TÜRKİYE DE TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİMİ: MEVCUT DURUM VE BEKLENTİLER

Transkript

1 II. TEKSTİL TEKNOLOJİLERİ VE TEKSTİL MAKİNALARI KONGRESİ Ekim 2007, Gaziantep-TÜRKİYE TÜRKİYE DE TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ EĞİTİMİ: MEVCUT DURUM VE BEKLENTİLER Ayşe OKUR, Sibel KAPLAN, Vildan SÜLAR, Musa KILIÇ Dokuz Eylül Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü / İzmir Özet Tekstil ve hazır giyim Türkiye nin önde gelen sektörlerinden biridir ve bu sektörün ihtiyacı olan tekstil mühendisi açığının kapatılması için Türkiye de otuz yılı aşkın bir süredir tekstil mühendisliği eğitimi verilmektedir. Tekstil mühendislerinin başta üretim olmak üzere tekstil sektöründeki tüm proseslerin gerektiği gibi yürütülmesindeki payları göz önünde bulundurulursa verilen bu eğitimin niteliği büyük önem kazanmaktadır. Bu çalışmada tekstil mühendislerinin Türkiye de verilen tekstil mühendisliği eğitimi hakkındaki görüşleri, sektörde çalışan tekstil mühendislerinin mevcut şartları, mesleki memnuniyetleri ve kendilerine göre eksik buldukları yönlerinin sorgulanması amaçlanmıştır. Bunun için sektörde çalışan farklı üniversitelere bağlı bölümlerden mezun 205 tekstil mühendisi üzerinde yapılan bir anket çalışmasıyla tekstil mühendislerinin mezuniyetten sonraki çalışma hayatları (çalışma alanları, işe adaptasyon süresi ve oryantasyon eğitimi, vb.), lisans eğitimlerinin iş performanslarına olan katkısı ve eksik yönleri ile mesleki yaşamlarında aldıkları ve ihtiyaç duydukları eğitimler konularında bilgiler alınmıştır. Çalışmada ayrıca tekstil mühendislerinden, birlikte çalıştıkları meslektaşları ve diğer mühendislerle kendilerini temel mühendislik ve mesleki bilgileri açılarından karşılaştırmaları istenmiştir. Bu çalışmanın, farklı bölümlerde verilen tekstil mühendisliği eğitiminin mevcut durumunun tespiti ve mezunların ihtiyaç duydukları meslek içi eğitimlerin belirlenmesi açılarından yarar sağlanacağı umulmaktadır. Ayrıca bu ve benzeri görüş alma ve geri bildirim çalışmalarının farklı bölümlerde başlayan akreditasyon çalışmaları kapsamındaki öğretim programı iyileştirmeleri için de yol gösterici olacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: tekstil mühendisliği eğitimi, mesleki memnuniyet, eğitim ihtiyaçları. 1. Giriş Tekstil ve hazır giyim sektörünün ülkemiz ihracatındaki ve istihdam sağlamadaki payı göz önünde bulundurulduğunda öne çıkan sanayi kollarından biri olduğu görülür. Türkiye nin 2006 yılındaki 86 milyar $ lık genel ihracat gelirinin yaklaşık 6 milyar $ lık bölümü tekstil, 14 milyar $ lık bölümü ise hazır giyim sektörü tarafından sağlanmıştır. Tekstil sektöründe 200 büyük ölçekli şirket ve çalışan vardır. Hazır giyim sektöründe ise daha çok küçük ve orta büyüklükte işletmeler vardır ve yaklaşık irili ufaklı şirkette 2.5 milyon kişi çalışmaktadır (Kumbaracı, 2007). Dünya tekstil pazarına bakıldığında, Türk tekstil ve hazır giyim sektörünün sırasıyla dünyanın 13. ve 6. büyük tedarikçileri olduğu, Avrupa Birliği için ise Türkiye nin Çin den sonraki ikinci büyük tedarikçi olduğu görülür (Temiroğlu, 2005). Makina altyapısında özellikle 90 lı yıllarda yapılan iyileştirmeler, uzun yıllara dayanan mesleki tecrübe ve kullanılan pamuğun büyük oranda ülkemizden temin ediliyor olması sektörün ülkemiz için önemini artıran etkenlerdir. Sektörün dışa açık yapısı sayesinde Türk tekstil ürünleri dünyanın birçok ülkesinde kullanılmaktadır ve bazı Türk markaları önemli ülkelerde tanınır hale gelmiştir. Dünya tekstil pazarında son yıllarda değişen dengelere rağmen hala ülkemiz için önemini korumaya devam eden tekstil ve hazır giyim sektörünün geleceğinin, bu dengelere uyum sağlayıp katma değeri yüksek ürünlerin üretilmesine bağlı olduğu yönünde yaygın bir görüş mevcuttur. Ülkemizin hammadde, modern makina altyapısı gibi avantajları, sektörde yer alan kalifiye iş gücü ile daha fazla önem ve değer kazanacaktır. Bundan dolayı, bahsedilen iş gücünün önemli bir kısmını oluşturan tekstil mühendislerinin eğitimi de sektörün başarısı ve geleceği açılarından oldukça önemlidir. Çünkü değişen tüketici istekleri ve sınırsız ürün çeşitliliğine sahip dünya piyasalarında ayakta kalabilmek ve rekabet gücünü koruyabilmek ancak teknolojiyi kullanmak ve Ar-Ge çalışmalarına ağırlık vermekle mümkündür ki bu ilerlemenin en önemli bileşeni iyi yetişmiş ve çağa ayak uydurabilen tekstil mühendisleridir. Mühendislik ve Teknoloji Akreditasyon Kurulu na (ABET) göre mühendislik, matematik ve doğal bilimlerle ilgili çalışarak, uygulayarak ve tecrübeyle kazanılan bilginin değerlendirilmesiyle doğadaki madde ve kuvvetlerin en ekonomik şekilde insanlığa yararlı hale getirilmesini amaçlayan iş koludur (Moore, 2003). Bu genel tanımdan yola çıkılarak bir tekstil mühendisinin, tekstil materyalleri ve tekstil - hazır giyim teknolojileriyle ilgili mesleki bilgilerin yanı sıra, mühendisliğin temelinde bulunan temel 1

2 bilimler ve genel mühendislik esasları bilgilerine de sahip olması gerektiği açıktır. Bunun yanında bir mühendisten beklenen genel nitelikler olan analitik düşünebilme yeteneği, alınan temel ve mesleki bilgileri pratiğe aktarabilme, sorumluluk alabilme, meslek etiğine duyarlılık, yaşam boyu öğrenme prensibinin gereğine inanma ve iletişim becerilerinin bir tekstil mühendisinden de beklenmesi doğaldır. Tüm dünyada mühendislik eğitimi veren kurumlar değişen şartlarda uzun yıllardır verdikleri eğitimin mezunlarına olan katkısını belirlemek için eğitim programlarının güçlü ve zayıf yönlerini periyodik olarak değerlendirmektedirler. Fakat son yıllarda ABET akreditasyon kriterlerinde yapılan değişiklikler, verilen eğitimin değerlendirilmesi konusunu daha önemli hale getirmiştir ve kriterlerin daha iyi tasarlanmış, objektif ve güvenilir olmasına yönelik çalışmalar yapılmıştır (Land, 2002). Tüm dünyada mühendislik eğitimi veren farklı kuruluşların değerlendirme için kullandıkları metotları ve elde edilen sonuçları içeren çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalara bakıldığında anket uygulamalarının, verilen mühendislik eğitiminin öğrenciler, mezunlar ve işverenler açılarından değerlendirilmesi için sıkça kullanılan bir metot olduğu görülmektedir. Bahsedilen çalışmalardan birinde Edmonson ve Untener (1998) Dayton Üniversitesi nin mühendislik ve teknoloji bölümlerinden belirli bir zaman aralığında mezun olmuş öğrenciler üzerinde bir çalışma gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışmada incelenen parametreler; mezunların aldıkları maaş düzeyleri, aldıkları lisans eğitiminden memnuniyet durumları ve mezunların aldıkları eğitimin daha sonraki akademik hayatlarındaki veya iş bulma konusundaki performansıdır. Bu çalışmada ayrıca mezunların işverenlerinden de verilen eğitimin yeterliliği ve çalışan performansıyla ilgili geri bildirimler alınmıştır. Benzer bir çalışmada Stratton (1998), Rochester Teknoloji Enstitüsü mezunları ve danışmanları üzerinde uyguladığı anket çalışmasıyla, enstitü mezunlarının durumlarını maaş seviyeleri, bulundukları pozisyon, aldıkları eğitimden ve pozisyondan memnuniyet durumları açılarından incelemiştir. Sonuçta, mezunların çok farklı iş kollarında belirlenen kriterler açılarından oldukça iyi durumda oldukları tespit edilmiştir. Türkiye de 1975 yılından bu yana tekstil mühendisliği eğitimi verilmektedir. Önceleri üç olan tekstil mühendisliği bölüm sayısı 1990 lı yıllarda yeni kurulan bölümlerle 11 e yükselmiştir. Tekstil mühendislerine verilen lisans eğitimi ile, tekstil işletmelerinde bir teknolojiyi, hammaddeyi, prosesi veya son ürünü en ekonomik şekilde ve çevresel ve sosyal kısıtlamalara bağlı kalarak belirli standartlara göre tasarlamaları, üretmeleri veya geliştirmeleri amaçlanmaktadır. Farklı üniversitelere bağlı tekstil mühendisliği bölümlerinde verilen lisans eğitimleri sırasında temel fen ve mühendislik dersleri, mesleki bilgi ve becerileri kazandırmayı amaçlayan çeşitli dersler, işletme-yönetim dersleri ve sosyal konuları içeren derslerden oluşan çok yönlü öğretim planları uygulanmaya çalışılmaktadır. Biri dışındaki tüm tekstil mühendisliği bölümlerinde temel tekstil mühendisliği eğitiminden sonra, eğitimin genellikle son yılında sunulan seçmeli derslerle öğrencilerin ilgi alanları doğrultusunda farklı derslere yönlenmeleri ve seçtikleri alanlarda daha ayrıntılı bir eğitim almaları sağlanmaktadır. Ege Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümünde ise eğitimin ikinci yılından sonra tekstilin temel dallarına göre ayrılmış üç opsiyonlu bir öğretim programı uygulanmaktadır. Tekstil mühendisliği bölümlerinin mezun sayıları ve öğretim programlarıyla ilgili bilgiler Tablo 1 de özetlenmiştir. Görüldüğü gibi 11 farklı üniversitede bulunan tekstil mühendisliği bölümlerinin yedisinde zorunlu hazırlık sınıfı, beşinde ise örgün öğretimin yanında ikinci öğretim programları da vardır. Bölümlere göre mezuniyet için gerekli kredi sayıları ve bölümlerin yıllık öğrenci kontenjanları da Tablo 1 de görülmektedir. 2

3 Üniversite Adı Tablo 1 Tekstil mühendisliği bölümlerine ilişkin bazı bilgiler Hazırlık Sınıfı Alınması Gereken Toplam Kredi Mezun Sayısı (Temmuz 2007) Kontenjanlar Çukurova İsteğe bağlı (I+II) Dokuz Eylül Ege + 156, 159, 160** Erciyes + 133, 128.5, 128.5, 128.5** Gaziantep Kahramanmaraş Sütçü İmam (I+II) İstanbul Teknik Pamukkale Süleyman Demirel (I+II) Uludağ (I+II) Uşak * (I+II) Genel Toplam *: 2005 yılı öncesi Afyon Kocatepe Üniversitesi **: Farklı programlar için belirlenen toplam kredi sayıları 21. yüzyıl tüm sektörlerin hızlı değişen ortama uyum sağlayabilme ve güç rekabet koşullarında ayakta kalabilme mücadelelerine tanık olmaktadır. Teknoloji devrimiyle ortaya çıkan beklentiler, küreselleşmenin getirdiği rekabet, eskiye göre daha fazla ön plana çıkan sosyal sorumluluklar ve iş etiğindeki büyük değişiklikler bir mühendisten beklenen özelliklerin farklılaşmasına neden olmuştur (Bennett, 2004). Bundan dolayı bahsedilen ortama uyum sağlanabilmesi için mevcut tekstil mühendisliği öğretim programlarının çağın gerekleri doğrultusunda sürekli iyileştirilmesi, çalışan tekstil mühendislerinin eksiklerinin ise meslek içi eğitimler veya kurslarla giderilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada öncelikle Türkiye de verilmekte olan tekstil mühendisliği eğitiminin mevcut durumunun tespiti için, bölümlerin öğretim programları ve mezun sayılarına ilişkin bir veri toplama çalışması gerçekleştirilmiştir. Daha sonra sektörde çalışan 205 tekstil mühendisi üzerinde uygulanan bir anket çalışmasıyla mühendislerin genel profilleri ve almış oldukları lisans eğitiminin yeterliliği konusundaki görüşleri ile mesleki memnuniyetleriyle ilgili bilgiler alınmıştır. Bir diğer bölümde ise tekstil mühendislerinin geleceğe yönelik beklentileri, eğitimlerinde eksik buldukları yönler ve ihtiyaç duydukları meslek içi eğitimler konularında görüşleri alınmıştır ki bu bölümün amacı, tekstil mühendislerinin beklenti ve ihtiyaçlarına yönelik sonuçlara ulaşmaktır. Anketin kapsamlı ve detaylı olması ve sektörde çalışan tekstil mühendislerine ulaşma ve geri dönüşleri sağlama konularındaki problemler nedeniyle anketin uygulandığı kişi sayısı belirli bir düzeye kadar artırılabilmiştir. Fakat elde edilen sonuçlar Türkiye de verilmekte olan tekstil mühendisliği eğitimi, mühendislerin mevcut durumu ve beklentileriyle ilgili birçok konuda fikir vermektedir. Bu tür çalışmaların tüm dünyada olduğu gibi Türkiye de de önemi artan akreditasyon çalışmaları için de yararlı olacağı düşünülmektedir. Ulusal ve uluslararası akreditasyon kuruluşlarının kriterlerini sağlama çalışmalarına devam eden bölümler için eğitim programlarında yapacakları iyileştirmelerde bu tür çalışmalarla elde edilen sonuçların yol gösterici olacağı düşünülmektedir. 2. Metot Bu çalışmada Türkiye de verilen tekstil mühendisliği eğitimi, sektörde çalışan tekstil mühendislerinin aldıkları eğitimden memnuniyetleri, eksik gördükleri yönler ve geleceğe yönelik eğitim beklenti ve ihtiyaçları açılarından incelenmiştir. Çalışmada öncelikle farklı üniversitelerde bulunan 11 tekstil 3

4 mühendisliği bölümünün öğretim programları ve mezun sayılarıyla ilgili veriler toplanarak özetlenmiştir. Çalışmanın büyük kısmını oluşturan veriler ise sektörde çalışan 205 tekstil mühendisi üzerinde yapılan bir anket çalışması vasıtasıyla elde edilmiştir. Bu anket çalışmasında incelenen konular aşağıda sıralanmıştır: Kişisel bilgiler (yaş, cinsiyet), Öğrenim durumu ve yabancı dil seviyesi, İş deneyimi bilgileri (çalışma alanı, adaptasyon süresi, oryantasyon eğitimi, vb.), Lisans eğitiminin iş hayatı için yeterliliği ve yetersiz bulunan konular (bu konularla ilgili öncelik sıralaması istenmiştir), Lisans eğitiminde alınan bilgilerden güncellenme ihtiyacı duyulanlar (öncelik sıralaması istenmiştir), Lisans eğitimi sırasındaki ders dışı faaliyetlerin (seminer, teknik gezi, bitirme projesi, vb.) meslek hayatına katkıları, Mezuniyetten sonra alınan meslek içi eğitimler ve eğitimlerin alındığı kurumlar, Bundan sonraki iş yaşamı için ihtiyaç duyulan meslek içi eğitimler, Genç tekstil mühendislerinde eksik bulunan yönler ve birlikte çalışılan diğer mühendislerle (makine, kimya, vb.) temel mühendislik bilgileri açısından karşılaştırma (öncelik sıralamaları istenmiştir), Mesleki memnuniyet/memnuniyetsizlik ve memnuniyetsizliğin sebepleri (öncelik sıralaması istenmiştir). Ankete katılan tekstil mühendislerine ait kişisel, öğrenim durumu, mezuniyet yılı ve yabancı dil seviyesiyle ilgili bilgiler Tablo 2 de özetlenmiştir. Tablo 2 Ankete katılan tekstil mühendislerinin genel profili Yaş Yüzde Cinsiyet Yüzde Öğrenim Yüzde Mezuniyet Yüzde Yabancı Yüzde (%) (%) durumu (%) yılı (%) dil (%) ,6 Bayan 37,1 Lisans 85, İngilizce ,6 Erkek 62,9 Y. Lisans 13, Almanca ,9 Doktora 1, İtalyanca ve üzeri 1,0 Tablo 2 de görüldüğü gibi ankete katılanların %56.6 lık büyük bir çoğunluğu yaş arası genç tekstil mühendislerinden oluşmaktadır. Sektörde çalışan tekstil mühendislerinde doktora seviyesindeki lisansüstü eğitim oranının oldukça düşük olduğu görülmektedir. Ayrıca yüksek lisans yapan tekstil mühendislerinin % 53.6 sının yaş aralığındaki genç mühendisler olduğu da tespit edilmiştir. Tekstil mühendislerinin % 99 unun yabancı dilinin İngilizce olduğu, ikinci bir dil olarak ise bu kişilerin % 29.2 sinin Almanca yı tercih ettiği tespit edilmiştir. İngilizce bilen tekstil mühendislerinin çoğu bu dili konuşup yazma düzeyinde, yani iyi düzeyde bildiklerini ifade etmişlerdir. Üçüncü bir dil olarak katılımcılar arasında en fazla İtalyanca nın tercih edildiği, İspanyolca ve Rusça nın da tercih edilen diller arasında olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca herhangi bir dille başlangıç seviyesinde ilgilenenlerin (%6.8) yaşlarının çoğunlukla (%57.1) arasında olduğu tespit edilmiştir. 3. Bulgular ve Tartışma Bu çalışmada, Türkiye de bulunan farklı üniversitelerden mezun 205 tekstil mühendisine çoğunlukla İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Denizli, Uşak illerini kapsayan bir anket çalışması uygulanmıştır. Anket çalışmasının ilk bölümünde genel bir profil oluşturmak amacıyla tekstil mühendislerine kişisel özellikleri (yaş, cinsiyet) ve öğrenim durumlarıyla (lisansüstü eğitim durumu, mezuniyet yılı, yabancı dil seviyesi) ilgili sorular yöneltilmiştir. Bir sonraki bölümde mühendislerin iş deneyimi durumlarının belirlenmesine yönelik olarak, mezuniyetten sonraki ve şu andaki çalışma alanları, işe adaptasyon süreleri ve bu süreçte oryantasyon eğitimi alıp almadıklarıyla ilgili bilgiler alınmıştır. Tablo 3 te tekstil mühendislerinin çalışma alanlarına ilişkin bilgiler özetlenmiştir. Görüldüğü gibi yeni mezun tekstil mühendislerinin ilk işlerindeki çalışma alanları konfeksiyon, dokuma, iplik ve terbiye olarak sıralanmaktadır. Ayrıca Tablo 3 te belirtilenler 4

5 dışında mümessil firmalar, işletmelerin araştırma ve ürün geliştirme ile ithalat-ihracat departmanları gibi üretimden satışa her birim tekstil mühendislerinin ilk çalışma alanları olarak belirtilmiştir (ankete katılanları yaklaşık % 5 i tarafından). Tekstil mühendislerinin şu anda çalışmakta oldukları alanlarda da benzer eğilim gözlenmektedir. Bu kısımda, ilk çalışma alan dağılımlarından farklı olarak iplik ve terbiye alanlarında düşüş, satış ve pazarlama alanında ise artış göze çarpmaktadır. Tabloda verilmeyen yaklaşık % 20 lik bir tekstil mühendisi grubunun çalışma alanlarının ise ilk iş alanlarına göre daha fazla çeşitlilik gösterdiği gözlenmiştir. Buradan, tekstil mühendislerinin son yıllarda daha fazla oranda mümessillik, ithalat-ihracat, pazarlama, danışmanlık gibi alanlara yöneldikleri veya bu alanlarda eskiye oranla daha fazla istihdam edildikleri sonucuna ulaşılabilir. Ayrıca işlerinin niteliğiyle ilgili sorulan soruya verdikleri yanıtlarda tekstil mühendislerinin % 78 i ücretli, % 21 i kendi işlerinde çalıştıklarını, % 1 lik bir kesim ise o dönemde işsiz olduklarını belirtmişlerdir. Tablo 3 Tekstil mühendislerinin ilk ve şu andaki çalışma alanları Çalışma alanı Mezuniyetten sonra (%) Şu anda (%) İplik 13,0 5,88 Dokuma 20,2 22,2 Örme 7,8 9,36 Terbiye 13,0 9,36 Konfeksiyon 36,9 39,24 Kalite Kontrol 4,1 4,08 Pazarlama ve Satış 5,2 9,96 Mezuniyetten sonraki ilk işlerinde tekstil mühendislerinin işe adaptasyon süreleri ve bu süreçte oryantasyon eğitimi alan mühendislerin oranı Tablo 4 te görülmektedir. Tablodan da görüldüğü gibi ankete katılan tekstil mühendislerinin büyük çoğunluğu 1-3 ay arasındaki adaptasyon sürelerinin kendileri için yeterli olduğunu belirtmişlerdir. Ankete katılan tekstil mühendislerinin yaklaşık yarısı yaşadıkları adaptasyon döneminde bir oryantasyon eğitimi aldıklarını belirtmişlerdir. Tablo 4 Tekstil mühendislerinin ilk iş adaptasyon bilgileri Adaptasyon süresi Yüzde (%) Oryantasyon eğitimi Yüzde (%) 1 aydan az 17,1 Evet, aldım 46,3 1-3 ay 53.2 Hayır, almadım 53,7 3-6 ay 26,8 6 aydan fazla 2,9 Tekstil mühendislerinin mezuniyetten sonra değiştirdikleri iş sayısı sorulduğunda, ankete katılanların %31.8 inin ilk işine devam etmekte olduğu veya 1 kez iş değiştirdiği görülmüştür ve bu kişilerin büyük çoğunluğu (% 52.4) yaş grubundadır. 5 ten fazla iş değişikliği yapan tekstil mühendislerinin (%12.1) ise % 66.7 oranında yaş grubunda oldukları tespit edilmiştir. Anketin bir diğer bölümünde tekstil mühendislerinin almış oldukları lisans eğitiminin yeterliliği incelenmiştir. Bu soruyla ilgili tekstil mühendisleri Şekil 1 de de görüldüğü gibi % 66.8 lik büyük bir oranla aldıkları eğitimin eksiklikleri olduğu ve daha iyi olabileceği yönünde görüş bildirmişlerdir. Lisans eğitiminiz çalışma hayatınız için yeterli midir? Eksiklikler var; 66,8 Hayır, yeterli değil; 18,5 Evet, yeterli ; 14,6 5

6 Şekil 1 Lisans eğitiminin yeterliliği konusundaki görüşler Lisans eğitimlerini eksik bulan tekstil mühendisleri beklendiği şekilde büyük oranda (% 94.1) ilk işe başladıklarında kendilerini yetersiz buldukları konular bulunduğunu belirtmişlerdir. Bu konuları önem sırasına göre sıralamaları istendiğinde ise Tablo 5 te görülen sonuçlar ortaya çıkmıştır. Tabloda göze çarpan bir nokta, işletme yönetimi, maliyet-finansman ve satış-pazarlama gibi konularda belirgin bir eksikliğin bulunmasıdır. Mesleki bilgiler açısından ( teorik bilgiler ve laboratuar/atölye uygulamaları konularında) kendilerini eksik bulan tekstil mühendislerinin oranı da azımsanamayacak düzeydedir. Tablo 5 Tekstil mühendislerinin kendilerini eksik buldukları konular Konu Önem derecelerine göre oranlar (%) Temel mühendislik bilgileri 3,2 1,6 1,2 Teorik mesleki bilgiler 15,3 5,4 3,6 Laboratuar/atölye uygulamaları 14,3 10,3 8,4 Stajların süresi 5,8 4,3 1,8 Stajların niteliği 4,2 9,2 6,0 İşletme yönetimi bilgileri 32,8* 15,7 9,6 Maliyet ve finansman 2,6 21,6* 12,0 İş hukuku - 4,9 7,2 Mühendislik etiği 1,1 1,6 3,0 Satış-pazarlama 9,5 5,4 16,9* İletişim becerileri 3,2 6,5 10,2 Elektronik bilgisi 1,1 3,2 1,8 Temel bilgisayar eğitimi ve/veya bilgisayar programcılığı 1,6 3,2 9,0 Yabancı dil 4,2 7,0 8,4 Tekstil mühendislerine lisans eğitiminde aldıkları bilgilerden hangilerini yenileme/güncelleme ihtiyacı duydukları sorulduğunda, verilen cevaplardan Şekil 2 de özetlenen sonuçlar ortaya çıkmıştır. Şekilde de görüldüğü gibi tekstil mühendislerinin en çok güncelleme ihtiyacı duydukları konular teknolojik bilgiler, mesleki bilgiler ve yabancı dil olarak sıralanabilir. 20,1 0,9 11,6 24,5 15,7 27,3 Temel Müh Bilgileri Teknolojik Bilgiler Yabancı Dil Mesleki Bilgiler Bilgisayar Ekonomi,işletme,pazarlama bilgileri Şekil 2 Tekstil mühendislerinin yenileme/güncelleme ihtiyacı duydukları lisans eğitimi bilgileri Tekstil mühendislerine lisans eğitimleri sırasında bölümlerinde seminer, teknik gezi vb. faaliyetlerin düzenlenip düzenlenmediği sorulduğunda katılımcıların % 89.8 i öğrenim gördükleri bölümlerde bu tür faaliyetlerin bulunduğunu belirtmişlerdir. Bu tür faaliyetlerin sağladığı fayda konusundaki bir soruya verilen cevapların analiziyle ise Tablo 6 da özetlenen sonuçlar ortaya çıkmıştır. Lisans eğitiminin sonunda hazırlanan bitirme projesinin faydaları sorgulandığında ise Tablo 7 de özetlenen görüşler belirtilmiştir. 6

7 Tablo 6 Lisans eğitimi sırasında düzenlenen faaliyetlerin sağladığı fayda konusundaki görüşler Görüşler Yüzde (%) Evet, mesleki bilgimi arttırdı. 30,9 Evet, sektörden farklı insanları tanımamı sağladı. 27,0 Evet, sektördeki firmaları ve süreçleri yakından tanıma fırsatı sağladı. 34,8 Çok yararlı olduğunu düşünmüyorum. 7,0 Hayır, hiçbir katkısı olmadı. 0,3 Tablo 7 Bitirme projesinin sağladığı fayda konusundaki görüşler Görüşler Yüzde (%) Evet, mesleki bilgilerimi arttırdı. 40,3 Evet, iş bulmamı sağladı. 4,7 Çok yararlı olduğunu düşünmüyorum. 19,4 Hayır, hiçbir katkısı olmadı. 35,5 Tablo 6 ve 7 de görüldüğü gibi katılımcıların büyük çoğunluğu lisans eğitimleri sırasında düzenlenen öğrenmeyi kolaylaştırıcı seminer, teknik gezi gibi faaliyetlerin eğitimlerine katkısı olduğunu düşünmektedirler. Öğrenim sürecinin sonunda hazırlanan bitirme projesinin sağladığı fayda konusundaki görüşler ise daha olumsuzdur: katılımcıların % 35.5 i bitirme projesinin meslek hayatlarına hiçbir katkısı olmadığını düşünmektedirler. Katılımcıların lisans eğitimiyle aldıkları bilgilerdeki eksikliklerden yola çıkarak son bir yıl içerisinde almış oldukları eğitimler sorulduğunda ortaya çıkan sonuçlar Tablo 8 de özetlenmiştir. Tabloda da görüldüğü gibi tekstil mühendislerinin mesleki bilgilerin yanında kalite güvence sistemleri, toplam kalite yönetimi, işletme yönetimi ve yöneticilik ve kişisel gelişim gibi genellikle eksiklik duyduklarını belirttikleri konularda meslek içi eğitim aldıkları gözlenmiştir. Tablo 8 Son bir yılda tekstil mühendislerinin almış oldukları eğitimler Meslek içi eğitimler Yüzde(%) Tekstil (mesleki bilgiler) 15,9 Kalite güvence sistemleri 13,0 Çevre yönetim sistemleri 2,4 Toplam kalite yönetimi 13,8 İstatistiksel kalite kontrolü 5,6 İşletme yönetimi ve yöneticilik 11,7 İthalat-ihracat 7,2 İş güvenliği 4,5 İş hukuku 4,0 Kişisel gelişim 15,4 Tekstil mühendislerinin bahsedilen eğitimleri aldıkları kuruluşlarla ilgili bir soruya ise Tablo 9 da özetlenen cevaplar verilmiştir. Tablo 9 Tekstil mühendislerinin eğitim aldıkları kuruluşlar Kuruluşlar Yüzde (%) Özel danışmanlık şirketleri 38,1 Kamu kuruluşları (TSE, TÜBİTAK, MPM, vb.) 8,8 Üniversiteler 9,2 İhracatçı birlikleri 10,9 Sanayi odaları 5,4 7

8 Tekstil Mühendisleri Odası 18,4 Diğer meslek odaları 1,7 Elde edilen sonuçlara göre tekstil mühendislerinin son bir yılda meslek içi eğitim aldıkları kuruluşların başında özel danışmanlık şirketleri gelmektedir. Tabloda belirtilenler dışında eğitimlerin alındığı diğer kuruluşlar: çalışılan firma, mümessil firmalar ve farklı sivil toplum kuruluşları olarak sıralanabilir. Tekstil mühendislerinin bundan sonraki meslek hayatlarında ihtiyaçları doğrultusunda almak istedikleri meslek içi eğitimler Tablo 10 da özetlenmiştir. Tablo 10 Tekstil mühendislerinin almak istedikleri meslek içi eğitimler Eğitim Türü Önem Derecelerine Göre Oranlar (%) Tekstil (mesleki bilgiler) 21,39 6,15 8,70 Kalite güvence sistemleri 9,09 7,82 5,59 Çevre yönetim sistemleri 2,14 3,91 3,11 Toplam kalite yönetimi 5,88 8,94 11,80 İstatistiksel kalite kontrolü 1,07 5,03 4,97 İşletme yönetimi ve yöneticilik 28,88* 24,58* 13,04 İthalat-ihracat 17,65 22,91 16,15 İş güvenliği - 1,12 1,24 İş hukuku 3,21 7,82 11,80 Kişisel gelişim 8,56 10,06 20,50* Tablo 10 da belirtilen tekstil mühendislerinin almak istedikleri meslek içi eğitimler Tablo 5 te belirtilen bilgi eksikliklerini destekler niteliktedir. Yani mesleki bilgilerin yanında işletme yönetimi ve yöneticilik ile kişisel gelişim konuları tekstil mühendislerinin en fazla eğitime ihtiyaç duydukları konular olarak ön plana çıkmıştır. Belirli bir tecrübeye sahip tekstil mühendislerinin birlikte çalıştıkları genç meslektaşlarında eksik buldukları yönlerle ilgili sorulan bir soruya verilen cevaplardan yola çıkılarak Tablo 11 de özetlenen sonuçlar elde edilmiştir. Tabloda da görüldüğü gibi tekstil mühendislerinde gözlenen başlıca eksiklikler, lisans eğitimi sırasında alınan bilgilerin meslek hayatında uygulanması, analitik düşünme ve muhakeme yeteneği, problem çözme becerisi ve takım çalışmasına yatkınlık konularıyla ilgilidir. Tablo 11 Tekstil mühendislerinin birlikte çalıştıkları meslektaşlarında eksik buldukları yönler Konu Önem Derecelerine Göre Oranlar (%) Temel mühendislik bilgileri 8,56 2,22 2,30 Mesleki bilgiler 14,44 5,00 2,30 Mesleki bilgileri işletme içinde uygulama becerisi 21,39* 11,11 9,20 Yabancı dil 8,56 11,11 4,60 Bilgisayar 0,53 3,89 4,60 Analitik düşünme ve muhakeme yeteneği 10,16 16,67* 16,09* Problem çözme becerisi 10,16 12,78 17,24 Liderlik 5,35 11,11 9,77 Takım çalışmasına yatkınlık 3,74 7,22 16,09* Kişilerle iletişim 9,63 8,33 8,05 Sorumluluk bilinci 6,42 10,56 9,77 Tekstil mühendislerinin iş hayatlarında farklı mühendislerle çalışmaları sonucu temel mühendislik bilgileri açısından kendilerini diğer mühendislerle karşılaştırma imkanı bulmaktadırlar. Bu konuyla ilgili 8

9 sorulan sorularla katılımcıların % 69.8 inin işleri gereği farklı mühendislerle çalışmaları gerektiği sonucu ortaya çıkmıştır. Tekstil mühendislerinin en fazla birlikte çalıştıkları mühendislerle ilgili sonuç Şekil 3 te özetlenmiştir. 8,5 7,3 8,2 23,2 31,1 21,6 Makina Müh. Endüstri Müh. Elektrik-Elektronik Müh. Kimya Müh. İşletme Müh. Bilgisayar Müh. Şekil 3 Tekstil mühendislerinin birlikte çalıştıkları mühendisler Şekil 3 te de görüldüğü gibi tekstil işletmelerinde tekstil mühendislerinin en fazla birlikte çalıştıkları mühendisler endüstri, makina ve kimya mühendisleridir. Tekstil mühendislerinin birlikte çalıştıkları mühendislerle kendilerini temel mühendislik bilgileri açısından karşılaştırmaları istendiğinde Şekil 4 te özetlenen sonuçlar ortaya çıkmıştır. Şekilde de görüldüğü gibi tekstil mühendisleri, temel mühendislik bilgileri açısından birlikte çalıştıkları başta endüstri, makina ve kimya mühendisleri olmak üzere diğer dallardaki mühendislerle kendilerini aynı seviyede veya daha iyi bulmaktadırlar. 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 18% Cevapsız 13,70% Daha yetersiz 40,50% Aynı seviyede 27,80% Daha iyi Şekil 4 Tekstil mühendislerinin diğer mühendislerle kendilerini temel mühendislik bilgileri açısından karşılaştırmalarıyla elde edilen sonuçlar Tekstil mühendislerinin aldıkları lisans eğitimine ilişkin memnuniyetleri konusunda görüşleri alındıktan sonra anketin son bölümünde katılımcılara tekstil mühendisi olarak çalışmaktan memnun olup olmadıkları ve bunun nedenleri sorulmuştur. Şekil 5 te de görüldüğü gibi katılımcıların % 61 i tekstil mühendisi olarak çalışmaktan memnun olduklarını belirtmişlerdir. 80,0 70,0 60,0 61,0 50,0 40,0 36,1 30,0 20,0 10,0 0,0 2,9 Cevapsız Evet Hayır Şekil 5 Tekstil mühendisi olarak çalışmaktan memnun musunuz? sorusuna verilen cevaplar Tekstil mühendisi olarak çalışmaktan memnun olmayan % 36.1 oranındaki katılımcılara memnuniyetsizliklerinin sebepleri sorulduğunda elde edilen sonuçlar Tablo 12 de özetlenmiştir. 9

10 Tablo 12 Tekstil mühendisi olarak çalışmaktan memnun olmayan katılımcıların sebepleri Sebepler Yüzde(%) Çalışma saatlerinin uzunluğu 18,4 Düşük ücret politikası 18,4 Çalışma ortamının uygunsuzluğu 13,5 Mesleki tatminsizlik 21,5* Kendini geliştirme imkanının kısıtlı olması 16,1 Üst düzey yönetim kademelerinde tercih edilmeme 8,5 Tekstil mühendislerinin mesleki memnuniyetsizliklerinin en önemli sebebi Tablo 12 de de görüldüğü gibi mesleki tatminsizliktir. Çalışma saatlerinin uzunluğu, düşük ücret politikası, çalışma ortamının uygunsuzluğu da memnuniyetsizliğin diğer sebepleri olarak sıralanabilir. Tabloda belirtilenler dışında diğer başlığı altında belirtilen en önemli memnuniyetsizlik sebebi olarak, tekstil sektörünün durumuna bağlı olarak geleceğin belirsizliğinden dolayı duyulan kaygı gösterilmiştir. Üniversite öğrenimine yeni başlama durumunda bir daha tekstil mühendisliğini seçip seçmeyecekleri de katılımcılara sorulan sorular arasındadır ve burada gözlenen ilginç bir sonuç, tekstil mühendisi olarak çalışmaktan memnun olan % 61 lik çoğunluğun % 55.2 sinin tekrar seçme şansları olsa tekstil mühendisliğini meslek olarak tercih etmeyeceklerini belirtmeleridir. 4. Sonuç Türkiye nin önde gelen sektörlerinden biri olan tekstil ve hazır giyim sektörünün değişen pazar koşullarında dünya piyasasındaki yerini koruyup daha iyi hale getirebilmesi için alınması gereken önlemlerin arasında, bu sektörün temel yaratıcı ve yönlendirici işgücü olan tekstil mühendislerinin eğitiminin sürekli iyileştirilmesi de yer almaktadır. Çünkü tasarımdan satışa tekstil sektöründeki proseslerin gerektiği gibi yürütülmesinde tekstil mühendislerine önemli roller düşmektedir. Bu gerçekten hareketle gerçekleştirilen çalışmada, Türkiye nin farklı üniversitelerinde verilen tekstil mühendisliği eğitiminin mühendislerin meslek hayatlarına katkıları ve mühendislerin kendilerinde eksik buldukları yönlere bağlı olarak aldıkları ve gelecekte almak istedikleri meslek içi eğitimler belirlenmiştir. Anketin ayrıntılı ve uzun olmasından dolayı çalışma belirli şehirlerde yaşayan 205 tekstil mühendisine uygulanabilmiştir, fakat elde edilen sonuçlar, mühendislerin aldıkları eğitimden memnuniyetleri ve beklentileri konularında büyük ölçüde fikir vermektedir. Anket çalışmasına katılanların çoğunluğu lisans seviyesinde eğitime sahip yabancı dil olarak İngilizce yi iyi seviyede bildiklerini ifade eden tekstil mühendisleridir. Anket sonuçlarının değerlendirilmesiyle ankete katılan tekstil mühendisleriyle ilgili ortaya çıkan sonuçlar aşağıda kısaca özetlenmiştir: Tekstil Mühendisleri mezuniyetten sonraki ilk iş adaptasyonu için yaklaşık 3 aylık bir süreyi yeterli görmektedir. Son yıllarda iplik ve terbiye alanları yerine pazarlama-satış, ithalat-ihracat, mümessillik, danışmanlık gibi üretimle direkt olarak ilgili olmayan kollarda çalışan tekstil mühendisi sayısında bir artış eğilimi gözlenmektedir. Anket çalışmasına katılan tekstil mühendislerinin büyük bir çoğunluğu aldıkları lisans eğitiminin eksik yönleri bulunduğunu düşünmektedir (teorik ve uygulamaya yönelik mesleki bilgiler, işletme yönetimi, maliyet-finansman ve satış-pazarlama konularında). En fazla güncellenme ihtiyacı duyulan bilgiler mesleki, teknolojik ve yabancı dil bilgileridir. Bundan sonraki iş yaşamı için ihtiyaç duyulan ve alınması planlanan eğitimler arasında güncellenmesi gereken mesleki bilgiler, işletme ve pazarlama konuları ve kişisel gelişim konuları ön plana çıkmaktadır. Deneyimli tekstil mühendislerinin birlikte çalıştıkları meslektaşlarında en fazla eksik buldukları yönler lisans eğitiminde alınan teorik bilgilerin meslek hayatına aktarılması, analitik düşünme ve muhakeme yeteneği ile grup çalışmasına yatkınlıkla ilgili özelliklerdir. 10

11 Katılımcıların yarıdan fazlası tekstil mühendisi olarak çalışmaktan memnun olduğunu belirtmiş fakat bu grubun yaklaşık yarısı bir daha seçme şansları olsa bu mesleği tercih etmeyeceklerini belirtmişlerdir. Mesleki memnuniyetsizliğin nedenleri olarak da büyük oranda mesleki tatminsizlik, çalışma saatlerinin ve ücret politikalarının uygunsuzluğu gösterilmiştir. Bu ve benzeri çalışmaların yaygınlaştırılması sektörde çalışan tekstil mühendislerinin sorun ve ihtiyaçlarının belirlenmesinin yanı sıra üniversitelerde verilmekte olan lisans eğitiminin kalitesinin yükseltilmesi açısından da yararlı olacaktır. Bu çalışmada tüm tekstil mühendisliği bölümlerinden mezun olan tekstil mühendislerinden anket uygulamasına katılım sağlanmış olmakla birlikte toplam katılımcı sayısı 205 ile sınırlıdır. Tüm bölümlerin ve meslek örgütlerinin destekleyeceği veya ortaklaşa yürüteceği ve belirli periyotlarla tekrarlanan benzer çalışmalarla daha geniş bir katılımcı grubuna ulaşılmasının sektörün gelişimine bağlı olarak doğan yeni bilgi ve beceri taleplerinin gecikmeden izlenerek eğitimöğretim programlarına yansıtılabilmesi için uygun bir yaklaşım olacağı düşünülmektedir. Tekstil mühendisleriyle ilgili ihtiyaç ve beklentilere dayalı verilerin arttırılması ve düzenli bir geri bildirim mekanizması oluşturulması, bazı tekstil mühendisliği bölümlerinde devam etmekte olan sürekli iyileştirme ve akreditasyon çalışmalarına da önemli katkılar yapacaktır. KAYNAKLAR Bennett, R.J., Ricci, D., Weimerskirch, A., Assessing Educational Performance A Strategic Approach, ASEE Annual Conference and Exposition Proceeding. Edmonson, C.P., Untener, J. A., An Assessment of the Performance of Engineering Technology Graduates, ASEE Annual Conference Proceeding. Kumbaracı, M.S., Hazır Giyim Sektörü, IV. Ulusal Tekstil Mühendisliği Öğrenci Kongresi, 4-6 Mayıs, Çukurova Üniversitesi, Adana. Land, R., Hager, W., Pilot Survey: Graduate Satisfaction with ET Education at Penn State, ASEE Annual Conference and Exposition Proceeding. Moore, D.J., Voltmer, D.R., November Curriculum for an Engineering Renaissance, IEEE Transactions on Education, Vol: 46, No: 4, p Stratton, J., How Are the Engineering Technology Graduates Doing? A Rochester Institute of Technology 25 Year Survey, ASEE Annual Conference Proceeding. Temiroğlu, A. Mayıs Ulusal Rekabet Gücü Olarak Tekstil Sektörü, 11