BELEDİYELER MALİ DURUM RAPORU

Transkript

1 BELEDİYELER MALİ DURUM RAPORU EK : Karadeniz Bölgesi ndeki Belediyeler ile Diğer Belediyelerin Karşılaştırma Tabloları Halil MEMİŞ İçişleri Bakanlığı Başkontrolörü Karadeniz Belediyeler Birliği Eski Genel Sekreteri Mahalli İdareler Araştırma ve Geliştirme Derneği Başkanı

2 İÇİNDEKİLER Tablo I: Hizmet Götürülen Alanın İmar Durumu... Tablo II: Afete Maruz Kalma Oranı... Tablo III: İşyeri ve Konut Sayısı... Tablo IV: Arıtma Tesisi Durumu... Tablo V: Kanalizasyon Şebekesi Durumu... Tablo VI: Atıksu Arıtma Tesisi Durumu... Tablo VII: Altyapı Harcamaları Durumu... Tablo VIII: Belediyelerin Borçluluk Durumu... Tablo IX: ÇTV / Temizlik Hizmetleri Giderleri Oranı... Tablo X: Belediye Emlak Vergisi Gelirlerinin Gelire Oranı Tablo XI: Belediye Gelirlerinin Dağılımında Gelir Türüne Göre Karadeniz Belediyelerinin Durumu... Tablo XII: Personel Giderinin Toplam Gelire Oranı... XIII: Su Gelirlerinin Su Giderlerini Karşılama Oranı XIV: Ulaştırma Hizmetleri Gelirlerinin Ulaştırma Giderlerini Karşılama Oranı... 18

3 Tablo I: Hizmet Götürülen Alanın İmar Durumu Belediye sınırları içerisinde imarsız alandaki yol uzunluğu % 51 ile Karadeniz bölgesi Türkiye ortalamasının çok çok üstünde ve birinci sıradadır. İmarlı S aha D urumu (% ) % 70 % 60 % 50 İmarlı S aha İmar P lanı Dış ı İmarlı S aha D urumu (% ) % 80 % 70 % 60 % 50 E ge İç Marmara İmarlı S aha İmar P lanı Dış ı Tablo II: Afete Maruz Kalma Oranı Karadeniz coğrafik yapısı itibariyle sürekli olarak afetle baş başa kalmaktadır. Son 5 yılın verilerine göre belediyeler açısından afete maruz 3

4 kalma oranı Türkiye genelinde % 21 iken, Karadeniz Bölgesinde % 37,67 dir. (Ek. 2)( 1 ) Afete Maruz K alma Oranı-B ölg e Ayırımı % 35 % 25 % 15 %5 E ge İç Marmara Tablo III: İşyeri ve Konut Sayısı Karadeniz; 100 nüfusa düşen 38,32 konut sayısı ile Türkiye ortalamasının altında ve 3. sırada; 100 nüfusa düşen 2,56 işyeri sayısı ile yine Türkiye ortalamasının altında ve yine 3. sırada yer almaktadır. 1 Karadeniz de afete maruz kalan belediyelerin oranı son üç yılda % 50 ler seviyesinde gerçekleşmiştir. Elde edilen veriler, son üç yılda hemen hemen bölgedeki belediyelerin tamamının belli aralıklarla afete maruz kaldığını da göstermektedir. 4

5 100 Nufus a düş en iş yeri S ayıs ı-b ölg e Ayırımı 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 E ge İç Marmara Tablo IV: Arıtma Tesisi Durumu İçme ve kullanma suyu arıtma tesisi bakımından ülkemiz ortalaması ile Karadeniz belediyelerinin durumu çok farklı olmamakla birlikte, gelişmiş arıtma tesisi bakından % 8,33 ile diğer bölgelere göre çok yetersiz oldukları anlaşılmıştır. 5

6 İç me ve K ullanma S uyu Arıtma T es is i Olan B elediyelerde Arıtma T es is i T ipi 0,0 % 80,0 % 60,0,0,0 % 0,0 Diğer B ölgeler F iz iks el Arıtma Tes is i K onvans iyonel Arıtma Tes is i G eliş miş Arıtma Tes is i Tablo V: Kanalizasyon Şebekesi Durumu Belediyelerin kanalizasyon şebekelerinin bulunup bulunmaması açısından, Karadeniz Bölgesi belediyeleri, Türkiye ortalamasının altında bulunmaktadır. Buna rağmen belediyelerin % 71,60 ında kanalizasyon şebekesi bulunmaktadır. Ancak Karadeniz Belediyelerinin yüzde 12 lik bir kısmında ise, kanalizasyon sorunu foseptik veya diğer başka yöntemlerle çözülmektedir. B elediye K analiz as yon S is temi (% ) 0,0 % 80,0 % 60,0,0,0 % 0,0 E ge Marmara İç K analizasyon Ş ebekesi F oseptik Diğer 6

7 Tablo VI: Atıksu Arıtma Tesisi Durumu Türkiye genelinde belediyelerin % 16 sında atıksı arıtma tesisi bulunurken, Karadeniz bölgesinde bu oran % 4,82 dir. Atıksu arıtma tesisi bulunan belediyelerin ise Karadeniz bölgesinde 0 fiziksel arıtmadır. Atıks u Arıtma T es is i Varmı (% ) 0,0 % 80,0 % 60,0,0 E vet Hayır,0 % 0,0 Diğer B ölgeler Tablo VII: Altyapı Harcamaları Durumu Karadeniz bölgesindeki belediyelerde altyapı harcamalarının gelire oranı kişi başı bazında % 18,49 ile Türkiye ortalamasının altında yer almaktadır. 7

8 Ayırıma tabi tuttuğumuz bölge verileri incelediğinde, 2008 yılında, altyapı harcamalarının sırasıyla Marmara, Ege ve de en yüksek,, İç ve Karadeniz de ise en düşük olduğu görülmektedir. Buradaki en önemli tespitimiz, nüfusun artmasına paralel olarak altyapı harcamalarının gelire oranı arttığıdır. Diğer bir ifade ile, nüfusu az olan belediyelerde, altyapı harcamalarının nispi olarak hem toplam gelire hem de toplam gidere oranla daha yüksektir. Bunun temel nedeni, hemen hemen 10 binin altında nüfusa sahip belediyelerin sabit giderlerinin (bina, personel ve süreklilik arzeden cari harcamalar) aynı olmasıdır. Dolayısıyla, nüfus ve ölçek arttıkça gelirler ve buna paralel olarak diğer giderlerde artmaktadır. Böylece, sabit giderler haricinde altyapı yatırımlarına ayrılan miktarda buna paralel olarak artmaktadır. Tablo VIII: Belediyelerin Borçluluk Durumu Borçlu belediyelerin toplam belediyelere oranı sıralamasında, İç bölgesi belediyeleri ile Karadeniz bölgesindeki belediyelerin son iki sırayı paylaştığını görüyoruz. Karadeniz bölgesi belediyeleri, en kötü ikinci sırada yer almaktadır. B orç lu B elediye Oranı-B ölg e Ayırımı 0 % 80 % 60 E ge İç Marmara 8

9 Aynı zamanda, bu oran ülke ortalamasının üstünde çıkmakla birlikte, Karadeniz bölgesinde nüfusu ve üstü olan belediyelerin tamamının borçlu olduğu da belirlenmiştir. Tablo IX: ÇTV / Temizlik Hizmetleri Giderleri Oranı Karadeniz bölgesindeki belediyelerin Çevre Temizlik Vergisi gelirlerinin Temizlik Hizmetleri Giderlerini karşılama oranı, Türkiye ortalamasının altında ve en kötü durumdadır. Genel itibariyle büyük ölçekli belediyelerde Çevre Temizlik Vergisinin temizlik hizmetlerini karşılama oranının düştüğü, nüfusu küçük olan yerleşim yerlerinde temizlik hizmetleri ile ilgili yapılan harcamaları karşılama oranını arttığı görülmektedir. Elde edilen en ilginç tespit ise, nüfus aralığındaki belediyelerde, Çevre Temizlik Vergisinin Temizlik Hizmetleri Giderlerini karşılama oranının en yüksek düzeyde olduğudur. Ç T V Geliri/ T emiz lik H iz metleri Gideri-T oplam-b ölg e Ayırımı % 25,00,00 % 15,00,00 % 5,00 % 0,00 E ge İç Marmara

10 Ç T V Geliri/ T emiz lik H iz metleri Gideri-K iş i B aş ı-b ölg e Ayırımı % 25,00,00 % 15,00,00 % 5,00 % 0,00 E ge İç Marmara Tablo X: Belediye Emlak Vergisi Gelirlerinin Gelire Oranı Karadeniz bölgesi belediyelerinin ortalaması, Türkiye belediyeleri arasında en kötü sıralamasında, 2. sırada yer almaktadır. ÇTV nin Temizlik Hizmetleri giderlerini karşılama verilerindekine benzer bir sonuç, Emlak Vergisinde çıkmıştır. Emlak Vergisi geliri açısından nüfusu nin altında kalan belediyelerin gelir oranlarının çok düşük olduğu tespit edilmiştir. B elediye E mlak Verg is inin Gelire Oranı-T oplam-b ölg e Ayırımı,00 % 8,00 % 6,00 % 4,00 % 2,00 % 0,00 E ge İç Marmara

11 B elediye E mlak Verg is inin Gelire Oranı-K iş i B aş ı-b ölg e Ayırımı,00 % 8,00 % 6,00 % 4,00 % 2,00 % 0,00 E ge İç Marmara B elediye E mlak Verg is inin Gelire Oranı-T oplam-b ölg e Ayırımı % 12,00,00 % 8,00 % 6, % 4,00 % 2,00 % 0,00 E ge İç Marmara B elediye E mlak Verg is inin Gelire Oranı-K iş i B aş ı-b ölg e Ayırımı % 12,00,00 % 8,00 % 6,00 % 4,00 % 2,00 % 0,00 E ge İç Marmara Tablo XI: Belediye Gelirlerinin Dağılımında Gelir Türüne Göre Karadeniz Belediyelerinin Durumu Toplam gelirler içerisinde Karadeniz Belediyelerinin teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinin fazlalığı açısından, bölge sıralamasında en iyi ikinci sırada yer aldığı belirlenmiştir. 11

12 İller Bankası Payının toplam belediye gelirlerine oranı açısından Karadeniz Belediyeleri üçüncü sırada yer almıştır. Vergi Gelirlerinin toplam belediye gelirlerine oranı açısından Karadeniz belediyeleri 4. sırada yer almıştır. Diğer gelirlerin toplam gelirlere oranı açısından ise ortaya çıkan sonuç 5. sıradır. Bu aynı zamanda Türkiye genelinde en kötü ikinci bölge durumunda olmak anlamına gelmektedir. B elediyelerin Gelir D ağ ılımı % 50 V ergi G elirleri Teş ebbüs ve Mülkiyet G elirleri İller B ankas ı P ayı Diğer G elirler 12

13 B elediyelerin Gelir Dağ ılımı % 70 % 60 % 50 E ge İç Marmara Vergi Gelirleri Teşebbüs ve Mülkiyet Gelirleri İller Bankası P ayı Diğer Gelirler Öz g elirin T oplam Gelire Oranı-B ölg e Ayırımı % 35 % 25 % 15 %5 E ge İç Marmara nufus B aş ına Öz Gelirin T oplam Gelire Oranı-B ölg e Ayırımı % 35 % 25 % 15 %5 E ge İç Marmara

14 D oğ u Öz g elirin T oplam Gelire Oranı-Nufus Ayırımı % 60 % ÖZ GE L İR İN D AĞIL IMI-T üm Veriye D ayalı % 60 % Mülkiyet Üz erinden Alınan Vergiler Çevre Temizlik Vergisi S u hiz metlerine İliş kin G elirler Ulaştırma Hizmetlerine İlişkin Gelirler K analizasyon Harcamalarına K atılım P ayı S u Tesisleri Harcamalarına K atılım P ayı 14

15 Karadeniz Bölgesi belediyeleri, belediye vergileri açısından dezavantajlı bölgeler içerisindedir. Yine, İller Bankası payları açısından ise, orta sıralarda yer almakta ve bu açıdan da dezavantajlı durumdadır. Karadeniz Belediyeleri en avantajlı gelir kalemi olarak, teşebbüs ve mülkiyet gelirlerinin olduğu görülmüştür. Bu tablonun ortaya koyduğu sonuç: Karadeniz bölgesindeki belediyelerin belediye ve emlak vergileri açısından gelir kaynakları oldukça sınırlıdır. Bunun yanında, bu belediyelerin burada belirtilen gelirler haricinde diğer gelir yaratma kaynakları da sınırlıdır. Ancak, belediyelerin özel teşebbüs gelirlerinin (kira, ulaştırma geliri ve su gelirleri gibi) yüksek olmasının anlamı ise şudur: Karadeniz bölgesi belediyeleri, kısıtlı gelir kaynaklarını artırmak amacıyla belediye teşebbüslerine yönelmiş ve mülkiyetlerden gelir elde etme yolunu seçmiştir. Tablo XII: Personel Giderinin Toplam Gelire Oranı Personel giderlerinin toplam gelire oranları açısından Karadeniz bölgesi belediyelerinin sondan 3. sırada yer aldığını görüyoruz. Personel giderlerinin yüksekliği sıralamasında ise ilk sırayı, nüfusu 2000 nin altında olan belediyelerin aldığı da belirlenmiştir. Bu veri, bu belediyelerin yatırıma ayırdıkları mali kaynağın az olması sonucunu doğurmaktadır. Bu hususa, altyapı gider oranları izah edilirken değinilmişti. 15

16 P ers onel Giderinin T oplam Gelire Oranı-B ölg e Ayırımı % 50 E geiç Marmara

17 D oğ u P ers onel Giderinin T oplam Gelire Oranı-Nufus Ayırımı % 50 % 45 % 35 % 25 % 15 % XIII: Su Gelirlerinin Su Giderlerini Karşılama Oranı Belediye teşebbüsleri içerisinde, giderini karşılayan diğer bir ifade ile işletme giderlerinden daha yüksek düzeyde gelir getiren tek teşebbüsün su hizmetleri olduğu belirlenmiştir. Ancak, burada da, Karadeniz bölgesi belediyeleri Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. Türkiye ortalaması (kişi başına) % 122,18, Karadeniz ortalaması ise 3,26 olarak gerçekleşmiştir. 17

18 B elediye S u Gelirinin S u Giderini K arş ılama Oranı-B ölg e Ayırımı 0 % % % 50 E ge İç Marmara XIV: Ulaştırma Hizmetleri Gelirlerinin Ulaştırma Giderlerini Karşılama Oranı Ulaştırma hizmetlerinde gelirin gideri karşılama oranı, Karadeniz bölgesi belediyelerinde Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. Sadece Türkiye ortalamasının altında kalmamış, en kötü durumda olan bölge konumunda kalmıştır. Gelirin gideri karşılama oranı, % 18,54 tür 18

19 Ulaş tırma H iz metlerinde Gelirin Gideri K arş ılama Oranı-B ölg e Ayırımı % 140 % % 80 % 60 E ge İç Marmara Ulaş tırma H iz metlerinde Gelirin Gideri K arş ılama Oranı-K iş i B aş ı 0 % 80 % 60 E ge İç Marmara