ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ

Transkript

1 ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ DOKTORA TEZİ AHIR GÜBRESİ VE HÜMİK ASİTLE BİRLİKTE TOPRAKTAN VE YAPRAKTAN UYGULANAN MANGANIN BİBERDE PROTEİN İLE C VİTAMİNİ İÇERİĞİ VE BAZI VERİM ÖĞELERİ ÜZERİNE ETKİSİ Halil SAMET TOPRAK ANABİLİM DALI ANKARA 2004 Her hakkı saklıdır.

2 Prof. Dr. S. Rıfat YALÇIN danışmanlığında Halil SAMET tarafından hazırlanan bu çalışma tarihinde aşağıdaki Jüri tarafından Toprak Anabilim Dalı nda Doktora Tezi olarak kabul / ret edilmiştir. Başkan : Prof. Dr. S. Rıfat YALÇIN İmza :... Üye : Prof. Dr. Sadık USTA İmza :... Üye : Prof. Dr. İbrahim DEMİR İmza :... Üye : Prof. Dr. Süleyman TABAN İmza :... Üye : Doç. Dr. Bülent TOPÇUOĞLU İmza :... Yukarıdaki sonucu onaylarım. Prof. Dr. Metin OLGUN Enstitü Müdürü

3 ÖZET Doktora Tezi AHIR GÜBRESİ VE HÜMİK ASİTLE BİRLİKTE YAPRAKTAN VE TOPRAKTAN UYGULANAN MANGANIN BİBERDE PROTEİN İLE C VİTAMİNİ İÇERİĞİ VE BAZI VERİM ÖĞELERİ ÜZERİNE ETKİSİ Halil SAMET ANKARA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TOPRAK ANABİLİM DALI Danışman: Prof. Dr. S. Rıfat YALÇIN Bu araştırmanın amacı; tatlı biberin (Capsicum annum L.) protein ile vitamin C içeriği ve bazı verim öğelerine (bitki boyu, gövde kalınlığı, dallanmalar arası mesafe) ahır gübresi ve hümik asitle birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın etkilerini karşılaştırılmaktır. Araştırma, tarla şartlarında iki yıl süreyle farklı parsellerde yürütülmüştür. Ahır gübresi (3 ton da -1 ), hümük asit (80 kg da -1 ) ve topraktan uygulanan mangan (0, 2, 4 ve 6 kg da -1 ) dikimden önce toprağa karıştırılmıştır. Yapraktan uygulanan mangan (0, % 1, % 2 ve % 3) vejetasyon süresi boyunca 1/100 seyreltildikten sonra, üç defada püskürtülerek verilmiştir. Denemenin I. yılında biberin toplam verimi üzerine, manganın uygulama şekli (topraktan, yapraktan) ile mangan düzeyleri (Mn 1, Mn 2, Mn 3 ) ve organik gübre uygulamaların (ahır gübresi, hümik asit) etkileri istatistiksel açıdan önemli bulunmamıştır. Denemenin II. yılında ise; biberin toplam verimi üzerine mangan düzeyleri istatistiksel açıdan önemli bulunmazken, gübreleme şekli % 5 düzeyinde, organik uygulamalar da % 1 düzeyinde istatistiksel açıdan önemli bulunmuştur. Ahır gübresi ve hümik asit uygulaması biberin toplam verimini kontrole göre sırasıyla % ve % oranlarında arttırmıştır. Denemenin her iki yılında da biberin protein içeriği üzerine gübreleme şekli, mangan düzeyleri ve organik uygulamaların etkileri, istatistiksel açıdan güvenilir derecede önemli bulunmamıştır. Denemenin ilk yılında C vitamini miktarı üzerine gübreleme şekli ile mangan düzeyleri arasındaki etkileşim istatistiksel açıdan % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Manganın yapraktan verilmesi ile dozlardaki sıralama Mn 1 <Mn 2 <Mn 3 şeklinde belirlenmiş ve sırasıyla % 2.96, % 5.85 ve % oranlarında bulunmuştur. Denemenin ikinci yılında C vitamini miktarı üzerine gübreleme şeklinin etkileri istatistiksel açıdan önemli bulunmazken, mangan düzeyleri ve organik uygulamalar % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Ahır gübresi ile birlikte verilen Mn 1 düzeyindeki mangan uygulaması C vitamini miktarını % 0.14 oranında arttırırken hümik asit ile birlikte verilen Mn 1 düzeyindeki mangan % 2.82 oranında azaltmıştır. Denemenin birinci ve ikinci yılında yaprakların Mn kapsamı üzerine, gübreleme şekli ve mangan düzeylerinin etkileri istatistiksel açıdan % 1 düzeyinde güvenilir derecede önemli bulunmuştur. Topraktan mangan uygulamaları, yaprakların mangan kapsamını kontrole göre düşürürken, yapraktan mangan uygulamaları Mn 1 <Mn 2 <Mn 3 sıralaması ile arttırmıştır. Denemenin I. yılında meyvelerin Mn kapsamı üzerine gübreleme şekli, mangan düzeyleri ve organik uygulamaların üçlü etkileşimi istatistiksel açıdan % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. İkinci yılda ise, gübreleme şekli ile mangan düzeyleri arasındaki etkileşim istatistiksel açıdan % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Her iki yılda da yapraktan mangan uygulamaları meyvelerin mangan kapsamını kontrole göre arttırmıştır. Denemenin ilk yılında, bitki boyu üzerine gübreleme şekli, mangan düzeyleri ve organik uygulamaların üçlü etkileşimi istatistiksel olarak % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. İkinci yılda ise sadece mangan düzeyleri % 1 düzeyinde önemli bulunmuştur. İlk yılda gövde kalınlığı üzerine organik uygulamalar istatistik olarak % 1 düzeyinde önemli iken, ikinci yılda mangan düzeyleri % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Dallanmalar arası mesafeler üzerine ise sadece ikinci yılda mangan düzeyleri ile organik uygulamalar arasındaki etkileşim istatistiksel açıdan % 5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Topraktan ve yapraktan mangan uygulamalarında dallanmalar arası mesafeler, ahır gübresi ile dozlara bağlı olarak azaltırken hümik asit ile arttırmıştır. 2004, 159 sayfa Anahtar Kelimeler: Mangan, C vitamini, protein, hümik asit, ahır gübresi i

4 ABSTRACT Ph.D. Thesis THE EFFECT OF MANGANESE APPLIED TO SOIL AND LEAF ALONG WITH FARMYARD MANURE AND HUMIC ACID ON THE CONTEND OF PROTEIN AND VITAMIN C AND SOME YIELD PARAMETERS IN PEPPER Halil SAMET Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Soil Science Supervisor: Prof. Dr. S. Rıfat YALÇIN The aim of this study was to compare the efficiency of manganese applied to soil and leaf along with farmyard manure and humic acid on the content of protein and vitamin C and some yield parameters (such as: the length of plant, the depth of stem and the distance of branches) in sweet pepper (Capsicum annum L.) cv. The experiment was conducted in field conditions and different plots in 2002 and 2003 growing seasons. Farmyard manure (30 ton ha -1 ), humic acid (800 kg ha -1 ) and manganese applied to soil (0, 20, 40 and 60 kg ha -1 ) were applied to soil before the planting. On the other hand, manganese solutions (0, 1 %, 2 %, 3 %) were sprayed to leaf for 3 times after the diluting 1/100, during the vegetation period. In the first year of the experiment, the effects of manganese aplications (soil and leaf) and manganese levels (Mn 1, Mn 2, Mn 3 ) and organic fertilizer applications (farmyard manure and humic acid) were not statistically significant on the total pepper yield. In the second year, while the effects of manganese levels was not significant on the total yield, the effects of manganese aplications and organic fertilizer applications were found to be statistically significant at 5 % and at 1 % respectively. The applications of farmyard manure and humic acid increased the total yield of pepper at rate of % and %, respectively. The effects of manganese aplications, manganese levels and organic applications were not statistically significant on the protein content of sweet pepper in both of I. and II. years. In the I. year, among the interaction of manganese aplications and manganese levels were found to be statistically significant at 5 % on the vitamin C content of sweet pepper. On the other hand, in the leaf applications, among the manganese levels the highest effect was shown by Mn 3 ( %) and Mn 2 (5.85 %) and Mn 1 (2.96 %) applications followed this. In the II. year, the effects of manganese aplications was not statistically significant on the vitamin C content but the effects of manganese levels and organic applications were statistically significant at 1 % on the vitamin C content of sweet pepper. Mn 1 level applied along with farmyard manure increased the vitamin C content at the rate of 0.14 %, on the other hand, Mn 1 level applied along with humic acid decreased the vitamin C content at the rate of 2.82 %. The effects of manganese aplications and manganese levels were found to be significant at 1 % on the manganese content of pepper leaves in both of I. and II. years. While manganese applied to the soil decreased the manganese content of the leaves, Mn applied to the leaf increased the manganese content of the leaves of pepper. In the first year, the interaction of manganese aplications and manganese levels and organic applications, were found to be statistically significant at 1 % on the content of pepper crops. In the second year, the interaction between fertilisation form and manganese levels were found to be statistically significant at 1 % on the manganese content of pepper crops. Both of the I. and II. years, manganese applied to leaf increased manganese content of pepper crops according to the control applications. In the first year, the interaction of manganese aplications and manganese levels and organic applications were found to be statistically significant at 5 % on the length of the plant of sweet pepper. In the second year, only the effects of manganese levels were significant at 1 % on the length of the plant. In the first and second years, the effect of organic applications were significant at 1 % and at 5% on the thickness of stem in pepper, respectively. The interaction between manganese level and organic applications were found to be statistically significant at 5 % on the distance of branches in the only second years. When the manganese have applied to soil and leaf, farmyard manure decreased the distance of branches, but humic acid increased, depend on the doses. 2004, 159 pages Key Words: Manganese, Pepper, Vitamin C, Protein, Farmyard Manure, Humic acid ii

5 ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR Bu çalışmada, Ayaş ekolojik koşullarında yoğun olarak üretilen ve iç pazarda sofralık yeşil biber olarak tüketilen Demre sivri biberinin, protein ile vitamin C içeriği ve bazı verim öğeleri üzerine manganın etkileri araştırılmıştır. Bu amaçla mangan topraktan ve yapraktan uygulanmıştır. İki yıl üst üste yürütülen denemede, manganın bitkiler tarafından alınmasında ahır gübresi ve hümik asit uygulamalarının etkilerine de bakılmış ve sonuçlar bu şekilde değerlendirilmiştir. Bana bu konuda çalışma olanağı sağlayan ve çalışmalarım boyunca bilgi ve tecrübeleri ile bana sürekli destek olan danışmanım Sayın Prof Dr. S. Rıfat YALÇIN a; tez çalışması boyunca çok değerli katkı ve yardımlarını aldığım Tez İzleme Komitesi (TİK) Hocalarım Sayın Prof Dr. Sadık USTA ve Sayın Prof Dr. İbrahim DEMİR e; araştırmalarımı yürüttüğüm işletmede yardımlarını benden esirgemeyen Çiftlikler müdürü Sayın Prof. Dr. Hatice DUMANOĞLU na ve tüm işletme personeline; fikir ve önerileri ile tezin oluşmasında bana yardımcı olan Sayın Prof. Dr. Süleyman TABAN a; laboratuar çalışmalarımda hep desteğini ve yardımlarını gördüğüm Sayın Araş. Gör. Yakup ÇIKILI ya ve tüm Toprak Bölümü değerli Hocaları ile teknik personeline; manevi desteğini her zaman yanımda hissettiğim değerli eşim Mükerrem SAMET e ve oğlum Hüseyin Önder SAMET e sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Halil SAMET Ankara, Kasım 2004 iii

6 İÇİNDEKİLER ÖZET... ABSTRACT... ÖNSÖZ ve TEŞEKKÜR... İÇİNDEKİLER... ŞEKİLLER DİZİNİ... ÇİZELGELER DİZİNİ GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL VE METOT Araştırma Yerinin Tanımı Yörenin İklim Özellikleri Araştırma Yerinin Arazi, Toprak Özellikleri ve Su Kalitesi Toprak Örneklerinde Yapılan Bazı Fiziksel ve Kimyasal Analizler Mekanik analiz (Tekstür) Toprak reaksiyonu (ph) Tarla kapasitesi Organik madde Kireç (CaCO 3 ) Toplam azot (N) Katyon değişim kapasitesi (KDK) Değişebilir Na +,K +, Ca ++ ve Mg Bitkiye yarayışlı fosfor Bitkiye yarayışlı demir(fe), bakır(cu), çinko(zn) ve mangan (Mn) Ahır Gübresi ve Hümik Asitte Yapılan Bazı Kimyasal Analizler Tarla Denemesi Denemenin planlanması ve kurulması Bitkilerin yetiştirilmesi Yaprak ve meyve örneklerinin alınması ve analize hazırlanması Bitkilerde bitki boyu, gövde kalınlığı ve dallanmalar arası mesafenin ölçülmesi... i ii iii iv vii x iv

7 3.7. Bitki Analizleri Yapraklarda ve meyvelerde mangan belirlenmesi Meyvelerde C vitamini belirlenmesi Meyvelerde protein belirlenmesi İstatistiksel Değerlendirme BULGULAR VE TARTIŞMA Deneme Alanı Topraklarının Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Denemede Kullanılan Organik Materyallerin Bazı Kimyasal Özellikleri Ahır Gübresi ve Hümik Asit ile Birlikte Topraktan ve Yapraktan Uygulanan Manganın Biber Bitkisinin Verim ile Bazı Kalite Özelliklerine Etkisi Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde toplam verimi üzerine etkisi Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde protein miktarı üzerine etkisi Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde C vitamini üzerine etkisi Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biber yapraklarındaki mangan kapsamı üzerine etkisi Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biber meyvelerindeki mangan kapsamı üzerine etkisi Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde bitki boyu üzerine etkisi Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde gövde kalınlığı üzerine etkisi Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde dallanmalar arası mesafe üzerine etkisi SONUÇ ve ÖNERİLER... KAYNAKLAR v

8 EKLER DİZİNİ... Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek Ek ÖZGEÇMİŞ vi

9 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil 3.1. Şekil yılı vejetasyon dönemlerine ait aylık ortalama sıcaklık değerleri, 0 C yılı vejetasyon dönemlerine ait aylık toplam yağış değerleri, mm Şekil 3.3. Denemenin kurulması ve ilk hasat ( ) Şekil 4.1. Şekil 4.2. Şekil 4.3. Şekil 4.4 Şekil 4.5. Şekil 4.6. Şekil 4.7. Şekil 4.8. Şekil 4.9. Şekil Topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde toplam verim üzerine etkisi, kg da Topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde toplam verim üzerine etkisi ( ) Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. Yıl) biberde toplam verim üzerine etkisi, kg da Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (II. Yıl) biberde toplam verim üzerine etkisi, kg da Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. ve II. Yıl) biberde toplam verim üzerine etkisi, kg da Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan uygulanan manganın biberde toplam verim üzerine etkisi ( ) Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte ve yapraktan uygulanan manganın biberde toplam verim üzerine etkisi ( ) Topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde protein miktarı üzerine etkisi, % Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. Yıl) biberde protein miktarı üzerine etkisi, % Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (II. Yıl) biberde protein miktarı üzerine etkisi, % vii

10 Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın ( I. ve II. Yıl) biberde protein miktarı üzerine etkisi, % Topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde C vitamini miktarı üzerine etkisi, mg 100 g Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. Yıl) biberde C vitamini miktarı üzerine etkisi, mg 100 g Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (II. Yıl) biberde C vitamini miktarı üzerine etkisi, mg 100 g Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. ve II. Yıl) biberde C vitamini miktarı üzerine etkisi, mg 100 g Topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biber yapraklarındaki mangan kapsamı üzerine etkisi, mg kg Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. Yıl) biber yapraklarındaki mangan kapsamı üzerine etkisi, mg kg Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (II. Yıl) biber yapraklarındaki mangan kapsamı üzerine etkisi, mg kg Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. ve II. Yıl) biber yapraklarının mangan kapsamı üzerine etkisi, mg kg Topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biber meyvelerindeki mangan kapsamı üzerine etkisi, mg kg Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. Yıl) biber meyvelerindeki mangan kapsamı üzerine etkisi, mg kg Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (II. Yıl) biber meyvelerinin mangan kapsamı üzerine etkisi, mg kg viii

11 Şekil Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. ve II. Yıl) biber meyvelerinin mangan kapsamı üzerine etkisi, mg kg Topraktan ve yapraktan mangan uygulamalarının biberde bitki boyu üzerine etkisi, cm Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. Yıl) biberde bitki boyu üzerine etkisi, cm Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (II. Yıl) biberde bitki boyu üzerine etkisi, cm Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. ve II. Yıl) biberde bitki boyu üzerine etkisi, cm Şekil Topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde gövde kalınlığı üzerine etkisi, cm Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. Yıl) biberde gövde kalınlığı üzerine etkisi, cm Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (II. Yıl) biberde gövde kalınlığı üzerine etkisi, cm Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. ve II. Yıl) biberde gövde kalınlığı üzerine etkisi, cm Şekil Topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde dallanmalar arası mesafe üzerine etkisi, cm Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I.Yıl) biberde dallanmalar arası mesafe üzerine etkisi, cm Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (II.Yıl) biberde dallanmalar arası mesafe üzerine etkisi, cm Şekil Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın (I. ve II. Yıl) biberde dallanmalar arası mesafe üzerine etkisi, cm ix

12 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 2.1. Sebzelerdeki azot içeriklerinin dağılımı ve uyarlanmış N:P faktörleri Çizelge 3.1. Deneme planı Çizelge 4.1. Deneme toprağının bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri Çizelge 4.2. Ahır gübresi ve hümik asidin bazı kimyasal özellikleri Çizelge 4.3. Çizelge 4.4. Çizelge 4.5. Çizelge 4.6. Çizelge 4.7. Çizelge 4.8. Çizelge 4.9. Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde toplam verim üzerine etkisi, kg da Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde toplam verim üzerine etkilerine ilişkin varyans analiz sonuçları Değişik düzeylerde mangan ile ahır gübresi ve hümik asit uygulamalarının biberde toplam verim üzerine etkisinin duncan testi ile karşılaştırılması Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte uygulanan mangan düzeylerinin biberde toplam verim üzerine etkisinin duncan testi ile karşılaştırılması Topraktan ve yapraktan uygulanan mangan düzeylerinin biberde toplam verim üzerine etkisinin duncan testi ile karşılaştırılması Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan mangan ile biberin toplam veriminde kontrole göre sağlanan artışlar, % Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde protein miktarı üzerine etkisi, % Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde protein miktarı üzerine etkilerine ilişkin varyans analiz sonuçları Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan mangan ile biberin protein miktarında kontrole göre sağlanan artışlar, % x

13 Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde C vitamini miktarı üzerine etkisi, mg 100 g Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte yapraktan uygulanan manganın biberde C vitamini miktarı üzerine etkilerine ilişkin varyans analiz sonuçları Çizelge Topraktan ve yapraktan uygulanan mangan düzeylerinin biberde C vitamini miktarı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması 60 Çizelge Değişik düzeylerde manganın topraktan ve yapraktan uygulanmasının biberde C vitamini miktarı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması (LSD=3.205) Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte uygulanan manganın biberde C vitamini miktarı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Değişik düzeylerde manganın ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte uygulanmasının biberde C vitamini miktarı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan mangan ile biberin C vitamini miktarında kontrole göre sağlanan artışlar, % Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biber yapraklarının mangan kapsamı üzerine etkisi, mg kg Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biber yapraklarının mangan kapsamı üzerine etkilerine ilişkin varyans analiz sonuçları Çizelge Topraktan ve yapraktan uygulanan mangan düzeylerinin biber yapraklarının mangan kapsamı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Değişik düzeylerde manganın topraktan ve yapraktan uygulanmasının biber yapraklarındaki mangan kapsamı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması (LSD=3.205) Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan mangan ile biber yapraklarının mangan kapsamında kontrole göre sağlanan artışlar, % xi

14 Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biber meyvelerinin mangan kapsamı üzerine etkisi, mg kg Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biber meyvelerinin mangan kapsamı üzerine etkilerine ilişkin varyans analiz sonuçları Çizelge Değişik mangan düzeyleri ile birlikte ahır gübresi ve hümik asit uygulanmalarının biber meyvelerinin mangan kapsamı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte uygulanan mangan düzeylerinin biber meyvelerinin mangan kapsamı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Değişik düzeylerde manganın doğrudan (a), ahır gübresi (b) ve hümik asit (c) ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulamalarının biber meyvelerindeki mangan kapsamı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması (LSD=3.514) Çizelge Topraktan ve yapraktan uygulanan mangan düzeylerinin biber meyvelerinin mangan kapsamı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Değişik mangan düzeylerinin topraktan ve yapraktan uygulanmasının biber meyvelerinin mangan kapsamı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması (LSD=2.456) Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan mangan ile biber meyvelerinin mangan kapsamında kontrole göre sağlanan artışlar, % Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde bitki boyu üzerine etkisi, cm Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde bitki boyu üzerine etkilerine ilişkin varyans analiz sonuçları Çizelge Değişik düzeylerde mangan ile birlikte ahır gübresi ve hümik asit uygulamasının biberde bitki boyu üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan (a) ve yapraktan (b) uygulanan mangan düzeylerinin biberde bitki boyu üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması xii

15 Çizelge Değişik mangan düzeylerinin doğrudan (a), ahır gübresi (b) ve hümik asit (c) ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanmasının biberde bitki boyu üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması (LSD=6.841) Çizelge Değişik düzeylerde uygulanan manganın biberde bitki boyu üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan mangan ile biberin bitki boyunda kontrole göre sağlanan artışlar, % Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde gövde kalınlığı üzerine etkisi, cm Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde gövde kalınlığı üzerine etkilerine ilişkin varyans analiz sonuçları Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit uygulamalarının biberde gövde kalınlığı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Değişik düzeylerde uygulanan manganın biberde gövde kalınlığı üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan mangan ile biberin gövde kalınlığında kontrole göre sağlanan artışlar, % Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde dallanmalar arası mesafe üzerine etkisi, cm Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan manganın biberde dallanmalar arası mesafe üzerine etkilerine ilişkin varyans analiz sonuçları Çizelge Değişik mangan düzeyleri ile birlikte ahır gübresi ve hümik asit uygulamalarının biberde dallanmalar arası mesafe üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte uygulanan manganın biberde dallanmalar arası mesafe üzerine etkilerinin duncan testi ile karşılaştırılması Çizelge Ahır gübresi ve hümik asit ile birlikte topraktan ve yapraktan uygulanan mangan ile biberde dallanmalar arası mesafe aralıklarında kontrole göre sağlanan artışlar, % xiii

16 xiv

17 1. GİRİŞ İnsanların beslenmesi ve sağlıklı bir şekilde yaşayabilmesi için hayvansal ve bitkisel besinlerin dengeli ve düzenli bir şekilde alınması gerekmektedir. Böylece alınan bu besinlerle vücut direnci arttırılarak pek çok hastalığa yakalanma riski azaltılmaktadır. Biber, beslenme ve insan sağlığı açısından son derece önemlidir. Taze olarak tüketildiği gibi yemeklere farklı bir lezzet vermek için kullanılır. Ayrıca salça, turşu, kuru ve pul biber olarak ta mutfaklarda yaygın olarak tüketilmektedir. Uzmanlar, biberlerde bol miktarda beta karoten, C, P ve K vitaminleriyle bazı alkoloidler bulunduğunu kaydederek, bunların mideyi kuvvetlendirdiğini, iştah açtığını ve mide tembelliğini giderdiğini rapor etmişlerdir. P vitamininin kan dolaşımını uyararak kan basıncını ayarladığını (Kratl 1957), ayrıca damarları yumuşatıp kanamayı önlediğini, K vitamininin de kanın pıhtılaşma kabiliyetini arttırarak kanamaları durdurduğunu (Anonymous 2003) bildirmişlerdir. 100 g biberde 35 mg A vitamini, 21 mg B vitamini, 84 mg B2 vitamini ve 88 mg C vitamini bulunur (Work 1950). İnsan vücudunda önemli fonksiyonları olan C vitamini 1927 yılında Szent-Györgyi tarafından kırmızı biber ile böbrek üstü bezinin kabuğundan elde edilmiştir. Bütün hücrelerde bulunan C vitamini yükseltgenme indirgenme tepkimelerine katılır. Kemiğin kalojen (collagen) yapıdaki protein oluşumuna katıldığı için kemik dokusunun gelişimi ve dengesinin korunmasını sağlar. Ayrıca C vitamini insan vücudunun mikrobik enfeksiyonlara karşı dayanıklılığı artırır (Mapson 1958). Yetişkin bir insanın günlük C vitamini ihtiyacı mg olduğu ve bu miktarın depolanamadığı için her gün alınması gerektiği düşünüldüğünde tüketilen yiyeceklerin C vitamini içeriklerinin yüksek olması büyük önem taşımaktadır (Anonymous 2004). C vitamini noksanlığında saç dökülmesi, halsizlik, dirençsizlik, diş kanamaları, skorbit, tansiyon yükselmesi meydana gelir (Günay 1992). 1

18 C vitamini meyve ve sebzelerde farklı miktarlarda bulunmaktadır. En çok tüketilen yiyeceklerden bazılarının C vitamini kapsamları aşağıda verilmiştir (Sebrel ve Harris 1967, Aktaş 1987) Sebzeler ve Meyveler C vitamini mg/100 g Kuş üzümü 210 Maydanoz 170 Biber 125 Şalgam 120 Ispanak 60 Lahana 60 Çilek 60 Limon 50 Patates 30 Domates 25 Hıyar 9 Elma 9 Kiraz 8 Şeftali 7 Karpuz 6 Yıllardan beri yapılan pek çok araştırmada, C vitamininin etkili bir anti-kanser ajanı olduğunu bulunmuştur. Çalışmalar, C vitamininin antioksidant özelliğinin kanseri yenmede birkaç yolla olduğunu savunmaktadır. Lipitlerin peroksidasyonunu önleyerek bozulma ve yaşlanma olaylarında etkilidir. Yetişkin insanlarla yapılan bir çalışma bir yıl süreyle günlük 400 mg C vitamininin serumdaki lipit peroksitleri azalttığını göstermiştir. Vitamin C aynı zamanda DNA ya verilebilecek serbest radikal hasarları da engellemektedir. Gaby ve Singh (1991) in birkaç çalışması vitamin C nin genetik değişiklikleri ve kromozom bozulmalarını engellediğini göstermektedir (Gümrükçüoğlu 2004). Yiyecekler yoluyla alınan C vitamininin önemli bir kısmı taze sebze ve meyvelerden sağlanmaktadır. Bu yüzden bu tür yiyeceklerin doğru bir şekilde hazırlanmaları gerekmektedir. Özellikle taze sebzelerin hazırlanmaları sırasında C vitamini içeriklerindeki en fazla kayıp suda çözünebilen bir vitamin olması nedeniyle yıkama 2

19 esnasında ve hava ile teması sonucu aktif duruma geçen askorbik asit oksidaz enziminin C vitaminini parçalaması nedeniyle bekletme aşamasında, meydana gelmektedir. Az miktarda su ile haşlama ve basınçlı pişirme, bunun yanında pişirme süresinin kısa olması yiyeceklerde C vitamini kaybını en aza indiren yöntemlerdir (Aktaş 1987). Bir mikroelement olan mangan, özellikle fotosentezdeki önemli işlevlerinin yanında oksidasyon-redüksiyon proseslerinde, dekarboksilasyon ve hidroliz reaksiyonlarında da yer almaktadır (Bonner ve Varner 1976). Mangan, çeşitli fonksiyonları ile de bitkilerin karbonhidrat miktarlarına, protein oluşumlarına ve vitamin C içeriğine olumlu yönde etki yapar (Mengel 1984). Bitkiler, geliştikleri ortamdan manganı kökleri aracılığıyla Mn +2 iyonu şeklinde ve püskürtülerek uygulanmaları durumunda yaprakları aracılığıyla alırlar Ayrıca doğal ve yapay (sentetik) kompleks oluşturucularla moleküler şekilde bağlanmış olan manganı da alabilirler (Kacar ve Katkat 1998). Bitkilerin yaşantılarını sürdürebilmeleri için son derece gerekli olan maddelerden biri de proteinlerdir. Yeşil bitki dokularında protein azotunun toplam azot içindeki payı % kadardır. Nükleik asitlerin yapısındaki azot toplam azotun % 10 unu, çözünebilir amino azotu ise % 5 ini oluşturur (Aktaş 1991). Bielka (1969) ya göre normal bir insan vücudunun her 1 kg ı için günde 1 g hazmedilebilir proteine ihtiyaç vardır. Proteinler insan beslenmesinde çok özel yeri olan maddelerdir. Bu maddelerin noksanlığı çeşitli rahatsızlıklara neden olur. Çok basit bir örnekle kalp ve damar rahatsızlığı olan hastaların hayvansal besinlerden uzak durmaları istenir. Bitkisel proteinler vücutta depolanamadığı için rahatsızlığı olanların alabilecekleri tek protein kaynağıdır (Günay 1992). Topraktan NaOH ile ekstrakte edilip, kuvvetli asitlerle çöktürülebilen organik maddeler Hümik asit olarak tanımlanır. Hümik asitler suda güç çözünürler ve Ca, Mg, Fe ve Al gibi çok değerlikli iyonlarla güç çözünen bileşikler oluştururlar (Özbek et al. 1993). 3

20 Hümik maddelerin bitki gelişimini uyarıcı etkisinin, makro besin maddelerinin alımının arttırılması ile ilişkili olduğu bildirilmiştir. Hümik maddeler geçiş metal katyonları ile kompleks oluşturabilir ve bu nedenle besin alımını arttırabilir ya da tersine köklerle rekabete girerek azaltabilir. Ayrıca hümik maddelerin düşük molekül ağırlıklı bileşenlerinin bitkiler tarafından alınabildiği, bu bileşenlerin hücre zarı geçirgenliğini arttırdığı ve hormon benzeri aktivite gösterdiği kabul edilmektedir (Kononova et al. 1966). Hümik asidin bitki gelişimi üzerine olan etkisi, iyon değişimi yapıp bitkinin kullanımına sunması ile doğrudan olabileceği gibi mikrobiyal aktiviteyi attırarak bunların sonucunda oluşan hormonlarla dolaylı da olabilmektedir (Vaughan et al. 1976). Yürütülen bu çalışma ile, Ayaş ekolojik koşullarında yoğun olarak üretilen ve iç pazarda sofralık yeşil biber olarak tüketilen Demre sivri biberinin toplam verim, protein ve vitamin C içeriği ile bazı verim öğeleri (bitki boyu, gövde kalınlığı ve dallanmalar arası mesafeler) üzerine, - Değişik mangan düzeylerinin topraktan ve yapraktan uygulanmasının etkilerinin belirlenmesi, - Ahır gübresi ve hümik asit uygulamalarının etkilerinin karşılaştırmalı olarak belirlenmesi, - Ahır gübresi ve hümik asit uygulanan parsellere mangan düzeyleri topraktan ve yapraktan uygulanarak, organik maddelerin mangan alımı üzerine etkilerinin belirlenmesi ve, - Elde edilen tüm sonuçların yorumlanması, pratiğe indirgenmesi ve üretici ile paylaşılması da amaçlanmıştır. 4

21 2. KAYNAK ÖZETLERİ Granick (1948), yüksek mangan konsantrasyonunda klorofilin öncül maddesi olan protoporfirin 9 un yapısında yer alan Fe in Mn ile yer değiştirmesi sonucunda bu maddenin klorofile dönüşümünün engellendiği, bitkideki klorozun bu nedenle ortaya çıktığını bildirmiştir. Hewitt (1948), kimyasal davranışları açısından Mn, hem Mg ve Ca gibi toprak alkalisi katyonların hem de Zn ve Fe gibi ağır metallerin özelliklerini taşır. Bu yüzden bu iyonlar manganın alınmasını ve bitki içinde taşınmasını engellerken, mangan da bu iyonların alınımını engeller. Hivon et al. (1951), mangan içermeyen besin ortamında yetiştirilen fasulye bitkisinde artan mangan uygulamasının askorbik asit (vitamin C) miktarı ile askorbik asit oksidaz aktivitesi üzerine olan etkisini belirlemek amacıyla yaptıkları çalışmada, askorbik asit miktarının ya da askorbik asit oksidaz aktivitesinin bitkinin yaprak, gövde ve köklerine uygulanan mangan düzeyleri ile etkilemediğini, ancak bitkinin amino asit içeriği ile güneş ışığına maruz bırakılma zamanı ve ışığın intensitesi arasında pozitif bir ilişkinin olduğunu tespit etmişlerdir. Ayrıca bu çalışmada artan mangan düzeylerinin bitki kuru ağırlığında az da olsa etkili olduğunu bildirilmiştir. Gupta et al. (1970) asitli peat toprakta yetiştirdikleri havuç bitkisinin kimyasal kompozisyonu, yaprak bronzlaşması ve verimi üzerine Mn ve ph nın etkisini araştırmışlardır. Bitkinin yapraklarında mangan içeriğinin ph de en üst düzeyde olduğunu arasında ise en düşük düzeyde olduğunu; ph: deki Mn içeriğinin e göre daha düşük düzeyde bulunduğunu; yaprak dokularının oluşumunda Mn ile ph arasında önemli bir ilişkinin olduğunu bildirmişlerdir. Aynı araştırmada havuç yapraklarında bronz renkli belirtiler görüldüğünde Mn içeriğinin bu dokularda 2600 mg kg -1 den daha fazla olduğunu; mangan içeriğinin mg kg -1 arasında havuç veriminin düşmesine sebep olduğunu ve bu verim düşüklüğünün aynı zamanda ph ile de ilişkili olduğunu rapor etmişlerdir. 5

22 Goodwin ve Mercer (1983), proteinlerin önemli bir kısmı kloroplastlarda bulunur ve bunların kromoprotein olarak bulunan kloroplast pigmentleri ile bir organelde gerçekleşen reaksiyonları katalize eden enzimler olduğu ifade edilmiştir. Bu enzimlerden biri olan ribüloz 1,5 difosfat karboksilaz, yapraktaki çözünebilir proteinlerin yaklaşık % 50 sini oluşturmaktadır. Proteinler çoğunlukla enzimlerle aynı zamanda yaprak hücrelerinin sitoplazmalarında ve diğer organellerde bulunmaktadır. Özbek et al. (1984), mangan uygulaması ile çeşitli sebze türlerinde C vitamini içeriğinin arttığını (Scharrer ve Werner (1957); Mg, Mn ve Zn iyonlarının bitkilerde cereyan eden çeşitli enzimatik ve fizyolojik tepkimelerde katalizör görevi (Kacar 1983), metabolizmanın düzenli bir şekilde cereyanını sağlama, bitkisel hormonların oluşumu ve etkinlikleri, bitkilerin su alımı, karbonhidratların taşınması ve parçalanması, şekerlerin oluşması ve kullanılması, klorofil oluşumu, fotosentezin cereyanı, solunum olayları, protein ve aminoasitlerin sentezi gibi hayati olaylarda çok önemli görevler üstlendiklerini bildirmiştir. Yagodin (1984) bildirdiğine göre mangan, Ca gibi iyonların besin ortamından seçicilikle absorbe edilmesini sağlamaktadır. Yetiştirme ortamında mangan bulunması, gerekli inorganik besin maddelerinin bitki dokusunda birikmesine ve besin dengesinin bozulmasına neden olmaktadır. Manganın yaşlı yapraklardan genç yapraklara ve meyvelere doğru fosfor taşıdığı bilinmektedir. Bunun yanında mangan, bitkilerde dokuların su tutma kapasitelerini, trasprasyonu ve meyve verimini teşvik etmektedir. Jiang et al. (1985) biberde yaptıkları çalışmada meyve gelişmesinin çiçeklenmeden sonra 0-26 gün içinde en hızlı olduğunu, daha sonra giderek yavaşladığını ve 40 gün sonra durduğunu saptamışlardır. Kırmızı olgunlaşmış meyvenin vitamin C içeriğinin yeşil biberden 3-4 kat daha fazla olduğunu bildirmişlerdir. Kullanılabilir şeker içeriğinin ise meyvenin büyüme evrelerinde farklı olduğunu; protein seviyesinin ise düştüğünü ortaya koymuşlardır. Visser (1985) mikroorganizma faaliyetleri üzerine hümik asitlerin fizyolojik etkilerini araştırmıştır. Kumlu toprak ve humusça zengin topraktan elde edilen iki farklı hümik 6

23 maddelerin kültür ortamına 30 mg l -1 hesabıyla ilave edildiği zaman mikroorganizma sayısının 200 kat arttığını bildirmiştir. Özellikle düşük molekül ağırlıklı bazı fraksiyonların metabolizmalarında değişiklikler belirlemiştir. 50 mg l -1 nin üzerindeki konsantrasyonlarda fulvik asitlerin fizyolojik etkilerinin daha fazla olduğu buna karşın hümik asitlerin daha yüksek konsantrasyonlarda etkili olmadığını bulmuşlardır. Khadi et al. (1987) bazı biber çeşitlerinin meyvelerinin vitamin C ve mineral bileşimindeki değişimler üzerine yaptıkları araştırmada yeşil ve olgun meyvelerde vitamin C, kuru meyvelerde de Fe, Cu, Zn, Mn, P, K, Ca Mg ve Na kapsamlarının önemli düzeylerde farklılık gösterdiğini belirlemişlerdir. Olgunlaşmış meyvelerin vitamin C kapsamlarını, taze meyvelerden daha yüksek bulmuşlardır. Analiz sonuçlarına göre olgun meyvelerin vitamin C kapsamı, meyve olgunlaşmasına kadar geçen gün sayısına, meyve büyüklüğüne ve varyetelere göre değişikler göstermiştir. Kurutulmuş meyvelerin Fe, Ca, Mg ve Cu içerikleri yeşil meyvelerin vitamin C içerikleriyle ilgili olduğunu rapor etmişlerdir. Belichki (1988) Zlaten Medal biber çeşidi ile faktöriyel bir denemede 0, 6, 8, 12, 16, 32 kg da -1 olacak şekilde NPK uygulayarak meyve sayısı ve ağırlığı ile şeker ve selüloz içeriklerinin arttığını vitamin C içeriğinin ise düştüğünü belirlemişlerdir. Bitkilerin gelişmesi ve erken verime geçmesini hava koşullarına bağlayan araştırıcı en ekonomik ve etkili uygulamaların kg da -1 (NPK) ile kg da -1 (NPK) dozları olduğunu, toplam verimin gübre uygulamalarıyla sırasıyla % 67.4 ve % 43.3 arttığını bildirmiştir. Saed et al.(1988), yapraktan gübreleme ile uygulanan MnSO 4 ın eşit miktarlardaki değişik azot formlarından (kalsiyum nitrat, amonyum sülfat ve amonyum nitrat) biriyle gübrelenerek yetiştirilen buğday bitkisinin fotosentetik pigment içeriği ve verime olan etkisi araştırılmak amacıyla yürütülen saksı denemesinde amonyum nitratın en yüksek klorofil a+b ve karetenoid içeriğini oluştururken tane veriminin de arttığı, kalsiyum nitratın ise saman verimini arttıran en iyi azot formu olduğunu bildirilmiştir. MnSO 4 ile yapraktan gübrelemenin de klorofil a, klorofil b ve tane verimini önemli derecede 7

24 arttırdığını ancak saman verimi ve protein miktarı üzerine önemli bir etkisinin olmadığını belirlenmiştir. Martinez et al. (1990) biber bitkisinin değişik bölümlerindeki mikroelement içeriği ve bunların kırmızı renk oluşumu ile ilişkisini araştırmışlardır. Bunun için ikisi hibrit üçü standart olmak üzere beş çeşit biber bitkisinden örnekleme yapmışlardır. Her bitki gövde (gövde+kökler), yapraklar (yapraklar+yaprak sapları) ve meyveler (meyveler + tohumlar+ saplar) olmak üzere üç bölüme ayırmışlardır. Gruplarda Fe, Mn, Zn, ve kırmızı meyve rengi (capsanthene) analizleri yapılmıştır. Yalnızca Fe, gövde ve yaprak gruplarındaki konsantrasyonda ve tüm bitki ve gövde gruplarındaki içerikte kırmızı meyve rengi ile önemli derecede ilişkilidir. Fe in kırmızı biber ürünlerindeki karotenoid sentezinde ve dolayısıyla kalitesinde çok önemli bir role sahip olduğu kararına varmışlardır. Uddin ve Begum (1990) dört farklı biber kültürü meyvelerinde vitamin C içeriğine NPK nın etkisini belirlemek amacıyla 8 değişik kombinasyon gübreleme uygulayarak biber yetiştirmişlerdir. Besin kaynağı olarak Üre,TSP ve potasyumu sırasıyla 7.5, 6.2 ve 5 kg da -1 hesabıyla vermişlerdir. Ayrıca NP ve K kombine olarak uygulandığı gibi tek başına da uygulanmıştır. Kombine ve tek başına verilen azotun vitamin C içeriğine olumsuz, fosforun ise olumlu etkiye sahip olduğunu bildirmişlerdir. Aydeniz ve Brohi (1991) tarafından bildirildiğine göre, Draycott ve Farley (1973) Mnsilikat ve Mn-oksitlerin toprakta uygulanması ve spray şeklinde yapraktan uygulanmaları arasında bir karşılaştırma yapmış ve neticede topraktan yapılan uygulamanın şekerpancarında mangan eksikliğini gidermediğini, buna karşın yapraktan uygulamanın mangan eksikliğini giderdiğini ve şeker içeriğini arttırdığını bulmuştur. Ferretti et al. (1991) mısır fidelerinde fotosentetik sülfat asimilasyonu üzerine hümik maddelerin etkisini incelemişler ve mısır fidelerini 0, 15, 30, ve 50 mg l -1 hesabıyla düşük molekül ağırlıklı hümik maddeleri (HS) çözeltisinde yetiştirmişlerdir. 14 gün büyümeden sonra 30 ve 50 mg l -1 HS uygulamalarında yaprak klorofil içeriğinin 8

25 kontrole göre % azaldığını, protein değerinin ise mg l -1 HS uygulamasında arttığını bildirmişlerdir. Özbek et al. (1993) bitkilerde Mn noksanlığını, % 1.5 MnSO 4 5H 2 O çözeltisini yapraktan püskürterek önlemek mümkündür. Ancak başarıya ulaşıncaya kadar periyodik olarak yaprak gübrelemesine devam edilmelidir. Toprağa mangan içeren gübre vererek başarıya ulaşmak için, kg da -1 gübreyi toprağa vermek gerekmektedir. Bu da topraktan manganlı gübre kullanmanın sakıncalı tarafıdır. Alkan (1994) yaptığı çalışmada fosfor ve manganın biberde ürün miktarı ile vitamin C içeriği üzerine etkilerini araştırmıştır. Fosforu, H 3 PO 4 olarak 0, 50, 100, 150 ve 200 mg kg -1 ; manganı MnSO 4 olarak 0, 20, 40, 60 ve 80 mg kg -1 düzeylerinde çözelti şeklinde ekimden önce toprağa karıştırmıştır. Toprağa artan miktarlarda uygulanan fosforlu ve manganlı gübrelerin biber bitkisinin kuru ve yaş ağırlığı üzerine etkilerinin istatistiksel açıdan güvenilir düzeyde önemli olduğu bulunmuştur. Kuru ağırlık, en fazla 200 mg kg -1 fosfor ve 40 mg kg -1 Mn uygulamasından elde edilmiştir. Artan miktarlardaki fosfor uygulamasının biber meyvesinin vitamin C içeriği üzerine etkileri istatistiksel açıdan önemli bulunmazken mangan uygulaması güvenilir derecede önemli bulunmuştur. En yüksek vitamin C içeriğinin 200 mg kg -1 fosfor ve 20 mg kg -1 mangan uygulamasından elde edildiği bildirilmiştir. David et al. (1994) domates fidelerinin gelişimi ve besin maddeleri kapsamları üzerine çözelti ortamına verilen hümik asidin etkilerini inceledikleri araştırmada besin çözeltisine 0, 640, 1280, 2560 mg l -1 düzeylerinde hümik asit ilave etmişlerdir mg l -1 düzeyindeki hümik asit uygulamasında köklerde N, Ca, Fe, Zn, ve Cu içeriği artarken, sürgünlerde de P, K, Ca, Mg, Mn, Fe ve Zn içeriklerinin arttığını bildirmişlerdir mg l -1 hümik asit uygulamasında 1280 mg l -1 uygulamasına göre kökte yaş ve kuru ağırlık artışı ile K ve Ca birikimi, sürgünlerde ise N, P, K, Fe ve Cu birikimi en fazla bulunmuştur. Araştırmacılar artan hümik asit uygulamaları ile meydana gelen artışların hümik asidin besin maddesi kapsamından çok kileytleme özelliğinden ileri geldiğini bildirmişlerdir. 9

26 Hsieh ve Hsu (1994) tatlı biberin verim ve yetiştirilmesi üzerine organik gübrelerin etkilerini inceledikleri araştırmada 15 kg da -1 N, 12 kg da -1 P 2 O 5 ve 15 kg da -1 K 2 O hesabıyla verilen kimyasal gübreler ile 15 kg da -1 oranında azota eşdeğer olarak verilen 5 değişik organik gübre uygulamasının (mikrobiyal ilaveli tavuk gübresi, mikrobiyal ilaveli domuz gübresi, fermente olmuş atık yağ, fermente olmuş atık yağ+pirinç kabuğu, fermente olmuş atık yağ + pirinç samanı) karşılaştırmışlardır. Bitki boyu, meyve boyu, meyve sayısı ve verimini organik gübre uygulamalarında önemli derecede yüksek bulmuşlardır. Mikrobiyal ilave ile kompost haline getirilmiş tavuk gübresi verimi, kimyasal gübre uygulamalarına göre % 78 oranında arttırmıştır. Meyvede bulunan Fe ve Mn düzeyleri, Na ve Ni gibi organik uygulamalarda daha düşük bulunmuştur. Meyve kalitesinin organik uygulamalarda daha iyi olduğunu bildirmişlerdir. Xue et al. (1995) kontrollü şartlarda biber bitkisinin gelişmesi ve Mn konsantrasyonu üzerine toprağın nitrat birikiminin etkilerini araştırmışlar ve bu amaçla biber fideleri bulunan saksılara Ca (NO 3 ) 2, 0, 1.25, 2.50, 5.0, 7.5, 10.0 g kg -1 toprak hesabıyla uygulamışlardır. 2.5 g kg -1 ın üzerindeki uygulamaların topraktaki Mn konsantrasyonunu arttırdığını ve bitki kuru ağırlığını düşürdüğünü bildirmişlerdir. 5.0 g kg -1 düzeyindeki uygulamanın bitki gelişimini önemli derecede yavaşlattığını rapor etmişlerdir. Belakbir et al. (1996) biber bitkisinin yaprak ve meyvelerinde Fe ve Mn konsantrasyonları üzerine bio-düzenleyicilerin etkilerini araştırmışlardır. Denemeyi, ticari olarak piyasada bulunabilen bio-düzenleyiciler ile sera şartlarında 36 parselde ve her parselde 14 bitki olacak şekilde 4 paralelli yürütmüşlerdir. Tüm parsellere aynı uygulamanın yapıldığı araştırmada, yaprakta ve meyvede Fe ve Mn analizleri yapmışlardır. Yaprak ve meyvede mangan konsantrasyonları bakımından yüksek korelasyon bulmuşlar; ayrıca hiçbir uygulamanın yaprak ve meyvedeki Fe konsantrasyonunu kontrole göre önemli derecede arttırmadığını rapor etmişlerdir. Biber meyvelerinde GA 3 uygulamasında toplam ve çözünebilir Mn içeriklerini kontrol ve bazı uygulamalardan önemli derecede yüksek bulmuşlardır. Fosfonutrem ürünündeki mikroelementlerin bu davranışına rağmen bio-düzenleyici uygulanan bitkilerin toplam Fe ve Mn konsantrasyonlarında kontrole göre düşüşler olduğunu bildirmişlerdir. 10

27 Sözüdoğru et al. (1996) ahır gübresinden ekstrakte edilen (hümik asit-i) ve ticari olarak satılan (hümik asit-ii) iki farklı hümik asidi, beş ayrı düzeyde (0, 30, 60, 90 ve 120 mg kg -1 ) besin çözeltilerine ilave etmişler ve fasulye bitkisi yetiştirmişlerdir. Yetiştirilen bitkilerin kök, gövde ve yapraklarında N, P, Na, K, Ca, Mg, Mn, Cu, Zn, ve Fe analizleri yapmışlardır. Hümik asitler bitkilerin kuru ağırlıkları üzerinde önemli bir etkide bulunmazken bazı elementlerin alınmalarını önemli derecede arttırmışlardır. 90 mg kg -1 düzeyindeki hümik asit-i, köklerin N, P ve Ca kapsamını kontrole göre önemli derecede arttırmıştır. 120 mg kg -1 düzeyindeki hümik asit-ii uygulaması kontrole göre P kapsamını arttırırken, en yüksek Mn ve Zn kapsamı 90 mg kg -1 hümik asit-ii uygulamasında elde edilmiştir. Gövdenin P, Ca, Fe ve Cu kapsamı kontrole göre, hümik asit-i ve II uygulamalarında olumlu yönde etkilenmezken N ve Zn kapsamı olumlu yönde etkilenmiştir. Hümik asit-i kontrole göre yaprakların N, P, Fe, Mn ve Zn kapsamını arttırırken hümik asit-ii ticari olarak satılan hümik asit yalnızca N ve Mn kapsamını arttırmıştır. Güneş et al. (1997) Ereğli Demir Çelik Fabrikası baca filtresi atığındaki demirden yerfıstığı bitkisinin yararlanması üzerine hümik asidin etkisini üç farklı toprakta (asit, nötr ve alkali) incelemişlerdir. Yerfıstığı bitkisinin kuru ağırlıkları üzerine atık demir ve hümik asit uygulamasının bir etkisi olmazken atık demir özellikle hümik asitle birlikte uygulandığı zaman bitkilerin aktif demir, toplam demir ve klorofil içerikleri artmıştır. Buna karşılık yaprak renginin ve parlaklığının bir ölçüsü olan L, a, b değerleri atık demir ve hümik asit uygulamasıyla azalmıştır. Yani yaprakların rengi koyulaşmıştır. Yaprakların L,a ve b değerleriyle klorofil içerikleri arasında negatif yönde önemli korelasyonlar belirlenmiştir. Kacar (1997) a göre, püskürtülerek bitki besin maddelerinin uygulanması topraktan besin maddesi alımının sınırlandığı durumlarda yararlı olmaktadır. Bu, özellikle Fe, Mn, Zn ve Cu gibi ağır metallerin çoğu zaman toprak parçacıkları tarafından fikse edildiği ve bitki köklerinde absorbsiyon olanaksızlaştığı durumda faydalıdır. Böyle durumlarda besin maddelerinin organik tuzlar ya da kileytler şeklinde püskürtülerek uygulanması (Tukey et al.1962) ve az miktarda gereksinim duyulan mikroelementlerin uygun 11

28 zamanda bir ya da iki kez püskürtülerek uygulanmasını ile noksanlık belirtileri giderilmekte ve ürünün nitelik ve niceliği olumlu yönde etkilenmektedir. Kitiş ve Aktaş (1997) mangan gübrelemesi ve azot formunun NFT ile yetiştirilen biberde C vitamini kapsamı üzerine etkisini araştırmışlardır. Bu amaçla kum kültüründe, azot kaynağı olarak (NH 4 ) 2 SO 4 ve Ca(NO 3 ) 2 ile 0, 5, 10, 20 ve 40 mg kg -1 Mn içeren çözeltilerde biber yetiştirmişlerdir. Çözelti ph sı 5.9 a ayarlanmıştır. NH 4 -N içeren çözelti NO 3 -N içeren çözeltiye göre meyvelerin taze ağırlığını ve yeşil aksamın kuru ağırlığını sırasıyla %84.4 ve % 76.8 oranında arttırmıştır. Meyvelerin vitamin C içerikleri 40 mg kg -1 düzeyindeki Mn uygulamasında diğer dozlara göre önemli derecede artmış ve NO 3 -N ile beslenen uygulamada NO 4 -N ile beslenen uygulamadan daha yüksek bulunmuştur. Yapraktaki mangan içeriklerinin Mn uygulamalarına bağlı olarak arttığı ve NO 3 -N ile beslenen uygulamada daha yüksek bulunduğu rapor edilmiştir. Lobartini et al. (1997) tarafından bildirildiğine göre toprakta bulunan hümik maddeler, bitkilerin beslenmesinde doğrudan ve dolaylı olarak önemli bir rol oynar. Bu tür maddelerin dolaylı etkileri suyun tutulması, drenaj ve havalanma gibi toprakların fiziksel özelliklerinin iyileştirilmesi ve topraktaki besin elementlerinin yarayışlılığını değiştirerek kökler tarafından alınması ile ilgilidir. Ayrıca hümik maddeler metalik iyonlar ile kileytli bileşikler ya da metalik hidroksitler oluşturarak suda çözünebilir formları meydana getirir ve bu elementlerin bir çoğunun çözünürlüğünü de kontrol eder. Bitkilere doğrudan etkisi ise kök gelişimi ve bitkiler tarafından alınan besin maddelerinin metabolizmalarını etkilemesi ile meydana gelmektedir. Aydemir ve İnce (1998) tarafından bildirildiğine göre, g da -1 manganın çözelti içinde yapraklara püskürtülmesi, çoğu kültür bitkisinde Mn noksanlığını düzeltmeye yeterli olmaktadır (Draycott ve Farley 1973). MnSO 4, çözelti içinde yapraklara püskürtmede en etkili inorganik mangan taşıyıcısıdır (Özaki 1955). Kacar ve Katkat (1998) in bildirdiğine göre, bitkilerde mangan alımı organik topraklarda, kireçli alkalin topraklarda, drenajı kötü olan topraklarda ve kumlu tekstürlü 12