Sporcularda Psikiyatrik Bozukluklar. Rıdvan Üney 53. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bursa

Transkript

1 Sporcularda Psikiyatrik Bozukluklar Rıdvan Üney 53. Ulusal Psikiyatri Kongresi Bursa

2 İlk spor deneyimlerimiz

3 Arnold R. Beisser Psikiyatrinin prensiplerinin ve uygulamalarının, spor dünyasına uyarlanması

4

5 Atıcılık ve Avcılık Atletizm Badminton Beyzbol Softbol Korumalı Futbol ve Ragbi Basketbol Bedensel Engelliler Spor Bilardo Binicilik Bisiklet Boks Bocce Bowling Dart Briç Buz Pateni Buz Hokeyi Cimnastik Çim Hokeyi Dağcılık Dans Sporları Dünya Mücadele Sporları Golf Görme Engelliler Güreş Hava Sporları Herkes İçin Spor Halk Oyunları Halter Hentbol İşitme Engelliler İzcilik Judo ve Kuraş Kano Rafting Karate Kayak Kickboks : Kızak Kürek Masa Tenisi Modern Pentatlon Motosiklet Muay Thai Okul Sporları Okçuluk Oryantiring Otomobil Sporları Özel Sporcular Spor : Satranç Sualtı Sporları Sutopu Taekwondo Tenis Triatlon Üniversite Sporları Voleybol Vucut Geliştirme Fitness v e Bilek Güreşi Wushu Yelken Yüzme Zihinsel Engelliler Spor

6

7 Anksiyete Bozuklukları DSM V Ayrılma kaygısı bozukluğu Seçici konuşmazlık(mutizm) Özgül fobi Toplumsal kaygı bozukluğu(sosyal fobi) Panik bozukluğu Agarofobi Yaygın kaygı(anksiyete) bozukluğu Maddenin ilacın yol açtığı kaygı bozukluğu Başka bir sağlık durumuna bağlı kaygı bozukluğu Tanımlanmış diğer bir kaygı bozukluğu Tanımlanmamış kaygı bozukluğu

8 Epidemiyoloji Sınırlılıklar 1. Yaş grubu Değişik amaçlar için yaş sınıflamaları (WHO) KULLANIM AMACI YAŞ GRUPLARI Demografik özelliklerin tanımlanması 0-14 yaş grubu : Bebekler ve çocuklar yaş grubu : Gençler ve erişkinler yaş grubu : Yaşlılar 2. Yetersiz sayıda çalışma Çalışılan grubun isteksizliği Damgalanma korkusu 3. Sporun kendisinden kaynaklanan sorunlar Bireysel spor, takım sporu Spor dallarının çeşitliliği

9 Epidemiyoloji 1 yıllık Prevalans Yaşam Boyu Prevalans Kadın/Erkek YAB % %3,8-5,1 2/1 PB %2,1-2,3 % /1 SAB %1.32-7,9 % 2,7-13,3 3/2

10 Epidemiyoloji 2017 yılında 254 İzlandalı hentbolcu, anksiyete belirtileri% 56.4, tedavi gerektiren düzeyde klinik YAB % 23,6 Jörundsdóttir SM, at al. (2017) Prevalence of anxiety and depression symptoms among handball players in Iceland and their attitude towards seeking psychological help, BSc SMJ Skemman 2016 yılında, 471 (289 E(yaş o: 24,81), 182 K(yaş o: 20,95)) İsviçre 1. Ligi futbolcularında yapılan çalışmada, YAB% 1,6 Junge A, Feddermann-Demont N. BMJ Open Sport Exerc Med 2016;2:e yılında 60 çalışmanın dahil edildiği sistematik gözden geçirme çalışmasında yüksek anksiyete skorları %8,6 Rice SM, at al., The Mental Health of Elite Athletes: A Narrative Systematic Review, Sports Med (2016) 46: yılında, Avustralya, İrlanda, Hollanda, Yeni Zelanda ve İskoçya'dan gelen 3174 profesyonel futbolcu, 5 ayrı Avrupa ülkesinde profesyonel kariyerini sürdüren (İsveç, Norveç, İspanya, Fransa, Finlandiya), %25,0-43,3 Klinik anskiyete bozukluğu/depresyon (İspanya-Norveç) Gouttebarge V, at al., Symptoms of Common Mental Disorders in Professional Football (Soccer) Across Five European Countries, J Sports Sci Med Dec; 14(4): yılında, Avusturalyalı 224 sporcu (118 E, 106 K), SAB (14.7%), YAB (7.1%), PB (4.5%). Gulliver A, at al., The mental health of Australian elite athletes, Journal of Science and Medicine in Sport 18 (2015) Fransız sporcu, % 64.8 E %35.2 K, Tüm sporcuların %13 ü temsil edilmiş bir çalışma, sporcu yaş aralığı dir. YAB % 6,0, YAB en yüksek oranlar estetik spor dallarında (% 6.8 E, % 10.3 K), en düşük prevalans yüksek riskli sporcularda (% 3.0 E, % 3.5 K) bulundu, 10 intihar girişimi olan sporcunun 7 si YAB Schaal K, et al. (2011) Psychological Balance in High Level Athletes: Gender-Based Differences and Sport- Specific Patterns. PLoS ONE 6(5): e19007.

11 Etyoloji Benzer etyoloji 1. Aniden ortaya çıkan performansta düşme(boğulmak) 2. Uzun süre devam eden düşük performans (çökme) 3. Zamansız sakatlanma ya da sakatlanma sonrası düzelmede uzama 4. Koç/antrenörle veya takım arkadaşlarıyla kişisel sorunlar 5. Eğitim antrenman ikilemleri (kimle nasıl çalışsam, kariyerime nasıl devam etsem) 6. Medya, seyirci, aile, sponsor etkisi 7. Sahne Etkisi 8. Yedek kalma Begel D, Burton WR, (2000) Sport Psychiatry, Theory and Practise, WW Nrton Company, pg 83

12 Sporcularda Anksiyete Bozuklukları Kaygı Performans İlişkisi Reddetme Tutumu Sakatlanma ve Geri Dönüş Tedavideki Güçlükler Benzer klinik görünüm Begel D, Burton WR, (2000) Sport Psychiatry, Theory and Practise, WW Nrton Company, pg

13 Sporcularda Anksiyete Bozuklukları FOBİK ANKSİYETE Yarış esnasında yaralanma, performansta çökme sonucu Sık Daha çok jimnastikçilerde olmak üzere tüm spor dallarında görülür. Bir sonraki yarışmaya hazırlanırken veya yarışma esnasında ortaya çıkar D R McDuff, 2012, Sport Psychiatry, Strategies for Life Balance and Peak Performance, American Psychiatric Publishing pg 171

14 Sporcularda Anksiyete Bozuklukları PERFORMANS ANKSİYETESİ Sahne korkusu Tanımlanmış diğer bir kaygı bozukluğu Yoğun anksiyete bulguları Kaçınma davranışı Konsantrasyon problemleri D R McDuff, 2012, Sport Psychiatry, Strategies for Life Balance and Peak Performance, American Psychiatric Publishing pg 58

15 Ek Tanılar Madde Kullanım Bozuklukları en sık Yeme Bozuklukları Travma Sonrası Stres bozuklukları Begel D, Burton WR, (2000) Sport Psychiatry, Theory and Practise, WW Nrton Company, pg

16 Ayırıcı Tanı MÜSABAKA ÖNCESİ DURUMLUK VE SÜREKLİ KAYGI Durumluk kaygı, çevre şartlarına bağlı bir stresten dolayı ortaya çıkan, çoğunlukla mantıki sebeplere bağlı, başkalarınca da nedeni anlaşılabilen ve genellikle her bireyin yaşadığı geçici duruma bağlı bir kaygı biçimi olarak tanımlanır. Durumluk kaygı, sporcuyu anlamaya çalışmada önemli bir kriter olarak düşünülebilmektedir. Müsabaka öncesi sürekli kaygı; devam eden yarışmalarda, yarışmalar sonrasında ve öncesinde sporcu açısından önemli bir kaygı türüdür. Anksiyete belirtileri Performans kaybı Motivasyon kaybı Beklenen hareketleri yapamamak İkizler C (1994): Sporda Başarının Psikolojisi Alfa Yayıncılık, Genişletilmiş 2.Baskı, İstanbul. Öner N, Le Compte A (1998): Süreksiz durumluk sürekli kaygı envanteri el kitabı Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul.

17 Ayırıcı Tanı Sürantrenman(Overtraining)(Burnout) Yetersiz yenilenmeyle ardı ardına aşırı yüklenmenin sonucudur. Organizmanın psikolojik ve fizyolojik kapasitelerini aşırı yükleme ile oluşan bir süreç olarak tanımlanır. Bu yorgunluk şekli birkaç haftadan birkaç aya kadar süren çok uzun bir dönemi kapsamaktadır. Sürantrenman döneminde önemli değişimler oluşur ve çoğunlukla en belirgin özelliği kas zayıflığıdır.

18 Ayırıcı Tanı Sürantrenman Belirtileri: Yorgunluk Terleme Vücutta kızarıklıklar Zayıf koordinasyon Belirsiz teknik ve çok sayıda teknik hata Kısa süreli düşük konsantrasyon, sinirlilik, duygusal dengesizlik Kas ve eklem ağrısı Baş ve mide ağrısı Kusma hissi Moralsizlik Antrenmanı bırakma isteği Pasif dinlenme için ihtiyaç hissetme Anksiyete D R McDuff, 2012, Sport Psychiatry, Strategies for Life Balance and Peak Performance, American Psychiatric Publishing pg 58

19 Psikiyatrik Bozukluklar Damgalanma Spor ve sporcuların hâlâ büyük oranda maço bir kültürü vardır; özellikle de duygusal zayıflıklar söz konusu olduğunda. Sporcuların kazanmak için fiziksel olarak güçlü, zihinsel olarak sağlam olmaları gerekir. Oyuncular arasındaki yaygın inanışa göre, psikolojik veya duygusal bir problemi kabul etmek yalnızca bireyin özgüvenini zedelemekle kalmaz, aynı zamanda takım arkadaşlarının ve antrenörlerinin gözündeki konumunu da tehlikeye atar. Begel D, Burton WR, (2000) Sport Psychiatry, Theory and Practise, WW Nrton Company, pg 64

20 Yardım Arama Davranışı Damgalanma, antrenör ve sporcu arkadaşlarının tepkileri, takımdan dışlanma korkusu, görüşmelere gidememe, spor psikiyatristine ulaşmadaki güçlükler, yardım alacağı kişi ile ilgili endişeler, medyanın haberdar olması gibi endişeler sporcuların psikolojik/psikiyatrik arama davranışını engellemektedir. Psikologdan yardım alma % 37.1 Psikiyatristten yardım alma % 4,3 Gulliver A, at al., The mental health of Australian elite athletes, Journal of Science and Medicine in Sport 18 (2015) Psikolojik yardım alma % 5.7 Jörundsdóttir SM, at al. (2017) Prevalence of anxiety and depression symptoms among handball players in Iceland and their attitude towards seeking psychological help, BSc SMJ Skemman

21 Sporcuda Psikiyatrik Tedavi Yöntemleri 1. Bireysel psikoterapi 2. Çift psikoterapisi 3. Aile terapisi 4. Grup psikoterapisi 5. Farmakoterapi Clinical Sports Psychiatry, An İnternational Perspective pg

22 Psikoterapide Engeller SONRADAN KAZANILMIŞ DURUMA BAĞLI NARSİSİZM spor psikiyatrisinin kavramlarındandır. Başkaları tarafından övülmeleri ve ilgi görmeleri, çok erken yaşta büyük başarılar elde etmeleri, sahne ışığı altına/ilgi odağı olmaya alışkın olmaları sonucu gelişen bir durum olarak nitelenebilir. Grandiyöz fanteziler geliştirebilirler, empati kabiliyetlerinde azalma olabilir, önemsenmemeye çok öfkeli tepkiler verebilirler. Duygularına ya da özdeğerine yönelik gerçek ya da hayali tehditlerle karşılaştıklarında, intikam alma ve dürtüsel, aşırı ve dengesiz agresif eylemlere sıklıkla başvurabilirler. 22

23 23

24 Yetki ve Kontrol Sorunları Sporcuların uzun çalışma saatleri ve sürekli seyahatleri nedeniyle seansları programlama ile ilgili sorun yaşanabilir. Gizlilik özellikle yüksek statülü sporcular için çok önemlidir. Çoğu sosyal baskıdan kaçmak için uzmanın evine gelmesini isteyebilir. Koçlar, antrenörlerin katılımı, faydalı olduğu kadar gizliliğe zarar verici olabilir. Bu sebeple, psikiyatrist sporcunun özel ihtiyacı ile uygun tedaviyi sağlamanın gerekliliklerini, hastanın tanısına, vakanın koşullarına ve sporun bağlamına dayanarak dengelemelidir. Gerekli sınırlar içinde esnek davranmalıdır. 24

25 Terapi Yöntemleri 1. Bilişsel Davranışçı Terapi 2. Farkındalık Temelli Bilişsel Terapi 3. Pozitif Psikoterapi 4. Kabullenme ve Gerçekleştirme Terapisi 5. Zihinsel Antrenman Teknikleri 6. Psikanalitik yönelimli Psikoterapiler 7. Süresi Sınırlı Dinamik Psikoterapi 25

26 Terapi Yöntemleri 8. Nefes alıp-verme egzersizleri 9. Aşamalı Gevşeme (Progressive Relaxation): 10. Otojenik çalışmalar. 11. Transandantal Meditasyon 12. İlerleyici Kas Gevşemesi 13. Biofeedback 14. Psikotonik Antrenman 15. Desensibilizasyon (Duyarsızlaşma) Yöntemi 26

27 Farmakoterapi Üç önemli unsur: 1. Perfromans üzerine olumlu ya da olumsuz etkisi olmaması 2. Güvenlikli olması 3. Doping etkisi olmaması Sporcularda ilaç kullanımında yeterli bilimsel çalışma yok Sadece erkek sporcularla az sayıda çalışma var Kısa süreli çalışmalar 27

28 Farmakoterapi Gelecek çalışmalarda daha hassas performans ölçümleri yapılmalı. Uzun süreli ilaç kullanımının sonuçları bilinmiyor. Random kontrollü çalışma az sayıda Farklı spor dallarında çalışma yapılmalı. WADA ve Ulusal antidoping ajanslarının rerhberleri, ilaç listeleri kontrol edilmeli 28

29 Antidepresanlar Yapılan araştırmalarda SSRI (fluoksetin, paroksetin), Bupropion, NRI (Reboksetin) ve Trisiklik Antidepresanlarla (Desipramin, Amitriptilin) yapılmış. Fluoksetinle ilgili iki küçük araştırma var performansa olumlu ya da olumsuz etkisi yok Paroksetinle ilgili 1 çalışma var performansa etkisi yok ya da olumsuz etkisi var Clinical Sports Psychiatry, An İnternational Perspective 29

30 Antidepresanlar Bupropion 1 araştırma var, WADA izleme gözlem listesinde, performansı artırabiliyor. Açık havada sıcakta yapılan spor faaliyetinde ve kısa dönem kullanımında (tek doz) performans artırabiliyor. Triskilik antidepresan kullanımında EKG ölçümleri ve yapılabiliyorsa kan düzeyi kontrolü gerekir. Yan etkileri oldukça fazla Clinical Sports Psychiatry, An İnternational Perspective 30

31 Anksiyolitikler ve Hipnotik Sedatifler Performans anksiyetesinde ß blokerler kullanılıyor (Ancak atıcılık, okçuluk, dalış, dart, bilardo, golf, kayakla atlama) performansı artırabiliyor ya da azaltabiliyor. Motor kontrolü artırdığı için çoğu spor federasyonu tarafından yasaklanmış. Dayanıklılıklığa dayalı sporlarda perfromansı düşürüyor. Maraton koşusu gibi) Buspirone Olumsuz etkisi? Benzodiyazepin kullanılacaksa kısa etkililer tercih edilmeli Melatonin, performansı azaltma ya da artırma yönünde etkisi yok Zolpidem ve Zopiklon kullanılabilir. Clonidin, growth hormon salgılanmasını artırıyor. Clinical Sports Psychiatry, An İnternational Perspective 31

32 DOPİNG 32

33 DOPİNG 33

34 DOPİNG Dünya Dopingle Mücadele Ajansı (World Anti-Doping Agency) (WADA), Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC) liderliğinde hükümetler, uluslararası federasyonlar, ulusal olimpiyat komiteleri ve sporcuların desteği ile kurulmuş bağımsız bir kurumdur. İsviçre'nin Lozan şehrinde, 1999 tarihinde kurulmuştur. Aralarında uluslararası spor federasyonları, ulusal dopingle mücadele kuruluşları, IOC, Uluslararası Paralimpik Komitesi'nin de bulunduğu 600'den fazla kurumun kullanmakta olduğu Uluslararası Dopingle Mücadele Kurallarının hazırlanması ve düzenlenmesinden sorumludur. 34

35 DOPİNG Ajansın önemli aktiviteleri arasında bilimsel araştırmalar, eğitim, dopingle mücadele yöntemlerinin geliştirilmesi, tüm ülkelerde ve sporlarda Dopingle Mücadele Kurallarına uyumun takip edilmesi de vardır. Ayrıca senelik olarak sporcuların kullanması veya uygulaması yasak olan maddelerin ve yöntemlerin listesini yayınlamaktadır. 35

36 DOPİNG DÜNYA DOPİNGLE MÜCADELE KURALLARI ULUSLARARASI STANDART YASAKLILAR LİSTESİ Ocak 2016 UYARICILAR 36

37 DOPİNG TANIMLANMAMIŞ UYARICILAR: Adrafinil; Amfepramone; Amfetamine; Amfetaminil; Amiphenazole; Benfluorex; Benzylpiperazine; Bromantan; Clobenzorex; Cocaine; Cropropamide; Crotetamide; Fencamine; Fenetylline; 37

38 DOPİNG B: TANIMLANMIŞ UYARICILAR: Benzfetamine; Cathine Cathinone ve analogları, örneğin: mephedrone, methedrone, ve α- pyrrolidinovalerophenone; Dimethylamphetamine; Ephedrine Epinephrine(adrenaline) Etamivan; Etilamfetamine; Etilefrine; Famprofazone; Fenbutrazate; Fencamfamin; Heptaminol; Hydroxyamfetamine (parahydroxyamphetamine); Isometheptene; Levmetamfetamine; 38

39 NARKOTİKLER 1. Buprenorphine; 2. Dextromoramide; 3. Diamorphine (eroin); 4. Fentanyl ve türevleri; 5. Hydromorphone; 6. Methadone; 7. Morphine; 8. Oxycodone; 9. Oxymorphone; 10.Pentazocine; 11.Pethidine. 39

40 Teşekkürler.. ridvanuney.com