Dolaşım sistemi (Kardiovasküler sistem) (Systema circulatorium) Dolaşım sisteminin fonksiyonları. Plazma. Kan. Kanın bileşimi

Transkript

1 Dolaşım sistemi (Kardiovasküler sistem) (Systema circulatorium) Dolaşım sistemi (Kardiovasküler sistem) Kan, hücrelere kadar damarlar sistemi ile iletilir. Kanın damar içerisinde akışı için gerekli itici güç, bir pompa gibi çalışan kalp ile sağlanır. Kalp ve damarlardan oluşan bu sisteme ayrıca kardiovasküler sistem adı da verilir. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 2 Dolaşım sisteminin fonksiyonları Kan O 2, CO 2 besin maddeleri, hormonlar ve metabolik atıkları taşır, Vücudun elektrolit bileşimini ve ph dengesini ayarlar, Yaralanan veya hasar gören damarlardan ortaya çıkan kan kaybını pıhtılaşma mekanizması ile önler, Toksin ve patojenlere karşı koruyuculuk yapar, Vücut ısısının sabit kalmasını sağlar. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 3 Normal yetişkin bir erkekte 5-6, kadında ise 4-5 litre kan bulunur. Vücut ağırlığına oranı % 7-9 arasında değişir. Hafifçe kaygan olup kolayca köpürebilir. Büyük arterlerde parlak kırmızı, venalarda ise mor renklidir. Reaksiyonu alkalidir, ph= 7.4 (7,35-7,45). Yoğunluğu ortalama 1, 057 ( ). Kolera gibi hastalıkalrda 1, 070, kansızlıkta ise 1, 025 dir. Osmatik basıncı 6-7 atm dir. Kanın kendine özgü tuzlu bir tadı ve karaktersitik bir kokusu vardır. Bu koku plazmada bulunan yağ asitlerinden ileri gelir. Bir çeşit ter kokusunu andırır. Kan kokusu türlere göre ve cinsiyete göre de değişebilir. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 4 Kanın bileşimi Plazma Plazma hemen hemen renksiz ve % 90 ı sudur. Anorganik tuzlar bulunur. Katyon olarak Na +, Ca ++, K +, Mg ++ Anyon olarak da fosfatlar, bikarbonatlar mevcuttur. Bunlardan başka glikoz ve çeşitli proteinler bulunur (fibrinojen, albümin ve globülin). Metabolizma artıklarından üre, ürik asit, Solunum gazlarından O 2 ve CO 2 Ayrıca hormonlar bulunur. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 5 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 6 1

2 Plazmada bulunan proteinler Kan hücreleri Albümin Fibrinojen Globülin (,, alt grupları) : immünoglobülin (Ig) adı verilir. İmmünoglobülinler, bağışıklık sisteminin işlevsel birimi olan antikorlardır ve plazma hücreleri tarafından salgılanır. Bağışıklıkla ilgili olmayanları karaciğer tarafından sentezlenirler. Bunların başlıcaları: Fibronektin Trasferrin (demir taşır) Serum lipoproteinleri (lipit taşıyan) Şilomikronlar Düşük yoğunluklu lipoproteinler (LDL) Kötü huylu kolestrol Eritrositler (Alyuvarlar) Lökositler (Akyuvarlar) Trombositler (Kan pulcukları) Yüksek yoğunluklu lipoproteinler (HDL) - İyi huylu kolestrol Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 7 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 8 Kan hücreleri Kan hücrelerinin meydana gelişi Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 9 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 10 Eritrositler Eritrositlerin kimyasal yapıları Bu hücreler ilk kez 1658 de Swammerdan tarafından kurbağa kanında keşfedilmiş, İnsanda ise Malpighi ve Leewenhoek tarafından keşfedilerek kırmızı küreler adı verilmiştir. Bikonkav disk şeklindedir. Kandaki hücrelerin % 99 undan fazlası eritrositlerdir. Bir mm 3 insan kanında erkeklerde 5,4 milyon, kadınlarda 4,8 milyon kadar alyuvar bulunur. Eritrositlerin % 67 si su geri kalanı kuru maddedir. Kuru maddeler arasında Madensel tuzlar (bilhassa K + ) Organik maddeler Hemoglobin (% 28) Üre (% 0.25) Diğer proteinler ( % 2) Glikoz (% 0.75) Yağ (%0.3) (Bilhassa lesitin ve kolesterol) Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 11 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 12 2

3 Eritrositlerin stroması Hemoglobin HbA %96 HbA 2 %2 HbF %2 Eritrositlerin stroması protein ve fosfolipitlerce zengindir. Proteinler, bilhassa arginin, sistin, histidin, lisin, metionin, triosin ve triptofan amino asitlerini Fosfolipitler ise Sefalin, sfingomiyelin ve lesitin içerir. Ayrıca az miktarda gliserol ve potasyumca zengin mineral tuzlar da bulunur. HbA HbA 2 HbF 2α, 2β 2α, 2Δ 2α, 2Ω Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 13 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 14 Hemoglobin Alyuvarlar (Eritrositler) Alyuvar kütlesinin yaklaşık olarak % 33 ünü oluşturur. 4 adet polipeptit globin zincirine bağlanan demir (hem) grubundan meydana gelmiştir. 4 farklı polipeptit zinciri: Α, β, Δ, ү(ω) Çeşitli patolojik durumlarda eritrositlerde sayı, şekil, büyüklük ve hemoglobin miktarı bakımından da değişimler görülebilir. Eritrosit büyüklüğündeki değişkenlik 6 μm den daha küçük Normalden daha büyük Eritrositlerin sayısının normalin altına düşmesi Eritrositlerin sayısının normalden fazla olması haline Plazma yoğunluğunun artmasıyla eritrositlerin büzülerek deniz kestanesi gibi şekil almasına Plazma yoğunluğunun azalması halinde hücre içine sıvı girişi olması ve sonunda hücrenin şişip patlaması, hemoglobinin dışarı çıkması Bazı patolojik durumlarda hücrelerin birbirine yapışıp kümeler oluşturmaları Eritrositlerde şekil farkları bulunmasına Anizostozis Mikrosit Makrosit Anemi (kansızlık) Polisitemi (ertrositoz) Plazmolizis Ekinosit Hemoliz Aglutinasyon poikilositozis Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 15 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 16 Yaşlı alyuvarların yıkımı Yaşlı alyuvarların yıkımı Alyuvarların ömrü 120 gün kadardır. Yaşlanan alyuvarlar dalakta makrofajlar tarafından ortadan kaldırılır. Yaşlı alyuvar zarında sialik asit molekülünün azalması, bu hücrelerin dalak, karaciğer ve kemik iliği makrofajları tarafından kolayca tanınarak fagositoz edilmesine neden olur. Makrofajların parçaladığı alyuvarlardan açığa çıkan hemoglobin, hem ve globine ayrılır. Globin protein metabolizmasında kullanılmak üzere amino asitlere dönüşürken; hem, demir ve biliverdine parcalanır. Demir plazma transferrini ile tekrar kemik iliğine taşınır. Biliverdinin bir kısmı karaciğer tarafından bilirubine dönüştürülür. Biliverdin ve bilirubin safra pigmentleri olarak bağırsağa verilir. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 17 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 18 3

4 Yaşlı alyuvarların yıkımı Alyuvar oluşumu (eritropoiez) Çokpotansiyelli hemopoietik kök hücre (PHSC) Çokpotansiyelli ikincil hemopoietik kök hücre (CFU-S) Alyuvar kolonisi oluşturacak üçüncül kök hücre (CFU-E) Pro-eritroblastları yapar. Bazofil eritroblastlar Polikormatofil eritroblastlar Normoblast Retikülosit Son iki evrede mitoz görülmez, sadece farklılaşma vardır. Retikülosit miktarı dolaşımdaki alyuvar miktarının %1 i kadardır. Alyuvarın oluşumu ve dolaşım kanına verilişi böbrekten salgılanan eritropoietin (Glikoprotein) hormonu ile düzenlenir. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 19 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 20 Eritrositlerin oluşumu Akyuvarlar (Lökositler) Hemoglobin taşımadıklarından renksiz olan bu hücrelere beyaz kan hücreleri de denir. Kan dışında da bulunurlar. Bağımsız hareket etme özelliklerine sahip olduklarından uzun süre bunlara parazit gözüyle bakılmıştır. Kan içerisinde yuvarlak veya küremsi şekilde bulunurken, doku içinde veya katı bir ortamda amip gibi hareket ederler. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 21 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 22 Akyuvarlar (Lökositler) Akyuvarlar(Lökositler) Bir mm 3 insan kanındaki normal lökosit sayısı kadardır. Bu sayı yaşlı ve genç kişilerde değişiklik gösterdiği gibi (gençlerde yaşlılardan daha fazla), aynı kişide günün değişik zamanlarında da farklı olabilir. Patolojik olarak lökositlerin artmasına lökositoz, azalmasına da lökopeni adı verilir. Apandisit zatürree ve benzeri akut enfeksiyonlarda lökosit sayısı 1mm 3 kanda kadar olur. Lökosit miktarı sindirim sırasında ve aktif hareketlerden sonra artar. Sayılarının 1 mm 3 kanda 500 ün altına düşmesi ölüme yol açar. Ameboid Diapedesis Chemotaxis Phagocytosis Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 23 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 24 4

5 Diyapedez Nötrofil granülositler Tüm lokositlerin % ini oluşturur. Çapları dolaşan kanda: 7 µm, preparatta µm Ömürleri 8 gün (kanda saat; bağ dokusunda 6-7 saat) İki veya daha fazla loblu (2-5) çekirdek Barr cisimciği (Davul tokmağı) ( ) Sitoplazmalarında 2 tip granül vardır Azurofil (Birincil) granüller: Koyu renkli boyanan ve büyük Miyeloperoksidaz, Asit fosfataz, β-glukuronidaz gibi hidrolitik enzim Özel (İkincil) granüller: Açık renkli boyanan ve en küçük Lizozomal enzimler yoktur. Alkalin fosfotaz ve Antibakteriyel etkisi olan fagositin bulunur. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 25 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 26 Nötrofil granülositler Eozinofil granülositler Nötrofiller, patojenik bakteri enfeksiyonlarında vücut savunmasında ilk işlev gören hücrelerdir. Doku içinde amip gibi hareket ederek bakterilere hücum ederler. Nötrofillerin esas görevi fagositoz ve mikroorganizmaların yok edilmesidir Azurofil granüllerin lizozomal hidrolazları mikropları parçalar. Sindirimden sonra, parçalanan yabancı madde ya ekzositozla atılır ya da artık cisimcik denilen zarla kaplı yapılar şeklinde hücrede birikir. Çoğu nötrofil bu olayda ölür. Ölmüş nötrofil ve bakteriler birikerek, doku sıvısıyla birlikte sarımtırak renkli irini oluşturur. Bakteri enfeksiyonu olduğunda bakteri toksinleri kemik iliğine ulaşarak buradan nötrofil yapımını ve salınmasını uyarır. Nötrofıller. vücutta ateşin yükselmesini uyaran ve projen olarak bilinen interlökin-1 (IL-1) de salgılar. Bir bakteriyle karşılaşıldığında buna karşı bir antikor oluşturulur Aynı bakteriyle bir kez daha karşılaşılınca, plazmada hazır bulunan antikor (IgG) bakterinin yüzey antijenine bağlanır. Tüm lokositlerin % 2-5 ini Çapları dolaşan kanda: 9 µm, preparatta µm 12 günlük ömürlerinin son sekiz gününü bağ dokusunda geçirirler Tipik olarak çekirdeği çift lobludur. Sitoplazmada oval, uzamış şekilli, eozinle boyanan çok sayıda granül bulunur. Elektron mikroskobu incelemelerinde granüllerin merkezinde uzun eksene paralel yerleşmiş birer kristaloid cisimcik yer alır. Bu cisimcik arjinince zengin major bazik protein içerir. Parazit kurtların yok edilmesinde etkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca granüller içinde arisülfataz gibi enzimler de bulunmaktadır. Granül matriksinde ise mast hücreleri ve bazofillerin salgıladığı histamini nötralize eden histaminaz ile Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 27 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 28 Eozinofil granülositler Bazofil granülositler Yine mast hücreleri ve bazofiller tarafından salgılanan SRS-A (Slow Reacting Substance of Anaphylaxis) maddesinin aktivasyonunu ortadan kaldıran arilsülfataz ve peroksidaz enzimleri bulunmaktadır. Bunlara asit fosfataz, ribonükleaz, β-glukuronidaz, katepsin gibi enzimler de bulunur. Enzimlerin işlevlerinden de anlaşılacağı üzere özellikle alerjik tepkimelerde ve parazitik enfeksiyonlarda sayıları artan hücrelerdir. Alerji ve yangı süreçlerinde oluşan histamin, serotonin ve bradikinin gibi maddelerin etkilerini azalttıkları düşünülmektedir. Normalde fagosite etmedikleri bakterileri antijen-antikor kompleksi oluşunca tanıyıp fagosite ederler. Ayrıca yangı olaylarının şiddetini de denetlerler. Toplam lökositlerin %1 inden de azdır. Nötrofillerle aynı büyüklükte, çapları µm Çekirdek uzunca veya çoğunlukla U veya J harfi şeklinde olmasına karşın diğer granülositlere göre daha az segmentasyon gösterir 2 loblu da olabilir Bazik boyanan granüller loblu çekirdeği örtecek kadar fazladır. Sitoplazmadaki spesifik granüller diğer granülositlerde gözlenenlere oranla daha azdır, şekilleri de düzensizdir. Nötrofil ve eozimofillerden farklı olarak lizozom bulunmamaktadır. Granülleri hidrolitik enzimler, heparan sülfat, histamin, SRS-A içerir. Bazofiller aşırı duyarlılık ve alerji tepkimelerinde mast hücrelerinmin görevlerini tamamlayıcı olarak görev yaparlar. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 29 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 30 5

6 Lenfositler Lenfositler Lökositlerin % i lenfosittir. Boyutlarına ve işlevlerine göre farklı gruplara ayrılan ancak hepsi de yabancı mikroorganizmalar, makromoleküller ve kanserleşmiş hücrelerle savaşta farklı roller üstlenmiş hücrelerdir. Çapları 6-8 µm küçük, 8-12 µm orta µm büyük Dolaşan kanda en fazla bulunanlar küçük lenfositlerdir. Kromatince zengin, küçük, bazen çöküntülü yuvarlak çekirdek, dar bir sitoplazma içinde serbest ribozomları, az sayıda mitokondrileri var En tipik özelliği: dar bir sitoplazma halkası ile kuşatılmış büyük bir çekirdeğinin olması Lenfositler işlevsel olarak 2 grupta incelenir. Genel anlamda kemik iliğinden köken alır, ancak farklılaşmalarını değişik vücut kısımlarında tamamlayarak T ve B lenfositlere dönüşürler. Bu tipler ancak yüzeylerindeki farklı tip reseptörlerin belirlenmesini sağlayan immünositokimyasal yöntemlerle ayırt edilirler. Kısa ömürlü B lenfositler humoral (sıvısal) bağışıklıktan sorumlu Uzun ömürlü olan T lenfositler ise hücresel savunmadan sorumludurlar. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 31 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 32 T ve B lenfositlerin karşılaştırılması Monositler T Lenfositler Kemik iliğinden köken alır Timusta olgunlaşır Sekonder organlara yerleşir T lenfositler hareketlidir Salgılarına lenfokin adı verilir 3 tipi vardır. Sitotoksik, yardımcı, baskılayıcı T lenfositler Hücresel savunmada rol alır. Nonspesifik esteraz enzimi içerirler B Lenfositler Kemik iliğinden köken alır. bursa Fabriciusta ve kemik iliğinde olgunlaşırlar B lenfositler hareketsizdir Salgıları İmmunglobulindir Sekonder organlara yerleşir. B lenfositlerden Plazma hücreleri farklılaşır Humoral savunmada rol alır Non spesifik esteraz içermezler Dolaşan kanındaki akyuvarların % 3-7'ini oluştururular. En büyük (12-20 µm) akyuvar grubudur. Bağ dokusu ile kemik iliği, lenf düğümleri ve dalak gibi organlarda makrofajlara (histiyosit), osteoklastlara, kuppfer hücrelerine dönüşürler. Çekirdekleri bir kenarlarında hafifçe çukurlaşmıştır. Hücre yaşlandıkça bu çukurluk iyice artar ve çekirdek böbrek veya at nalı şeklini alır. Küçük yoğun azurofilik granüller içerir. Elektron mikroskobu incelemelerinde lizozomlara karşılık geldiği belirlenmiştir. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 33 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 34 Monositler Trombositler (kan pulcukları) Sitoplazmada ayrıca az miktarda granüllü ve granülsüz endoplazmik retikulum zarları, serbest polizomlar, iyi gelişmiş golgi aygıtları ve çok sayıda mitokondri bulunur. Hücre yüzeyinde çok sayıda mikrovillus ve pinositik vezikül yer alır. Dolaşım yoluyla bağ dokusuna ve lenfoidmyeloid organlara geçen monositler makrofajlara dönüşerek immünokompetan hücrelerle birlikte antijeninin tanınması konusunda görevli olup lenfositlerle işbirliği yaparlar Kemik iliğindeki poliploid dev hücreler olan megakaryositlerden köken alırlar. Memelilerde kan pulcukları (plateletleri) diğer omurgalılarda trombosit olarak adlandırılırlar. Pıhtılaşmayı uyararak damarlardaki çatlakları onarıp kanın damar dışına çıkmasını engeller. İnsan kanında 1 mm 3 de kadar bulunurlar. Yuvarlak, oval, bikonveks disk veya yassı şekillerde olabilen trombositlerin büyüklükleri 2-3 μm kadardır. Nukleusları yoktur (Memelilerde). Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 35 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 36 6

7 Trombositler (kan pulcukları) Megakaryositlerin periferal kısımlarından kopan küçük sitoplazma parçacıklarıdır. Periferal bölgeleri şeffaf, mavi boyanır Hiyalomer bölge Granüllerin yerleştiği merkez bölgeleri ise mor renkte boyanır Granülomer bölge Trombositler (kan pulcukları) Plazma zarının invajinasyonu ile oluşan bir kanaliküler sisteme sahiptirler. Hücreler arası alanın devamı olan kanaliküller, aktif moleküllerin söz konusu alana geçmesini kolaylaştıran işlevsel yapılaşmalardır. Hiyalomer bölgesinde ikinci bir kanal sistemi daha bulunur. Düzensiz kanalcıklardan oluşur ve yoğun tubüler sistem olarak isimlendirilir. Bu bölgede ayrıca membrana yakın yerleşen aktin miyofilamentleri vardır. Bunlar kan pulcuklarının hareketlerinin ve birbirine yapışmalarını düzenler. Membranın dış yüzeyinde yer alan ve glikoprotein ile GAG larca zengin olan manto tabakası bulunur. Hem yapışmayı hem de adhezyonu kolaylaştırır. Granülomer bölgesinde α, Δ, λ olarak adlandırılan değişik tipte granüller ile birlikte az sayıda mitokondriyum ve glikojen partikülleri vardır. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 37 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 38 Kanın pıhtılaşması (koagülasyon) Kanın pıhtılaşması (koagülasyon), K vitamini ve Ca ++ iyonları gibi maddelere de ihtiyaç duyulan karmaşık bir dizi mekanizma ile gerçekleşir. Plateletler kanamayı durdurma görevlerini değişik aşamalarda tamamlarlar: Primer agregasyon aşaması Sekonder agregasyon aşaması Kanın pıhtılaşması aşaması Pıhtının çekilmesi aşaması Pıhtının atılması aşaması Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 39 Kanın pıhtılaşması (koagülasyon) Primer agregasyon aşamasında Damar harabiyetiyle endotel hücrelerin yıkılması sonucu ortaya çıkan subendotelyal kollajen lifler üzerinde plazma proteinleri birikir. Sonra trombositler tıkaç oluşturur. Sekonder agregasyon aşamasında ve granüllerin ekstrasellüler alana geçmesiyle ADP gibi moleküller agregasyonu yeniden uyarırken vazokonstrüktör moleküllerin salgılanması da hasarlı bölgede damarların daralmasını, büzülmesini sağlar. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 40 Kanın pıhtılaşması (koagülasyon) Kanın pıhtılaşması (koagülasyon) Kanın pıhtılaşma aşamasında Hasarlı damar duvarından, plateletlerden ve plazmadan kaynaklanan çeşitli proteinlerin belirli dizilimde ve ardışık biçimde birbirlerini aktifleştirmesi gerçekleşir. Pıhtılaşmanın esası, plazmada eriyebilen fibrinojen proteinini erimeyen bir fibrin monomerine dönüştürmektir. Protrombinaz enziminin aktivasyonuyla protrombin, trombin + peptid bağları haline döndürülür. Trombin, fibrinojenin monomer fibrin + peptid bağlarına dönüşmesini sağlar. Fibrinojen monomerleri polimerleşerek fibrin oluşturur. Fibrinin meydana getirdiği üç boyutlu ağsı yapı içerisinde lökositler, eritrositler ve plateletler sıkışıp kalır. Oluşan bu yarı katı yapıya kan pıhtısı denir. Pıhtının çekilmesi aşamasında Damar lümeninde bir kabartı oluşturarak lümeni daraltan pıhtı trombositlerin hiyalomer bölgesinde yerleşen aktin filamentleri yardımıyla büzülerek çekilir. Son aşama pıhtının atılması aşaması Hasarlı damar duvarı pıhtıyla kapandıktan sonra yeni doku oluşumuyla onarılır, artık işlevi biten kan pıhtısı da endotel hücreleri tarafından salgılanan plazminojen aktivatörleri yardımıyla plazminojen plazmin dönüşümü yapılarak ve plazmin protelitik özelliği sayesinde eritilir. Plateletlerin delta granüllerinin içeriğini oluşturan lizozomal enzimler de pıhtının ortadan kaldırımasında görev yapar. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 41 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 42 7

8 Kanın pıhtılaşması (koagulasyon) Kanın pıhtılaşmasında (koagulasyon) etkili olan faktörler Kümeleşmiş trombositler Ca ++ iyonlarıyla birlikte ototrombin (tromboblastin) oluşmasına; Oluşan ototrombin ise Ca ++ iyonları ile birlikte kandaki protrombini trombine; Trombin de kanda erimiş halde bulunan şekilsiz fibrinojeni şekilli fibrin fibrilleri dönüştürür. Fibrin ve alyuvarlar kan pıhtısını oluştururlar. Yara onarıldıktan sonra işi biten pıhtı kalp ve beyindeki damarlara ulaşmadan kontrol altına alınması gerekir. Bu kontrol, fibrin ağını parçalayan plazmin veya fibrinolizin adlı enzim tarafından sağlanır. Faz I: Damarların kontraksiyonu Kan akımını azaltmak için, yaralanan damarın kontraksiyonla daralmasıdır Faz II: Trombosit tıkacı oluşması Yaralanma yerinde gevşek bir trombosit tıkacı veya beyaz trombüs oluşur Faz III: Fibrin ağı (pıhtı) oluşması Kan pıhtılaşması, eritrositler ve fibrinden zengin üçüncü tip bir trombüs olan kırmızı trombüsün oluşmasıdır Faz IV: fibrinoliz (fibrin ağının çözülmesi). Kan damarları Doku faktörleri Plazma faktörleri Trombositler I Fibrinojen II Protrombin III Doku tromoplastini IV Kalsiyum V Proakselerin VII Prokonvertin VIII Antihemofilik Globulin (AHG) IX Christmas Faktörü, PTC X Stuart-Prower faktörü XI Plazma tromboplastin antesadanı XII Hageman Faktörü XIII Fibrin stabilize edici faktör Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 43 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 44 Hematopoezisi denetleyen faktörler Kalp Gelişim süresince glikoprotein yapısında olan ve böbreklerden salgılanan eritropoetin (EPO) hormonu Hem eritroblast oluşturacak kök hücrelerini Hem deeritroblastların bölünme hızlarını artırırken hemoglobin sentezini de yükseltir. Lenfositlerin farklılaşma süreçlerinde timustan sentezlenen timozinler etkilidir. Bazı timozinler: timozin-α, timozin-β, timozin V, timopoietin, timulin, timolenfotropin ve timik faktör X. Ters çevrilmiş koni şeklindedir. Göğüs boşluğunun merkezinde iki akciğer arasında perikard denilen torbanın içinde yer alır. Aşağı yukarı her insanın sıkılı yumruğu kadardır. Erişkin erkeklerde 12x9x6 (UxGxK), kadınlarda bu ölçüler yaklaşık yarım cm daha küçüktür. Erkeklerde g, kadınlarda ise g kadardır. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 45 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 46 Kalp Kalp duvarının yapısı Epikard (Epikardium) Yağla çevrili, kan damarlarının bulunduğu parlak ve kırmızımsı en dış kısım Miyokard (Miyocardium) Kalp kası da denir. Endokard (Endocardium) İnce epitel tabakasından meydana gelmiş olup kalp boşlukları ve kapakçıklarını sarar. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 47 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 48 8

9 Kalp duvarı Kalp kası ve iskelet kası Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 49 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 50 Kalbin boşlukları Kalbin boşlukları Kalbin içi dört boşlukludur. Üstteki (yani taban tarafındaki) iki boşluğa atria cordis (kalbin atriumları) denir. Sağdakine Atrium dextrum (sağ atrium), Soldakine Atrium sinistrum (sol atrium) adı verilir. Alttaki (yani tepe tarafındaki) iki boşluğa ventriculi cordis (kalbin ventrikülleri) denir. Sağdakine Ventriculus dexter (sağ ventrikül) Soldakine Ventriculus sinister (sol ventrikül) adını alır. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 51 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 52 Kalbin kapakçıkları Kalbin kapakçıkları Kalpte iki tip kapakçık bulunur. Birincisi iki atrium ile ventriku-luslar arasında Trikuspit kapakçık: 3 dilimli olup sağ atrium ile sağ ventrikulus arasındadır. Bikuspit kapakçık: 2 dilimli olup sol atrium ile sol ventrikulus arasındadır (en yaygın adıyla mitral kapak). İkinci tip kapakçıklar ise sağ ventrikulustan çıkan akciğer atardamarı ile sol ventrikulusdan çıkan aortanın kaide kısımlarında kese gibi yarımay şeklindeki Semilunar kapakçıklardır. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 53 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 54 9

10 Kalbin beslenmesi Kalbin beslenmesi Aorttan çıkan ve kalbi besleyen damarlara koroner arterler adı verilir. İki koroner arter vardır. Sağ koroner arter Sağ atrium ve ventrikül arasında bulunan sulcus coronarius adı verilen olukta ilerler. Sol koroner arter Aortik similunar kapakçığın sol parçasının yanından aorttan çıkar ve hemen kısa süre sonra iki dala ayrılır. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 55 Sağ koroner arter Nodal dal, sinoatrial (SA) düğüme kan sağlar Sağ marjinal dal, sağ ventrikulun ventral ve dorsal yüzeylerini besler Atrioventrikuler (AV) düğüme kan sağlayan nodal dal, AV şeritinin sağ dalını besleyen küçük dallar Kalbin posterior yüzünü besleyen dallar. Sol koroner arter Anterior interventrikuler dal Circumflex dal koroner Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 56 Koroner arterler Koroner venler Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 57 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 58 Kalbin otomatisi Kalbin otomatisi Memeli kalbinde otomatlığı doğuran ve nakleden bir sistem vardır. Memeli kalbinde otomatlığı doğuran ve nakleden bu sistem, İki düğüm ve Bir his demetinden (ışın demeti) ibarettir. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 59 Bu düğümlerden biri sağ atrium a kan getiren posterior venaca ile precavaların atrium a bağlandığı yerde bulunur. Bu bölgeye sinüs düğümü (Keith-Flack düğümü = peykmaker) denir. Bu düğüm embriyonik bakımdan aşağı omurgalıların sinus venosus üzerindeki nemotop merkeze tekabül eder. Burası bir çeşit memelilerin nemotop merkezidir. Diğer düğüm sağ atrium ile sol atriumu birbirinden ayıran bölgede biraz sağa kaymış durumdadır. Atrioventrikular bölgede bulunan bu düğüme Aschoff-Tawara denir ve kurbağa kalbinde heterotop merkeze tekabül eder. Bu düğümden kalbin ventrikulusuna doğru bir his demeti uzanır. Memeli kalbindeki bir uyarıyı bu his demeti ventrikulusun ucuna kadar nakleder. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 60 10

11 Kalbin çalışması Kalp devri Kalbin çalışması kalp devri Kalp bir pompa gibi çalışır. Çalışmasında kasılma (sistol) ve gevşeme (diastol) olmak üzere iki safha ayırt edilir. İlk önce atrium lar, sonra ventrikulus lar diastole geçer. Diastol safhasını bir dinlenme takip eder. Dinlenme üçüncü bir safha olarak alınmaz; diastol ün içinde incelenir. Kalp devri: Diastolü izleyen kısa bir dinlenme esnasında toplar damarlardan gelen kanla atriumlar dolar ve bu esnada da kanın ventrikulus a akması devam eder. Zira atrio-ventrikular kapaklar açıktır. Daha sonra atriumların sistolü başlar ve atriumlardaki kanın hepsi ventrikuluslara geçer. Atrium ların sistolleri bittikten sonra, ventrikulus ların sistolleri başlar ve bu sırada atrio-ventrikular kapaklar kapanır. Ventrikulus içi basınç büyük arterlerdeki basınçtan fazladır. Akciğere giden pulmanal arterdeki basınç sağ ventrikulus basıncından düşük olduğundan semilunar kapaklar açılır ve kan akciğerlere doğru fırlatılır. Diğer taraftan aorta daki basınç sol ventrikulus taki basınçtan düşük olduğundan semilunar kapaklar açılır ve kan arterlere doğru fırlatılır. Ventrikulus ların kontraksiyonu bitince semilunar kapaklar kapanır ve kanın kalbe dönmesi önlenir. Bir müddet sonra atrium larda toplanan kanın basıncı sonucu atrio-ventrikular kapaklar açılır. Kan ventrikulus lara akmaya başlar. Kalp devrini tamamlamış olur. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 61 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 62 Kalbin çalışması Kalp devri Kalbin çalışması Kalp devri İnsanda kalbin devri Yaşa Cinsiyete Aktivite durumuna göre değişir. Atrial systol (0.1 saniye) Ventricular systol (0.3 saniye) Diastol (0.4 saniye) Total kalp devri: 0.8 saniye Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 63 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 64 Kalbin çalışması Kalp devri Kalbin çalışması Kalp devri Uyarı atrioventriküler dügümü geçerken hızı biraz yavaslar, burada 0,1 saniyelik bir gecikmeye ugrar. Daha sonra uyarı His demetine, His demetinin sag ve sol dallarına geçerek sag ve sol ventrikül kasındaki Purkinje sistemine ulasır. Uyarının atrium kasında yayılması sonucunda atrium sistolü, ventrikül kasında yayılması sonucu ventrikül sistolü meydana gelir. Atriumların sistolü ile atriumlar içlerindeki kanı ventriküllere, ventrikül sistolü ile de ventriküllerin içindeki kan aort ve pulmoner arter içine pompalanır. Sinoatrial dügüm dakikada 70-80, atrioventriküler dügüm His demeti ve Purkinje lifleri ise daha düsük hızlarda (15-40 kez) kendiliginden impuls olusturma özelligindedir. Kalbin normal çalısmasında uyarıların çıktıgı yer sinoatrial dügümdür, bu nedenle bu dügüme hız belirleyici anlamına gelen pacemaker denilir. Atrioventriküler dügüm ve diger uyarı dogurucu yapılar ancak sinoatrial dügüm çalısmadıgı veya burdan çıkan uyarılar iletilemedigi zaman uyarı dogurmaya baslarlar. Sinoatrial dügümden çıkan bir aksiyon potansiyeli önce atriumların kasını uyarır sonra atrioventriküler dügüme gelir. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 65 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 66 11

12 Kalbin sinirsel kontrolü Sempatik kontrolü Kalp çalışması serebrum, hipotalamus, medülla oblongata, ve otonom sinir sistemi tarafından farklı seviyelerde düzenlenir. Otonom sinir sisteminin kalp üzerindeki etkileri düzenleyici tarzdadır, kalp çalışmasını hızlandırıcı ya da yavaşlatır ve kalp atımlarının oluşması için gerekli değildir. Örneğin vücuttan çıkartılan bir kalbin dış ortamda çalışmasına devam etmesi. Sempatik sinir lifleri khm den köken alırlar özel yolları aracılıgıyla spinal kordda yol alır ve kalbin bütün bölümlerini daha yogun da vantrikül kasını innerve ederler. Sempatik sistemin nöral uçlarından norepinefrin salınır. Norepinefrin parasempatik sistemin tersi etkiler sergiler. Kısaca : Sinüs dügümünün ileti hızını artırır, Kalbin bütün bölümlerinde ileti hızını ve uyarılabilirlik durumunu artırır, Hem atrium hem de ventrikül kasının kasılma kuvvetini artırır. Sonuçta sempatik uyarılma ile kalbin pompalama hızı ve gücü artar. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 67 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 68 Parasempatik kontrolü Kalbin endokrin kontrolü Parasempatik kontrol vagus siniri ile gerçekleştirilir Vagal sinir uçları kardiyoinhibitör merkezden köken alır vagus siniri aracılığıyla direkt olarak kalbin SA ve AV nodlarına gider, asetilkolin hormonunun salınmasına yol açar. Asetilkolin SA nodunun ritmini ve uyarıların ventriküllere geçişini yavaslatır. Sonuçta parasempatik uyarılma ile kalp hızını yavaşlatır. Kimyasal transmitterler sinir sistemi tarafından kalp aktivitesini düzenlemek için kullanılırlar. Otonom sinir sisteminde olusan genel bir sempatik aktivite artısı böbreküstü bezlerinin medüllar bölümünü etkiler ve böbrekler de kana epinefrin ve nor epinefrin salar. Epinefrin ve nor epinefrin kalbin kasılma hızını ve gücünü artırır. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 69 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 70 Kalp sesleri Kalp sesleri Her bir kalp döngüsü sırasında stetoskoptan normal olarak 2 ses işitilir. Ventrikül sistolünün başlaması ile mitral ve triküspit kapaklarının kapanmasının sebep oldugu pes ve biraz uzun olan ses birinci sestir. Ventrikül sistolünün bitiminden hemen sonra aortik ve pulmoner semilunar kapakların kapanmasının sebep olduğu daha kısa ve tiz olan ses ikinci sestir. Üfürümler ve gürültüler damar sistemini çeşitli bölümlerinde işitilen anormal seslerdir. Üfürümler hepsi olmamakla birlikte kalp kapak problemini gösterir. Kalp sesleri dikkatlice dinlendiğinde dinlenim kalp üfürümleri belirlenebilir ve bu üfürümler kalp kapak fonksiyon bozuklukları, doğuştan kalp hastalıkları, yüksek kan basıncı, ve diğer ciddi problemlerin belirtisi olabilir. Büyüme dönemindeki pek çok bireyde gözlenen üfürümler, kalp kapaklarının çalışması normal olduğu için fonksiyonel / fizyolojik üfürüm olarak isimlendirilir Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 71 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 72 12

13 EKG (Elektrokardiyografi) EKG (Elektrokardiyografi) EKG kalbin kasılmasını sağlayan elektriksel akımların kaydedilmesidir. Elde edilen belgeye de elektrokardiyogram denir. EKG nin yorumlanması özel bilgi gerektirir ve genelde kardiyologlar tarafından yapılır. EKG nin yorumlanmasındaki önemli konular; atım sayısı, ritim, eksen, hipertrofi, iskemi ve enfarktüsdür. Sol ve sağ kol ile so bacağa EKG nin elektrotları bağlanır. İletkenliği sağlamak için vücuda bağlanan yerlere jel sürülür. Bu üç elektrottan herhangi ikisi devreye sokularak elektrokardi-yogram elde edilir. SA noddan baslayan uyarıların atriyumda yayılmasıyla EKG de P dalgası olusur. P dalgası atriyumların depolarizasyonunu yansıtır. Atriyumların kasılması esnasında elektriksel uyarı AV noduna, his demeti ve purkinje liflerine iletilir. Bu olaylar EKG de P-R intervali ile gösterilir. Önce septuma daha sonrada ventrikül duvarına iletilen uyarı EKG de QRS kompleksini olusturur. Ventriküler sistol QRS kompleksinin en yüksek noktası ile T dalgasının bittigi aralıkta, diyastol ise T-P intervali boyunca olusur. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 73 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 74 EKG (Elektrokardiyogram) Büyük ve küçük dolaşım Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 75 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 76 Plasental dolaşım Kan damarları Atardamarlar (arterler) Toplardamarlar (venler Kılcal damarlar (kapiller) Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 77 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 78 13

14 Kan damarları Arter ve venlerin anatomisi Tunica interna CT elastin and collagen Protects, Strengthens, Anchors Vasa vasorum Tunica media Circular Smooth Muscle Collagen & Elastic Fibers Vaso-constriction/dilation Tunica intima Basement membrane Endothelium simple squamous Endothelial function - Vasoactive / Minimizes friction Lumen Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 79 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 80 Kapiller damarlarda transport Önemli arterler ve venler Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 81 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 82 Önemli arterler ve venler Coronary bypass operation Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 83 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 84 14

15 Angioplasty Nabız ve kan basıncı Kalp atımı sırasında, kanın damar duvarlarına yaptığı basınç "tansiyon" olarak bilinir. Genellikle dinlenme durumundaki kan basıncı, iri hayvanlarda küçük olanlardan daha yüksektir. İnsanda, kalbin kasılması (sistol) anında damarların çeperinde yaklaşık 120 mm Hg. başınç oluşur. Gevşemede ise (diastol) bu basınç 80 mm Hg dır. Bu damar içi basınç (tansiyon) çoğunlukla 120/80 olarak ifade edilir. Kanın kalpten pompalandığı andaki basıncı"büyük tansiyon", ponpalanmadığı zamanki basıncı ise"küçük tansiyon" olarak tanımlanır. Aralıksız ve ard arda olan bu damarın basınç değişikliğindeki ritime"nabız" adı verilir. Arteria radialis (ön kolun 1/3 alt kısmından) nabız, yine A. radialis in üst kısmı, dirseğin iç bölgesinden tansiyon ölçülür. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 85 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 86 Lenfatik sistem (Systema lymphoideum) Lenfatik sistem (Systema lymphoideum) Kardiovasküler sistem gibi sıvı hareketini sağlayan bir sistemdir. Ancak merkezi bir pompa yoktur. İnce damar ağından meydana gelmiştir. Üç fonksiyonu var: Vücut hücrelerinden, hücreler arası sıvıdan proteinleri ve fazla suyu toplar Gastrointestinal sistemden absorbe edilen yağ ve yağda eriyen vitaminleri kan dolaşımına taşır. Vücuda giren yabancı maddeleri ve mikroorganizmaları yok eder ve koruyuculuk görevi yapar. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 87 Lenfatik kapilerler Dokular arasındaki hücreler arası sıvı ile doğrudan bağlantı kurar. Hücrelerarası boşlukta biriken ve kan akımından sızan sıvıların çoğunu toplar ve boşaltır. Lenfatik damarlar Lenfatik damarlar da lenf düğümleri adı verilen özelleşmiş yapılardan geçer. Lenfatik damarlar da daha sonra kalbin üstünde subklavian venler içerisinden kan akımına fazla sıvıyı boşaltan iki ana drenaj kanalı oluştuacak şekilde birleşir. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 88 Lenfatik sistem (Systema lymphoideum) Lenf Lenfatik sistem, lenfatik kapiller, lenfatikler ve lenf düğümlerine ilaveten dalak ve timus gibi lenfoid organlara da sahiptir. Ayrıca boğaz bölgesinde bulunan üç farklı tonsil de lenf dokuları olarak adlandırılırlar. Tüm lenfatik organlar retiküler hücreler ve retiküler tellerden oluşan bir çatı içerisinde çok sayıda lenfosit içerir. Bunların dışında ince bağırsağın epitelyal katmanının altında lenfoid düğümlerden oluşan kümeler veya peyer plakları vardır. Lenf miktarı yetişkin bir insan için 1-2 litredir (Vücut ağırlığının % 1-3) Kana benzer, ancak eritrosit ve çoğu kan proteini yoktur. Lenf sıvısı hücreleri lökositler olup kandaki aynı görevleri yerine getirirler Lökositleri önemli bir kısmı makrofajlara dönüşebilen mosositlerdir: Akciğer duvarında alveolar makrofajlar Karaciğer sinuzoidlerinde kupffer hücreleri Böbrekte mezengial hücreler Dalakta littoral hücreler Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 89 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 90 15

16 Lenf dolaşımı Tonsiller Merkezi bir pompa olmadığından lenf sirkülasyonu: Lenfatik damarlardaki dairesel ve bazı boyuna kaslarla, Normal vücut hareketleri ve eksersizleri sayesinde Göğüs bölgesinde venöz sisteme paralel giden lenfatik sistemde ise buradaki basınç yardımı ile (yardımcı solunum pompası) sağlanır. Tüm lenf damarları torasik boşluğuna doğru yönelir. Vücudun sağ üst quadrantı (çeyrek kısmı), sağ klavian vena ile birleşerek sağ lenfatik kanala boşaltan lenfatiklerden ibarettir. Lenfatik sistemin geri kalan kısmı torasik kanal ve sol subklavian vene boşaltırlar. Dolayısı ile vücudun yaklaşık ¾ ü sol subklavian vene boşaltırlar. Farinks (Pharyngeal) tonsili Burnun gerisinde farinksin üst arka tarafında yer alır. Adenoid veya geniz eti olarak da bilinir. Damak (palatine) tonsilleri Yumuşak damağın her iki tarafında alan bademciklerdir Dil (lingual) tonsilleri Dilin altında yer alırlar Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 91 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 92 Bağışıklık sistemi Çok özelleşmiş bir bağ dokusu formudur. Bir grup hücre, doku ve organı kapsar. Bir yandan enfeksiyonlara ve muhtemelen de tümörlere karşı koruma görevi yaparken, Diğer yandan arı sokması ya da basit bir boğaz enfeksiyonu alt etmek için antibiyotik alınması gibi herkesin yaşamı boyunca pek çok kez karşılaştığı durumlarda işlevlerini aşırı biçimde yerine getirmesiyle ölüme varan bir dizi patolojiye de neden olabilir. Savunma sistemi Kendinden olan ile kendinden olmayanı ayırt edebilme yeteneği vardır. Organizmanın kendisini koruyabilmek için geliştirdiği bütün mekanizmaları ifade eder. Bağışıklık aktif veya pasif olarak, doğuştan kazanılabilir (doğal bağışıklık) veya sonradan edinilebilir (edinilmiş bağışıklık). Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 93 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 94 Bağışıklık sistemi Deri Non spesifik savunma mekanizmaları Spesifik savunma mekanizmaları Fiziksel engeller Fagositler Doğal öldüren hücreler (NK hücreleri) İnterferonlar Komplement İnflamasyon Ateş T lenfositler B lenfositler Plazma hücreleri Antikorlar Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 95 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 96 16

17 Bağışıklık tipleri Bağışıklık tipleri AKTİF BAĞIŞIKLIK PASİF BAĞIŞIKLIK aşı Serum Koruyucudur Laboratuarda yapılır. Zayıflatılmış mikroplardan oluşur. Tedavi edicidir. Sığır veya atın kanından yapılır. Mikroba karşı antikor bulunur. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 97 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 98 Bir molekülün iyi bir antijen olabilmesi için Doğal bağışıklık Molekül organizmaya yabancı olmalı Molekül ağırlığı 10 kda dan fazla olmalı Molekül uzun süre konakta kalabilmeli Kimyasal kompleksiteye sahip olmalı Molekülün yüzeyinde düzenli olarak tekrarlayan prostetik radikallerin bulunması gerekir Elektrik yükü taşımalı Antijen molekülünde, antikorla spesifik bağlantı sağlayan belirli noktaların her birine antijenik determinant denir. Vücudun en öndeki savunma hattıdır. Mikroorganizmalara karşı geliştirilmiştir. Doğumdan itibaren var olduğu için, unsurların ortaya çıkması için bir enfeksiyonun oluşması gerekmez. Deri, Solunum ve sindirim sistemleriyle ürogenital kanalları kaplayan epitelyal bariyerler Fagositler (histiyositler ve nötrofiller) NK hücreleri Bazı plazma proteinleri Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 99 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 100 Edinilmiş bağışıklık Humoral bağışıklık Doğal bağışıklığın aşılması durumunda devreye girer. Bu bağışıklık sisteminin esas hücreleri lenfositlerdir. Lenfositler yabancı hücre ve dokuları, organizmaları, toksinleri ve ayrıca vücudun değişim ve dönüşüme uğramış hücrelerini tanıyan ve etkisizleştiren, ya da yok eden hücrelerdir. Edinilmiş bağışıklık Humoral (sıvısal) bağışıklık, Hücresel bağışıklık olmak üzere iki kısımda incelenebilir. İlki hücre dışı, diğeri hücre içi antijenlere karşıdır. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 101 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ

18 Humoral bağışıklık İmmünoglobulinler İlk kez 1960 lı yıllarda kuşların kloaklarında bursa fabricius bölgesinde belirlendikleri için bursa kökenli anlamında B lenfosit olarak tanımlanmışlardır. B lenfositler kemik iliğinde farklılaşırlar. Hücre membranlarında antijen reseptörü olarak görev yapan immünoglobulin molekülleri vardır. Vücuda giren antijene ait belirleyici moleküllerin (determinantların) makrofajlar tarafından ortaya çıkarılması B lenfositlerin uyarılması anlamına gelir. Uyarıyı alan B lenfositler efektör hücreler haline geçerler. Yani bir çok bölünme geçirerek hem çoğalırlar, hem de plazma hücrelerine dönüşerek büyük hücre klonları oluştururlar. Bu arada hepsinin efektör hücreler haline dönüşmedikleri, bazılarının aynı antijenle tekrar karşılaşılması durumunda hızla devreye girmek üzere immünolojik bellek hücreleri olarak ayrıldıkları bilinmektedir. Immunoglobulin lgg lga lge lgm lgd Functions Main form of antibodies in circulation: production increased after immunization; secreted during secondary response Main antibody type in external secretions, such as saliva and mother s milk Responsible for allergic symptoms in immediate hypersensitivity reactions Function as antigen receptors on lymphocyte surface prior to immunization; secreted during primary response Function as antigen receptors on lymphocyte surface prior to immunization; other functions unknown Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 103 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 104 Humoral bağışıklık Humoral bağışıklık IgG = Dolaşımdaki immunglobulinlerin %70-75 ini oluşturur. Serum proteinlerinin en uzun ömürlü olanıdır(21 gün) Bakteri enfeksiyonlarına karşı IgA = %15-20 sini oluşturur. Tükrük,lakrimal sıvı ve kolostrumdaki başlıca koruyucu immunglobulindir. Antijenleri ortamdan uzaklaştırarak etkili olur IgM = %10 u oluşturur. Yabancı mikroorganizmaların hücumunda IgD = %1 den daha azını oluşturur. Dolaşımdaki B-lenfositlerde reseptör bölgesi bulunur IgE = Serum düzeyleri oldukça düşüktür. Çeşitli organizmalara ait sporların vücuda girmesiyle veya paraziter enfeksiyonlarda Plazma hücrelerinin ürettikleri antikorlar antijenlerle birleşerek immün kompleks oluştururlar. İmmün kompleks bir plazma protein sistemi olan kompleman sistemini aktive eder. Kompleman sistemi birden dokuza kadar numaralanan (C1-9) elemanlardan meydana gelir. 1-4 arası numaralanan elemanlar antijenin bağlandığı hücreyi makrofajlara tanıtara fagosite edilmelerini sağlar arası numaralanan elemanlar ise ozmotik lizis işlemiyle yok ederler. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 105 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 106 Antijen-immün kompleksinin yok edilmesi Bağışıklığın özellikleri Nötralizasyon Aglutinasyon ve presipitasyon Komplementin aktivasyonu Fagositlerin cezbedilmesi Opsonizasyon İnflamasyon uyarılması Baterial ve viral adhezyonun önlenmesi Sepesifite Hem T hem de B lenfositler ancak reseptörlerinin bağlandığı belli antijenleri yok edebilirler. Çeşitlilik Dünyada binlerce, milyonlarca antijen vardır, fakat bunların bir kısmı sağlığımızı tehdit etmektedirler.hastalık oluşturacak antijenlere karşı o antijeni tanıyan aktif lenfosit vardır. Bellek Vücuda bir antijen girdiği zaman iki ayrı tip hücre oluşturulur. Bunlardan birincisi antijeni yok eden diğeri ise inaktif bellek hücresidir. Şayet oluştuğu antijen ile sonradan karşılaşırsa bu bellek hücreleri aktifleşerek öncekinden daha hızlı ve daha kuvvetli bir savunma sağlanır. Tolerans Vücuttaki tüm hücre ve dokular antijen ihtiva ederler, fakat bu antijenlere karşı savunma oluşturulmaz. Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 107 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ

19 Hücresel bağışıklık Yararlanılan Kaynaklar Hücresel bağışıklığın unsurları Makrofaj Langerhans hücreleri Lenfoid organlardaki diğer tüm dendritik hücreler Karaciğerin kuppfer hücreleri Majör doku uyum antijenleri MHC Sınıf I Sınıf II Sınıf III T lenfositler CD4 + T lenfositlerin rolü CD8 + T lenfositlerin rolü NK hücreleri Aktümsek, A. (2010). Anatomi ve Fizyoloji - İnsan Biyolojisi (5.baskı). Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Solomon, E., P., İnsan Anatomi ve Fizyolojisine Giriş, Birinci Baskıdan çeviri (Çev. Edt. Doç.Dr.Levent Ertuğrul) Akademi Basın ve Yayıncılık, İstanbul, Aktümsek, A., İnsan Fizyolojisi (Human Physiology, Daniel McLaughlin, Jonathan Stamford, David White, Taylor & Francis), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara. Guyton, A. C., Hall J. E. Tıbbi Fizyoloji. Nobel Tıp Kitap evleri. İzmir. Çevik, İ. E., Göçmen, B., Mermer, A., Hayvan Fizyolojisi (Animal Physiology), Ege Üniversitesi, Fen Fakültesi Kitaplar Serisi, No: 169, Bornova-Izmir, Noyan. A. Yasamda ve Hekimlikte FIZYOLOJI. Meteksan. Ankara, Hatipoğlu, T., Anatomi ve Fizyoloji, 6. Baskı, Hatipoğlu Yayınevi, Ankara, 1987 McKinley & O'Loughlin, Human Anatomy, First Edition, McGraw-Hill Science/Engineering/Math; 1 edition (March 3, 2005) Durham, D.G., Biology Anatomy & Physiology I ( Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 109 Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ 110 Bittiiiii Aralık 12 Doç. Dr. Hasan KOÇ