DEVLET BORÇLANMASININ KALKINMANIN FİNANSMANINDAKİ ROLÜ (2004) 2- DEVLET BORÇLANMASI KAVRAMI VE BORÇLANMANIN NEDENLERİ

Transkript

1 DEVLET BORÇLANMASININ KALKINMANIN FİNANSMANINDAKİ ROLÜ (2004) 1- GİRİŞ İç ve dış borçlar meselesi günümüz dünyasında ve ülkemizde gündemin ilk sıralarında yer almakta ve önemini gittikçe artırmaktadır. Gerçekten bu soruna ciddi olarak yaklaşılmalı ve popülizmden uzak teknik ve etkin tedbirlerle bu meselenin sorun olmaktan çıkarılarak, kalkınmada hangi ölçüler içerisinde yararlanılabileceği bilimsel metotlarla ortaya konulmaya çalışılmalıdır. 2- DEVLET BORÇLANMASI KAVRAMI VE BORÇLANMANIN NEDENLERİ Kamu hizmetlerinin finansmanı; vergiler, harçlar, resimler ve Devletin mülk ve teşebbüslerinden elde ettikleri kamusal nitelikteki gelir kalemleriyle sağlanır. Bu gelirler, kamu harcamalarını karşılayamadığında ise Devlet, gerek ülke içinden gerekse ülke dışından ekonomik, siyasî ve sosyal düşüncelerle borçlanır veya karşılıksız para basmak suretiyle harcamalarını finanse etmeyi düşünür. Borçlanma yurtiçi veya yurt dışı piyasalardan yapılmaktadır. Devletin nereye, ne şekilde, ne miktar borçlanacağı hem ekonomik yapının, hem devletin finansman ihtiyacının, hem de yurt dışındaki gelişmelerin etkisiyle belirlenmektedir. Bir yerde borçlanma çok yönlü bir denklem olarak görülmektedir. Önemli olan bu denklemi uygun verileri elde ederek çözebilmektir. Örneğin Türkiye de borçlanma tek başına maliye politikası aracı olarak kullanılmayıp, kamu gelirlerindeki yetersizliklerin giderilmesinde çok sık kullanılan bir kamu geliri haline dönüşmüştür. Devletlerin içerden ya da dışarıdan borçlanması, bir anlamda ileride toplayacağı vergi ve benzeri gelirlerin önceden kullanılması demektir. Bu da şimdiki kuşakların yükünün gelecek kuşaklara aktarılması anlamına gelir. Bu nedenle günümüzde devlet borçlanması, hep verginin alternatifi haline gelmiştir. Bazen de devletler; olağanüstü durumlarda, kalkınma için önemli olan yatırımlarda, normal vergi gelirlerinin yetmediği zamanlarda zorunlu olarak borçlanmaya gidebilmektedir. Devlet borçlanması da devletin elde ettiği gelirlerden olmasına rağmen, vergilerin aksine, borç verme borç almak isteyenin iradesine bağlıdır. Dolayısıyla çağdaş devletin gelir 1

2 kaynakları içinde borçlanma, ulaştığı bütün miktarlarda, verginin başlıca almaşığını oluşturur. Fakat bu durum, devletleri ilerleyen dönemde bir borç kısır döngüsü ile karşı karşıya bırakabilmektedir. Bunun sonucunda da borçlanmanın, borcun borçla finansmanı (re finansman) şekline dönüşerek, sürekli bir finansman aracı haline geldiği görülmektedir. Modern devletlerde artan bütçe açıklarına paralel olarak kamu borçlanması da hızla artmıştır. Bunun en büyük nedenlerden birisi de günümüz politik sistemlerinin müsait olmasıdır. Günümüz politik rejimlerinde politikacılar, kamu hizmetlerinin finansmanında kolay bir finansman kaynağı olarak borçlanmaya sıklıkla başvurmaktadır. Bunun bir başka alternatifi olan emisyon ise enflasyona yol açtığı için borçlanma her zaman emisyona tercih edilir. 3- DEVLETİN DIŞ BORÇLANMASI VE EKONOMİK KALKINMAYA ETKİSİ Gelişmekte olan ülkelerin, kalkınmalarını sağlayacak yatırımlarını gerçekleştirebilmelerini, tasarruf yetersizliği sınırlamaktadır. Tasarruf, planlanan yatırımların kaynağını oluştururken, yurt içinde üretilemeyen makine, donanım ile hammaddenin ithali, kaynağı bulunan yatırımların gerçekleştirilebilmesini kolaylaştırır. Yapılan yatırımlar, yatırım malları ve hammadde ithalatını artırırken, yükselen gelir düzeyi de dış tüketim mallarına olan talebi uyarmaktadır. Artan ithal talebini karşılamak için gerekli olan dövizi sağlamanın yolu ise ya ihracatı artırarak ülkeye döviz girişini sağlamak ya da dış borçlanmaya giderek gerekli olan finansmanı sağlamaktır. Dış borçlanma, bir yandan tasarruf yetersizliğini giderirken diğer yandan kalkınma için gerekli ithalatın yapılabilmesine olanak sağlamaktadır. Türkiye gibi gelişme yolunda olan ülkelerde ekonomik sorunların başında kaynak yetersizliği gelmektedir. Çünkü ekonomik kalkınma için yatırım yapılması bir zorunluluktur. Yatırım olmadan kalkınma sağlanamaz, üretim artmaz. Bu sebeple yatırımlar ekonominin kalkınma sürecinde büyük bir öneme sahiptir. Ülkenin ekonomik kalkınması için yatırımların özellikle sabit sermaye yatırımlarının önemi büyüktür. Eğer ülkenin yüksek bir gelişme hızı elde edebilmek için yeterli kaynağı yoksa (açıkçası yatırımlarını finanse edecek yeterli tasarruflara sahip değilse), ortada iki çözüm yolu vardır. Ülke ya eski tasarrufları (rezervleri) kalkınma için kullanacak ya da yabancı tasarrufları yurda çekmek isteyecektir. Bu ise, ülkenin dış borçlanması veya ülkeye yabancı sermaye girişi ile sağlanacaktır. 2

3 Özetle belirtmek gerekirse, gelişme yolunda olan ülkeler ekonomik kalkınma çabalarında başarıya ulaşabilmeleri için tasarruf açığını ortadan kaldırmak durumundadırlar. Günümüzde özellikle azgelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için dış kaynaklar daha fazla önem kazanmaktadır. Kalkınma çabası içinde bulunan azgelişmiş ya da gelişmekte olan ülkeler sermaye ihtiyaçlarını gidermek amacıyla gelişmiş ülkelere yönelmişlerdir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin kalkınmalarını sağlama çabaları sırasında karşılaştıkları en önemli sorunlardan birisi dış borçların yarattığı borç yükü olup alındığında ülke ekonomisine katkıda bulunan dış borçlar, süresi sonunda ödenecekleri zaman güçlük oluştururlar, Dolayısıyla, dış borç ya da tasarruf kullanımı, gelecek dönemlerin iç tasarruflarının şimdiden kullanımı anlamına geleceğinden ve gelecek nesillerin borç yükünü bugünden ağırlaştıracağından, kullanılan dış borç kaynaklarının son derece verimli bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir. Devlet borçlarının, borç yönetimine, borçların bileşimi ve ödenmesine bağlı olarak ekonomik yapı üzerinde çeşitli etkileri ortaya çıkar. Devlet borçlanmasının, ekonomik kalkınma açısından önemi büyüktür. Ancak bu önem, borçlanmadan sağlanan finansmanın verimli yatırımlara dönüştürülebilmesiyle değer kazanır. Verimli yatırımlara yöneltilmiş bir borç, çarpan etkisi içerisinde yeni yatırım hadlerinde bir yükselme yarattığı ölçüde, bu yatırımlarla ilgili olarak çarpan katsayısı kadar bir artış ortaya çıkacaktır. 4-SONUÇ Özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde belli sınırlar dahilinde dış borçlanmanın kalkınmayı gerçekleştirmede rol oynayabileceği kanaatindeyiz. Aşağıda belirtilen şartlar dahilinde yapılacak dış borçlanma söz konusu ülkelerde kalkınmaya ivme kazandırabilecektir. Büyüme ve kalkınma, yeterli tasarruf hacmi ve dolayısıyla yeterli yatırımla gerçekleşebilir. Dış borçlanma ilk yapıldığında bu mevcuda bir ilave niteliğindedir. Devlet reel faiz oranının altında borçlanmayı başarabilmelidir. Yüksek faizli ve kısa vadeli mevcut dış borçları, düşük faizli ve uzun vadeli yeni borçlanma yaparak ödemeli ve dış ödeme sıkışıklığını kısa dönemde rahatlatmalıdır. Dış borçlar üretken (verimli) alanlara, istihdamı ve ihracatı artırıcı, sermaye malı ithalatına imkan veren, turizmi geliştiren atıl kapasiteyi harekete geçirebilecek, sanayileşmeyi 3

4 hızlandıracak ve bu doğrultuda tarım kesimindeki gizli işsizlerin sanayi ve hizmetler kesiminde iş bulmalarını sağlayacak, eş zamanlı olarak da tarımda modern teknolojiyi, ucuz girdi teminini gerçekleştirecek tarzda kanalize edilmelidir. Dış borçlar sermaye hasıla katsayısı yüksek olan az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, hiç olmazsa bu katsayının nispi olarak düşük olduğu sektörlere aktarılmalıdır. Dış borçlar maliye politikası ile ahenkli bir biçimde, yatırımları, üretimi, istihdam ve ihracat kapasitesini ve dolayısıyla vergi kapasitesini artırıcı alanlara yönelik kullanılmalıdır (Gelir meydana getirici alt yapı, baraj, modern tarım, limanlar, havayolları, hammadde merkezleri arasında kolay ulaşımı sağlayacak karayolları, ihracata yönelik yük taşımacılığı, şehir içi ulaşım, metro, telekomünikasyon, elektrik, doğalgaz, moral ve sosyal tesisleri vb. ). Dış borçlar para ve kur politikası ile de ahenkli olarak yürütülmelidir. Dış borçlanma gerçekleştikten sonra, bu borcun geri ödenmesini sağlayacak toplam arzı artıran alanlara yatırım yapıldığı esnada ihtiyaç duyulan para arzı artarken enflasyona sebep olunmamalı, artan yabancı para arzı ise döviz kuru istikrarını bozmamalıdır. Dış borçlar ülke içi sermaye birikimini sağlayan sermaye malı üretimi ve ihracat kapasitesini genişletmek kaydıyla sermaye malı ithalatında kullanılmalıdır. Dış borçlar enflasyonu körüklememeli, tüketim malı talebini azdırmayacak, toplam tasarruf hacmini artıracak biçimde kullanılmalıdır. Dış borçlar turizm, eğitim ve sağlık alanlarına bütçeden ayrılan payın artırılmasını sağlayacak tarzda kullanılmalıdır. Dış borçlar ülke içinde KOBİ leri geliştirmek ve onlara finansman desteği sağlamak amacıyla da kullanılmalıdır. Böylelikle stratejik olarak büyüme potansiyeli olan, üretimi artırma ve işsizliği azaltma fonksiyonu bulunan ve kanaatimizce gelir dağılımında da adaleti sağlamaya yardımcı olacak bu sektöre ucuz kaynak temini milli gelirin artırılmasını da sağlayacaktır. Gökhan Gökalp Bağımsız Denetçi 4

5 KAYNAKLAR Kitaplar Alkin, Erdoğan. Büyüme İstikrar Yabancı Sermaye İlişkisi, Canaktan, Coskun. Lord Keynes, Keynesyenler ve Fonksiyonalistler, Dileyici, Dilek. Özkıvrak, Özlem. Yeni Yüzyılda Mali Ve Parasal Politikalarda Yeniden Yapılanma, Katkısı, Karluk, Rıdvan. Türkiye de Yabancı Sermaye Yatırımlarının Ekonomik Büyümeye Meriç, Metin. Borçlanmanın Konsolide Bütçe Kaynak Yapısı Üzerindeki Etkisi, Şahin, Mehmet. Kamu Borçlanması, Ahlaki Riziko ve Politik Yozlaşma, Zerenler, Muammer. Devletin Dış Borçlanmasının Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri, 5