Kozak ve Kozak, 2001:21-24). Kış sporlarından kayak, yaklaşık insanlık tarihi kadar eski bir tarihi geçmişe sahiptir. Avrupa da şehirleşme ve sanayileşmenin başlamasıyla birlikte şehirlerde yaşayan insanların ekonomik durumlarının iyileşmesi sonucunda sağlıklı ortamlarda dinlenmek ve spor yapmak isteyen bir hedef kitle ortaya çıktı ve bu kitle yazın denizin kıyılarını, kışın ise karın olduğu dağları tercih etmeye başladı. Böylelikle Alplerde dağ ve kış turizmindeki faaliyetlerin başlamasına neden oldukları kabul edilmektedir (Kurdakul, 1984:10). Spor olarak yapılmaya başlandıktan sonra gelişen ve bir turizm çeşidi haline gelen kayak, sonraki yıllarda daha da gelişme göstererek potansiyel bir seyahat pazarı olmuştur. 13

26 Tren/Bisiklet/Karavan Turizmi Avrupa ve ABD gibi birçok ülkede ulaşım aracı bir turizm türü olarak ortaya çıkmaktadır. Örneğin tren, özellikle ulaşım aracı olarak fazla rağbet görmemesine rağmen, nostaljik seferlerle çok kısa mesafelerde, özel gezilerde yararlanılan bir tür olarak literatürde yer aldığı bilinmektedir. Bu bağlamda turist taşımacılığı yönünden tren turizmi önem kazanmaktadır. Örneğin; Fransa ile İngiltere arasında gerçekleşen kanal tünel projesinde olduğu gibi, benzer şekilde ulaşım amaçları ile de hızlı trenlere yatırım yapan birçok ülke bulunmaktadır. Örneğin; Fransa ve Almanya yeniden bu ulaşım türünü ve turistik amaçlı kullanımı gündeme getirmişlerdir. Bu konuda yapılan bir araştırmaya göre trenle seyahat eden kişilerin çoğu (Kosters, 1992:180 aktaran Çontu,2006: sf: 25-26): a) Arabası veya ehliyeti olmayan gençler, b) Otobanlardan veya yabancı bir şehirdeki kalabalıklardan hoşlanmayan yaşlılar, c) Güvenli bir seyahat isteyenler, d) Ucuz seyahat etmek isteyenler, e) Özel ilgi grupları, trenle belli yöreleri gezmek isteyen kişiler, f) Boş zamanlarında seyahat edip treni tercih edilen bir alternatif olarak görenler, manzara seyretmekten hoşlananlar, tabiatın kokusunu almak isteyenler gibi, özellikler gösterdiği belirlenmiştir. Benzer şekilde geliştirilen bir turizm türü de karavan turizmidir. Özellikle doğal güzelliklerden yararlanma, istenilen yerde mola verme rahatlığından yararlanma gibi özellikler sunan karavan turizmi özellikle gelişmiş ülkelerde daha sık rastlanılmaktadır. Karavan turizminin gelişmesi, kamping türü tesislerin de gelişmesini sağlamış, doğal güzelliklerin korunması ve doğa turizmi konularının gündeme gelmesi ile önemi gittikçe artmaktadır. Artık karavan turizmi alternatif turizm kapsamında yer almakta ve çevreci anlayışla gösterdiği paralellik nedeniyle dikkate alınan bir turizm türüdür. Ayrıca karavan turizmi, sağlık nedeniyle seyahat 14

27 eden turistlere iklim, spor, sessiz doğa, manzara, doğa ile iç içe olma gibi avantajlar sunmaktadır (Yılmaz, 1995:32-33). Bisiklet turuna dayanan bisiklet turizmi de doğa turizmi kapsamında gerçekleştirilen diğer bir turizm türüdür. Rekreasyonel spor dalı şeklinde de ifade edilen bisiklet turizmi doğa ile bütünleşme amaçlı kısa mesafede seyahat eden turistlerin tercih ettikleri bir turizm türü olarak değerlendirilmektedir. Türkiye, insanı hoşgörüyle yoğrulmuş kültürüyle ve misafirperverliğiyle, ayrıca çeşitli kültürlerin ve dinlerin eski merkezlerinden olması sebebiyle inanç turizmi açısından, üç tarafı denizlerle çevrili olması, harika koyları bulunması ve coğrafi konumu ticaret hatları üzerinde bulunması sebebiyle yat turizmi açısından, dört mevsimi yaşaması ve kış mevsiminin aylarca sürmesi,ayrıca dağlık bölgelerinin çokluğu sebebiyle dağ ve kış turizmi açısından oldukça avantajlı bir konumdadır özellikle de termal turizmde gerçek anlamda büyük bir potansiyele sahiptir. İkinci bölümde alternatif çeşitlerden biri olan termal turizm konusuna ayrıntılı şekilde değinilmektedir. Esas olan kitle turizmiyle tanınan ülkemizin sadece üç tarafı denizlerle çevrili sıcak bir ülke olarak tanınmasının yeterli olmadığını göstermek ve çevrenin daha fazla bozulmasını engellemek için Türkiye nin kültürel ve tabii güzelliklerini dünya turizm endüstrisine entegre edip pazarlayabilmektir. Bu sebepten dolayı bu çalışma termal turizm potansiyelimiz üzerine yapılmıştır. Termal turizm sağlık amaçlı yapılan bir turizm türü olduğundan ve hem dağ kenarlarında hem de deniz kenarlarında ayrıca iç bölgelerde termal kaynaklarımız olduğundan dolayı dağ ve kış turizmiyle, iş amaçlı gelenlerin dinlenmeleri ve zindeliklerini korumaları amacıyla birleştirildiğinde kongre turizmiyle, doğru planlamayla yeterli açık alan sağlandığında golf turizmiyle en rahat entegre olabilen turizm çeşitlerinden biridir. 15

28 İKİNCİ BÖLÜM SAĞLIK VE TERMAL TURİZM 2. SAĞLIK VE TERMAL TURİZMDE MEVCUT DURUM Ülkemizde sağlık turizmi denildiğinde ilk akla gelen termal turizmdir. Fakat termal turizm sağlık turizminin bir alt koludur. Dünya nüfusunun artmasıyla paralel olarak hasta sayısı da artmaktadır. Teknolojik gelişmeler sayesinde her türlü hastalığa zaman içerisinde çare bulunabilmektedir. Refah düzeyi yüksek olan ülkelerin özellikle de zaten nüfusu aile sistemlerinden dolayı artmayan ama emekli ve yaşlı oranı çok yüksek olan Avrupa ülkelerinin sağlık harcamaları kendi devletlerine büyük yük getirmektedir. Bu da sağlık hizmetlerini Avrupa ya oranla çok daha düşük fiyatlarla veren, eğitimli ve yetenekli doktorlara sahip olan ve hızlıca artan sayıda teknolojik standartlara uymaya başlayan hastanelere sahip olan Türkiye nin ne derece avantajlı bir konuma geldiğini göstermektedir. Bu bölümde, termal turizm, sağlık turizminin bir alt başlığı olduğundan önce sağlık turizmi tanımına, sınıflandırılmasına ve ülkemizin sağlık turizmindeki mevcut konumuna özet olarak yer verilmiştir Sağlık Turizmi Tanımı Kültür ve Turizm Bakanlığı na göre sağlık turizmi tedavi amaçlı kaplıca veya diğer sağlık merkezlerine seyahat eden kişinin fiziksel iyilik halini geliştirmek amacıyla veya estetik cerrahi operasyonlar, organ nakli, diş tedavisi fizik tedavi, rehabilitasyon vb. gereksinimi olanlarla birlikte uluslararası hasta potansiyelini kullanarak sağlık kuruluşlarının büyümesine olanak sağlayan turizm türüdür olarak tanımlanmaktadır (ktbyatirimisletmeler.gov.tr, ). 16

29 Sağlık turizmi, kısaca tedavi amacı ile yapılan seyahatler olarak ifade edilebilir. Gelişmiş ülkelerde eğitim ve refah seviyesi yüksek olduğundan sağlık hizmetleri de pahalıdır. Nüfusu yaşlanmakta olan gelişmiş ülkelerin artan sağlık giderleri sosyal güvenlik kurumlarını zorladığından, bu kurumlar ve özel sigorta kurumları yakınındaki ülkelerle paket anlaşmalar yaparak sağlık hizmetleri maliyetlerini düşürmeye çalışmaktadırlar (ozelhastaneler.org.tr, ). Turizmin çeşitleri içerisinde sağlık turizmi bu sebeplerden dolayı dünyada hızla gelişmektedir. Sağlık turizmi özellikle son on yılda hızla büyümüş ve dünya çapında bir endüstri haline gelmiştir. Gelişmiş toplumlarda sağlık hizmeti fiyatlarının aşırı artışı, uluslar arası seyahatlerin ucuzlaması, gelişen teknoloji ve hasta bakımı standartları, sağlık turizmi merkezlerinin sağladığı güven gibi sebepler sağlık turizminin yükselmesini sağlamıştır. İnsanlar ülkelerinde alabilecekleri tıbbi tedavilere alternatif olarak daha uygun fiyatlı, kaliteli, eğlenceli seçenekler aramaya ve yurtdışı seyahatlerine çıkmaya başlamışlardır (Çevirme, 2009). Sağlık hizmetlerinin koruma, tedavi ve rehabilitasyon olmak üzere üç boyutu vardır. Bu üç boyut içinde hizmet veren sağlık tesisleri şunlardır (Göçmen,2008:38): Hastaneler Klinikler-Poliklinikler Özel Saglık Merkezleri Rehabilitasyon Merkezleri-Sanatoryumlar Fizik Tedavi Hastaneleri, Merkezleri Fizyolojik-Psikolojik Teshis Tedavi Merkezleri Alternatif Tıp Merkezleri (Akupunktur, Kiropraktik, vb). 17

30 Sağlık Turizmini Geliştiren Etkenler ve Ön Plana Çıkan Ülkeler Sağlık Turizmini geliştiren etkenler olarak (ktbyatirimisletmeler.gov.tr, ): Uzun süren hasta bekleme listelerinden kurtulmak, Yüksek sağlık teknolojilerinden faydalanmak, Sağlık hizmeti maliyetini düşürmek, Kronik hastaların, yaşlıların, engellilerin başka ortamlara girerek tedavi olma istekleri, Uyuşturucu vb gibi bağımlılıkları olan insanların farklı ortamlara gitme istekleri, Kişinin hayata tutunma ve yaşama isteği olarak ifade edebiliriz. Sağlık Turizmi açısından: Amerika kıtasında; A.B.D, Brezilya, Kosta Rika, Küba, Meksika, Panama Avrupa da; Hırvatistan, Macaristan, İspanya, Türkiye Ortadoğu da; Dubai, Ürdün Asya kıtasında; Hindistan, Güney Kore, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland sağlık turizmi alanında yabancı kabul eden ülkelerdir. Türkiye için sağlık turizmi olayı yeni gelişen bir hizmet alanıdır. Ülkemiz sağlık turizm pazarında Avrupa ülkelerine yakınlığının avantajı sayesinde gelecekte önemli bir yere sahip olacaktır. Avrupa Birliği ne aday ülke olmamızla beraber Avrupa Birliği normlarının hemen bütün sektörlerde kabul edilmeye başlanması ve sağlık sektöründeki akreditasyon çalışmaları, kaliteli tesis ve yetişmiş personele sahip özel hastanelerin artması ve iklim avantajımızla Türkiye sadece tatil amaçlı ziyaret edilen bir ülke olarak değil sağlık turizmi amacıyla da tercih edilen bir ülke olacaktır (Göçmen, 2008:41). 18

31 Sağlık Turizmi Sınıflandırması Sağlık Turizmini (Aydın, 2010): 1. Medikal (Tıp) Turizmi 2. Yaşlı ve Engelli Turizmi Turizmi 3. Kaplıca+ Spa&Wellness Turizmi olarak sınıflandırabiliriz Medikal Turizm Medikal turizmde dünyadaki en önemli bölge Asya Kıtasıdır. Bölgeye yılda 1,3 milyon turist gelmektedir. Hindistan günümüzde oldukça düşük fiyatlarla bu pazarda önemli yer edinmiştir ve medikal turizmin merkezi olarak kabul edilmektedir (baka.org.tr, ). Hindistan 2012 yılında 1 milyonu aşkın sağlık turisti sayısına erişecektir (tugev.org, ). Singapur a 2012 yılına kadar yılda 1 milyon sağlık turisti gelmesi beklenmektedir.2002 yılında yabancı hasta Singapur da tedavi olmus ve yaklaşık 415 milyon dolar harcama yapmıştır. Tedavi amacıyla Singapur a giden Hastalar Singapur ekonomisine 3 milyar dolar katkı sağlanması beklenmektedir (Kiremit,2008; 33 aktaran Çetinkaya, 2010:23). Medikal Turizm pazarına en çok Kuzey Amerika, Batı Avrupa ve Orta doğu bölgelerinden talep vardır. Avrupalı medikal ziyaretçiler en çok Hindistan, Malezya ve Tayland a gitmektedir. Malezya İslam ülkesi olması nedeniyle Ortadoğu ya hakimdir. Avrupa da sağlık turizmine hizmet veren ülkelerden Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Romanya arasından en çok Çek Cumhuriyeti bu sektörden kazanç sağlamaktadır ve kazancı 1 milyar doları aşmıştır (baka.org.tr, ). 19

32 Dünyadaki sağlık merkezleri ve hastaneler 80 ülkede faaliyet gösteren Joint Commission International (JCI) kurumuna akredite olmaya çalışmaktadırlar. Bu kuruma üye olan sağlık kuruluşları daha güvenilir sayılmakta olduğundan dolayı 2010 yılı itibarıyla 44 ülkede 344 kuruluş akredite olmuştur. Türkiye den 39 hastane JCI onaylıdır ve bu ülkemize büyük avantaj sağlamaktadır (baka.org.tr, ). Ülkemiz, sağlık turizmi tıp turizmi, spa&wellness ve kaplıca turizmi, ileri yaş ve spor turizminde avantajlı bir konumdadır. Doğa ve iklim şartları ve kültürel ve coğrafi yakınlıkla da Türkiye, Ortadoğu için de önemli bir sağlık ve termal turizm destinasyonudur (ktbyatirimisletmeler.gov.tr, ). Türkiye de yılda yabancıya sağlık hizmeti verilmektedir. Bunlardan yabancı sadece medikal hizmet almak için gelmekte ve yılda sağlık turizminden 1 milyar dolar gelir alınmaktadır (YİGM Sunum, 2011). Türkiye şu an için sağlık turizminde dünya turizm pastasından %1,2 gibi düşük bir pay almaktadır (tugev.org, ). Mevcutta ülkemizde 500 e yakın özel hastane ve 900 civarında kamu hastanesi bulunmakta ayrıca yukarıda da bahsedildiği üzere 39 özel hastane ise uluslar arası akreditasyon kuruluşu olan JCI dan yeterlik belgesi almıştır. Bu sayı ile Türkiye ABD den sonra dünyada ikinci sıradadır.türkiye de Sağlık Turizmi (medikal turizm) için tesisleşme anlamında yeterli altyapının oluşturulmaktadır ve sektörün geliştirilecek bir mevzuat dahilinde Sağlık ve Kültür ve Turizm Bakanlıklarınca öncelikle teşvik edilmesi halinde ise önümüzdeki 10 yıl içerisinde yılda en az 1 milyon yabancının ülkemize sadece tedavi amaçlı olarak seyahat yapabileceği ve 8 milyar USD gibi bir gelir düzeyine ulaşılabileceği hesaplanmaktadır.(yigm Rapor, 2011). 20

33 Engelli ve Yaşlı Turizmi Sağlık Bakanlığı nın tanımına göre engelli ve yaşlı turizmi (saglik.gov.tr, ): İleri yaş turizmi (gezi turları, meşguliyet terapileri) Yaşlı bakımı hizmetleri(bakım evleri ve rehabilitasyon hizmetleri) Klinik otelde rehabilitasyon hizmetleri Engelliler için özel bakım ve gezi turları olarak belirtilmiştir. Hizmet yerleri olarak da klinik oteller, rekreasyon alanları, bakım evleri vb diyebiliriz. Gelişmiş ülkelerde sağlık koşullarının ve yaşam standartlarının iyi olması sonucunda insan ömrü uzamış ve 65 yaş ve yukarı yaştakilerin oranı yükselmiştir. Avrupa ve AB.D gibi ülkelerde yaşlı nüfusu %20 lere varmıştır (tuyev.org, ). Bu kesim emekli kesim olduğundan dolayı boş zamanlarının bolluğu ayrıca ülkelerindeki emeklilere tanınan haklar sonucunda yeterli gelirleri olduğundan dolayı çalışma döneminde elde edemedikleri rahatı ve doyumu sağlamaya çalışmaktadırlar. Bu sebeple yaşlıların gereksinimlerine yanıt veren bir turizm türü olarak üçüncü yaş turizmi( yaşlı turizmi) oluşmuştur. Hem kalabalıktan hem de aşırı sıcaklardan uzaklaşmak için ayrıca diğer mevsimlere göre ucuz olduğundan dolayı yoğun mevsim dışı turizm olanaklarından faydalanmak istemektedirler (ekitapyayin.com, ). Ayrıca günümüzde dünya üzerinde fiziki ya da zihinsel olarak 600 milyondan fazla engelli yaşamaktadır. Hamile kadınlar ve 65 yaş üstü nüfusu da ekleyince bu rakam artmaktadır.gelişmiş ülkelerde daha önce ihmal eden yasal düzenlemeler tamamlanmış ve bu şekilde çeşitli ekonomik ve sosyal olanaklara kavuşmuş engelliler daha fazla seyahat etmeye başlamışlardır (sdplatform.com, ). 21

34 Türkiye deki engellilerin toplam nüfusa oranı ise % 12 civarındadır bu da günümüz nüfusuna oranla 9 milyon civarında engelli ve özürlü insan demektir (tugev.org, ) Kaplıca ve Spa-Wellness Turizmi Türkiye de sağlık turizminin ana ekseni termal turizmle sınırlıdır ama dünyada termal turizm, daha geniş bir turizm türü olan SPA kavramının bir parçası olarak kabul edilmektedir (Kostak, 2007:17). Spa nın İngilizcede tam karşılığı kaplıca dır ve kökeni Belçika dilindeki Espa dan gelmektedir. Espa çeşme anlamına gelmektedir. Romalılar termelerinin duvarlarında SPA (Salus Per Aquam) sözcüğünü kullanmışlardır (Karagülle, 2009a:11 aktaran Çalışkan, 2009:100). Sudan gelen sağlık demek olan SPA, su ve çamur terapileri, sıcak su havuzu, çeşitli masaj terapileri, aroma(hoş koku) terapileri, güzellik ve bakım gibi sağlık kür hizmetleri veren tesislerdir (ozelhastaneler.org.tr, ). Spa larda en yaygın kullanılan terapi Thallasso terapidir. Thallasoterapi ısıtılmış deniz suyundan yararlanılarak gözeneklerin açılmasının sağlanması ve minerallerin vücuda işlemesidir ve ülkemizde kaynak bolluğuna rağmen henüz yeterince kullanılmamaktadır (Kostak, 2007:24). Wellness ise akıl, vücut, ruh ve ilişkilerde iyi ve zinde olmak anlamındadır. Bunu sağlayan her türlü masaj, cilt bakımı, çamur ve yosun banyoları, küvet bakımı gibi uygulamalar wellness kapsamındadır (Bulu ve Eraslan, 2007: ). Uluslararası SPA Birliğinin yapmış olduğu sınıflama ve tanımlar aşağıda verilmektedir (estespa.com, ): Kulüp Spa: Fitness gibi sağlık hizmetlerini sunan kulüplerdir. 22

35 Yolcu Gemisi-Cruise Spa:Bir yolcu gemisinde verilen Spa menüsü ve wellness hizmeti veren kluplerdir. Günlük Spa (Day Spa): En yaygın Spa türü olup günlük Spa hizmetleri sunulmaktadır. Ziyaret/Tatil Destinasyon Spa: Fiziksel sağlık ve eğitim amaçlı profesyonelce yönetilen hizmet programları ile yerinde konaklama yapılması yoluyla sağlığın iyileştirilmesine yönelik hizmetler sunulmaktadır. Sağlık/Medikal/Tıbbi Spa: Sağlık ve wellness bakımlarını, geleneksel Spa hizmetleri ile yapan merkezdir. Termal/Mineral/Kaplıca Spa: Kaynağından alınarak kullanılan doğal mineral, termal veya deniz suyu ile yapılan wellness - spa hizmetlerini ve hidroterapi uygulamaları. Tatil/Dinlenme Yeri/Otel/Resort Spa: Bir tatil yerinde spa mutfağı ve spa hizmetlerinden ayrıca fitness ve wellness hizmetlerinin sunulmasıdır. Bu çalışmada, Kaplıca Turizmi (Termal Turizm) ayrı başlık altında aşağıda anlatılmaktadır Termal Turizm Termal turizm; mineralize termal sular ile çamurların, kaynağın yöresinde çevre ve iklim faktörleriyle beraber, insan sağlığına olumlu katkı sağlamak üzere, uzman hekimlerin denetim ve programında fizik-tedavi-rehabilitasyon, egzersiz gibi destek tedavilerle beraber kür uygulamaları için yapılan turizm hareketidir şeklinde tanımlanmaktadır (Turizm Bakanlığı,1993:13). Termal turizm, insanların, sağlıkların yeniden sağlanması ve aynı zamanda tatil yapmak amacıyla, termal turizm hizmeti veren işletmelere giderek orada bulunan sağlık, konaklama, yeme-içme gibi turizm faaliyetlerinden yaralanmaları sonucunda ortaya çıkan bir turizm çeşididir (Sandıkçı, 2008:9). 23

36 Kaplıcalara (şifalı sular) yapılan sağlık turizmi, var olan sağlığı korumak, bozulan sağlığı tedavi etmek, ülkenin tabi güzelliklerini görmek için yapılan, aynı zamanda temiz hava, deniz, doğa, güneş, şifalı termal suların dinlendirici ve tedavi edici özelliklerinden yaralanarak iş gücünü korumak açısından da ekonomik ve toplum sağlığını koruyan bir turizmdir (Koç, 2011:27). Türkiye jeotermal kaynak zenginliği ve potansiyeli açısından dünyada ilk yedi ülke arasında yer almakta olup, Avrupa da birinci sıradadır. Ülkemizin termal suları, hem debi ve sıcaklıkları hem de çeşitli fiziksel özellikleri ile Avrupa daki termal sulardan daha üstün nitelikler taşımaktadır. Deniz kıyısında bulunan termal kaynaklar turizm çeşitliliği açısından ülkemize önemli avantajlar sağlamakta ayrıca, dağlık ve ormanlık bölgelerde bulunan termal kaynaklar da çevre ve doğa koruması açısından farklı çekici unsurlara sahip olmaktadır. Türkiye de 46 ilde 190 civarında kaplıca tesisi bulunmaktadır (Kınacı,Pehlivan ve Seyhan,2011:70). Gelişmekte olan ülkelerde turizm sektöründe yüksek oranda ekonomik yarar beklenmektedir. Turizm sektörüne yön veren kuruluşlar ve öncü işletmeler yıl boyu turizm hareketliliğini esas alırlar(göçmen, 2008:7). Termal turizm bu bağlamda kurallarına uygun yapılırsa yıl boyu istihdam sağlaması avantajı sayesinde sektör temsilcilerinin öncelikle yer vereceği turizm çeşidi olma özelliğine kavuşacaktır Termal Su Nedir Fevziye Koç a göre termal sular Termal sular kendine has özellikleri olan doğal sulardır. Uluslararası Kaplıcalar Birliği (FITEC) nin tanımında bir litresinde en az 1g eriyik halde mineral veya karbondioksit (CO2) gazı içeren sular MADEN SUYU hidromineral su olarak belirtilmekte ve bu suların sıcaklıkları 20C den yüksek ise termal su kaplıca suyu olarak adlandırılmaktadır. Hem doğal sıcaklıkları 20 C den yüksek hem bir litresinde 1g dan fazla çözülmüş mineral 24